Tonga
|
Iste articlo ye en proceso de cambio enta la ortografía oficial de Biquipedia (la Ortografía de l'aragonés de l'Academia Aragonesa d'a Luenga). Puez aduyar a completar este proceso revisando l'articlo, fendo-ie los cambios ortograficos necesarios y sacando dimpués ista plantilla. |
Tonga (oficialment Reino de Tonga, Puleʻanga Fakatuʻi ʻo Tonga en tongano), a sola monarquía d'Oceanía (de fueras de bels países d'a Commonwealth), ye un chicot país y estato situato a l'este d'Australia y 800 km a lo nord-este de Nueva Zelanda, a lo sud de l'Oceano Pacifico. Ye formato por mas de 160 islas grans y chicotas, encara que nomás que 36 en son habitatas de contino, estendillatas por una superficie oceanica d'alto u baixo 700.000 km².
| Republica de Tonga Pule'anga Fakatu'i 'o Tonga Kingdom of Tonga | |||||
| |||||
| Lema nacional: Ko e Otua mo Tonga ko hoku tofi'a (tongano; «Dios y Tonga son o mío herencio») | |||||
| Himno nacional: Koe Fasi Oe Tu'i Oe Otu Tonga | |||||
 | |||||
| Capital • Población • Coordenatas |
Nuku'alofa 24.500 (2005 est.) 20° 00' S 175° 00' E
| ||||
| Mayor ciudat | Nuku'alofa | ||||
| Idiomas oficials | Tongano, anglés | ||||
| Forma de gubierno | Monarquía constitucional Tupou VI Pohiva Tuʻiʻonetoa | ||||
| Independencia • Calendata |
D'o Reino Uniu 4 de chunio de 1970 | ||||
| Superficie • Total • % augua Mugas Costas |
Posición 171º 748 km² 4% 0 km 419 km | ||||
| Población • Total • Densidat |
Posición 177º 112.422 (chulio de 2005 est.) 150,3 hab/km² | ||||
| PIB (PPA) • Total (2005) • PIB per capita |
Posición 180º US$ 785 millons US$ 7.706 (81º) | ||||
| Moneda | Pa'anga (TOP) | ||||
| Chentilicio | Tongano, tongana | ||||
| Zona horaria • en Verano |
UTC+13 UTC+13 | ||||
| Dominio d'Internet | .to | ||||
| Codigo telefonico | +676
| ||||
| Prefixo radiofonico | A3A-A3Z
| ||||
| Codigo ISO | 776 / TON / TO | ||||
| Miembro de: Commonwealth, ONU | |||||
A suya población ye de 112.422 (estimación de chulio de 2005) en una superficie de 748 km², con una densidat de población de 150,3 hab/km². A capital d'o país se troba en a ciudat de Nuku'alofa, que ye amás en ye a ciudat con mayor numero d'habitants.
Tonga ye, dende o punto d'anvista politico, una monarquía constitucional, estando l'actual rei de Tonga Taufa'ahau Tupou V, y o primer ministro Siale'ataonga Tu'ivakano. Ye independient dende o 4 de chunio de 1970, estando d'antis mas una colonia d'o Reino Uniu. A suya moneda nacional ye o pa'anga.
Tonga ye tamién a sobén conoixito con o nombre de islas de l'amistat por a recepción que se i fació en 1773 a o capitán britanico James Cook cuan i plegó en a suya primera vesita; o feito ye que plegó en mel meyo d'o ʻinasi, ye decir, a ofrenda d'as primicias a o Tuʻi Tonga (o prencipal rei d'as islas), estando convidato a las celebracions. Sindembargo, seguntes o escritor William Mariner, en realidat os tonganos heban previsto de cocinar y minchar-se a o capitán britanico, pero en zaguerías no podioron alcordar un plan ta fer-lo.[1]
Cheografía
editar
L'archipelago de Tonga se sitúa en a Polinesia Occidental, una mica a o norte d'o tropico de Capricorno. A suya capital, Nuku'alofa, se localiza a bel 1.770 km a o nord-este d'Auckland, a mayor ciudat de Nueva Zelanda, y a 690 km de Suva, capital y ciudat mas important de Fichi.[2]
L'aria total ye d'alto u baixo 748 km², d'os que 30 son constituyitos d'augua.[2] O país ye formato por 176 islas, d'as que nomás 36 son habitatas de forma permanent, lo que se traduz en que poco menos d'o 80% (670 km²) d'o territorio ye habitato.[2] Bi ha tres grupos prencipales d'islas: Tongatapu, a o sud, a on se concentra mas d'a metat d'a población; Vava'u, a o norte; y Ha'apai, en o centro.
Tonga ye un archipelago localizato chusto a o sud de Samoa. As suyas 169 islas, d'as que 96 son habitatas, se dividen en tres grupos prencipales: Mayorga, Gálvez y Amsterdam, que forman una linia norte-sud de 800 kilometros de largaria. Amsterdam, a isla mas gran y a on ye a capital Nuku'alofa, cubre 257 km². Cheolochicament, as islas de Tonga son de dos tipos: a mayoría tienen una base de calsinera que s'orichinó a partir de formacions de coral devantadas; a resta se composan de calsinera sobre una base d'orichen volcanico. As islas de procedencia volcanica son montanyosas, mientres que las d'orichen coralino son planas.
O clima ye subtropical, templato con plevias, con veranos muit calidos.[2] En o periodo calido (d'aviento enta abril), a temperatura puya por dencima d'os 32 °C, y en o periodo mas fredo (de mayo enta noviembre), as temperaturas no gosan blincar d'os 27 °C. A temperatura meyana va de 23 °C a 27 °C, y a precipitación anyual varía de 170 a 297 centímetros si se viacha dende a isla d'Amsterdam en o sud dica as islas d'o norte mas amanatas a o ecuador. A humidat meyana diaria ye d'o 80%.
A tierra, fértil, s'emplega ta cautivar plantacions de platano, palmito y coco.[2] O punto mas alto d'o país, situato a 1.033 msnm, se troba en a isla de Kao.[3]
Esporte
editar
O esporte mas popular y mas practicato en Tonga ye o rugby. L'organismo rector ye l'Unión de Rugby de Tonga, afiliata a l'Alianza de Rugby d'as Islas d'o Pacifico. A suya selección nacional ye conoixita como Ikale Tahi (as Alicas d'a mar) y tamién tién un dance de guerra pareixito a la Haka anomenato Sipi Tau. Con una población de poco mas de 100.000 habitants bi ha partecipato 7 vegatas en a Copa Mundial de Rugby dende 1987, a zaguera en l'anyo 2015.
Tamién ye popular o fútbol australiano practicato oficialment dende o 2004, anyo en que estió establita l'Asociación de Fútbol Australiano de Tonga. A suya selección nacional ye conoixita como os Black Marlins.
O fútbol tamién ye practicato pero a suya selección nacional ye una d'as mas débils d'o mundo, garra vegata bi ha claseficato ta partecipar en a Copa d'as Nacions d'a OFC y o suyo millor puesto, en a Claseficación mundial d'a FIFA de seleccions nacionals garra vegata bi ha puyato mes d'o puesto 163 (en 1998) de 208 seleccions mundials reconoixitas por a FIFA.
Referencias
editar- ↑ Mariner, William y Martin, John: An account of the natives of the Tonga islands in the south Pacific ocean: With an original grammar and vocabulary of their language. Compiled and arranged from the extensive communications of Mr. William Mariner, several years resident in those islands, 1817, Volumen 2, pp 64–65.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 (en) Encyclopedia of the Nations. Tonga - Location, size, and extent
- ↑ (en) Cheografía de Tonga. CIA
Vinclos externos
editar
Se veigan as imáchens de Commons sobre Tonga.- (en) Pachina web oficial d'o gubierno de Tonga.
