Pakistan: Redaktələr arasındakı fərq

| milli_şüarı = ''Ittehad, Tanzim, Yaqeen-e-Muhkam''{{spaces|2}}<small>([[Urdu dili|urdu]])<br>"Birlik, İntizam vevə İnam"</small>

| xəritəsi = PakistanPAK (orthographic projection).svg

| rəhbərin_adı1 = [[ArifAsif AlviƏli Zərdari]]

| rəhbərin_adı2 = [[İmranŞahbaz XanŞərif]]

| ÜDM_AQP_il = 20172021

| ÜDM_AQP = 1,05963 trilyon

| ÜDM_AQP_sırası = 2522

| adam_başına_ÜDM_AQP = 5,4027760

| adam_başına_ÜDM_AQP_sırası = 137121

| ÜDM_nominal_il = 20152021

| ÜDM_nominal = 270,961387 milyard

| ÜDM_nominal_sırası = 43-cü35

| adam_başına_ÜDM_nominal = 1,4271795

'''Pakistan''' ([[Urdu dili|urdu]]. ''پاکِستان''; [[İngilis dili|ing]]. ''Pakistan'') və ya rəsmi adı ilə '''Pakistan İslam Respublikası''' ([[Urdu dili|urdu]]. ''اِسلامی'' ''جمہوریہ'' ''پاکِستان''; [[İngilis dili|ing]]. ''Islamic Republic of Pakistan'') — [[Cənubi Asiya]]da dövlət. Pakistan əhalisinin sayına görə 6-cı, sahəsinə görə 33-cü yerdədir. Dəniz sahili ərazisinin uzunluğu 1,046900.125&nbsp;km-dir. Ölkə cənubdan [[Ərəbistan dənizi]] və [[Oman körfəzi]], şərqdən [[Hindistan]], qərbdən [[Əfqanıstan]], cənub-qərbdən [[İran]], şimal-şərqdən isə [[Çin Xalq Respublikası]] ilə əhatə olunmuşdur. [[Tacikistan]]la arasında Əfqanıstana məxsus [[Vahan dəhlizi]] yerləşən Pakistan, həmçinin [[Oman]]la dəniz sərhəddinə sahibdir. Paytaxtı [[İslamabad]], ümumi sahəsi 881,913 kvadrat kilometr, əhalisinin sayı 212 milyondan çoxdur.

[[Məhəmməd Əli Cinnah]] tərəfindən başladılmış [[Pakistan hərəkatı]] və [[Hindistan yarımqitəsi|yarımqitə]]nin müstəqillik uğrunda mübarizədə qalib gəlməsi nəticəsində Pakistan dövləti 1947-ci ildə müstəqillik əldə etmişdir.<ref>{{cite web |url=https://www.tcd.ie/iiis/documents/archive/pdf/communalismayesha.pdf |title=Exploding Communalism The Politics of Muslim Identity in South Asia |work=Ayesha Jalal |publisher=Oxford University Press, 1998-9 |access-date=2018-02-07 |archive-date=2013-09-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130903035401/http://www.tcd.ie/iiis/documents/archive/pdf/communalismayesha.pdf |url-status=live }}</ref> Ölkə etnik və dil baxımından müxtəlifdir. Eyni müxtəliflik özünü ölkənin coğrafiyası və təbiətində də büruzə verir. Pakistan [[1956]]-cı ildə konstitusiyanı qəbul etmiş, beləliklə İslam respublikasına çevrilmişdir. 1971-ci ildə başlamış etnik vətəndaş müharibəsi [[Şərqi Pakistan]]ın ölkənin əsas hissəsindən ayrılması və [[Banqladeş]] adı ilə müstəqillik qazanması ilə nəticələnmişdir.<ref>{{cite web|url=https://www.dawn.com/news/1359141/special-report-the-breakup-of-pakistan-1969-1971|title=Special report: The Breakup of Pakistan 1969-1971|access-date=2018-02-07|archive-date=2017-12-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20171216092619/https://www.dawn.com/news/1359141/special-report-the-breakup-of-pakistan-1969-1971|url-status=live}}</ref> 1973-cü ildə Pakistanda yeni konstitusiya qəbul olundu. Nəticədə, dörd vilayət və dörd federal ərazidən ibarət olan mərkəzi [[İslamabad]] şəhərində yerləşən federal hökumətin əsası qoyuldu. Yeni konstitusiyadakı bütün qanunların [[İslam]] qaydalarına uyğun olması əsas şərt hesab olunurdu.<ref name=":8">{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=1Wh8AgAAQBAJ&pg=PA189 |title=The Right to Development in International Law: The Case of Pakistan |last=Iqbal |first=Khurshid |publisher=Routledge |year=2009 |isbn=978-1-134-01999-1 |location= |page=189 |quote=The constitution proclaims&nbsp;... that all existing laws shall be brought in accordance with the injunctions of Islam as laid down in the Quran and Sunnah, and no law shall be enacted which is repugnant to such injunctions. |via=}}</ref>

Pakistan [[Azərbaycan]]ın ərazilərini işğal etdiyi üçün [[Ermənistan]]ın dövlət müstəqilliyini tanımayan yeganə [[BMT]] üzvüdür.<ref>[http://www.today.az/news/politics/30102.html{{Cite web |title=Nilufer Bakhtiyar: "For Azerbaijan Pakistan does not recognize Armenia as a country"] |url=http://www.today.az/news/politics/30102.html |access-date=2012-03-19 |archive-date=2011-08-13 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110813064453/http://www.today.az/news/politics/30102.html |url-status=live }}</ref>

Pakistanın coğrafiyası və iqliminin son dərəcə müxtəlif olması ölkədə çox müxtəlif canlıların yaşamağına şərait yaradır.<ref name="Ministry of Information, Broadcasting, and National Heritage">{{cite web |url=http://infopak.gov.pk/LandAndPeople.aspx |title=Land and People |last= |first= |date= |website= |publisher=Ministry of Information, Broadcasting, and National Heritage|archive-url=https://web.archive.org/web/20150222074046/http://infopak.gov.pk/LandAndPeople.aspx|archive-date=22 fevral 2015|access-date=18 aprel 2018}}</ref> Pakistanın sahəsi 881,913&nbsp;km²-dir ki, bu da təqribən Fransa və Böyük Britaniyanın birlikdə ərazisinə bərabərdir. Ölkə cənubdan [[Ərəb dənizi]] və [[Oman körfəzi]] ilə 1046&nbsp;km dəniz sahili mövqeyə sahibdir.<ref>{{cite web |title=PNS Gwadar |url=http://www.globalsecurity.org/military/world/pakistan/pns-gwadar.htm |publisher=Global Security |date=21 noyabr 2011 |access-date=18 aprel 2018 |archive-date=2021-02-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210224184147/https://www.globalsecurity.org/military/world/pakistan/pns-gwadar.htm |url-status=live }}</ref> Quru sərhədlərinin ümumi uzunluğu isə 6774&nbsp;km-dir. [[Oman]]<nowiki></nowiki>la dəniz sərhədlərinə sahib olan bu ölkəni Tacikistandan dar [[Vahan dəhlizi]] ayırır.<ref>{{cite web |url=https://www.un.org/Depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/PDFFILES/TREATIES/OMN-PAK2000MB.PDF |title=Muscat Agreement on the Delimitation of the Maritime Boundary between the Sultanate of Oman and the Islamic Republic of Pakistan, 12 June 2000(1) |page=1 |access-date=18 aprel 2018 |work=United Nations |archive-date=6 August 2022 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220806000320/https://www.un.org/Depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/PDFFILES/TREATIES/OMN-PAK2000MB.PDF |url-status=live }}</ref><ref>{{cite news |author=Edward Wong |title=In Icy Tip of Afghanistan, War Seems Remote |url=https://www.nytimes.com/2010/10/28/world/asia/28wakhan.html |access-date=18 aprel 2018 |newspaper=New York Times |date=27 oktyabr 2010 |archive-date=2022-01-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220117021957/https://www.nytimes.com/2010/10/28/world/asia/28wakhan.html |url-status=live }}</ref> Pakistan [[Cənubi Asiya]], [[Yaxın Şərq]] və [[Mərkəzi Asiya]] regionlarının arasında olduqca mühüm geosiyasi mövqedə yerləşir.

Pakistan üç mühüm coğrafi əraziyə bölünür: şimal yaylaları, [[Hind çayı]] boyunca düzənliklər və Bəlucistan platosu.<ref>{{cite web |title=About Pakistan: Geography |url=http://www.pakistanstudies-aips.org/pakistan/geography/index.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110721035911/http://www.pakistanstudies-aips.org/pakistan/geography/index.html |archivedate=21 iyul 2011 |publisher=American Institute For Pakistan Studies|access-date=18 aprel 2018}}</ref> Ölkənin şimalında yerləşən dağlıq ərazilər [[Qaraqorum]], [[Hinduquş dağları|Hinduquş]] və [[Pamir]] dağlıq ərazilərindən ibarətdir. Dünyada hündürlüyü səkkiz min metrdən yüksək olan 14 dağ zirvəsindən beşi burada yerləşir.<ref name="mountains">{{cite web |url=http://www.tourism.gov.pk/mountain.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061110014044/http://www.tourism.gov.pk/mountain.html |archivedate=10 noyabr 2006 |title=PTDC page on mountaineering |publisher=Pakistan Tourism Development Corporation|access-date=18 aprel 2018}}</ref> Ölkənin qərb hissəsini Bəlucistan platosu, şərq hissəsini isə [[Tar (səhra)|Tar səhrası]] təşkil edir. 1609&nbsp;km uzunluğu olan Hind çayı ölkənin şimalında [[Kəşmir]] bölgəsindən başlayır və cənubda Ərəb dənizinə tökülür. [[Pəncab]] və [[Sind əyaləti|Sind]] əyalətlərində bu çayın boyunca [[allüvial düzənlik]]lər uzanır.<ref>{{cite web |url=http://www.infoplease.com/ipa/A0107861.html |title=Pakistan |work=InfoPlease |publisher=Pearson Education |access-date=18 aprel 2018 |archive-date=2013-05-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130521150100/http://www.infoplease.com/ipa/A0107861.html |url-status=live }}</ref>

İqlim müxtəlif olduğuna görə temperatur da fərqlidir. [[Musson]] mövsümündə həddən artıq yağan yağışlar nəticəsində tez-tez daşqınlar baş verdiyi halda, quru mövsümdə çox az səviyyədə və ya heç yağıntı olmur. Pakistanda dörd fərqli mövsüm mövcuddur: dekabrdan fevrala qədər davam edən sərin, quru qış; martdan maya qədər davam edən isti, quru payız; iyundan sentyabra qədər davam edən yağışlı yay; oktyabrdan noyabra qədər davam edən dövr. Yağıntı səviyyəsi ölkə üzrə müxtəlifdir.<ref>{{cite web |url=http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Pakistan-CLIMATE.html |title=Pakistan Climate |publisher=Encyclopedia of the Nations |date=28 mart 2008 |access-date=18 aprel 2018 |archive-date=2022-03-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220319202707/https://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Pakistan-CLIMATE.html |url-status=live }}</ref>

Pakistan İndoneziya, [[Əlcəzair]], [[Eritreya]], [[Tunis]], [[Mərakeş]] kimi ölkələrin müstəqillik qazanmasında müstəsna rola malikdir və hazırda da Pakistan bu ölkələrlə yaxın əməkdaşlığa malikdir.

İranla əlaqələrdə bəzi hallarda mübahisələr yaşanmışdır. Pakistanın öz təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədi iləməqsədilə Əfqanıstanda bir sıra şəhərləri bombalaması İran tərəfindən tənqid olunmuşdur.

Pakistanın İsraillə diplomatik əlaqələri yoxdur, buna baxmayaraq bəzi İsrail vətəndaşları turist vizaları ilə bu ölkəyə səfər edə bilirlər.<ref name="Haaretz">{{cite news |url=http://www.haaretz.com/.premium-1.644835 |title=Israeli lecturer takes part in Pakistan conference |date=28 fevral 2015 |access-date=18 aprel 2018 |publisher=Haaretz |agency=Haaretz |last1=Khoury |first1=Jack |archive-date=2018-12-24 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181224210559/https://www.haaretz.com/.premium-israeli-lecturer-takes-part-in-pakistan-conference-1.5330432 |url-status=live }}</ref> İkili əlaqələrdə hər iki ölkə bir-biri ilə Türkiyə vasitəsilə əlaqə saxlayırlar.<ref name=":0">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/4203788.stm |title=Pakistan-Israel in landmark talks |date=1 sentyabr 2005 |access-date=18 aprel 2018 |publisher=BBC News }}{{Dead link|archive-date=June2019-01-05 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20190105202253/http://news.bbc.co.uk/2/hi/world/south_asia/4203788.stm%20/default.stm |boturl-status=InternetArchiveBot }}</ref> Pakistan həmçinin, Azərbaycan ərazilərini işğal etdiyi üçün Ermənistanla diplomatik əlaqələr qurmayan və onu tanımayan yeganə dövlətdir.<ref name="Armenian Times">{{cite news |url=http://www.news.az/articles/armenia/86325 |title=Pakistan the only country not recognizing Armenia – envoy |date=5 fevral 2015 |access-date=18 aprel 2018 |publisher=Armenian Times |agency= |last1=Staff work |archive-date=2015-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150303050820/http://news.az/articles/armenia/86325 |url-status=dead }}</ref>

Pakistanın əsas geosiyasi rəqibi Hindistandır. Bu ölkələr indiyə qədər bir-biri ilə 4 dəfə müharibə edib və bu müharibələrin 3-ü [[Kəşmir]] ərazisi üzərində mübahisələr nəticəsində baş verib. Rusiya ilə əlaqələr 1999-cu ildən etibarən inkişaf etməyə başlayıb. ABŞ-la ilə əlaqələr isə "[[Soyuq müharibə]]" dövründə yaxşı olsa da, 1990-cı illərdən etibarən Pakistanın öz nüvə enerjisini artırması səbəbilə, ABŞ bu ölkəyə qarşı sanksiyalara başlamışdır.Müsəlman ölkələri arasında əhalisinin sayına görə 2-ci ([[İndoneziya]]dan sonra) olduğuna və nüvə gücünə malik yeganə müsəlman ölkəsi olduğuna görə, Pakistan böyük nüfuza malik ölkədir.<ref name="Mill City Press" /><ref name="ABC-CLIO" /> Pakistanın geostrateji niyyətini Cinnah 1947-ci ildə izah edərkən belə demişdi: "Bizim xarici siyasətimizin əsas məqsədi dünyada olan bütün xalqlar arasında dostluq əlaqələri qurmaqdır". Bu sözlər hal-hazırda da Pakistanın Xarici İşlər Nazirliyinin saytında da əsas şüar olaraq əks etdirilib.<ref name="Mofa" />

[[Fayl:Pakistanın etnik xəritəsi.jpg|right|thumb|250px|Pakistandakı etnik qruplar]]"Ethnologue portreport for Pakistan"a görə ümumilikdə ölkə ərazisində 72 dildə danışan etnik qrup var:<ref>[http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=Pakistan{{Cite web |title=Ethnologue : Languages of the World – 16 edition (2009): Languages of Pakistan] |url=http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=Pakistan |access-date=2010-09-15 |archive-date=2004-09-01 |archive-url=https://web.archive.org/web/20040901094949/http://www.ethnologue.com/show_country.asp?name=Pakistan |url-status=live }}</ref> [[pəncablılar]], [[puştunlar]], [[Sindhilər]], [[seraikilər]], [[bəluclar]], [[brahuilər]], [[həzaralar]], [[qucaratlılar]], [[nuristanlılar]], [[parslar]], [[ərəblər]], [[çinlilər]], [[özbəklər]], [[türkmənlər]], [[uyğurlar]] və sairə.

* [[müsəlmanlar]] — 173 000 000 (1,696 %);

* [[hinduizm|hinduistlər]] — 3 200 000 (1,685 %);

* [[əhmədiyyə]] — 291 000 (10,622 %);<ref>Перепись населения Пакистана 1998 года</ref>

* [[siqhizm|siqhilər]] — 20 000 (10,601 %);

Əhalinin 96%-i [[müsəlman]]lardan ibarətdir. Müsəlmanların sayına görə [[İndoneziya]]dan sonra dünyada 2-ci yerdədir.<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=pbqfCwAAQBAJ&pg=PT5&dq |title=Islam in India and Pakistan – A Religious History |last=Singh |first=Dr. Y P |publisher=Vij Books India Pvt Ltd |year=2016 |isbn=978-93-85505-63-8 |location= |pages= |quote=Pakistan has the second largest Muslim population in the world after Indonesia. |via= |access-date=2018-02-13 |archive-date=2022-04-20 |archive-url=https://web.archive.org/web/20220420211924/https://books.google.com/books?id=pbqfCwAAQBAJ&pg=PT5&dq |url-status=live }}</ref> Müsəlmanların əksəriyyəti [[Sünnilər|sünni]]lərdir (95%)<ref name="LoC2">{{cite web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Pakistan.pdf |title=Country Profile: Pakistan |date=February 2005 |publisher=Library of Congress |quote=Religion: The overwhelming majority of the population (96.3 percent) is Muslim, of whom approximately 95 percent are Sunni and 5 percent Shia. |work=Library of Congress Country Studies on Pakistan |access-date=13 fevral 2018 |archive-date=2005-07-17 |archive-url=https://web.archive.org/web/20050717171649/http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Pakistan.pdf |url-status=live }}</ref>, [[Şiəlik|şiə]]lər isə müsəlman əhalinin 5%-ni təşkil edir.<ref name="CIAr2">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html?countryName=Pakistan&countryCode=pk&regionCode=sas&#pk |title=Field Listing : Religions |year=2010 |publisher=Central Intelligence Agency |access-date=13 fevral 2018 |work=The World Factbook |archive-date=2018-12-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226143549/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html?countryName=Pakistan&countryCode=pk&regionCode=sas&#pk |url-status=dead }}</ref>

2008-ci il hesablamalarına əsasən [[hinduizm]] Pakistanda İslamdan sonra 2-ci böyük dindir.<ref name=":03">{{cite web |url=http://www.pbs.gov.pk/sites/default/files/other/yearbook2011/Population/16-16.pdf |title=Population Distribution by Religion, 1998 Census |last= |first= |date= |website=Pakistan Bureau of Statistics |publisher= |access-date=13 fevral 2018 |archive-date=2018-12-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226143838/http://www.pbs.gov.pk/sites/default/files/other/yearbook2011/Population/16-16.pdf%20 |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.pewforum.org/2015/04/02/hindus/pf_15-04-02_projectionstables96/ |title=10 Countries With the Largest Hindu Populations, 2010 and 2050 |last= |first= |date=2 April 2015 |website=Pew Research Center |publisher= |access-date=13 fevral 2018 |archive-date=26 December 2018 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226143905/http://www.pewforum.org/2015/04/02/hindus/pf_15-04-02_projectionstables96/ |url-status=live }}</ref> 2050-ci ildə Pakistanın hindlərin sayına görə dünyada dördüncü ölkə olacağı gözlənilir. Hindlər Pakistanın bütün bölgələrində məskunlaşıblar, lakin, onların əsas məskunlaşdığı bölgə [[Sind əyaləti|Sindh]] hesab olunur.<ref>{{cite web |url=http://www.ethnologue.com/country/PK/languages |title=Pakistan |last= |first= |date= |website=Ethnologue |publisher= |access-date= |archive-date=2018-12-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181226143903/https://www.ethnologue.com/country/PK/languages |url-status=live }}</ref>

Bəzi hindlər özlərini Pakistanda 2-ci dərəcəli vətəndaş hesab edir və buna görə də Hindistana miqrasiya edirlər.<ref name="bbc200703022">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/6367773.stm |title=Hindus feel the heat in Pakistan |last=Sohail |first=Riaz |date=2 March 2007 |work=[[BBC]] |quote=But many Hindu families who stayed in Pakistan after partition have already lost faith and migrated to India. |via= |access-date=13 fevral 2018 |archive-date=14 August 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100814193916/http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/6367773.stm |url-status=live }}</ref>