Yanqui

La pallabra yanqui^[1] designa a lo rellacionao con Estaos Xuníos en dellos países d'América Llatina y España. Orixinalmente referíase a los qu'habitaron la colonia de Nueva Inglaterra, al nordeste d'esi país.

Etimoloxía

El términu aniciar escontra la metá del sieglu XVII por cuenta del neerlandeses qu'abondaben na Nueva Inglaterra (parte d'esta rexón fuera Nuevos Países Baxos), munchos de los cualos llamábense "Jan" (Juan en neerlandés, pronunciáu "Jan o Ian" y asina, del llamatu “ianke” (Juanito), anicióse'l términu inglés yankee (pronunciáu /'yanki/). Otros autores, como Robert Graves, suxeren que ianki yera un vocablu comanche que significaba ‘cobarde’, anque depués los norteamericanos apoderar d'esa pallabra porque-yos gustaba'l soníu de la mesma.

Mientres la llamada Guerra de Secesión (1861-1865), el vocablu fíxose bien popular na excolonia británica. Pa los confederaos, los yankees yeren los soldaos y, polo xeneral, los residentes de los estaos del norte.

Usu del términu

En delles partes del mundu, particularmente nos países d'América Llatina y Asia Oriental, yanqui acomúñase dacuando col antiamericanismu y utilízase n'espresiones como "Yankee go home" o "lluchamos contra'l yanqui, enemigu de la humanidá". N'España, sicasí, al igual qu'en Gran Bretaña o n'otres árees onde se fala inglés, el términu úsase a cencielles pa referise a daquién de los EE.XX., yá sía familiar, chancia o despectivamente, ensin énfasis nesti últimu usu. Esto tamién puede ser el casu en munchos países d'América Llatina. Nel español de Venezuela ye frecuente la pallabra pitiyanqui, probablemente deriváu de pequeñu yankee o petit yanqui, un términu despreciatible pa referise a los que profesen una almiración esaxerada y de cutiu risible pa cualquier cosa, dende los Estaos Xuníos.

El xentiliciu norteamericanu», amás de usase pa los Estaos Xuníos^[2]^[3], refierse a tolos habitantes d'América del norte: bermudianos, groenlandeses, canadianos, mexicanos y de Saint Pierre y Miquelon. El xentiliciu americanu», amás de usase pa los Estaos Xuníos^[4]^[3], refierse a tolos habitantes del continente.

El xentiliciu yanqui, en castellanu, espardióse per España y per práuticamente toa América (escluyendo Canadá), pero ye especialmente intensu n'Arxentina, Colombia, Cuba, República Dominicana, Ecuador, Paraguái, Uruguái y Venezuela y como yá se mentó n'España.
En dellos países d'América utilízase tamién peyorativamente «gringo».
Nel Reinu Xuníu, yankee utilízase abondo, [cita ^{[ensin referencies]} dacuando embrivíu como yank.
N'inglés el primer rexistru de la pallabra ye'l cantar Yankee Doodle, qu'escribieron los británicos pa burllase de los colonos nativos de la Nueva Inglaterra. Mientres la revolución de 1776 los norteamericanos sublevaos contra la metrópolis inglesa cantaben esti estereotipáu cantar casi como un himnu que los identificaba.
Los New York Yankees (equipu de béisbol de les Grandes Lligues de los Estaos Xuníos) popularizaron entá más el términu en tol mundu.

Según el poeta d'Estaos Xuníos E. B. White (1899-1985):

Pa los estranxeros, un yanqui ye daquién d'Estaos Xuníos.
Pa los d'Estaos Xuníos, un yanqui ye un nortizu.
Pa un nortizu, un yanqui ye daquién del este.
Pa daquién del este, un yanqui ye daquién de Nueva Inglaterra.
Pa daquién de Nueva Inglaterra, un yanqui ye daquién de Vermont.
Y en Vermont, un yanqui ye daquién que come pastel pal almuerzu.

Na cultura popular

En Venezuela usa'l términu pitiyanqui ―que deriva de petty yankee (‘pequeñu yanqui’ n'inglés)― pa designar a los que profesen una almiración esaxerada y de cutiu risible polos Estaos Xuníos. Surdió alredor de 1941 na industria petrolera y repunxo actualidá n'años recién.
En Panamá, la persona qu'almira Estaos Xuníos (proyanqui) ye conocíu como gringuero.
Una manera risondera de nomar a Estaos Xuníos ye Yanquilandia (‘la tierra de los yanquis’) o Gringolandia, que popularizáronse en películes, rutines risibles y na fala común a lo llargo d'América Llatina.
El ex-presidente de Venezuela, Hugo Chávez, solía usar esti llamatu en dellos discursos y comúnmente nel programa Aló Presidente, cuando critica les polítiques d'Estaos Xuníos. Coles mesmes, esti llamatu foi usáu por dellos gobernantes llatinoamericanos, como'l bolivianu Evo Morales, l'ecuatorianu Rafael Correa, el nicaragüense Daniel Ortega y los hermanos cubanos Fidel y Raúl Castro, ente otros.
En Cuba suelse utilizar la pallabra yanqui" sobremanera nel discursu oficial y con un sentíu les más de les vegaes negativu, ente que la pallabra "yuma" tien una alta frecuencia d'usu na fala como xentiliciu apreciativo, o como nome del país (la Yuma / el Yuma). Nun se conoz l'orixe d'esti usu. Tamién s'utilizó enforma la pallabra gringo, pero foi quedando tras.

Referencies

↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: yanqui
↑ Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: norteamericanu
↑ ^3,0 ^3,1 Ramón d'Andrés (2021). Diccionariu de consultes llingüístiques del asturianu (n'asturianu). Uviéu: Ediciones Trabe.
↑ (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.

Ver tamién

Enllaces esternos

Yanqui nel castellán.org.

[1] Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: yanqui

[2] Esti términu apaez nel Diccionariu de l'Academia de la Llingua Asturiana. Ver: norteamericanu

[DCLL-3] 3,0 ^3,1 Ramón d'Andrés (2021). Diccionariu de consultes llingüístiques del asturianu (n'asturianu). Uviéu: Ediciones Trabe.

[Cartafueyu_países-4] (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.

[1]

[2]

[3]

[4]