Gaan na inhoud

Soedan: Verskil tussen weergawes

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
Blaai deur geskiedenis
← Ouer wysiging
Geskrapte inhoud Bygevoegde inhoud
VisueelWikiteks
Verbeter
→Sien ook: skakel
 
(33 wysigings tussenin deur 15 gebruikers nie gewys nie)
Lyn 1: Lyn 1:
: ''Hierdie artikel handel oor die land. Vir die gebied, sien [[Soedan (gebied)]].''
{{Inligtingskas Land
{{Inligtingskas Land
|noem_naam = '''Republiek van Soedan'''
|noem_naam = Republiek Soedan
|volle_naam = '''Republic of Sudan'''<br />جمهورية السودان / Jumhūrīyat al Sūdān
|volle_naam = <small>جمهورية السودان ([[Arabies]])<br />''Republic of the Sudan'' ([[Engels]])</small>
|algemene_naam = Soedan
|beeld_vlag = Flag of Sudan.svg
|algemene_naam = Soedan
|beeld_wapen = Emblem of Sudan.svg
|beeld_vlag = Flag of Sudan.svg
|simbool_tipe = Wapen
|beeld_wapen = Emblem of Sudan.svg
|beeld_kaart = Sudan in its region (claimed).svg
|simbool_tipe = Embleem
|beeld_kaart = Location Sudan-N AU Africa.svg
|leuse = ''Al-Nasr Lana''<br /><small>(''Oorwining behoort aan ons'')</small>
|volkslied = ''نحن جند للہ جند الوطن [[Nahnu Jund Allah Jund Al-watan]]<br /><small>(''Ons is die krysmag van God en van Ons Land'')</small>
|leuse = النصر لنا<br />''An-Naṣr lanā''<br /><small>''(Arabies vir: "Oorwinning is ons s'n")''</small>
|volkslied = نحن جند الله، جند الوطن<br />''Nahnu Jund Allah Jund Al-watan''<br /><small>''(Arabies vir: "Ons is die soldate van God, die soldate van die Nasie")''</small><br /><center>[[Lêer:Sudanese national anthem, performed by the U.S. Navy Band (instrumental).oga]]</center>
|amptelike_tale = [[Arabies]], [[Engels]]
|amptelike_tale = [[Arabies]] en [[Engels]]<ref>{{en}} {{cite web |url=http://www.mpil.de/shared/data/pdf/inc_official_electronic_version.pdf |title=2005 constitution in English |accessdate=6 Augustus 2019 |archive-date=30 Mei 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130530233732/http://www.mpil.de/shared/data/pdf/inc_official_electronic_version.pdf |url-status=dead }}</ref>
|hoofstad = [[Khartoem]]
|latd = 15
|hoofstad = [[Khartoem]]
{{Koördinate|15|38|N|32|32|O}}
|latm = 00
|latNS = N
|latd = 15
|longd = 30
|latm = 38
|longm = 00
|latNS = N
|longEW = E
|longd = 32
|grootste_stad = [[Omdoerman]]
|longm = 32
|regeringsvorm = Republiek
|longEW = O
|leiertitels = [[President]]
|grootste_stad = [[Omdoerman]]
{{Koördinate|15|39|N|32|29|O}}
|leiername = [[Omar al-Bashir]]
|regeringsvorm = Federale parlementêre<br />[[republiek]] onder 'n<br />oorgangsregering
|oppervlak_rang = 16de
|leiertitels = <br /><br />• Oorgangsraadvoorsitter<br />• [[Eerste minister]]
|oppervlak_grootte =
|oppervlak = 1&nbsp;886&nbsp;068
|leiername = [[Abdel Fattah al-Burhan]]<br />[[Abdalla Hamdok]]
|oppervlakmi² =
|oppervlak_rang = 15<sup>de</sup>
|persent_water =
|oppervlak_grootte =
|bevolking_skatting = -
|oppervlak = 1&nbsp;886&nbsp;068
|bevolking_rang = 36de
|oppervlakmi² = 728&nbsp;215
|persent_water = feitlik niks
|bevolking_skatting_jaar = -
|bevolking_skatting = 44&nbsp;909&nbsp;353<ref>{{en}} {{cite web |url=https://worldpopulationreview.com/countries/sudan-population |title=Sudan Population 2021 (Live) |publisher=World Population Review |accessdate=21 November 2021}}</ref>
|bevolking_sensus = 31&nbsp;894&nbsp;000
|bevolking_skatting_jaar = 2021
|bevolking_sensus_jaar = 2008
|bevolkingsdigtheid = 16,4
|bevolking_rang = 33<sup>ste</sup>
|bevolking_sensus = 30&nbsp;894&nbsp;000<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.news24.com/World/News/Discontent-over-Sudan-census-20090521 |title=Discontent over Sudan census |publisher=[[News24]] |agency=AFP |location=[[Kaapstad]] |date=21 Mei 2009 |accessdate=28 Augustus 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190909115909/https://www.news24.com/World/News/Discontent-over-Sudan-census-20090521 |archive-date=9 September 2019 |url-status=live|df=dmy-all}}</ref> <small>(''omstrede)''</small>
|bevolkingsdigtheidmi² =
|bevolking_sensus_jaar = 2008
|bevolkingsdigtheidrang =
|BBP_PPP_jaar = 2007
|bevolkingsdigtheid = 21,3
|bevolkingsdigtheidmi² = 55,2
|BBP_PPP = 46&nbsp;155
|bevolkingsdigtheidrang =
|BBP_PPP_rang = 77
|BBP_PPP = $189,867&nbsp;miljard<ref name=imf2>{{en}} {{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2021/October/weo-report?c=732,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2019&ey=2026&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=Sudan |publisher=[[Internasionale Monetêre Fonds]] |date=Oktober 2021 |accessdate=21 November 2021}}</ref>
|BBP_PPP_per_capita = 1&nbsp;242
|BBP_PPP_per_capita_rang = 126
|BBP_PPP_rang =
|onafhanklikheidstipe = Onafhanklikheid
|BBP_PPP_jaar = 2021
|BBP_PPP_per_kapita = $4&nbsp;173<ref name="imf2" />
|onafhanklikheidsgebeure = - verklaar<br />
|BBP_PPP_per_kapita_rang =
|onafhanklikheidsdatums = <br />van [[Egipte]] en die [[Verenigde Koninkryk]]<br />[[1 Januarie]] [[1956]]
|MOI =
|BBP = $35,919&nbsp;miljard<ref name="imf2" />
|MOI_rang =
|BBP_rang =
|MOI_jaar =
|BBP_jaar = 2021
|MOI_kategorie =
|BBP_per_kapita = $789<ref name="imf2" />
|Gini =
|BBP_per_kapita_rang =
|Gini_jaar =
|onafhanklikheidstipe = Vorming
|onafhanklikheidsgebeure = • Nubiese koninkryke<br />• Sennar-dinastie<br />• Unifikasie met [[Egipte]]<br />• Anglo-Egiptiese Soedan<br />• Onafhanklikheid van die<br />[[Verenigde Koninkryk]]<br />en [[Egipte]]<br />• Huidige grondwet<br />• [[Suid-Soedan]]ese wegbreek<br />• [[Staatsgreep]]
|geldeenheid = [[Soedannese dinar]]
|onafhanklikheidsdatums = <br /><br />3500 v.C.<br />[[1504]]<ref>{{en}} {{cite book |last=Rayah |first=Mubarak B. |title=Sudan civilization |publisher=Democratic Republic of the Sudan, Ministry of Culture and Information |year=1978 |page=64}}</ref><br />[[1820]]<br />[[1899]]<br /><br /><br />[[1 Januarie]] [[1956]]<br />[[9 Januarie]] [[2005]]<br />[[9 Julie]] [[2011]]<br />[[11 April]] [[2019]]
|geldeenheid_kode = SDD
|MOI = {{wins}} 0,510<ref>{{en}} {{cite web |url=http://hdr.undp.org/sites/default/files/hdr2020.pdf |title=Human Development Report 2020 |publisher=United Nations Development Programme |date=2020 |accessdate=21 November 2021}}</ref>
|land_kode =
|tydsone = [[Moskow Tyd|MSK]]
|MOI_rang = 170<sup>ste</sup>
|utc_afwyking = +3
|MOI_jaar = 2019
|tydsone_somer = geen
|MOI_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}}
|Gini = 34,2<ref>{{en}} {{cite web |url=https://data.worldbank.org/indicator/SI.POV.GINI?locations=SD |title=Gini Index |publisher=[[Wêreldbank]] |accessdate=21 November 2021}}</ref>
|utc_afwyking_DST = +3
|internet_domein = [[.sd]]
|Gini_rang =
|skakelkode = 249
|Gini_jaar = 2014
|voetskrif =
|Gini_kategorie = {{kleur|#fc0|medium}}
|geldeenheid = [[Soedanse pond|Pond]]
|geldeenheid_kode = SDG
|land_kode = SD
|tydsone = OAT
|utc_afwyking = [[UTC+03:00|+3]]
|tydsone_somer = nie toegepas nie
|utc_afwyking_DST = [[UTC+03:00|+3]]
|internet_domein = [[.sd]], سودان.
|skakelkode = 249
|voetskrif =
}}
}}


'''Soedan''' ([[Arabies]]: السودان, ''as-Sūdān''; [[Engels]]: ''Sudan'', [suˈdɑːn, -ˈdæn], {{Audio|En-us-Sudan.ogg|luister}}), amptelik die '''Republiek Soedan''' (Arabies: جمهورية السودان, ''Jumhūriyyat as-Sūdān''; Engels: ''Republic of the Sudan''), ook bekend as '''Noord-Soedan''' sedert [[Suid-Soedan]] se [[onafhanklikheid]], is 'n [[land]] in [[Noord-Afrika]] en die derde grootste land van [[Afrika]] ná [[Algerië]] en die [[Demokratiese Republiek van die Kongo]]. Dit grens aan [[Libië]] in die noordweste, [[Egipte]] in die noorde, [[Tsjad]] en die [[Sentraal-Afrikaanse Republiek]] in die weste, Suid-Soedan in die suide, [[Ethiopië]] en [[Eritrea]] in die ooste en die [[Rooisee]] in die noordooste. [[Khartoem]] is die [[hoofstad]] en [[Omdoerman]] die grootste stad van Soedan.
[[Lêer:Map of Darfur 2011.png|thumb|links|Kaart van Soedan]]


[[Lêer:Sudan sat.jpg|duimnael|links|[[Nasa]]-Satellietbeeld van Soedan]]
'''Soedan''' (amptelik '''Republiek van Soedan''', [[Arabies]]: جمهورية السودان / Jumhūrīyat al Sūdānجمهورية السودان / Jumhūrīyat al Sūdān) is 'n [[land]] in [[Noord-Afrika]] en die derde grootste land in [[Afrika]]. Dit grens aan [[Libië]] in die noordweste, [[Egipte]] in die noorde, [[Tsjad]] en die [[Sentraal-Afrikaanse Republiek]] in die weste, [[Suid-Soedan]] in die suide, [[Ethiopië]] en [[Eritrea]] in die ooste en die [[Rooi See]] in die noordooste. [[Khartoem]] is die hoofstad en [[Omdoerman]] is die grootste stad van Soedan. Soedan het 'n oppervlakte van 1&nbsp;886&nbsp;068&nbsp;km² en het 31&nbsp;894&nbsp;000 inwoners in 2008 gehad. Die [[Nylrivier]] vloei deur die land. Op [[9 Julie]] [[2011]] verklaar [[Suid-Soedan]] onafhanklikheid van Soedan.
[[Lêer:Map of Darfur 2011.png|duimnael|links|Kaart van Soedan en [[Darfoer]]]]
Soedan beslaan 'n oppervlakte van 1&nbsp;886&nbsp;068&nbsp;km² en het in 2021 'n bevolking van 44&nbsp;909&nbsp;353 gehad. Op 9 Julie 2011 verklaar Suid-Soedan sy onafhanklikheid van Soedan; voor dit was Soedan volgens oppervlakte die grootste land van Afrika. Die [[Nylrivier]] vloei in 'n noordelike rigting deur die land, wat deur die samevloeiing van die [[Blou Nyl]] en die [[Wit Nyl]] in die metropolitaanse gebied van Khartoem-Omdoerman-[[Bahri]] gevorm word.


Die naam van die land is afgelei van die geografiese gebied [[Soedan (gebied)|Soedan]], wat suid van die [[Sahara]] van [[Wes-Afrika|Wes-]] tot Oos-[[Sentraal-Afrika]] strek. Dit is afkomstig van die Arabiese ''bilād as-sūdān'' (بلاد السودان) en beteken "land van die [[Swart mense|swartes]]", 'n uitdrukking wat ná Wes- en Noord-Sentraal-Afrika verwys.<ref>{{en}} {{citation | author = International Association for the History of Religions | title = Numen | publisher = EJ Brill | place = Leiden | year = 1959 | page = 131 | quote = West Africa may be taken as the country stretching from Senegal in the West, to the Cameroons in the East; sometimes it has been called the central and western Sudan, the ''Bilad as-Sūdan'', 'Land of the Blacks', of the Arabs}}</ref>
<!--
==Geskiedenis==
''Hoofartikel: [[Geskiedenis van Soedan]]''


Die naam is een van verskeie toponieme wat soortgelyke [[etimologie]]ë deel, met die uiteindelike betekenis "land van die swartes" of soortgelyke betekenisse, met verwysing na die donker vel van die inwoners. Oorspronklik het die term Soedanese 'n negatiewe konnotasie in die gearabisierde Soedan gehad weens sy verband met swart slawe uit Afrika.
==Politieks==
''Hoofartikel: [[Politiek van Soedan]]''


Die idee van 'n "Soedanese" nasionalisme het sy oorsprong in die 1930's en 1940's, toe dit deur jong intellektuele gewild gemaak is.<ref>{{en}} {{cite journal |last=Sharkey |first=Heather J. |title=Arab Identity and Ideology in Sudan: The Politics of Language, Ethnicity and Race |year=2007 |url=http://southsudanhumanitarianproject.com/wp-content/uploads/sites/21/formidable/Sharkey-J.-2007-Arab-Identity-and-Ideology-in-Sudan-The-Politics-of-Language-Ethnicity-and-Race2-annotated.pdf |pages=29–32 |journal=African Affairs |volume=107 |issue=426 |ref=harv |doi=10.1093/afraf/adm068 |accessdate=24 Februarie 2019 |archive-date=12 Oktober 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20201012152657/http://southsudanhumanitarianproject.com/wp-content/uploads/sites/21/formidable/Sharkey-J.-2007-Arab-Identity-and-Ideology-in-Sudan-The-Politics-of-Language-Ethnicity-and-Race2-annotated.pdf |url-status=dead}}</ref>
''Sien'' [[Lys van Presidente van Soedan|Presidente van Soedan]]


Die vorige regering van Soedan onder president [[Omar al-Bashir]] is gereeld vir sy [[Menseregte|menseregskendings]] teenoor etniese en religieuse minderhede gekritiseer. Hy word deur die [[Internasionale Strafhof]] weens oorlogsmisdade en misdade teen die mensdom gesoek.<ref>{{en}} {{cite web |url=https://www.cbsnews.com/news/the-worlds-enduring-dictators/ |title=The world's enduring dictators |publisher=CBS News |date=16 Mei 2011 |accessdate=28 Augustus 2019 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200307132657/https://www.cbsnews.com/news/the-worlds-enduring-dictators/ |archive-date=7 Maart 2020 |url-status=live |df=dmy-all}}</ref>
==Buitelandse verbande==
''Hoofartikel: [[Buitelandse verbande van Soedan]]''


==State==
== Klimaat ==
[[Lêer:Sudan map of Köppen climate classification.svg|duimnael|links|Klimaatsones in Soedan volgens die [[Köppen-klimaatklassifikasie]]]]
''Hoofartikel: [[State van Soedan]]''
Vanweë sy enorme afmetinge strek die land oor verskillende [[klimaat]]streke. Noordwaarts neem die [[reën]]val vir elke breedtegraad met 100&nbsp;mm per jaar af en word die droë tye langer, maar in die suide lê 'n deel van Soedan nog binne die tropiese reënwoudgebied – die neerslag is daar tot 1&nbsp;600&nbsp;mm per jaar. Noord van die reënwoudstreek is 'n uitgestrekte savanne- en steppegebied met kleibodems wat deur afsettings van die Nyl gevorm word.


Die gebied, wat tussen 400 en 1&nbsp;400&nbsp;mm reën per jaar kry, bevat die vrugbaarste grond in Afrika en die moerasse wat hier deur die sytakke van die [[Wit Nyl]] gevorm word, is ook die uitgestrekste ter wêreld. Sentraal-Soedan lê in die [[Sahel]]gebied en is 'n golwende, sanderige steppegebied met 'n gemiddelde reënval van 200&nbsp;mm per jaar – die noordelike rand word weens oorbeweiding in 'n tempo van 5&nbsp;km per jaar deur die Noord-Soedannese woestyne ingeneem.
==Geografie==
''Hoofartikel: [[Geografie van Soedan]]''


Die woestyne vorm deel van die suidoostelike Sahara, naamlik die Libiese Woestyn (wes), die Nubiese Woestyn (oos) en die Bajoeda-woestyn (noord van Khartoem) en is uiters warm gebiede sonder plantegroei met 'n skrale reënval van 75&nbsp;mm per jaar. Soedan se belangrikste topografiese aspek is die Nyl. Die rivier speel in Soedan selfs ’n belangriker rol as in Egipte, wat verder stroomaf geleë is.
''Sien'' [[Lys van stede in Soedan]]


==Ekonomie==
== Geskiedenis ==
[[Lêer:The war in the Soudan.jpg|duimnael|links|Die Mahdiste-oorlog is geveg tussen 'n groep [[Moslem]]-derwyne, Mahdiste genoem, wat 'n groot deel van Soedan oorgeneem het, en die Britse magte]]
''Hoofartikel: [[Ekonomie van Soedan]]''
[[Lêer:Flag of Sudan (1956–1970).svg|duimnael|links|[[Vlag van Soedan]], 1956 tot 1970]]
Die belangrikste gebiede in Soedan was teen die 16de eeu v.C. onder die koloniale bewind van Egipte, wat reeds in ongeveer 3000 v.C. sy invloed in die land laat geld het.


Die Noord-Soedannese het Egipte in die 8ste en 7de eeu v.C. verower en in omstreeks 500 n.C. het die [[Nubiërs]] die [[Christendom]] in drie noordelike Soedannese koninkryke aangeneem – hulle het later geleidelik gearabiseer.
''See'' [[Kommunikasie van Soedan]], [[Vervoer in Soedan]]


Nadat Egipte in 1820/21 weer groot dele van Noord-Soedan beset het, het 'n tydperk van ernstige koloniale uitbuiting (slawehandel) gevolg. Pogings om die slawejag en -handel te beëindig, is onder leiding van 'n Engelse goewerneurgeneraal wat in 1877 in Soedan aangestel is, aangewend, maar dit het gelei tot 'n opstand onder leiding van 'n religieuse leier, die Mahdi.
==Mense==
''Hoofartikel: [[Mense van Soedan]]''


Die Anglo-Egiptiese troepe moes Khartoem in 1885 aan die Mahdiste afstaan en Anglo-Egiptiese bestuur is eers weer in 1898 deur lord [[Herbert Kitchener|Horatio Herbert Kitchener]] (1850–1916) herstel. Die Egiptiese troepe is in 1924 – na die moord op 'n oud-goewerneur-generaal in Khartoem en op aandrang van die Britte – teruggetrek.
==Kultuur==
''Hoofartikel: [[Kultuur van Soedan]]''


Soedan het in 1955 onder leiding van Ismail el Azhari onafhanklik geword, maar herinnerings aan die slawejag het wantroue van die suide teenoor die noorde tot gevolg gehad, en 'n [[burgeroorlog]] wat 17 jaar lank geduur het, het ontstaan. Duisende Soedannese het na die omliggende lande gevlug en ongeveer 'n halfmiljoen mense het gesterf voordat die drie suidelike provinsies Bahr el Ghazal, Bo-Nyl en Equatoria in 1972 onafhanklik geword het.
*[[Musiek van Soedan]]

*[[Islam in Soedan]]
Na Soedan se onafhanklikwording in 1955 het verskeie staatsgrepe gevolg. Kol. Jaafar el Numeiry, wat in Mei 1969 die Demokratiese Republiek Soedan uitgeroep het, het daarin geslaag om twee staatsgrepe af te weer, onder meer vanweë sy aansien omdat hy die burgeroorlog in 1972 beëindig het.
-->

Numeiry se versoenende houding teenoor die Mahdiste, wat nalewing van die [[Koran]] nastreef, het ook daartoe gelei dat [[Saoedi-Arabië]] en [[Koeweit]] bereid was om die grootskaalse [[landbou]]projekte te finansier. Soedan kon daardeur 20 jaar na sy onafhanklikwording uiteindelik met die opbou van die land begin.

== Sien ook ==
* [[Oorlog in Soedan (sedert 2023)]]
* [[Soedannese literatuur]]

== Verwysings ==
{{Verwysings|2}}

== Bronnelys ==
; Algemeen
* {{en}} {{cite web|url=https://www.britannica.com/place/Sudan|title=Sudan|publisher=[[Encyclopædia Britannica]]|accessdate=21 November 2021}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.cia.gov/the-world-factbook/countries/sudan/|title=Sudan|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=21 November 2021}}
* [[Wêreldspektrum]], 1982, ISBN 0-908409-67-2, volume 26, bl. 14–18

== Eksterne skakels ==
{{CommonsKategorie|Sudan|Soedan}}
* {{en}} {{Wikivoyage|Sudan|Soedan}}


{{Saadjie}}
{{Lande in Afrika}}
{{Lande in Afrika}}
{{Arabiese wêreld}}
{{Normdata}}


[[Kategorie:Soedan| ]]
[[Kategorie:Soedan| ]]
[[Kategorie:Voormalige Britse kolonies]]
[[Kategorie:Arabiese wêreld]]

Huidige wysiging sedert 09:09, 26 Maart 2024

Hierdie artikel handel oor die land. Vir die gebied, sien Soedan (gebied).
Republiek Soedan
جمهورية السودان (Arabies)
Republic of the Sudan (Engels)
Vlag van Soedan Embleem van Soedan
Vlag Embleem
Nasionale leuse: النصر لنا
An-Naṣr lanā
(Arabies vir: "Oorwinning is ons s'n")
Volkslied: نحن جند الله، جند الوطن
Nahnu Jund Allah Jund Al-watan
(Arabies vir: "Ons is die soldate van God, die soldate van die Nasie")
Ligging van Soedan
Hoofstad Khartoem

15°38′N 32°32′O / 15.633°N 32.533°O / 15.633; 32.533

Grootste stad Omdoerman

15°39′N 32°29′O / 15.650°N 32.483°O / 15.650; 32.483

Amptelike tale Arabies en Engels[1]
Regering


• Oorgangsraadvoorsitter
• Eerste minister
 Federale parlementêre
republiek onder 'n
oorgangsregering
Abdel Fattah al-Burhan
Abdalla Hamdok
Onafhanklikheid
Vorming
• Nubiese koninkryke
• Sennar-dinastie
• Unifikasie met Egipte
• Anglo-Egiptiese Soedan
• Onafhanklikheid van die
Verenigde Koninkryk
en Egipte
• Huidige grondwet
• Suid-Soedanese wegbreek
• Staatsgreep

3500 v.C.
1504[2]
1820
1899


1 Januarie 1956
9 Januarie 2005
9 Julie 2011
11 April 2019
Oppervlakte
 - Totaal
 
 - Water (%) 		 
1 886 068 km2  (15de)
728 215 myl2
feitlik niks
Bevolking
 - 2021-skatting
 - 2008-sensus
 - Digtheid 		 
44 909 353[3] (33ste)
30 894 000[4] (omstrede)
21,3 / km2
55,2 / myl2
BBP (KKP)
 - Totaal
 - Per capita 		2021-skatting

$189,867 miljard[5]
$4 173[5]

BBP (nominaal)
 - Totaal
 - Per capita 		2021-skatting

$35,919 miljard[5]
$789[5]

MOI (2019) 0,510[6] (170ste)  –  medium
Gini (2014) 34,2[7] –  medium
Geldeenheid Pond (SDG)
Tydsone
 - Somertyd 		OAT (UTC+3)
nie toegepas nie (UTC+3)
Internet-TLD .sd, سودان.
Skakelkode +249

Soedan (Arabies: السودان, as-Sūdān; Engels: Sudan, [suˈdɑːn, -ˈdæn], luister (hulp·inligting)), amptelik die Republiek Soedan (Arabies: جمهورية السودان, Jumhūriyyat as-Sūdān; Engels: Republic of the Sudan), ook bekend as Noord-Soedan sedert Suid-Soedan se onafhanklikheid, is 'n land in Noord-Afrika en die derde grootste land van Afrika ná Algerië en die Demokratiese Republiek van die Kongo. Dit grens aan Libië in die noordweste, Egipte in die noorde, Tsjad en die Sentraal-Afrikaanse Republiek in die weste, Suid-Soedan in die suide, Ethiopië en Eritrea in die ooste en die Rooisee in die noordooste. Khartoem is die hoofstad en Omdoerman die grootste stad van Soedan.

Nasa-Satellietbeeld van Soedan
Kaart van Soedan en Darfoer

Soedan beslaan 'n oppervlakte van 1 886 068 km² en het in 2021 'n bevolking van 44 909 353 gehad. Op 9 Julie 2011 verklaar Suid-Soedan sy onafhanklikheid van Soedan; voor dit was Soedan volgens oppervlakte die grootste land van Afrika. Die Nylrivier vloei in 'n noordelike rigting deur die land, wat deur die samevloeiing van die Blou Nyl en die Wit Nyl in die metropolitaanse gebied van Khartoem-Omdoerman-Bahri gevorm word.

Die naam van die land is afgelei van die geografiese gebied Soedan, wat suid van die Sahara van Wes- tot Oos-Sentraal-Afrika strek. Dit is afkomstig van die Arabiese bilād as-sūdān (بلاد السودان) en beteken "land van die swartes", 'n uitdrukking wat ná Wes- en Noord-Sentraal-Afrika verwys.[8]

Die naam is een van verskeie toponieme wat soortgelyke etimologieë deel, met die uiteindelike betekenis "land van die swartes" of soortgelyke betekenisse, met verwysing na die donker vel van die inwoners. Oorspronklik het die term Soedanese 'n negatiewe konnotasie in die gearabisierde Soedan gehad weens sy verband met swart slawe uit Afrika.

Die idee van 'n "Soedanese" nasionalisme het sy oorsprong in die 1930's en 1940's, toe dit deur jong intellektuele gewild gemaak is.[9]

Die vorige regering van Soedan onder president Omar al-Bashir is gereeld vir sy menseregskendings teenoor etniese en religieuse minderhede gekritiseer. Hy word deur die Internasionale Strafhof weens oorlogsmisdade en misdade teen die mensdom gesoek.[10]

Klimaat

[wysig | wysig bron]
Klimaatsones in Soedan volgens die Köppen-klimaatklassifikasie

Vanweë sy enorme afmetinge strek die land oor verskillende klimaatstreke. Noordwaarts neem die reënval vir elke breedtegraad met 100 mm per jaar af en word die droë tye langer, maar in die suide lê 'n deel van Soedan nog binne die tropiese reënwoudgebied – die neerslag is daar tot 1 600 mm per jaar. Noord van die reënwoudstreek is 'n uitgestrekte savanne- en steppegebied met kleibodems wat deur afsettings van die Nyl gevorm word.

Die gebied, wat tussen 400 en 1 400 mm reën per jaar kry, bevat die vrugbaarste grond in Afrika en die moerasse wat hier deur die sytakke van die Wit Nyl gevorm word, is ook die uitgestrekste ter wêreld. Sentraal-Soedan lê in die Sahelgebied en is 'n golwende, sanderige steppegebied met 'n gemiddelde reënval van 200 mm per jaar – die noordelike rand word weens oorbeweiding in 'n tempo van 5 km per jaar deur die Noord-Soedannese woestyne ingeneem.

Die woestyne vorm deel van die suidoostelike Sahara, naamlik die Libiese Woestyn (wes), die Nubiese Woestyn (oos) en die Bajoeda-woestyn (noord van Khartoem) en is uiters warm gebiede sonder plantegroei met 'n skrale reënval van 75 mm per jaar. Soedan se belangrikste topografiese aspek is die Nyl. Die rivier speel in Soedan selfs ’n belangriker rol as in Egipte, wat verder stroomaf geleë is.

Geskiedenis

[wysig | wysig bron]
Die Mahdiste-oorlog is geveg tussen 'n groep Moslem-derwyne, Mahdiste genoem, wat 'n groot deel van Soedan oorgeneem het, en die Britse magte
Vlag van Soedan, 1956 tot 1970

Die belangrikste gebiede in Soedan was teen die 16de eeu v.C. onder die koloniale bewind van Egipte, wat reeds in ongeveer 3000 v.C. sy invloed in die land laat geld het.

Die Noord-Soedannese het Egipte in die 8ste en 7de eeu v.C. verower en in omstreeks 500 n.C. het die Nubiërs die Christendom in drie noordelike Soedannese koninkryke aangeneem – hulle het later geleidelik gearabiseer.

Nadat Egipte in 1820/21 weer groot dele van Noord-Soedan beset het, het 'n tydperk van ernstige koloniale uitbuiting (slawehandel) gevolg. Pogings om die slawejag en -handel te beëindig, is onder leiding van 'n Engelse goewerneurgeneraal wat in 1877 in Soedan aangestel is, aangewend, maar dit het gelei tot 'n opstand onder leiding van 'n religieuse leier, die Mahdi.

Die Anglo-Egiptiese troepe moes Khartoem in 1885 aan die Mahdiste afstaan en Anglo-Egiptiese bestuur is eers weer in 1898 deur lord Horatio Herbert Kitchener (1850–1916) herstel. Die Egiptiese troepe is in 1924 – na die moord op 'n oud-goewerneur-generaal in Khartoem en op aandrang van die Britte – teruggetrek.

Soedan het in 1955 onder leiding van Ismail el Azhari onafhanklik geword, maar herinnerings aan die slawejag het wantroue van die suide teenoor die noorde tot gevolg gehad, en 'n burgeroorlog wat 17 jaar lank geduur het, het ontstaan. Duisende Soedannese het na die omliggende lande gevlug en ongeveer 'n halfmiljoen mense het gesterf voordat die drie suidelike provinsies Bahr el Ghazal, Bo-Nyl en Equatoria in 1972 onafhanklik geword het.

Na Soedan se onafhanklikwording in 1955 het verskeie staatsgrepe gevolg. Kol. Jaafar el Numeiry, wat in Mei 1969 die Demokratiese Republiek Soedan uitgeroep het, het daarin geslaag om twee staatsgrepe af te weer, onder meer vanweë sy aansien omdat hy die burgeroorlog in 1972 beëindig het.

Numeiry se versoenende houding teenoor die Mahdiste, wat nalewing van die Koran nastreef, het ook daartoe gelei dat Saoedi-Arabië en Koeweit bereid was om die grootskaalse landbouprojekte te finansier. Soedan kon daardeur 20 jaar na sy onafhanklikwording uiteindelik met die opbou van die land begin.

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ (en) "2005 constitution in English" (PDF). Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 30 Mei 2013. Besoek op 6 Augustus 2019.
  2. ↑ (en) Rayah, Mubarak B. (1978). Sudan civilization. Democratic Republic of the Sudan, Ministry of Culture and Information. p. 64.
  3. ↑ (en) "Sudan Population 2021 (Live)". World Population Review. Besoek op 21 November 2021.
  4. ↑ (en) "Discontent over Sudan census". Kaapstad: News24. AFP. 21 Mei 2009. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 9 September 2019. Besoek op 28 Augustus 2019.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 (en) "Sudan". Internasionale Monetêre Fonds. Oktober 2021. Besoek op 21 November 2021.
  6. ↑ (en) "Human Development Report 2020" (PDF). United Nations Development Programme. 2020. Besoek op 21 November 2021.
  7. ↑ (en) "Gini Index". Wêreldbank. Besoek op 21 November 2021.
  8. ↑ (en) International Association for the History of Religions (1959), Numen, Leiden: EJ Brill, p. 131, "West Africa may be taken as the country stretching from Senegal in the West, to the Cameroons in the East; sometimes it has been called the central and western Sudan, the Bilad as-Sūdan, 'Land of the Blacks', of the Arabs" 
  9. ↑ (en) Sharkey, Heather J. (2007). "Arab Identity and Ideology in Sudan: The Politics of Language, Ethnicity and Race" (PDF). African Affairs. 107 (426): 29–32. doi:10.1093/afraf/adm068. Geargiveer vanaf die oorspronklike (PDF) op 12 Oktober 2020. Besoek op 24 Februarie 2019. {{cite journal}}: Ongeldige |ref=harv (hulp)
  10. ↑ (en) "The world's enduring dictators". CBS News. 16 Mei 2011. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 7 Maart 2020. Besoek op 28 Augustus 2019.

Bronnelys

[wysig | wysig bron]
Algemeen

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Soedan&oldid=2661177"