Sekretarisvoël

Sekretarisvoël
Bewaringstatus
Bedreig  (IUCN 3.1)
Wetenskaplike klassifikasie
Domein:	Eukaryota
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Chordata
Klas:	Aves
Orde:	Accipitriformes
Familie:	Accipitridae
Genus:	Sagittarius Hermann, 1783
Spesie:	S. serpentarius
Binomiale naam
Sagittarius serpentarius (J. F. Miller, 1779)
Verspreiding van die sekretarisvoël

Die sekretarisvoël (Sagittarius serpentarius) is 'n groot, grondlewende roofvoël wat endemies aan Afrika is. Hierdie voëls word aan hulle unieke voorkoms gekenmerk: lang, kaal bene, met 'n statige houding en kuifvere met 'n swart punt. Gewoonlik word hierdie voëls in die oop grasvlaktes en savannes van Sub-Sahara Afrika gevind, waar hulle bedags aktief op jag is na prooi.

Benaming

Die oorsprong van die naam "sekretarisvoël" is moontlik afkomstig van die kuifvere, wat die voëls soos outydse sekretarisse laat lyk, met penvere agter die ore. Daar is egter voorgestel dat "sekretaris" afkomstig is van die Arabiese saqr et-tair ("jagvoël"), wat by hierdie voël se eetgewoontes pas.

Die wetenskaplike naam is Sagittarius serpentarius (Latyns): Sagittarius beteken "boogskutter" en die spesienaam serpentarius beteken "betrekking hê op slange". Die "boogskutter" verwys moontlik na die kuifvere, wat herinner aan pyle wat bo 'n koker uitsteek, terwyl "serpentarius" waarskynlik na die slange in die voël se dieet verwys.

Identifikasie

'n Sekretarisvoël by Eagle Heights Wildlife Park, Kent, Engeland

Hierdie groot voëls is uniek en behoort nie maklik met ander voëls verwar te word nie.

Hulle word tussen 90 en 150 cm hoog en kan tot soveel as 5 kg weeg. Wyfies is effens kleiner as mannetjies: mannetjies het 'n vlerkspan wat wissel tussen 1,26 en 1,65 m, terwyl wyfies se vlerkspan van 1,2 tot 1,32 m strek.

Bolangs is hulle grys en word ligter na onder. Op die agterkop en nek kom die kenmerkende lang swart vere voor. Hulle kan regop getrek word. Die dye en pens is swart en onder die stert is 'n massa wit donsvere; die swart dye laat dit lyk asof die voëls kortbroeke aan het. Vlugvere is swart en ondervlerke wit. Die twee kenmerkende lang stertvere is grys met 'n breë swart band en die verste puntjies is wit. Sekretarisvoëls het 'n kleinerige kop met 'n grys snawel en 'n geel-oranje neusvrat. Hulle oë kan wissel van donkerbruin tot geel, met kaal dele rondom die oë in 'n diep oranje kleur. Hulle liggaamsbou herinner aan 'n arend sin, alhoewel hulle pienk, naakte onderbene glad nie soos dié van 'n arend lyk nie: met groot skubbe en kort tone wat in bot kloue eindig. Hulle lang bene is een van die sekretarisvoël se kenmerke. Die wyfies lyk soos die mannetjies (soms bietjie donkerder van kleur): daar is weinig geslagsdimorfie by sekretarisvoëls.

Jong voëls lyk soos hulle ouers, met 'n paar uitsonderings. Die gesigsvel van 'n jong voël is 'n ligter geel as dié van 'n ouer voël, wat tot rooi-oranje kan verdonker. Hulle sentrale stertvere is ook korter en die punte van die skouervere is swart gekleur.

Gedrag

'n Sekretarisvoël in vlug

Sekretarisvoëls word soms alleenlopend aangetref, maar meer dikwels saam met hul maats of in familiegroepe wat uit tot vyf voëls kan bestaan. Wanneer water en voedsel volop is mag klein groepe naby mekaar woon, maar breek gewoonlik na 'n kort tyd weer op. Hierdie voëls is bedags aktief en sal na sonsopkoms 'n uur of twee wag totdat die meeste dou van die gras verdamp het. Hulle spandeer die dag op soek na voedsel en sal laat in die middag na hulle nes terugkeer. Sekretarisvoëls loop eerder as wat hulle vlieg en loop elke dag gemiddeld tussen 20 en 30 km.

Wanneer hulle bedreig word sal hulle hardloop en dan begin vlieg. Alhoewel hulle meestal loop, is hulle goeie vlieërs en kan groot hoogtes bereik.

Sekretarisvoëls is normaalweg stil. Hulle het 'n skor, kwaakagtige roep korr-korr-korr wat oor groot afstande gehoor kan word. Hierdie roep word ook in kombinasie met 'n gromgeluid tydens vlerksleep gebruik. 'n Sagter kwaakgeluid word by die nes gebruik, wanneer die kuikens gevoer word. Die kuikens se roep begin as 'n sagte piep, maar ontwikkel tot 'n harder "tjok-a-tjok-a-tjok-a-tjok".

Dieet en jaggewoontes

'n Sekretarisvoël in die Serengeti Nasionale Park in Tanzanië

Die dieet van sekretarisvoëls bestaan hoofsaaklik uit insekte (87% - hoofsaaklik sprinkane, maar ook kewers, spinnekoppe, skerpioene, perdebye, ens.), paddas, klein soogdiere en knaagdiere (4%), akkedisse (3%), voëls (2%) – dit sluit kuikens en eiers in. Alhoewel sekretarisvoëls daarvoor bekend is dat hulle slange doodmaak en eet, word hierdie reptiele nie so dikwels geëet as wat oor die algemeen aangeneem word nie. Sommige waarnemers meen dat slange minder as 1% van hulle dieet uitmaak. Wanneer hulle wél slange vang, is dit oor die algemeen adders, kobras en ander giftige spesies.

Die algemene idee dat sekretarisvoëls hoofsaaklik van slange leef, is dus nie waar nie. Dalk het hierdie idee sy ontstaan te danke aan die Latynse spesienaam van die sekretarisvoël.

Sekretarisvoëls jag deur doelgerig deur die veld te stap op soek na kos en dan dikwels met hulle voete op gras en bossies te stamp om prooi op te jaag. Alle prooi word op die grond gevang en groter prooi word met harde houe van die pote doodgemaak. As prooi waargeneem word, sal hulle opgewonde die vlerke lig, versnel en dan die prooi inhaal. Kleiner prooi word gevang deur bloot te buk en die prooi met die snawel te vang. Groter prooi, waaronder slange, word met die voël se pote gestamp. 'n Sekretarisvoël sal 'n slang ook agter sy kop pik om die nek te breek of die slang katswink te slaan. Volgens oorlewering sal 'n sekretarisvoël 'n bewustelose slang optel, hoog die lug in vlieg en hom dan laat val, maar daar is nie betroubare aantekeninge van hierdie gedrag nie. Dooie of bewustelose slange sal heel ingesluk word, tensy dit te groot is: groot prooi word uitmekaar geskeur en dan stuk-stuk gevreet.

Na 'n voël gevreet het, sal hy homself ontlas. Die kuttels bestaan uit onverteerde kosreste: pels, bene of eksoskelette in. Soms word gras ook in die mis gevind; dit is nie duidelik of die gras toevallig saam met die prooi ingesluk word nie: dit is moontlik dat dit met opset ingesluk word om te verseker dat die kuttel nie uitmekaar val nie (veral in gevalle waar min pels ingesluk word). Verder is ook klippies in die mis waargeneem: hulle help om die eksoskelette van die groter ongewerweldes, byvoorbeeld krappe of groot skerpioene, op te breek.

Verspreiding en habitat

'n Sekretarisvoël in die Tsavo-Oos Nasionale Park in Kenia

Die sekretarisvoël kom wydverspreid in Sub-Sahara Afrika voor – maar vermy dig beboste gebiede naby die ewenaar, soos in die Demokratiese Republiek van die Kongo en Wes-Afrika. Die voëlspesie kom ook nie in Somalië, Sierra Leone en Liberië voor nie en ontbreek ook van die suidelike dele van Guinee, Ivoorkus, Ghana en Nigerië. In Suider-Afrika sal hulle ook nie in die droë westelike dele soos die Namibwoestyn en die suidelike dele van Mosambiek gevind word nie.

Sekretarisvoëls kan nomadies wees, aangesien droogtes, tekort aan voedsel, oorbeweiding deur vee en veldbrande die habitatte waarin hulle die meeste tuis is, verander. 'n Paartjie sal 'n gebied van 20 tot selfs 500 km verdedig, afhangend van die aantal sekretarisvoëls en voedselbronne in die omgewing. Sekretarisvoëls wat in die gebied oortree sal met krag uitgejaag word. Dit kan soms selfs gebeur dat hulle baie ver versprei van hulle gebiede van herkoms – daar bestaan 'n ringrekord van 'n voël wat 1 537 km vanaf die plek waar dit oorspronklik gering is weer opgemerk is. Hierdie voël is in die Sabi-Sand Wildreservaat in Mpumalanga gering en is minder as 4 maande later weer in die noorde van Namibië opgemerk.

Sekretarisvoëls verkies savannes en oop grasvelde met verspreide bome en struike, alhoewel hulle ook in semi-woestynagtige en lig beboste gebied sal woon. Hulle is veral lief vir Akasia-doringveld en Combretum-savanne. In Zimbabwe sal hulle in weivelde voorkom, langs landingstroke en ander gebiede met korter gras. Sekretarisvoëls verkies grasvelde waar die gras een meter of korter is, sodat hulle gesigsveld nie versper word nie. Hulle is ook algemeen naby landbougebiede wat volop aan prooi is. Hulle is afwesig in ruie bosvelde en klipperige heuwelagtige gebiede, asook ware woestyngebiede wat baie droog is.

Voortplanting

Vlerksleep en paring

'n Sekretarisvoëlpaartjie

Sekretarisvoëls is monogaam en daar word geglo dat hulle lewenslange maats kies. Hulle pronk op land en in die lug, terwyl hulle 'n krasgeluid maak. Wanneer hulle in die lug pronk, sweef hulle hoog in die lug. Die mannetjie sal na benede duik om die wyfie te beïndruk en, indien sy ook in die lug is, sal sy met haar kloue na hom toe draai. Hierdie manier van pronk is soortgelyk aan dié van ander roofvoëls. Op land sal die mannetjie en vroutjie met uitgestreke vlerke om mekaar dans. Kleiner groepe sekretarisvoëls sal soms by hierdie dans aansluit. Na die hofmaking vind paring gewoonlik op die grond plaas, alhoewel sommige paartjies ook in bome sal paar. Sekretarisvoëls paar dwarsdeur die jaar.

Nes

Die mannetjie en wyfie bou saam 'n groot nes op die plat kroon van 'n alleenstaande boom of groot bos. Heel dikwels word die nes op 'n Akasiaboom gebou, maar ander bome of groot bosse sal ook gebruik word. Die nes is in die vorm van 'n piering, met 'n deursnee van tussen 1,5 en 2,5 m en is tot 30–50 cm dik en gewoonlik 4-5m bo die grond. Die basis van die nes is stokke wat dik met gras, wol, mis en ander soortgelyke materiaal uitgevoer word. Die eiers word in 'n holte in die middel van die nes gelê.

'n Paartjie sal dieselfde nes van jaar tot jaar gebruik en gedurende die broeisiklus deurentyd verder aanbou. Indien die nes só groot word dat dit dreig om uitmekaar te val, of indien die boom dit nie meer kan ondersteun nie, sal die paartjie 'n nuwe nes begin. aar waar bome nie so volop is nie, word dieselfde nes soms gebruik vir opeenvolgende broeipogings. Dit mag soms gebeur die dat die nesstruktuur net as slaapplek gebruik word en nooit vir 'n werklike broeipoging nie.

Eiers en inkubasie

Eiers word dwarsdeur die jaar gelê, maar daar is 'n piektyd tussen Mei en Oktober. Die broeisel bestaan gewoonlik uit 2 eiers, maar soms word 1 of 3 gelê en in uitsonderlike gevalle selfs 4 eiers. Eiers word met 'n interval van 2-3 dae gelê en die wyfie begin broei sodra die eerste eier gelê is. Die mannetjie sal haar soms op die nes aflos, maar meestal doen die wyfie die meeste van die harde werk terwyl die mannetjie vir haar kos sal aandra.

Die eiers is ovaalvormig met 'n kenmerkende skerper punt na die een kant. Hulle is wit tot bleek-blougroen en het 'n kalkerige tekstuur en soms kom klein bloedkleurige vlekkies op die eiers voor. Eiers wissel in grootte en wissel van 68x52 mm tot 92x61 mm, met 'n gemiddelde massa van 130 g. Die kuikens broei na 42 tot 46 dae uit, met 'n 2-3 dae interval tussenin. Daar is nie bewyse dat die groter kuikens die kleineres doodmaak nie (Kainisme), maar in groter broeisels (drie tot vier kuikens), vrek die kleinste gewoonlik van die honger, omdat die ouers 'n beperkte hoeveelheid voedsel kan aandra en die kleinste kuiken nie met sy groter broers en susters kan kompeteer nie.

Pasgebore kuikens is in vuil-wit dons gedek, met groot koppe wat lyk asof hulle amper te groot vir die kuikens se klein lyfies is. Na twee weke verkry hulle 'n dik laag grys dons en hul kenmerkende kuif verskyn na drie weke. Sekretariskuikens ontwikkel stadig: dit neem ses weke voor die kuikens op hulle eie voete kan staan. Teen sewe weke het hulle hulle volledige verekleed en sal hulle vlerke teen 60 dae begin oefen (soms klap hulle hulle vlerke genoeg om klein afstande bo die nes op te styg).

Die kuikens sal gemiddeld 85 dae (65-106 dae) in die nes bly, waarna hulle die nes sal verlaat en dan word hulle vir nog 'n verdere 62-105 dae deur die ouers versorg voordat hulle selfversorgend sal wees. Beide ouers bring kos na die nes toe in hulle kroppe. Hulle bring dit op in die nes en die kuikens vreet self vanaf dag 17. Ouer kuikens sal ongeveer 1 maal per uur kos ontvang. Jong voëls sal vir ongeveer 'n maand na die eerste vlug binne 'n paar honderd meter van die nes bly, voordat hulle dit verder sal waag. Oor die algemeen duld die ouers 'n jong voël vir twee maande, voor hulle hom uit hulle gebied weg sal jaag sodat hulle weer kan paar.

Sekretarisvoëls wat in gevangenis lewe kan ouer as 18 jaar word.

Bedreigings en voor- of nadele vir die mens

Die Internasionale Unie vir die Bewaring van die Natuur (IUBN) het die sekretarisvoël in 2016 as 'n kwesbare spesie gelys en in 2020 as 'n bedreigde spesie gelys as gevolg van 'n vinnige afname in getalle.

Met die verspreiding van die mens en die daarmee gepaardgaande inperking van natuurlike habitat, sal die wêreldwye bevolking van die sekretarisvoël waarskynlik afneem in die toekoms. Die koop en verkoop van sekretarisvoëls word deur CITES (Konvensie op Internasionale Handel in Bedreigde Spesies van Wilde Fauna en Flora) gereguleer.

Die mens trek voordeel uit die sekretarisvoël, siende dat hy gelok word deur knaagdiere en insekpeste wat boere se gewasse kan beskadig. Hulle jag ook die slange wat self óók deur hierdie gediertes gelok word.

Kulturele betekenis

Wapen van Soedan.

Wapen van Suid-Afrika.

Alhoewel die sekretarisvoël nie Suid-Afrika se nasionale voël is nie, neem dit 'n prominente plek op die staatswapen in. Dit simboliseer waaksaamheid en militêre slaankrag, sowel as die opkoms en die trots van die moderne Suid-Afrika. Die goue kleur van die embleem op die landswapen assosieer dit ook met die son en die hoogste gesag van die land.

In Soedan kan die sekretarisvoël gesien word op die middelste wit baan van die presidensiële vlag. Daarbenewens vorm dit die hooffokus op die presidensiële seël en verskyn baie prominent op militêre kentekens in Soedan. Op die presidensiële vlag en seël is die kop na regs gedraai en die kenmerkende veerpenne op die agterkop is baie duidelik sigbaar. Die voël se vlerke is oopgesprei en 'n wit banier met die woorde "Al-Nasr Lana" (Arabies vir "Oorwinning behoort aan ons") is tussen die vlerke gespan.

Sien ook

• Alfabetiese lys van Suid-Afrikaanse voëls
• Lys van Suid-Afrikaanse voëls (gegroepeer)
• Lys van Suider-Afrikaanse voëls volgens wetenskaplike name

Bronnelys

• Sherman, P. and P. Rasmussen. 2007. "Sagittarius serpentarius", Animal Diversity Web. Verkry op 14 September 2009.

Eksterne skakels

• Die Tweede Suider-Afrikaanse Voëlatlasprojek Geargiveer 14 Februarie 2008 op Wayback Machine (SAVAP2) bied die nuutste verspreidingskaart van sekretarisvoëls in Suid-Afrika, wat drie-uurliks opgedateer word.
• (en) Sekretarisvoël video's, foto's en klanke Geargiveer 4 Maart 2016 op Wayback Machine op die Internet Bird Collection
• (en) Die sekretarisvoël op posseëls
• (en) Die sekretarisvoël op die IUBN Rooi Lys van Bedreigde Spesies Geargiveer 2 Mei 2012 op Wayback Machine

Hierdie artikel is gedeeltelik oorgeneem en vertaal uit die Engelse artikel en:Secretary Bird en is uit ander bronne bygewerk.