Shandong
 | Esti artículu o seición necesita referencies qu'apaezan nuna publicación acreitada, como revistes especializaes, monografíes, prensa diaria o páxines d'Internet fiables. |
| Shandong | |
|---|---|
 | |
| Alministración | |
| País |  República Popular China |
| ISO 3166-2 | CN-SD |
| Tipu d'entidá | provincies de China |
| Capital | Jinan |
| Cabezaleru/a del gobiernu | Li Ganjie |
| Nome oficial | 山东省 (zh-cn) |
| División | |
| Xeografía | |
| Coordenaes | 36°24′N 118°24′E / 36.4°N 118.4°E |
.svg) | |
| Superficie | 156700 km² |
| Llenda con | Hebei, Henán, Anhui y Jiangsu |
| Puntu más altu | Monte Tai |
| Demografía | |
| Población | 95 793 065 hab. (2010) |
| Densidá | 611,32 hab/km² |
| Más información | |
| Estaya horaria | UTC+08:00 |
| sd.gov.cn | |
 | |
Shandong (chinu simplificáu: 山东 'Montes Orientales', chinu tradicional: 山東, pinyin: Shāndōng, trescripción antigua: Shantung) ye una de les ventidós provincies que, xunto coles cinco rexones autónomes, cuatro conceyos y dos rexones alministratives especiales, conformen la República Popular China. La so capital ye Jinan.
La so abreviatura ye Lǔ (鲁), pol Estáu de Lu qu'esistió na zona mientres el periodo de les Primaveres y les Serondes. Otru nome popular que se-y suel dar ye Qilu (齐鲁, 齊魯, Qílǔ ), una y bones el Estáu de Qi tamién tuvo equí nesa mesma dómina.
Shandong significa lliteralmente “esti de los montes” en referencia a la llocalización de la provincia al este de los montes Taihang. La provincia ta asitiada nel baxu ríu Mariellu y estiéndese escontra'l mar na península de Shandong. Llenda col mar de Bohai al norte, con Hebei al noroeste, con Henan al oeste, con Jiangsu al sur y col mar Mariellu al suroeste. Tamién comparte un pequeñu tramu de frontera con Anhui, ente Henan y Jiangsu.
Historia
Shandong ta asitiada nel cantu esti de la Llanura China y tuvo so la influencia de la cultura china dende los sos entamos. Ente'l tercer y segundu mileniu edC desenvolver na zona la cultura de Longshan, carauterizada pola so cerámica de color negru y que foi l'apoxéu de la cultura neolítica china.
Les primeres dinastíes (la dinastía Shang y la dinastía Zhou) esforciar en controlar les zones central y occidental de la provincia. La península de Shandong taba habitada polos laiyi, que quedaron fora de la influencia de la civilización china y a los que se consideraba bárbaros (anque finalmente fueron absorbíos y nun se-yos menta demasiáu na historia de China).
Mientres el periodu de Primaveres y Serondes los estaos rexonales volviéronse desaxeradamente poderosos. En Shandong estableciéronse dos d'ellos: l'estáu de Qi, en Linzi, y l'estáu de Lu, en Qufu, famosu por ser el llar de Confucio y Mencio. Esti estáu yera comparativamente pequeñu, polo que finalmente venció ante'l poderosu estáu de Chu. L'estáu de Qi, sicasí, caltúvose como una gran potencia mientres tou esti periodu, gobernando ciudaes como Linzi, Esbastio (al norte de la moderna Qingdao) y Ju.
La dinastía Qin destruyó l'estáu de Qi y estableció el primer estáu centralizáu chinu nel 221 e. C. La posterior dinastía Han creo dos zhou (州, zhōo, "provincies") no que ye la moderna Shandong: Qingzhou nel norte y Yanzhou nel sur.
Mientres el periodu de los Tres Reinos, Shandong perteneció al Reinu de Wei que controlaba'l norte de China. Darréu un curtiu periodu d'unidá so la dinastía Jin dio pasu a les invasiones de los pueblos nómades del norte. Mientres la siguiente centuria Shandong camudó delles vegaes de manes, perteneciendo socesivamente a los Zhao Posteriores, Yan Anteriores, Qin Anteriores, Yan Posteriores, Yan del Sur, Liu Song y finalmente a la dinastía Wei Septentrional, la primera del periodu de les dinastíes Meridionales y Septentrionales y a la que la provincia perteneció mientres el restu del periodu.
En 412, el monxu budista chinu Faxian desembarcó en Laoshan (na llende sur de la península de Shandong), procedente d'India, trayendo con él dellos escritos budistes. Dende ellí siguió hasta la capital Qingzhou, onde permanecería mientres un añu traduciendo al chinu lo que se considera unu de los mayores llibros de viaxes.
La dinastía Sui restableció la unidá del país en 589, y la dinastía Tang apoderó la siguiente edá d'oru de China. Darréu'l país biforcar en distintes facciones controlaes polos señores de la guerra, lo que llevaría al periodu de les Cinco Dinastíes y los Diez Reinos. Shandong formó parte de los Cinco Dinastíes.
La dinastía Song reunificó China a finales del sieglu X. En 1996 afayáronse más de 200 estatues de buda soterraes en Qingzhou. Les estatues inclúin exemplos primitivos de figures pintaes y créese que se soterraron mientres la persecución del Budismu llevada a cabu pol emperador Huizong de la dinastía Song, quien favoreció'l taoísmu. La dinastía Song foi obligada a dexar el norte de China a la jurchen dinastía Jin en 1142.
La moderna provincia de Shandong foi creada pola dinastía Ming. Incluyía gran parte de l'actual Liaoning (nel sur de Manchuria). Sicasí los manchúes conquistaron China en 1644 y fundaron la dinastía Qing, mientres la cual la provincia estableció práuticamente les sos fronteres actuales.
Mientres el sieglu XIX, toa China tuvo cada vez más influyida pola cultura occidental y la provincia foi afeutada de forma especial. Qingdao vencer a los alemanes en 1897 y Weihai a los británicos en 1898. El restu de la provincia considerábase que taba so la esfera d'influencia alemana. Producióse una fuerte depresión económica producida ente otros factores pola seca qu'afectó a la zona y el posterior hinchente producíu pola llena del ríu Mariellu. Amás, hubo una fuerte presión demográfica producida polos movíos que fuxíen de la fame y los soldaos desmovilizados tres la Primer Guerra Sino-xaponesa. La dinastía Qing abrió los territorios de Manchuria a la emigración han y Shandong convertir na fonte principal d'esta emigración. Toa esta situación sociu-económica foi'l caldu de cultivu nel que se desenvolvió la Rebelión de los Bóxers, qu'empezó nun pequeñu pueblu de la provincia en marzu de 1899.
Dempués de la fundación de la República de China en 1911, Qingdao volvió al control chinu en 1922; Weihai siguiólu en 1930. En 1937, Xapón empecipió la invasión de China mientres la Segunda Guerra Sino-xaponesa. Shandong tuvo ocupada poles fuercies xaponeses, con focos de resistencia nel campu, hasta la rindición de Xapón al rematar la Segunda Guerra Mundial en 1945.
Aquel día, les fuercies comunistes yá controlaben parte de Shandong. Mientres los siguientes cuatro años desenvolveríase la Guerra Civil China, hasta que los comunistes desallugaron del poder al Kuomintang en xunu de 1949. N'ochobre d'esi mesmu añu fundaríase la República Popular China.
Sol nuevu gobiernu, delles partes de Shandong fueron vencíes a la efímera provincia de Pingyuan. Shandong pela so parte amontó'l so territoriu coles zones de Xuzhou y Lianyungang, pertenecientes a la vecina provincia de Jiangsu. Sicasí, nengunu d'estos cambeos perduraría enforma tiempu.
Nos últimos años, Shandong, especialmente la so parte oriental, aceleró'l so desenvolvimientu económicu, convirtiéndose nuna de les provincies más riques de China.
Xeografía
La provincia de Shandong ye principalmente llana, yá que gran parte pertenez a la llanura del norte de China. El centru ye más montascosu, colos Montes Lushan y Mengshan y el monte Tai, unu de los cinco montes sagraos de China. Al este atopa l'accidentada península de Shandong que dixebra'l mar de Bohai, al norte, del mar Mariellu, al sur y este. El visu más altu ye'l picu del Emperador de Jade, con un altor de 1.545 metros.
El ríu Mariellu traviesa la zona oeste de la provincia y desagua na so mariña norte, nel mar de Bohai. Trescurre pola provincia por aciu un dique más eleváu que'l terrén circundante y estrema la so zona occidental en dos cuenques, la del ríu Hai al norte y la del ríu Huai He He al sur. El Gran Canal de China traviesa Shandong dende'l noroeste al suroeste. El llagu Weishan ye'l mayor de la zona. Shandong tien 3000 km de mariña.
La península de Shandong tien una mariña accidentada, con cantiles, badees ya islles. La gran badea de Laizhou, la más meridional de los trés que formen el mar de Bohai, atopar al norte de la provincia, ente Donying y Penglai. La badea de Jiaozhou, muncho más pequeña, se encuetra al sur, próxima a Qingdao. Les islles Miaodao estender escontra'l norte frente a la mariña de la península.
Shandong tien un clima templáu, con branos húmedos ya iviernos fríos y secos. La temperatura medio en xineru ye d'ente –5º y 1 °C, ente qu'en xunetu ye d'ente 24 y 28º C. Les precipitaciones añales van de los 550 a los 950 mm.
Les principales ciudaes son:
Economía
Shandong ocupa'l primer puestu ente les provincies chines en producción d'algodón, trigu, oru y diamantes. Tamién ye importante'l cultivu de sorgu y de maíz. Tien grandes depósitos de petroleu, especialmente nel área de Dongying, nel delta del ríu Mariellu, onde s'atopa'l xacimientu de Shengli, unu de los mayores de tol país. Tamién produz sal.
Ye una de les provincies más riques de China. El so desenvolvimientu económicu asítiase sobre grandes empreses de conocíes marques y beneficióse de les inversiones procedentes de Corea del Sur y de Xapón dada la so proximidá xeográfica a estos países. La zona más rica ye la península de Shandong; en Qingdao atópense los cuarteles xenerales de dos de les más famoses marques de China: la fábrica de cerveza Tsingtao y la d'electrodomésticos de gama blanca Haier. La zona occidental de la península ye muncho más probe.
En 2004, el PNB nominal de Shandong foi de 1,55 billones de yuanes (192.300 millones de dólares), el segundu de China (detrás de Guangdong y delantre de Jiangsu).
Demografía
Shandong ye la segunda provincia más poblada de toa China, dempués de la de Henan. El 99% de la población ye d'etnia han. Tamién hai grupos minoritarios de hui y manchúes.
División alministrativa
En Shandong hai 17 Divisiones de Nivel de Prefeutura, 15 Ciudaes de Nivel de Prefeutura y 2 ciudaes sub-provinciales. Estes 17 Divisiones de Nivel de Prefeutura subdividir en 140 Divisiones de Nivel de Distritu (49 Sectores, 31 Ciudaes y 60 Distritos) subdividíes de la mesma en 1941 Divisiones de Nivel de Conceyu (1223 Pueblos, 293 Conceyos, 2 Conceyos Étnicos y 423 subsectores).
| Mapa | # | Nome | Hanzi | Pinyin | Tipu |
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
| 1 | Jinan | 济南市 | Jǐnán Shì | Ciudá - Subprovincia | |
| 2 | Qingdao | 青岛市 | Qīngdǎo Shì | Ciudá - Subprovincia | |
| 3 | Binzhou | 滨州市 | Bīnzhōo Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 4 | Dezhou | 德州市 | Dézhōo Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 5 | Dongying | 东营市 | Dōngyíng Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 6 | Heze | 菏泽市 | Hézé Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 7 | Jining | 济宁市 | Jìníng Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 8 | Laiwu | 莱芜市 | Láiwú Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 9 | Liaocheng | 聊城市 | Liáochéng Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 10 | Linyi | 临沂市 | Línyí Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 11 | Rizhao | 日照市 | Rìzhào Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 12 | Tai'an | 泰安市 | Tài'ān Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 13 | Weifang | 潍坊市 | Wéifāng Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 14 | Weihai | 威海市 | Wēihǎi Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 15 | Yantai | 烟台市 | Yāntái Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 16 | Zaozhuang | 枣庄市 | Zǎozhuāng Shì | Ciudá - Prefeutura | |
| 17 | Zibo | 淄博市 | Zībó Shì | Ciudá - Prefeutura |
Ver Divisiones Alministratives de Shandong (llistáu completu de les Divisiones a Nivel de Distritu).
Cultura
En Shandong fálense diversos dialeutos del chinu mandarín. Los llingüistes clasificar dientro de tres rames principales:
- Mandarín jilu, faláu nel noroeste (según na vecina Hebei), como por casu el dialeutu jinan.
- Mandarín zhongyuan, faláu nel suroeste (y na vecina Henan).
- Mandarín jiao liao, faláu na península de Shandong (y na de Liaodong, al otru llau del mar de Bohai), qu'inclúi'l dialeutu qingdao.
Cuando la xente fala del "dialeutu de Shandong" (山東話), de normal refierse a unu de los dos primeros; los dialeutos del madarín jiao liao son xeneralmente llamaos "dialeutos jiaodong" (膠東話).
La cocina de Shandong ye una de les ocho grandes cañes tradicionales de la cocina china. Ye conocida como lucai (鲁菜) o tamién pol nome de la provincia, Shandong cai (山东菜). De la mesma puede estremase en tres tipos: la cocina del interior; la cocina centrada nel mariscu (na península) y la cocina de la casona de Confucio, una ellaborada tradición orixinalmente escurrida pa les llacuaes imperiales y otros de similar importancia.
Shandong Bangzi y Lüju son dos formes populares d'ópera china, orixinaries del suroeste de la rexón.
Tresporte
La capital Jinan ye'l principal nuedu ferroviariu del este de China. Esisten dos importantes llinies que traviesen la provincia: la Jingjiu, que xune Beixín con Kowloon (norte de Ḥong Kong), pasando por Liaocheng y Heze; y la Jinghu, de Beixín a Shanghai, que pasa por Dezhou, Jinan, Tai'an, Qufu y Tengzhou. La llinia Jiaoji xune los dos mayores ciudaes de la provincia, Ji'nan y Qingdao.
La rede d'autopistes ye una de les más trupes y de meyor calidá de toa China. El so llargor total, con más de 3000 quilómetros, ye la mayor de tol país. Los dos autopistes principales cola Jiqing, de Jinan a Qingdao, y la Jingfu, de Beixín a Fuzhou, capital de la provincia de Fujian. El serviciu d'autobuses xune la capital con toles demás ciudaes y pueblos de la rexón.
Na península de Shandong hai importantes ciudaes portuaries, como Qingdao, Yantai, Weihai, Rizhao y Longkou, munches de les cuales tuvieron un importante pasáu históricu como bases navales o como escenariu d'históriques batalles. Los ferries xunen les ciudaes de la mariña norte cola península de Liaodong, al otru llau del mar de Bohai, y cola ciudá d'Incheon, en Corea del Sur.
Los principales aeropuertos son el Xijiao de Jinan y el Liuting de Qingdao.
Turismu
En Jinan, la capital, puede visitase la mezquita, el monte de los mil Budas (千佛山，qiān fó shān) y el muséu de Jinan (济南博物馆, 濟南博物館, jǐnán bówùguǎn). La principal atraición de la ciudá fueron les sos manantiales, anque anguaño yá nun flúin cola mesma intensidá.
En Tai'an (泰安, Tài'ān) puede visitase el templu Dai (岱庙，岱廟，dài miào), anque lo más importante de la ciudá ye la visita al monte Tai, en chinu Taishan, unu de los cinco montes sagraos de China y llugar de pelegrinación. Ta declaráu Patrimoniu de la Humanidá.
En Qufu son d'obligada visita'l templu y el campusantu de Confucio y la casona de la familia Kong, tamién Patrimoniu de la Humanidá.
En Zouxian (邹县, 鄒縣, Zōuxiàn), a tan solo 23 quilómetros de Qufu, nació Mencio, l'otru gran filósofu del confucianismu. Puede visitase el templu (孟庙, 孟廟, Mèng miào) y les casones de Mencio (孟府, Mèng fǔ).
En Qingdao, asitiada al sur de la Península de Shandong, ye de destacar la so arquiteutura alemana. Ye un conocíu destín vacacional ente los chinos y sede de la fábrica de cerveza Tsingtao (青島啤酒, qīngdǎo píjiǔ), la más famosa de tol país. A 40 quilómetros de la ciudá atopa'l taoísta Laoshan (崂山, 嶗山, Láo shān).
Otros destinos d'interés son Penglai, Yantai y Weihai, antiguu puertu británicu, onde l'armada china foi vencida pola xaponesa mientres la Primer Guerra Sino-xaponesa.
Ciudaes hermaniaes
Referencies
Enllaces esternos
Wikimedia Commons tien conteníu multimedia tocante a Shandong.- Páxina del gobiernu de Shandong (en chinu ya inglés)
- Shandong en China Internet Information Center (n'español)
- Mapa de Shandong (n'inglés)
- Mapa de Shandong (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión). del Novus Atles Sinensis, del sieglu XVII
