Maratón

Una maratón o un maratón^[1] ye una carrera de llarga distancia que consiste en correr una distancia de 42.195 metros (42 km y 195 m). Forma parte del programa d'atletismu nos Xuegos Olímpicos dende Atenes 1896, na categoría masculina, y dende Los Angeles 1984, na categoría femenina.

El so orixe atopar nel mitu de la xesta del soldáu griegu Filípides, quien nel añu 490 e. C. morrería de fatiga en corriendo unos 37 km dende Maratón hasta Atenes p'anunciar la victoria sobre l'exércitu persa. En realidá Filípides percorrió'l camín dende Atenes hasta Esparta pa pidir refuerzos, lo que seríen unos 213 quilómetros. Aun así, el mitu ganó muncha popularidá sobre lo que realmente asocedió.

Oríxenes: la batalla de Maratón

Pintura de Filípides llegando a Atenes, por Luc-Olivier Merson (1869)

La carrera inspirar en rellatos de la batalla de Maratón, que tuvo llugar en 490 e. C., na que los griegos ganaron a los perses. Heródoto fala de la fazaña de Fidípides, que percorrió más de 200 quilómetros p'avisar a los espartanos del desembarcu persa en Maratón.^[2] Plutarcu, sicasí, afirma qu'un heraldu llamáu Tersipo o Eucles foi unviáu de Maratón a Atenes p'avisar de la victoria, corrió forníu coles sos armes y morrió n'anunciando la noticia.^[3] Luciano atribúi esa carrera a Filípides.^[4] Amás, Heródoto tamién rellata la marcha de los hoplitas atenienses, xusto dempués de la victoria, dende Maratón a Atenes, pa torgar el desembarcu persa en Falero.^[5]

El filólogu Michel Bréal foi'l que propunxo a Pierre de Coubertin la celebración d'una carrera llamada maratón dientro del programa de los modernos Xuegos Olímpicos^[6] y afitóse la distancia de la carrera en 40 km, anque esiste una carrera añal n'homenaxe a la xesta rellatada por Heródoto denomada Espartatlón (Spartathlon), que percuerre la distancia dende Atenes a Esparta.^[7]

Maratón olímpicu

Nos xuegos d'Atenes 1896 inauguraos pol barón Pierre de Coubertin incorporóse la carrera de maratón, n'honor al mitu griegu.

Nestos primeres Xuegos Olímpicos el gran héroe foi'l ganador de la prueba de maratón, un vendedor d'agua griego llamáu Spiridon Louis, que foi escoyíu casi por obligación por un oficial del exércitupijk jnu jun jnjnuioh gdg f gcvtft fiytfvtgv itycvytgc

El llargor modernu de 42 195 metros data de los Xuegos Olímpicos de Londres 1908 y la reina estableció, ensin querelo, esta distancia como la distancia oficial de la carrera de resistencia por antonomasia. Esta distancia ye la que dixebra la ciudá inglesa de Windsor del estadiu White City, en Londres. Los dos mil cientu noventa y cinco metros fueron añadíos al entamu, por que la llargada fora frente al balcón real del Palaciu de Windsor. La distancia quedó establecida definitivamente como única oficial nel congresu de la IAAF celebráu en Xinebra en 1921, antes de los Xuegos Olímpicos de París 1924.^[8]

Primeramente toes los maratones yeren masculines. Les carreres femenines empezaron na década de 1970 y güei casi toes inclúin una modalidá pa muyeres. El maratón femenín foi introducida nel calendariu olímpicu per primer vegada nos Xuegos de Los Angeles '84.

Inclusión de la muyer

Por llargu tiempu, tres l'establecimientu del maratón olímpicu, nun hubo carreres de llarga distancia que dexaren la participación femenina. A pesar d'ello, delles muyeres como Stamata Revithi incursionaron na distancia del maratón anque ensin ser incluyíes en resultancies oficiales.^[9] Marie-Louise Ledru foi reconocida como la primer muyer en completar el maratón, fazaña que realizó nel añu 1918. Pela so parte, Violet Piercy ye reconocida como la primer muyer oficialmente cronometrada na prueba nel añu 1926.

Arlene Pieper convertir na primer muyer qu'oficialmente terminó un maratón n'Estaos Xuníos al completar el maratón Pikes Peak en Manitou Springs, Colorado nel añu 1959.^[10]

Kathrine Switzer foi la primer muyer en correr, de manera oficial con númberu de participante, la maratón de Boston. Sicasí, Switzer fuera aceptada por una inadvertencia mientres el procesu d'inscripciones polo que se-y consideró en “flagrante violación de les regles” y foi tratada como una intrusa una vegada que s'afayó l'error.^[11] Sicasí, dende l'añu anterior (1966) Bobbi Gibb completara'l maratón de Boston anque de manera estraoficial polo qu'años más tarde foi reconocida pola Boston Athletic Association como la ganadora de la categoría femenil pal añu de 1966 según pa los de 1967 y 1968.^[12]

En 2015 Afganistán entamó'l so primer maratón y ente tolos participantes había una muyer, Zainab de 25 años, quien se convirtió na primer muyer afganistana en correr un maratón nel so propiu país.^[13]

Top diez meyores atletes de tolos tiempos

Homes

Actualizáu a 25/09/2016

Homes
Ranking	Tiempu !Atleta !País	Fecha !Llugar
1	2:02:57	Dennis Kimetto	Kenia	28 de setiembre de 2014	Berlín
2	2:03:03	Kenenisa Bekele	Etiopía	25 de setiembre de 2016	Berlín
3	2:03:05	Eliud Kipchoge	Kenia	24 d'abril de 2016	Londres
4	2:03:13	Wilson Kipsang Kiprotich	Kenia	25 de setiembre de 2016	Berlín
4	2:03:13	Emmanuel Mutai	Kenia	28 de setiembre de 2014	Berlín
6	2:03:23	Wilson Kipsang Kiprotich	Kenia	29 de setiembre de 2013	Berlín
7	2:03:38	Patrick Makau Musyoki	Kenia	25 de setiembre de 2011	Berlín
8	2:03:45	Dennis Kimetto	Kenia	13 d'ochobre de 2013	Chicago
9	2:03:51	Stanley Biwott	Kenia	24 d'abril de 2016	Londres
10	2:03:52	Emmanuel Mutai	Kenia	13 d'ochobre de 2013	Chicago

Muyeres

Muyeres
Ranking	Tiempu !Atleta !País	Fecha !Llugar
1	2:15:25	Paula Radcliffe	Reinu Xuníu	13 d'abril de 2003	Londres
2	2:17:01	Mary Jepkosgei Keitany	Kenia	23 d'abril de 2017	Londres
3	2:18:20	Liliya Shobukhova	Rusia	9 d'ochobre de 2011	Chicago
4	2:18:37	Mary Jepkosgei Keitany	Kenia	22 d'abril de 2012	Londres
5	2:18:47	Catherine Ndereba	Kenia	7 d'ochobre de 2001	Chicago
6	2:18:58	Tiki Gelana	Etiopía	15 d'abril de 2012	Rotterdam
7	2:19:12	Mizuki Noguchi	Xapón	25 de setiembre de 2005	Berlín
8	2:19:19	Irina Mikitenko	Alemaña	28 de setiembre de 2008	Berlín
9	2:19:31	Aselefech Mergia	Etiopía	27 de xineru de 2012	Dubái
10	2:19:34	Lucy Kabuu	Kenia	27 de xineru de 2012	Dubái

Campeones mundiales

Medayistes nel Campeonatu Mundial d'Atletismu.

Masculín

Edición	Oru	Plata	Bronce
Helsinki 1983	Rob de Castella	Kebede Balcha	Waldemar Cierpinski
Roma 1987	Douglas Wakiihuri	Hussein Ahmed Salah	Gelindo Bordin
Tokiu 1991	Hiromi Taniguchi	Hussein Ahmed Salah	Steve Spence
Stuttgart 1993	Mark Plaatjes	Luketz Swartbooi	Bert van Vlaanderen
Gotemburgu 1995	Martín Fiz	Dionicio Cerón	Luíz Antônio do Santos
Atenes 1997	Abel Antón	Martín Fiz	Steve Moneghetti
Sevilla 1999	Abel Antón	Vincenzo Modica	Nobuyuki Sato
Edmonton 2001	Gezahegne Abera	Simon Biwott	Stefano Baldini
París 2003	Jaouad Gharib	Julio Rei	Stefano Baldini
Helsinki 2005	Jaouad Gharib	Christopher Isengwe	Tsuyoshi Ogata
Osaka 2007	Luke Kibet	Mubarak Hassan Shami	Viktor Röthlin
Berlín 2009	Abel Kirui	Emmanuel Mutai	Tsegay Kebede
Daegu 2011	Abel Kirui	Vincent Kipruto	Feyisa Lilesa
Moscú 2013	Stephen Kiprotich	Lelisa Desisa	Tadese Tola
Beixín 2015	Ghirmay Ghebreslassie	Yemane Tsegay	Munyo Solomon Mutai
Londres 2017	Geoffrey Kipkorir Kirui	Tamirat Tola	Alphonce Felix Simbu

Femenín

Edición	Oru	Plata	Bronce
Helsinki 1983	Grete Waitz	Marianne Dickerson	Raisa Smekhnova
Roma 1987	Rosa Llixu	Zoya Ivanova	Jocelyne Villeton
Tokiu 1991	Wanda Panfil	Sachiko Yamashita	Katrin Dörre
Stuttgart 1993	Junko Asari	Manuela Machado	Tomoe Abe
Gotemburgu 1995	Manuela Machado	Anuţa Cătună	Ornella Ferrara
Atenes 1997	Hiromi Suzuki	Manuela Machado	Lidia Șimon
Sevilla 1999	Jong Song-ok	Ari Ichihashi	Lidia Șimon
Edmonton 2001	Lidia Șimon	Reiko Tusa	Svetlana Zakharova
París 2003	Catherine Ndereba	Mizuki Noguchi	Masako Chiba
Helsinki 2005	Paula Radcliffe	Catherine Ndereba	Constantina Diță
Osaka 2007	Catherine Ndereba	Zhou Chunxiu	Reiko Tusa
Berlín 2009	Bai Xue	Yoshimi Ozaki	Aselefech Mergia
Daegu 2011	Edna Kiplagat	Priscah Jeptoo	Sharon Cherop
Moscú 2013	Edna Kiplagat	Valeria Straneo	Kayoko Fukushi
Beixín 2015	Mare Dibaba	Helah Kiprop	Eunice Kirwa
Londres 2017	Rose Chelimo	Edna Kiplagat	Amy Cragg

Maratones nel mundu

Maratones mayores

Los World Marathon Majors son una competición internacional qu'arrexunta, dende 2006, a los seis maratones más prestixosos del mundu:

Maratón de Berlín: rexunta a unos 40 000 corredores. La primer edición foi en 1973. Realízase en setiembre.^{[necesita referencies]}
Maratón de Boston: ye la más antigua de los maratones añales; data del añu 1897. Cada tercer llunes d'abril esperar a 22 000 participantes. Conozse como'l maratón de los maratonistas, yá que pa poder inscribise ye necesariu acreitar un determináu tiempu acordies cola edá del participante, consiguíu nun maratón internacional nel añu previu, anque yá esisten otres formes de rexistru ensin necesidá de dar los tiempos.^{[ensin referencies]}
Maratón de Chicago: cada ochobre espérense 50 000 corredores. La primer vegada que se realizó foi en 1977.^{[necesita referencies]}
Maratón de Londres: axunta a 49 000 participantes. La so primer edición data del añu 1981. Celebrar n'abril.^{[necesita referencies]}
Maratón de Nueva York: ye una de les más masives; añalmente participen unes 50 000 persones. La primer edición foi nel añu 1970, con 127 corredores. Usualmente correr en payares de cada añu.^[14]
Maratón de Tokiu: Ye'l maratón mayor más moderna, creáu en 2007.

Otros maratones destacaos

España *

Maratón d'Asturies - Valle del Nalón / Maranalón: entamar dende 1989, con dos años d'intervalu y recuperáu anguaño como MaraNalón, na primer selmana de xunu.^{[necesita referencies]}

Maratón de Barcelona: realizar dende 1979, primer domingu de marzu de cada añu. En 2016 participaron 20 287 persones.^[15]
Maratón nocherniegu de Bilbao: realizar dende 2009. Salida y llegada nel Muséu Guggenheim Bilbao, tien la particularidá de correse de nueche. Rexunta a unos 4000 corredores. Realizar n'ochobre.^{[necesita referencies]}
Maratón de Castellón: va celebrase cada avientu, dende 2010, con mayor ésitu que'l de la ciudá d'avientu. MDS
Maratón de Gran Canaria: maratón pel hibiernu, a 20 graos centígrados. Apostar en xineru en Les Palmes de Gran Canaria.^{[necesita referencies]}
Maratón de Madrid: realizar dende 1977, nel últimu domingu d'abril de cada añu. Participen unes 14 000 persones. Ta homologada pola IAAF como Silver Road Race.
Maratón de Málaga: Prueba homologada pola RFEA, celébrase cada 6 d'avientu, beneficiándose de les nidies temperatures de la Costa del Sol.^[16]
Maratón de San Sebastián-Donostia: Con una participación d'unes 4000 persones, apostar en payares.^[17]
Maratón de Sevilla: realizar dende 1984 nel últimu domingu de febreru. El circuitu ta homologado pola IAAF como Golden Road Race dende la so edición de 2018. Tien la salida y meta nel Estadiu Olímpicu, onde Abel Antón repitió'l so lideralgu como campeón del mundu de maratón.^[18]
Maratón de Valencia: Celebrar nel mes de payares, dende 1981. Dende 2016 ta homologado pola IAAF como Golden Road Race.^[19]
Maratón de Zaragoza, realizada dende la esposición internacional de 2008.

Europa *

Maratón d'Estocolmu: la primer edición foi en 1979 y acabar unos 22 000 corredores. Realizar en xunu.^{[necesita referencies]}

Maratón de Porto: realizar dende 2005, n'ochobre de cada añu.^{[necesita referencies]}
Maratón de París: 35 000 corredores axunten cada añu n'abril. La primera realizar en 1976.^{[necesita referencies]}
Maratón de Rotterdam: realizar dende 1981, n'abril de cada añu. Participen unes 20 000 persones.^{[necesita referencies]}

América Llatina *

Maratón de Buenos Aires. Nel añu 2009 apostóse la 25ª edición, qu'amás foi Campeonatu Suramericanu. Ver video^{[necesita referencies]}

Maratón del Gran Concepción: maratón de primavera que se cuerre mientres el mes d'ochobre nel centru de Chile, na zona del Gran Concepción qu'integra les comuñes de Talcahuano, Hualpén, Chiguayante y Concepción. Crucia'l ríu Biobío, el más anchu del país. [4] Archiváu 2012-10-05 en Wayback Machine
Maratón de la Ciudá de Méxicu: realizar dende 1983, na última selmana d'agostu. Na edicion de 2016 participaron unes 35.000 persones.^[20]
Maratón de Monterrey: axunta cerca de 8000 corredores, que faen un percorríu poles principales cais del área metropolitana de Monterrey, N.L. Méxicu y San Pedro Gaza García, N.L. Méxicu, teniendo la so salida y meta nel parque Fundidora.
Marabana: Maratón de la Habana, capital cubana. Tuvo la so primer edición en 1987. Cuérrese'l tercer domingu de payares. Tien el so orixe y fin na Habana Vieya, frente a la escalinata del Capitoliu Nacional. Contién les pruebes de mediu maratón (21 quilómetros y 97.5 metros) y el maratón completu (42 quilómetros y 195 metros). N'años posteriores ampliar a les ciudaes de Santiago de Cuba, Camagüey, Matanzas y Santa Clara, renombrándose como MaraCuba, anque'l nome de Marabana persiste na tradición. Dende hai más d'una década axunta a más de 30 000 corredores na so arrancada.
Maratón de Santiago: Participen 28 000 corredores cada abril (dende 2012). Correr por primer vegada nel añu 2007. MDS
Maratón Internacional a la Bandera: en Rosario (Arxentina).^[21]
Maratón Internacional de Viña del Mar: Celébrase cada añu, dende l'añu 2013 nes cais de la ciudá chilena de Viña del Mar.
Maratón Internacional Lala: Ye'l segundu maratón de mayor participación en Méxicu y la más importante a nivel nacional. Celébrase cada añu dende l'añu 1989 nes cais de la Contorna Lagunera siendo l'únicu maratón en travesar tres ciudaes distintes.
Maratón CAF de Caracas: Ye'l maratón más grande de Venezuela, entamada por El Bancu De Desenvolvimientu D'América Llatina (CAF), la so primer edición foi nel 2011 y nel 2016 ente les pruebes de 42K y 21K participaron alredor de 10 mil corredores.

Otres

Maratón de San Montés, tamién llamada Carrera de San Montesa, ye una carrera urbana llevada a cabu añalmente'l 31 d'avientu, día de San Montés en distintos llugares del mundu. La primer carrera que se celebró ye la de Carrera Internacional de San Montesa de São Paulo nel añu 1924, recoyendo una tradición francesa de carreres nocherniegues na nueche d'añu vieyu onde los corredores portaben antorches. La que se cuerre na ciudá de São Paulo, Brasil ye la más conocida y más importante de Suramérica en dicha dómina.
Maratón de Robots: El primer maratón de robots tuvo llugar el 24 de febreru de 2011 en Osaka, Xapón, y nella percorriéronse 42 quilómetros. Un total de 422 vueltes a una pista cubierta de 100 metros de llargor.^[22]

Ver tamién

Notes y referencies

↑ Esta voz empezó a circular nel primer terciu del sieglu xx con xéneru masculín; darréu, por influxu del xéneru de prueba o carrera, foise estendiendo'l so usu en femenín, tamién válidu. Vease: .
↑ Heródoto VI,105-106.
↑ Plutarco, Moralia: ¿Los atenienses fueron más pernomaos en guerra o en sabiduría? 347C.
↑ Luciano de Samosata, Sobre un error cometíu al saludar, 3.
↑ Heródoto VI,116.
↑ François Perronet, Maratón p.384, Barcelona:INDE (2001), ISBN 84-95114-92-5.
↑ «Spartathlon». International Spartathlon Association. Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2015. Consultáu'l 28 de mayu de 2010.
↑ International Association of Athletics Federations. «History of Marathon» (inglés). Consultáu'l 27 d'agostu 2017.
↑ Lovett, Charlie. «THE FIGHT TO ESTABLISH THE WOMEN'S RACE». payares 2010. http://www.marathonguide.com/history/olympicmarathons/chapter25.cfm. Consultáu'l 27 d'agostu 2017.
↑ «PIKES PEAK: THE FIRST WOMEN'S MARATHON». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-02-11. Consultáu'l 27 d'agostu 2017.
↑ «Boston, 1967: When marathons were just for men». Consultáu'l 27 d'agostu 2017.
↑ . Archiváu dende l'orixinal, el 2012-03-07.
↑ «Maratón d'Afganistán». Consultáu'l 27 d'agostu 2016.
↑ Maratón de Nueva York. http://www.diariodeunamaraton.com/maraton-de-nueva-york/. Consultáu'l 21 de mayu de 2015.
↑ «Maratón de Barcelona». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-08-09.
↑ Abdelhadi Mouaziz gana'l Maratón de Málaga
↑ Maratón de San Sebastian-Donostia
↑ [1]
↑ Maratón de Valencia: Kosgei coronar ente 13.000 corredores [2]
↑ [3]
↑ «Maratón Internacional a la Bandera». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-07-03.
↑ «Primer maratón de robots». Archiváu dende l'orixinal, el 2021-09-22.

Enllaces esternos

Maratón masculín nel sitiu oficial de los Xuegos Olímpicos
Maratón femenín nel sitiu oficial de los Xuegos Olímpicos
Maratón nel sitiu oficial de la Federación Internacional d'Asociaciones d'Atletismu
Regles básiques pa entrenar un Maratón (enllaz rotu disponible n'Internet Archive; ver l'historial y la última versión).
Calendariu de maratones n'Europa
Calendariu de maratones Archiváu 2017-01-14 en Wayback Machine
Viaxar de maratón en maratón

DPD maratón

[1] Esta voz empezó a circular nel primer terciu del sieglu xx con xéneru masculín; darréu, por influxu del xéneru de prueba o carrera, foise estendiendo'l so usu en femenín, tamién válidu. Vease: .

[2] Heródoto VI,105-106.

[3] Plutarco, Moralia: ¿Los atenienses fueron más pernomaos en guerra o en sabiduría? 347C.

[4] Luciano de Samosata, Sobre un error cometíu al saludar, 3.

[5] Heródoto VI,116.

[6] François Perronet, Maratón p.384, Barcelona:INDE (2001), ISBN 84-95114-92-5.

[7] «Spartathlon». International Spartathlon Association. Archiváu dende l'orixinal, el 28 de payares de 2015. Consultáu'l 28 de mayu de 2010.

[8] International Association of Athletics Federations. «History of Marathon» (inglés). Consultáu'l 27 d'agostu 2017.

[9] Lovett, Charlie. «THE FIGHT TO ESTABLISH THE WOMEN'S RACE». payares 2010. http://www.marathonguide.com/history/olympicmarathons/chapter25.cfm. Consultáu'l 27 d'agostu 2017.

[10] «PIKES PEAK: THE FIRST WOMEN'S MARATHON». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-02-11. Consultáu'l 27 d'agostu 2017.

[11] «Boston, 1967: When marathons were just for men». Consultáu'l 27 d'agostu 2017.

[12] . Archiváu dende l'orixinal, el 2012-03-07.

[13] «Maratón d'Afganistán». Consultáu'l 27 d'agostu 2016.

[14] Maratón de Nueva York. http://www.diariodeunamaraton.com/maraton-de-nueva-york/. Consultáu'l 21 de mayu de 2015.

[15] «Maratón de Barcelona». Archiváu dende l'orixinal, el 2017-08-09.

[16] Abdelhadi Mouaziz gana'l Maratón de Málaga

[17] Maratón de San Sebastian-Donostia

[18] [1]

[19] Maratón de Valencia: Kosgei coronar ente 13.000 corredores [2]

[20] [3]

[21] «Maratón Internacional a la Bandera». Archiváu dende l'orixinal, el 2014-07-03.

[22] «Primer maratón de robots». Archiváu dende l'orixinal, el 2021-09-22.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]