Goue Horde
Die Oeloes van Jotsji of Goue Horde (Mongolies: Altan Ord, Алтан Орд; Russies: Золотая Орда, Zolotaja Orda) is die Oos-Slawiese naam vir die Mongoolse[1][2][3] – en later geturkifiseerde – khanaat wat in die westelike deel van die Mongoolse Ryk gestig is ná die Mongoolse inval in Kiëf-Roes in die 1240's: die huidige Rusland, Oekraïne, Moldowa, Kazachstan en die Kaukasus. Toe die Goue Horde op sy grootste was, het dit die grooste deel van Oos-Europa van die Oeralgebergte tot aan die regteroewer van die Dnieper-rivier ingesluit en oos gestrek tot diep in Siberië. In die suide het die Goue Horde se gebied gestrek tot aan die Swartsee, die Kaukasus-gebergte en die gebied van die Mongoolse dinastie bekend as die Ilkhanaat.[4]
| ||||
 | ||||
| Hoofstad | Sarai Batu | |||
| Taal/Tale | Mongolies Turkiese tale | |||
| Godsdiens | Sjamanisme later Islam | |||
| Regering | Monargie | |||
| Historiese tydperk | Nuwe Tyd | |||
| - Stigting | 1240 | |||
| - Verbrokkeling | 1502 | |||
| Oppervlakte | ||||
| - 1310 | 6 000 000 km2 2 316 613 sq mi | |||
Oorsprong van die naam
Die oorsprong van die naam is onbekend. Sommige historici meen dit verwys na die kamp van Batoe Khan en die latere leiers van die Horde. In Mongools beteken Altan Orda goue kamp of paleis (Altan Ordon = "Goue Paleis"). Altan ("goud") was ook die kleur wat keiserlike status aangedui het. Ander bronne noem dat Batoe ’n goue tent gehad het en dat dit die oorsprong van die naam was.
Ontstaan en goue era
Op sy sterfbed het Djengis Khan die Mongoolse Ryk tussen sy vier seuns verdeel. Jotsji was die oudste, maar hy is ses maande voor Djengis dood (daar is ook twyfel of Djengis wel sy pa was). Die mees westelike deel van die streek wat deur die Mongole beset is – wat Suid-Rusland en Kazachstan ingesluit het – is aan Jotsji se oudste seuns gegee: Batoe, wat uiteindelik leier van die Blou Horde geword het, en Orda, wat leier van die Wit Horde geword het.[5][6] In 1235 het Batoe saam met die groot generaal Soebedei begin om gebiede in die weste binne te val. Hulle het eers die Basjkirs verower en daarna, in 1236, Wolga-Bulgarye. Van daar, in 1237, het hy ’n deel van die suidelike steppe van die Oekraïne binnegeval. In 1239 het hulle die Krim verower.[7] Van daar het Batoe noord opgeruk en Kiëf-Roes binnegeval, terwyl sy neefs Möngke, Kadan en Goejoek suidwaarts is na Alanië.
Batoe is verder noordwaarts saam met verskeie van sy broers en neefs en het Pole en Hongarye binnegeval. Terwyl hy op pad na Wene was, is die Groot Khan Ögedei egter in 1241 in Mongolië dood. Batoe het omgedraai om deel te neem aan die magtwis. Die Mongoolse leërs het nooit weer so ver wes opgeruk nie.
Ná Möngke Khan se dood in 1259 het die magtwis tussen Koeblai Khan en Ariq Böke die einde van ’n verenigde Mongoolse Ryk ingelui. Die oorlog tussen die Goue Horde onder Berke Khan en Ilkhanaat onder Hoelagoe Khan het daarna, in 1262, uitgebreek en die Goue Horde het ’n feitlik onafhanklike staat geword.
Die Goue Horde het hoofsaaklik bestaan uit ’n mengsel van Turkse en Mongoolse volke wat vroeg Islam aangeneem het.[8] Die grootste deel was Turks en langsamerhand het die Goue Horde geturkifiseer en sy Mongoolse karakter verloor. Die Russe en Europeërs het hulle die Tartare genoem.
Verbrokkeling
Die Swart Dood van die 1340's was die grootste faktor wat bygedra het tot die val van die Goue Horde. Ná die rampspoedige bewind van Jani Beg en die daaropvolgende sluipmoord op hom, het ’n lang burgeroorlog uitgebreek wat tot gevolg gehad het dat daar vir die volgende paar dekades omtrent elke jaar ’n nuwe khan was. Teen die 1380's het Rusland probeer wegbreek uit die Goue Horde se mag. Mamai, ’n Tartaarse generaal en aanspraakmaker op die troon, het probeer om Rusland weer in sy mag te kry. Sy leër is deur Dmitri Donskoi verslaan by die Slag van Koelikowo en Mamai het kort daarna sy mag verloor.
In die 1440's was daar weer ’n groot burgeroorlog en dié keer het die Horde opgebreek in verskillende khanate. Nie een van die khanate was sterker as Rusland nie en die Russe het die een khanaat ná die ander verower. Teen 1480 was hulle eindelik weer vry. Teen die einde van die eeu was die Siberiese Khanaat ook deel van Rusland.
Die Krim-khanaat het in 1475 ’n afhanklike staat van die Ottomaanse Ryk geword. Die Krim-Tartare het in die 16de en 17de eeu verwoesting gesaai in Suid-Rusland, die Oekraïne en selfs Pole, maar hulle kon Rusland nooit verslaan nie. In 1783 het Katharina die Grote die Krim-khanaat geannekseer. Dit was verreweg die langs oorlewende opvolgstaat van die Goue Horde.
Verwysings
| Wikimedia Commons bevat media in verband met Golden Horde. |
- Hierdie artikel is merendeels vertaal vanaf die Engelse Wikipedia-artikel [1]
- ↑ G. Vernadsky, M. Karpovich: The Mongols and Russia, Yale University Press, 1953
- ↑ "Empire of the Golden Horde", The Columbia Encyclopedia, sesde uitgawe, 2001-05.
- ↑ T. May, Khanate of the Golden Horde, North Georgia College and State University.
- ↑ "Golden Horde", in Encyclopaedia Britannica, 2007.
- ↑ Edward L. Keenan, Encyclopedia Americana artikel
- ↑ B.D. Grekov en A.Y. Yakubovski, The Golden Horde and its Downfall
- ↑ Geskiedenis van die Krim-khanaat
- ↑ Russia and the Golden Horde: The Mongol Impact on Medieval Russian History, deur Charles J. Halperin, pg.111
Verdere leesstof
- Boris Grekov en Alexander Yakubovski, The Golden Horde and its Downfall.
- George Vernadsky, The Mongols and Russia.