Donau
Die Donau (Afrikaans soms ook Donou; Duits: Donau; Hongaars: Duna; Tsjeggies: Dunaj; Kroaties, Serwies en Bulgaars: Dunav; Roemeens: Dunărea) is die tweede langste rivier in Europa ná die Wolga in Rusland.
| Donau | |
|---|---|
 | |
 Die stroomgebied van die Donau. | |
| Oorsprong | Samevloeiing van Breg- en Brigach, Donaueschingen, Swartwoud, Duitsland |
| Monding | Donau-delta, Roemenië Swartsee |
| Stroomgebied | Duitsland, Oostenryk, Slowakye, Hongarye, Kroasië, Serwië, Bulgarye, Moldowa, Oekraïne, Roemenië |
| Lengte | 2 860 km (1 777 myl) |
| Oorspronghoogte | 686 m (2 251 voet) |
| Mondinghoogte | 0 m (0 voet) |
| Gemiddelde afloop | 6 500 m³/s (229 545 vt³/s) |
| Stroomgebiedopp. | 817 000 km² (315 445 myl²) |
 Kaart van die Donau-bekken in Europa.
| |
Die rivier het van oudsher groot ekonomiese betekenis – as die belangrikste waterweg tussen Sentraal- en Suidoos-Europa, as die Swartsee se hoofwatertoevoer en as die lewensaar van die voormalige Oostenryks-Hongaarse Donaumonargie. Gedurende die 18de eeu het duisende sogenaamde Donauschwaben, emigrante uit Swabiessprekende streke, op sogenaamde Ulmer Schachteln, eenvoudige vlotte, rivieraf gevaar na hul nuwe tuistes in die suide van Hongarye en die Serwiese Vojvodina.
Vir 2 580 kilometer van sy rivierloop van altesaam 2 858 kilometer is die Donau vir skepe bevaarbaar: vanaf Ulm vir klein, vanaf Regensburg vir groter vragbote en in sy benedeloop tot by Brăila vir seeskepe. Sedert 1856 vorm die rivier tot by Brăila en sedert 1921 vanaf Ulm 'n internasionale waterweg onder beheer van die Europese Donaukommissie.
Die rivier groei stroomaf in breedte tot 70 meter naby Ulm, Duitsland, 200 meter in Passau, Duitsland, 300 meter in Wene, Oostenryk, 560 meter in Boedapest, Hongarye, en 900 meter in Galaţi, Roemenië. Die Donau se stroomgebied beslaan sowat 817 000 km². Deur kanale word dit met ander belangrike riviere soos Ryn en Main verbind.
Etimologie
wysig
Die huidige Duitse naam Donau is sedert 1763 algemeen gebruiklik – in ouer dokumente kom nog spellings soos Tonach, later ook Donaw voor. In Duits is Donau – net soos die meeste ander riviername – vroulik. Daar word aangeneem dat die riviernaam sy oorsprong in die taal van Keltiese stamme het wat vroeër gebiede langs die Donau se boloop bewoon het. Oorgelewer is benamings soos dona-aw ("diep water") en Do-avv ("Twee waters") – moontlik 'n verwysing na die twee bronriviere Brigach en Breg. Taalkundiges het met hierdie woorde 'n Indo-Europese wortel *danu ("rivier") gerekonstrueer.
Die rivier se naam in ander tale (Slawies Dunaj, behalwe vir Bulgaars, Serwies en Kroaties waar dit Dunav genoem word; Hongaars Duna en Roemeens Dunărea) is van die Latynse Danuvius of Danubius afgelei.
Die naam is moontlik ook verwant met die Germaanse -ouwe ("groen weide vol strome" of "rivierlandskap") wat ten opsigte van sy taalkundige geslag eweneens vroulik is.
In die Romeinse tydperk was die riviernaam egter manlik, en plaaslike bewoners het die riviergod Danuvius (dikwels ook Danubius) vereer. Slegs na die Donau se boloop is as Danuvius verwys, terwyl die benedeloop as Ister, Latyns Hister en Grieks ῎Iστρος (Istros), almal afgelei van die Indo-Europese hidroniem (waternaam) *heisr- ("snel, vinnig"), bekend gestaan het. 'n Aantal Romeinse nedersettings langs die benedeloop het ad Istrum as toevoegsel tot hul naam gebruik, soos byvoorbeeld Nicopolis ad Istrum.
Eers met die begin van die Christelike jaartelling, toe die Romeinse Ryk na die hele stroomgebied uitgebrei het en die kartografiese samehang tussen die twee waterliggame algemeen bekend was, is die twee riviere met mekaar geassosieer. Nog tot in die laat antieke tydperk was Ister as naam vir die rivier gebruiklik, terwyl Danuvius na 'n deel van die rivierloop verwys het.
Geografie
wysigAlgemeen
wysig
Die Donau vloei deur verskeie breë valleie, maar breek op plekke ook deur bergmassiewe wat skeepvaart op die rivier belemmer.
Die Donau ontspring in die ooste van die Duitse Swartwoud uit twee riviere – die Breg en die kleiner Brigach – wat naby die stad Donaueschingen saamvloei. Die Donau breek in 'n vallei tussen Immendingen en Sigmaringen deur die Swabiese Alb-bergmassief waar dit tydelik heeltemal in die plaaslike kalkgesteente wegsypel (en gedeeltelik ondergronds deur die Aach tot by die Ryn wegvloei), vorm daarna die noordelike natuurlike grens van die Alpynse voetheuwels, breek buite Passau deur die suidelike gedeelte van die Boheemse Massief, vloei langs die Wienerwoud en deur die Weense Bekken.
Naby die Klein Karpate- en Leitha-bergreekse bereik die rivierloop die Groot Hongaarse Laagvlakte, vorm met sy vertakkings groot riviereilande in Slowakye en Hongarye, vloei noord van Boedapest deur die Hongaarse bergland en vertak weer in die Alföld-vlaktes. In Hongarye en Serwië stroom sy belangrikste takriviere Drau, Theiß en Save en die groot rivier saam. Die Donau breek vervolgens in 'n lang vallei, wat oor 'n afstand van 130 kilometer vanaf Weißkirchen (Bela Crkva) tot by die Ysterpoort (Portile de Fier) strek, deur die Banaat-bergreeks.
Naby Turnu Severin bereik die rivier die Walachye-vlakte waar dit die grenslyn tussen Roemenië en Bulgarye vorm. Wes van die historiese gewes Dobroedzja draai die Donau in noordelike rigting en vorm hier 'n moerasland met talle mere wat tussen tien en twintig kilometer wyd is – die sogenaamde Balta. Ná die samevloeiing met die Pruthrivier draai die rivier weer in oostelike rigting om in 'n groot delta in die Swartsee uit te mond. Die rivier vertak in hierdie gebied met 'n oppervlakte van meer as 4 000 km² in drie rivierarms – Chilia, Sulina en Sint Joris. Die voëlryke rivierdelta is 'n belangrike biosfeerreservaat wat deur Unesco in 1991 tot wêrelderfenisgebied verklaar is.
Rivierloop in Duitsland
wysig
Die Donau word 1,4 kilometer oos van Donaueschingen deur die samevloeiing van die twee bronriviere Brigach en Breg gevorm – 'n bekende Duitse rym lui dan ook „Brigach und Breg bringen die Donau zuweg'“ ("Brigach en Breg bring die Donau teweeg"). Maar ook die Donaubach, 'n klein spruit wat naby Donaueschingen ontspring, en die bron van die Breg-rivier naby Furtwangen (as geografiese oorsprong), word as bron van die Donau beskou. Aangesien die rivier in die Swartwoud ontspring en in die Swartsee uitmond, word daarna in die omgangstaal soms ook as die "Swart Rivier" verwys.
In Duitsland vloei die rivier oor 'n afstand van 687 kilometer vanaf sy oorsprong tot by die Duits-Oostenrykse grens en is sodoende die derde langste rivier. Langs sy oewers is Tuttlingen, Ulm, Neu-Ulm, Neuburg an der Donau, Ingolstadt, Regensburg, Straubing en Passau die belangrikste nedersettings.
'n Merkwaardige verskynsel is naby Passau te sien waar die takriviere Ilz en Inn die Donau binnestroom. Die Inn se water, wat uit die Alpe afkomstig is, is groen, die Donauwater blou en die Ilz-water, wat uit 'n moerasland kom, swart sodat die Donau oor 'n langer afstand ná die samevloeiing drie waterkleure het. Hierby word die Donau deur die groen Innwater grotendeels verdring – 'n feit wat sowel aan die tydelik relatief groot watermassa van die Inn (veral wanneer die sneeu in die lente begin smelt), maar ook aan die uiteenlopende rivierdieptes (Inn: 1,90 meter, Donau: 6,80 meter) te wyte is.
Terwyl skeepvaart op die boloop tot by Kelheim deur die deelstate beheer word en aan beperkings onderhewig is, vorm die Donau se rivierloop vanaf Kelheim tot by die grens met Oostenryk 'n openbare federale waterweg.
Rivierloop in Oostenryk
wysig
Daar is nouliks 'n ander land wat so sterk met die Donau verbind word soos Oostenryk – hetsy weens die bekende Donauwals of die bynaam "Donaumonargie" wat aan die Oostenryks-Hongaarse dubbelmonargie verleen is. Byna die hele staatsgebied van Oostenryk dreineer in die Donau en sodoende in die Swartsee – behalwe vir die deelstaat Vorarlberg waar riviere grotendeels in die Ryn en sodoende in die Noordsee dreineer, 'n klein gebied in die noordweste van Neder-Oostenryk wat eweneens via die Lainsitz-, Moldau- en Elbe-riviere in die Noordsee dreineer, en 'n klein deel van die Mühlviertel in Opper-Oostenryk wat deel uitmaak van die Moldau se stroomgebied.
Sowat 50 kilometer vanaf die Duits-Oostenrykse grens naby Passau maak die Donau by die Schlögener Schlinge 'n 180 grade-draai. 70 kilometer vanaf die grens vloei die rivier deur die derde grootste stad van die land, Linz, en verder deur Mauthausen, Enns, Grein en Melk met sy groot kloosterkompleks. Die Donau vloei vervolgens deur een van sy mooiste rivierlandskappe, Wachau, en daarna deur die Tullnerfeld. Naby die grens met Slowakye loop die Donau deur die Oostenrykse hoofstad Wene wat eeue lank as die belangrikste metropool langs die rivier beskou is, maar Boedapest en Belgrado ding deesdae ook om dié titel mee.
Belangrike takriviere in Oostenryk is die Inn (aan die regteroewer, naby die grens met Duitsland), die Aist (aan die linkeroewer), die Traun (regteroewer), die Enns (regteroewer), die Ybbs (regteroewer), die Traisen (regteroewer), die Kamp (linkeroewer), die Wien (regteroewer), die Schwechat (regteroewer), die March (regteroewer) en die Leitha (regteroewer) wat tot 1921 as grenslyn met Hongarye gedien het, maar eers in Hongarye in die Donau mond. In Oostenryk is altesaam elf waterkragsentrales langs die rivierloop opgerig.
Eksterne skakels
wysig| Wikimedia Commons bevat media in verband met Donau. |
- (en) "Danube River". Encyclopædia Britannica. Besoek op 9 Maart 2019.
- (en) (fr) Amptelike Unesco-bladsy