Gaan na inhoud

Voël

Wysig skakels
in Wikipedia, die vrye ensiklopedie
(Aangestuur vanaf Avialae)

Voëls
Tydperk:
Laat-Kryt – hede, 72–0 Ma[1][2]
Moontlike Vroeë-Kryt of vroeë Laat-Kryt oorsprong baseer op molekulêre klok[3][4]
Red-crested turacoSteller's sea eagleRock doveSouthern cassowaryGentoo penguinBar-throated minlaShoebillGrey crowned craneAnna's hummingbirdRainbow lorikeetGrey heronEurasian eagle-owlWhite-tailed tropicbirdIndian peafowlAtlantic puffinAmerican flamingoBlue-footed boobyKeel-billed toucan
Wetenskaplike klassifikasie e
Domein: Eukaryota
Koninkryk: Animalia
Filum: Chordata
Klade: Sauropsida
Klade: Avemetatarsalia
Klade: Ornithurae
Klas: Aves
Linnaeus, 1758[5]
Bestaande klades
Sinonieme
  • Neornithes Gadow, 1883

Voëls (klas Aves) is tweevoetige, warmbloedige, eierlêende, gewerwelde (Latyn: Vertebrata) diere, wat hoofsaaklik gekenmerk word deur vere en voorste ledemate wat vlerke genoem word, asook bene wat hol van binne is. Voëls het geëvolueer van theropoda-dinosourusse tydens die Juratydperk en die eerste bekende voël is die Laat-Jurassiese Archaeopteryx. Voëls wissel in grootte van klein swaeltjies tot groot loopvoëls soos volstruise en emoes. Daar is tussen 9 000 en 10 000 bekende voëlspesies in die wêreld en die klas Aves is dus die mees diverse klas van gewerwelde landbewoners.

Moderne voëls word gekarakteriseer deur vere, 'n bek of snawel sonder tande, die lê van eiers met harde doppe, 'n vinnige metabolisme, 'n hart met vier kamers en 'n ligte dog sterk skelet. Die meeste voëls het voorste ledemate wat as vlerke aangepas is en kan dus vlieg, alhoewel loopvoëls en verskeie ander, veral endemiese eilandspesies, nie daartoe in staat is nie.

Baie voëlspesies onderneem jaarlikse langafstand-migrasies en baie meer nog voer korter, meer onreëlmatige swerfbewegings uit. Voëls is sosiale diere en kommunikeer deur visuele seine en deur aanwending van roepe en sang. Ander sosiale gedrag sluit ondermeer gemeenskaplike jag, broei en vlug in. Voëls is hoofsaaklik sosiaal monogaam, maar dit is by sommige spesies die geval dat hulle met ander individue as hul maats sal paar; in ander spesies weer is totale poliandrie of poligamie aan die orde van die dag. Eiers word gewoonlik in 'n nes gelê en een of albei die volwasse voëls broei daarop. Sommige voëls (bv. koekoeke) is broeiparasiete wat hulle eiers in die neste van ander voëls lê en hierdie gasheervoëls broei die kuikens uit en maak hulle groot. Die meeste voëls spandeer 'n korter of langer periode aan ouersorg nadat die kuikens uitgebroei het.

Voëls is op verskillende wyses van nut vir die mens: die meeste is belangrike bronne van voedsel en word gewoonlik gejag of geteel en dan kommersieel beskikbaar gestel. Sommige spesies, veral sangvoëls en papegaaie, is gewild as troeteldiere. Ghwano (voëlmis) word van eilande versamel om as misstof vir landboudoeleindes te gebruik. Voëls figureer in bykans alle aspekte van menslike kultuur, hetsy geloof, die digkuns, mode of musiek. Ongeveer 120-130 voëlspesies het sedert 1600 uitgesterf as gevolg van menslike aktiwiteite en honderde meer vóór dié tyd. Daar is tans talle voëlspesies wat bedreig word deur uitsterwing as gevolg van menslike aktiwiteite en pogings word aangewend om hulle te beskerm.

Evolusie en klassifisering

[wysig | wysig bron]
Archaeopteryx, die eerste bekende voël.

Die eerste klassifiseringstelsel vir voëls is deur Francis Willughby en John Ray in hul 1676 uitgawe van Ornithologiae ontwikkel.[6] Hulle werk, ietwat aangepas, vorm die basis vir die huidige klassifiseringstelsel wat oorspronklik deur Carolus Linnaeus in 1758 uitgewerk is.[7]

Voëls word gekategoriseer as die klas Aves in wetenskaplike klassifikasie. Filogenetiese klassifikasie plaas voëls in die dinosourusklade Theropoda. Volgens huidige konsensus vorm Aves en hul sustergroep, die orde Crocodilia, saam die laaste oorlewende lede van die reptielklade Archosauria. Filogeneties word Aves oor die algemeen gedefinieër as afstammelinge van die mees onlangse gemeenskaplike voorouer van moderne voëls en Archaeopteryx lithographica.[8] Archaeopteryx is afkomstig van die laat-Juratydperk (ongeveer 155-150 miljoen jaar gelede) en is dan ook die eerste bekende voël bekend onder hierdie definisie. Ander klassifikasies sluit slegs moderne voëlgroepe in en sluit die meeste groepe wat slegs deur fossiele bekend is uit.[9] Een van die redes hiervoor is om die onsekerhede aangaande die plasing van Archaeopteryx in verhouding met diere wat tradisioneel as therapod-dinosourusse bekend staan te vermy.

Moderne voëls word in twee superorders gedeel: die Paleognathae (meestal voëls wat nie kan vlieg nie, soos volstruise) en die uiters diverse Neognathae, wat al die ander voëls bevat. Afhangende van die klassifikasiestelsel wat gebruik word, is daar enigiets tussen 8 800 en 10 200 bekende voëlspesies wat vandag nog bestaan.

Dinosourusse en die oorsprong van voëls

[wysig | wysig bron]

Daar bestaan bewyse dat voëls ontwikkel het uit Theropoda-dinosourusse, en meer spesifiek dat voëls lede is van die Maniraptora, 'n groep Therapoda-dinosourusse wat ook die Dromaeosauridae- en die Oviraptoridae-families insluit.[10] Namate meer en meer nie-voëlagtige Therapoda-dinosourusse ontdek word wat steeds nou aan voëls verwant is, word die eens duidelike onderskeiding tussen voëls en ander diere minder ooglopend. Onlangse ontdekkings in die Liaoning-provinsie in Noordoos-China het onthul dat etlike klein Therapoda-dinosourusse vere gehad het, wat tot hierdie onduidelikheid bydra.[11]

Die vroeë voël, Archaeopteryx, van die Juratydperk, is bekend as een van die eerste "verlore skakels" van die laat-19de eeu wat die teorie van evolusie ondersteun het, selfs al word Archaeopteryx nie as 'n direkte voorouer van moderne voëls beskou nie. 'n Ander vroeë voël is Confuciusornis, van die vroeë Kryttydperk. Dit is moontlik dat albei hierdie voëls voorafgegaan is deur Protoavis texensis, alhoewel die fossiel wat dié naam dra so fragmentaries is, dat daar aansienlike twyfel bestaan of die fossiel wél aan 'n voëlagtige dier behoort. Ander Mesosoïese voëls sluit die Enantiornithes, Yanornis, Ichthyornis, Gansus en die Hesperornithiformes in – 'n groep lopende duikvoëls wat amper soos dobbertjies en seeduikers gelyk het.

Die skelet van 'n duif toon 'n opvallende verlenging van die borsbeen, waaraan die vlerkspiere geanker word.

Die Cryptovolans en Microraptor van die Dromaeosauridae-familie mag miskien tot aangedrewe vlug in staat gewees het, min of meer tot dieselfde mate as Archaeopteryx. Cryptovolans het eienskappe besit wat ook by moderne voëls voorkom: hul borsbeen was verleng teen 'n hoek met die middellyn van die borsbeen en na buite gerig, loodreg op die ribbekas. Hierdie verlenging dien as 'n anker waaraan moderne voëls se vlerkspiere geheg is, sodoende beskik die voëls oor voldoende hefkrag vir vlug. Cryptovolans se rugstring blyk ook buigsaam te wees, net soos dit by moderne voëls die geval is, om te voorkom dat die werwels nie tydens vlug uitgly nie. As gevolg van hierdie eienskappe is Cryptovolans eintlik selfs 'n beter "voël" as Archaeopteryx, aangesien laasgenoemde nié hierdie eienskappe besit nie. As gevolg van hierdie eienskappe het sommige paleontoloë voorgestel dat lede van die Dromaeosauridae-familie in werklikheid basale ("basis") voëls is en dat die groter lede van die familie op 'n tyd kon vlieg, maar dat latere vorme nie daartoe in staat was nie. Hul hipotese is derhalwe dat voëls nie van die Dromaeosauridae-familie afstam nie, maar dat die Dromaeosauridae-familie van voëls afstam. Bewyse vir hierdie teorie is tans nog onvoldoende, aangesien die presiese verhouding tussen die mees gevorderde lede van Maniraptora en die primitiefste egte voëls steeds nie goed begryp word nie.

Sommige dinosourusse, wat bekend staan as Ornithischia, het voëlagtige heupbene, maar voëls het ontwikkel uit Saurischia-dinosourusse wat reptielagtige heupbene het. Dit bewys dat voëls hul heupstruktuur onafhanklik ontwikkel het. Die voëlagtige heupstruktuur het selfs 'n derde keer onafhanklik ontwikkel: tussen lede van Therizinosauridae, 'n spesifieke groep Theropoda-dinosourusse.

'n Alternatiewe teorie oor die ontwikkeling van voëls word voorgestel deur sommige wetenskaplikes, waaronder Larry Martin en Alan Feduccia. Die teorie stel voor dat voëls (insluitende lede van Maniraptora) van vroeë archosourusse soos Longisquama afstam.[12] Die teorie word tans betwis deur die meerderheid paleontoloë, asook deur kenners in die studie van veerontwikkeling en evolusie.[13]

Klassifisering van moderne voëls

[wysig | wysig bron]

Moderne voëls word as Neornithes geklassifiseer en dit is tans bekend dat die groep tot 'n basiese groep afstammelinge ontwikkel het aan die einde van die Kryttydperk. Die Neornithes word verdeel in die Paleognathae en die Neognathae. Die Paleognathae sluit die stuithoenders van Sentraal- en Suid-Amerika in, asook die loopvoëls. Soos die naam aandui, is loopvoëls groot voëls wat nie tot vlug in staat is nie.

Foto's van verskeie voëls

Verwysings

[wysig | wysig bron]
  1. ↑ Field, Daniel J.; Benito, Juan; Chen, Albert; Jagt, John W. M.; Ksepka, Daniel T. (Maart 2020). "Late Cretaceous neornithine from Europe illuminates the origins of crown birds". Nature. 579 (7799): 397–401. Bibcode:2020Natur.579..397F. doi:10.1038/s41586-020-2096-0. ISSN 0028-0836. PMID 32188952. S2CID 212937591.
  2. ↑ De Pietri, Vanesa L.; Scofield, R. Paul; Zelenkov, Nikita; Boles, Walter E.; Worthy, Trevor H. (Februarie 2016). "The unexpected survival of an ancient lineage of anseriform birds into the Neogene of Australia: the youngest record of Presbyornithidae". Royal Society Open Science. 3 (2): 150635. Bibcode:2016RSOS....350635D. doi:10.1098/rsos.150635. ISSN 2054-5703. PMC 4785986. PMID 26998335.
  3. ↑ Yonezawa, T, et al. (2017). "Phylogenomics and Morphology of Extinct Paleognaths Reveal the Origin and Evolution of the Ratites". Current Biology. 27 (1): 68–77. doi:10.1016/j.cub.2016.10.029. PMID 27989673.
  4. ↑ Kuhl, H; Frankl-Vilches, C; Bakker, A; Mayr, G; Nikolaus, G; Boerno, S T; Klages, S; Timmermann, B; Gahr, M (2020). "An unbiased molecular approach using 3'UTRs resolves the avian family-level tree of life". Molecular Biology and Evolution. 38 (1): 108–127. doi:10.1093/molbev/msaa191. hdl:21.11116/0000-0007-B72A-C. PMC 7783168. PMID 32781465.
  5. ↑ Brands, Sheila (14 Augustus 2008). "Systema Naturae 2000 / Classification, Class Aves". Project: The Taxonomicon. Besoek op 11 Junie 2012.
  6. ↑ Del Hoyo, Josep, et al. Handbook of Birds of the World Vol 1 1992. Barcelona: Lynx Edicions, ISBN 84-87334-10-5
  7. ↑ Linnaeus, C (1758). Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Tomus I. Editio decima, reformata. Holmiae. (Laurentii Salvii). p. 824.
  8. ↑ Padian K. & Chiappe L.M. (1997). "Bird Origins". In Currie PJ & Padian K (red.). Encyclopedia of Dinosaurs. San Diego: Academic Press. pp. 41–96.
  9. ↑ Gauthier, J. (1986). "Saurischian Monophyly and the origin of birds". In Padian K. (red.). The Origin of Birds and the Evolution of Flight. Mem. California Acad. Sci 8. pp. 1–55.
  10. ↑ Early Adaptive Radiation of Birds: Evidence from Fossils from Northeastern China deur Hou L., Martin M., Zhou Z. & Feduccia A. (1996). Science 274(5290): 1164–1167.
  11. ↑ Norell M. & Ellison M. (2005). Unearthing the Dragon, The Great Feathered Dinosaur Discovery. Pi Press: New York. ISBN 0-13-186266-9
  12. ↑ Feduccia A., Lingham-Soliar T., Hinchliffe J.R. (2005) "Do feathered dinosaurs exist? Testing the hypothesis on neontological and paleontological evidence" Journal of Morphology 266(2): 125-166
  13. ↑ Prum R. (2003) "Are Current Critiques Of The Theropod Origin Of Birds Science? Rebuttal To Feduccia 2002" Auk 120(2) 550-561

Sien ook

[wysig | wysig bron]

Eksterne skakels

[wysig | wysig bron]
Ontsluit van "https://af.wikipedia.org/w/index.php?title=Voël&oldid=2702187"