Letonia
.svg)
La República de Letonia[18] (letón: Latvijas Republika) ye un país européu, na costa báltica, llendando al norte con Estonia, al sur con Lituania y al este con Rusia. Tien una superficie de 64.589 km² y una población de 1 871 882 hab. (1 xineru 2024)[19][20]. La so capital ye Riga.
Historia
[editar | editar la fonte]Pueblos proto-bálticos llegaron a les llanures letones nel III mileniu e.C.
De primeres de la nuesa yera, el territoriu de l'actual Letonia yera conocíu como un llugar de camín. La famosa "ruta de los viquingos a los griegos", mentada nes cróniques antigües, estender dende Escandinavia, cruciaba'l territoriu letón saleando'l ríu Daugava hasta la Rus de Kiev, y de ende siguía pol Dniéper hasta algamar el Mar Negru y Constantinopla (güei Istambul) nel Imperiu bizantín.
Los antiguos pueblos baltos d'esti tiempu participaron viviegamente na ruta comercial (la ruta del ámbare). Al traviés del continente européu, la mariña de Letonia foi conocida como un llugar pa llograr ámbare. Hasta entrada la Edá media, l'ámbare yera más pervalible que l'oru; l'ámbare letono foi conocíu hasta na Grecia antigua y l'Imperiu romanu.
Nel 900, los baltos rexir por monarquíes tribales. Gradualmente, cuatro cultures báltiques tribales formáronse: curonios, latgalianos, selonios y semigalianos (en letón: kurši, latgaļi, sēļi y zemgaļi).
La más grande de les tribus yera la de los latgalianos, que yeren los más avanzaos política y socialmente. En 1100 y 1200, los curonios caltuvieron actividaes militares con invasiones qu'incluyíen saquéu y pillaje, siendo conocíos na mariña oeste del Mar Bálticu como los viquingos bálticos. Sicasí, los selonios y semgalianos fueron conocíos como amantes de la paz y prósperos granxeros.
Durante'l sieglu XIII, la rexón tuvo sol dominiu de la Orde Teutónica. Los teutónicos fundaron la ciudá de Riga l'añu 1201. En 1282 les ciudaes de Riga, Cēsis, Limbaži, Koknese y Valmiera tornáronse miembros de la Lliga Hanseática. La ciudá de Riga, allugada nel centru de la rexón báltica, estableció fuertes venceyos con Europa Occidental.
Durante'l sieglu XVI, el Luteranismu foi tremáu na rexón. Nel final del sieglu XVI la rexón pasó al dominiu de la República de les Dos Naciones (Polonia-Lituania).
Dempués de la guerra Polono-Sueca (1626-1629) parte de la rexón pasó al dominiu suecu, y asina permaneció hasta 1721. Solamente'l suroeste del ducáu de Livonia siguió sol dominiu de la República de les Dos Naciones, y el catolicismu tornóse la principal relixón d'esta zona.
L'imperiu Rusu ocupó Letonia durante'l sieglu XVIII. Los rusos intentaron remplazar el letón pol rusu durante'l final del sieglu XIX, pero la insatisfación popular produció revoltas durante la revolución rusa de 1905 qu'ellí tuvo un calter nacionalista.
.
La Primer Guerra Mundial produció una grande devastación nos Estaos Bálticos. Les primeres demandes de los letones fueron por más autonomía, pero cola Revolución rusa de 1917, el tratáu de Brest-Litovsk y el final de la guerra'l 11 de payares de 1918 asocedió un vacíu de poder, y Letonia declaróse independiente'l 18 de payares de 1918. Kārlis Ulmanis tornóse'l el primer xefe de gobiernu del país. La so primer constitución foi adoptada en febreru de 1922, pero'l 15 de mayu de 1934 Ulmanis estableció una dictadura que duró hasta'l 1940.
El 5 d'ochobre de 1940 el país tuvo que acceptar un "pactu d'ayuda mútua" cola Xunión Soviética. Pol pactu los soviéticos llograron el derechu d'aparcar ente 25.000 y 30.000 soldaos en territoriu letón.[21] Dempués d'asemeyar un incidente na frontera, la Xunión Soviética amenació una invasión y llanzó un ultimátum el 16 de xunu de 1940 por que'l gobiernu permitise un númberu ilimitáu de soldaos soviéticos. El 17 de xunu Letonia foi ocupada, y darréu tresformada na República Socialista Soviética de Letonia.
L'añu siguiente l'Alemaña Nazi atacó la Xunión Soviética y ocupó Letonia'l 10 de xunu de 1941. Los nazistas empezaron a esaniciar los xudíos y ciganos y reclutaron unos 200.000 soldaos. D'estos, 100.000 morrieron en combate. Cuándo empezó la contraofensiva soviética'l 1944 los alemanes decidieron concentrar soldaos n'Ucraína y Bielorrusia. Solamente 200.000 soldaos permanecieron en Curlandia hasta'l fín de la guerra, el 8 de mayu de 1945, cuándo'l coronel Carl Hilpert, comandante alemán, rindióse.
De resultes de la guerra, la población letona amenorgar ente 300.000 y 500.000 persones. La so infraestructura foi seriamente estropiada. Dempués de la guerra, los soviéticos deportaren aproximao 43.000 propietarios rurales y nacionalistes letones escontra Siberia. L'usu del letón foi desestimulado y l'adopción del bilinguismo foi forzáu. La situación empezó a camudar dempués que Mikhaíl Gorbachov asumió'l poder en 1985. En 1987 empezaron les manifestaciones por independencia, y finalmente dempués d'intensos protestos el 21 d'agostu de 1991 quedó novamente independiente.
En referendu el 20 de setiembre de 2003 con 69% de favorables, la población aprobó la entrada del país na Xunión Europea. El 29 de marzu de 2004 el país tornóse miembru d'OTAN y el 1 de mayu del mesmu añu ingresó na XE.
Política
[editar | editar la fonte]La constitución de Letonia, adoptada'l15 de febreru de 1922 y restablecida en 1993 determina que'l país ye una república parllamentaria. El Xefe d'Estáu ye'l presidente, escoyíu pol parllamentu pa un mandatu de 4 años, puestu anguaño ocupáu por Egils Levits. El presidente escueye'l primer ministru, y este, xunto col so gabinete, forma'l poder executivu.
El parllamentu, Saeima, ye unicameral, compuestu por 100 diputaos escoyíos pola población pa un mandatu de 4 años.
Xeografía
[editar | editar la fonte]La xeografía letona caracterízase pola suavidá de les elevaciones montascoses (puntu más altu, Gaizins, 310 metros), la cantidá de montes, llagos y ríos, que desagüen nel mar Bálticu y el golfu de Riga, pel noroeste del país.
El mar Bálticu baña la mariña letona, na qu'abonden les sableres arenoses y dibúxase el golfu de Riga. Nel interior, casi tola superficie ta ocupada por grandes llanures, namái atayaes per nidies llombes que escasamente superen los 300 m. Los más de 2300 llagos d'orixe glaciar, de los cualos el mayor ye'l llagu Lubāns, y les turberes y árees pantanoses constitúin los elementos más destacaos del paisaxe. El principal cursu fluvial ye'l Daugava (tamién conocíu como Dvina occidental), que naz en Rusia.
El clima ye húmedu y fríu y los branos son lluviosos y curtios, con una temperatura media de 17 °C. El iviernu estiéndese d'avientu a marzu, con temperatures baxo cero, hasta estremos de -40 °C. WWF inclúi'l territoriu de Letonia na ecorrexón de monte templáu de frondoses denominada monte mistu sarmáticu.
Economía
[editar | editar la fonte]La economía de Letonia básase principalmente na agricultura y nes industries testil y siderometalúrxica. Anguaño, el turismu perfílase como una importante fonte d'ingresos gracies al patrimoniu históricu del país. La moneda nacional yera'l lats letón hasta la entrada a valir del euru'l día 1 de xineru de 2014.
Referencies
[editar | editar la fonte]- ↑ URL de la referencia: http://www.lsm.lv/lv/raksts/latvija/zinas/saeima-ratifice-latvijas-pievienosanos-oecd.a188113/.
- ↑ URL de la referencia: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editorial: Interpol. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1. Editorial: Grupu d'abastecedores nucleares. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editorial: Organización pa la Prohibición d'Armes Químiques. Data de consulta: 7 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf. Editorial: Centro de Coordinación de Movimientos Europeos. Data de consulta: 8 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en. Editorial: Organización Hidrográfica Internacional. Data de consulta: 8 avientu 2017.
- ↑ URL de la referencia: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
- ↑ URL de la referencia: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consulta: 4 mayu 2019.
- ↑ URL de la referencia: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consulta: 4 mayu 2019.
- ↑ URL de la referencia: https://www.touteleurope.eu/les-pays-membres-de-l-espace-schengen.html.
- ↑ URL de la referencia: https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements. Data de consulta: 7 marzu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://public.wmo.int/en/members/latvia. Data de consulta: 26 mayu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consulta: 21 xunetu 2020.
- ↑ URL de la referencia: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consulta: 16 marzu 2024. Páxina: 5. Supports qualifier: data de principiu.
- ↑ URL de la referencia: https://holocaustremembrance.com/countries/latvia. Data de consulta: 17 marzu 2024. Tipo de referencia: official member page. Supports qualifier: data de principiu.
- ↑ Aplícase a esta parte: masculín singular.
- ↑ Aplícase a esta parte: femenín singular.
- ↑ (2010) Cartafueyos Normativos. Nomes de los países del mundu y de les sos capitales y xentilicios. Uviéu: Academia de la Llingua Asturiana. ISBN 978-84-8168-500-8.
- ↑ «Iedzīvotāju skaits pēc tautības reģionos, pilsētās, novados, pagastos, apkaimēs un blīvi apdzīvotās teritorijās gada sākumā (pēc administratīvi teritoriālās reformas 2021. gadā)». Central Statistical Bureau of Latvia. Consultáu'l 21 xunu 2024.
- ↑ balance demográficu
- ↑ Lumans, Valdis O.. Fordham University Press (ed.): «Latvia in World War II» páxs. 79.
Enllaces esternos
[editar | editar la fonte]
Wikimedia Commons acueye conteníu multimedia sobre Letonia.
Países de la Xunión Europea | ||
|---|---|---|
 | ||
| Estaos | Albania · Alemaña · Andorra · Austria · Bielorrusia · Bélxica · Bosnia y Herzegovina · Bulgaria · Chequia · Croacia · Dinamarca · Eslovaquia · Eslovenia · España · Estonia · Finlandia · Francia · Grecia · Hungría · Irlanda · Islandia · Italia · Letonia · Liechtenstein · Lituania · Luxemburgu · Macedonia del Norte · Malta · Moldavia · Mónacu · Montenegru · Noruega · Países Baxos · Polonia · Portugal · Reinu Xuníu · Rumanía · Rusia · San Marín · Serbia · Suecia · Suiza · Turquía · Ucraína · Vaticanu · Xeorxa · Xipre |  |
|---|---|---|
| Dependencies | ||
| Rexón autónoma | ||
| Países con status discutíu | ||
| Control d'autoridaes |
|
|---|
