Pakistan: Redaktələr arasındakı fərq
Silinən məzmun Əlavə edilmiş məzmun
Redaktənin izahı yoxdur Teqlər: Vizual redaktor Mobil redaktə Mobil veb redaktə |
|||
Sətir 1:
{{Dövlət
| orijinal_adı = اِسلامی جمہوریۂ پاکِستان<br
| rəsmi_adı = Pakistan İslam Respublikası
| adı = Pakistan
| milli_şüarı = ''Ittehad, Tanzim, Yaqeen-e-Muhkam''{{spaces|2}}<small>([[Urdu dili|urdu]])<br
| himni = <center>[[File:Pakistan anthem - United States Navy Band.ogg]]</center>
''[[Pakistan himni|Qaumi Tarana]]''
Sətir 14:
| ən_böyük_şəhəri = [[Karaçi]], [[Lahor]], [[Feysəlabad]], [[Ravalpindi]], [[Multan]], [[Heydərabad (Pakistan)|Heydərabad]]
| demonimi = Pakistanlı
| etnik_qrupları = [[Pəncablılar]] (44,15%)<br
| idarəetmə_forması = [[Parlamentli respublika]]
| rəhbərin_titulu1 = [[Pakistan Prezidenti|Prezident]]
Sətir 69:
[[Şəkil:Un-pakistan.png|thumb|320px|Pakistan]]
'''Pakistan''' ([[Urdu dili|urdu]]. ''پاکِستان''; [[İngilis dili|ing]]. ''Pakistan'') və ya rəsmi adı ilə '''Pakistan İslam Respublikası''' ([[Urdu dili|urdu]]. ''اِسلامی'' ''جمہوریہ'' ''پاکِستان''; [[İngilis dili|ing]]. ''Islamic Republic of Pakistan'') — [[Cənubi Asiya]]da dövlət. Pakistan əhalisinin sayına görə 6-cı, sahəsinə görə 33-cü yerdədir. Dəniz sahili ərazisinin uzunluğu 1,046
Hazırda Pakistanın nəzarəti altında olan ərazilər bir neçə qədim mədəniyyətə ev sahibliyi etmişdir. Bunu [[Neolit]] və [[Tunc dövrü]]nə məxsus abidələr, yaşayış məntəqələri və s. sübut edir. Bu ərazidə vaxtilə [[Əhəmənilər İmperiyası]], [[Makedoniyalı İsgəndər]], [[Mauriya İmperiyası]], [[Əməvilər sülaləsi]], [[Qupta İmperiyası]]<ref name=":Gupta">{{Cite book |title=A Brief History of Pakistan |last=Wynbrandt |first=James |publisher= Infobase Publishing, 2009|year= |isbn=081606184X, 9780816061846 |location= |pages= |via=}}</ref>, [[Dehli sultanlığı]], [[Monqol İmperiyası]], [[Böyük Moğol İmperiyası]], [[Dürranilər İmperiyası]] və [[Britaniya İmperiyası]] kimi nəhəng imperiyalar və hökmdarlar ağalıq etmişdir.
Sətir 78:
== Etimologiyası ==
Pakistan
== Tarixi ==
=== Müasir tarix ===
1947-ci ildə istiqlaliyyət qazanan [[Hindistan]] dini icma prinsipi əsasında iki dövlətə
1966-cı ildə [[Daşkənd]]də Hindistan və Pakistan başçılarının görüşü oldu. Birgə razılıq bəyannaməsi qəbul edildi və münaqişə dinc yolla nizama salındı. Siyasi müxalifətin güclənməsi və [[Benqaliya|Şərqi Benqaliyanın]] ayrılması uğrunda kütləvi hərəkatın başlanması 1969-cu ildə Pakistanda siyasi böhrana səbəb oldu. Həmin il martın 25-də Pakistanda yeni hərbi çevriliş baş verdi. Hakimiyyətə general Yəhya xan gəldi. 1970-ci ildə Pakistanın tarixində ilk dəfə olaraq parlament seçkiləri keçirildi. Seçkilər zamanı əksəriyyət səsi ölkənin şərqində [[Xalq Liqası Partiyası]], qərbində isə [[Pakistan Xalq Partiyası]] qazandılar. Xalq Liqası partiyası Şərqi Benqaliyaya muxtariyyət verilməsi tələbi ilə çıxış etdi. Pakistan hökuməti bu tələbi rədd etdi. Ölkənin şərq hissəsində [[separatizm]] hərəkatı başlandı.
Sətir 88 ⟶ 89:
1971-ci il martın 25-dən 26-na keçən gecə Şərqi Benqaliyaya qoşun yeridildi. Qanlı [[Banqladeş istiqlal müharibəsi|vətəndaş müharibəsi]] başlandı. Müharibənin ilk günündə, martın 26-da [[Banqladeş Xalq Respublikası]] elan olundu. 1971-ci ilin dekabrında hərbi münaqişəyə Hindistan da qoşuldu. Hindistan-Pakistan müharibəsi başlandı. Pakistan ordusu məğlub edildi. Bu məğlubiyyət nəticəsində Pakistanda hərbi rejim iflasa uğradı və general Yəhya xanın hökuməti istefa verdi. Hakimiyyətə başda [[Pakistan Xalq Partiyası]]nın lideri [[Zülfüqar Əli Bhutto|Zülfüqar Bhutto]] olmaqla mülki hökumət gəldi. Yeni hökumət bir sıra mütərəqqi iqtisadi və sosial tədbirlər həyata keçirdi. Aparıcı sənaye sahələri, banklar milliləşdirildi. Aqrar islahatlar həyata keçirildi. Mülkədar torpaq sahibliyi məhdudlaşdırıldı. Kəndli təsərrüfatlarına dövlət yardımı artırıldı. 1972-ci ildə Hindistanla Pakistan arasında mübahisəli məsələləri həll etmək üçün saziş imzalandı.
1974-cü ildə Pakistan Banqladeşi müstəqil dövlət kimi tanıdı. 1976-cı ildə Hindistanla diplomatik münasibətlər yarandı. Xalq Partiyası (PXP) başda Z.A.Bhutto olmaqla yenidən seçkilərdə qələbə çaldı. Lakin müxalifət bloku
1979-cu ildə prezident Ziya-ül-Haqq Pakistanı İslam Respublikası elan etdi. Yeni hökumət cəmiyyətin sosial-siyasi hayatını islamlaşdırmağa başladı. Bu dövrdə xarici siyasətin əsas istiqamati qonşu [[Əfqanıstan]]da baş verən hadisələrə yaxından müdaxilə etməyə, oradakı müqavimət hərəkatına hər cür yardım göstərməyə yönəldildi. Pakistan ərazisində 3 milyondan çox əfqan qaçqınına sığınacaq verildi. Daxildə isə siyasi sabitlik yox idi. Müxtəlif istiqamətli siyasi partiyalar bir-biri ilə mübarizə aparır, əhali arasında milli-dini zəmində toqquşmalar törədirdilər. Belə münaqişələr həmişə ordunun köməyi ilə yatırılırdı.
Sətir 98 ⟶ 99:
== Coğrafiya, ətraf mühit və iqlim ==
{{Əsas|Pakistan coğrafiyası}}
Pakistanın coğrafiyası və iqliminin son dərəcə müxtəlif olması ölkədə çox müxtəlif canlıların yaşamağına şərait yaradır.<ref name="Ministry of Information, Broadcasting, and National Heritage">{{cite web |url=http://infopak.gov.pk/LandAndPeople.aspx |title=Land and People |last= |first= |date= |website= |publisher=Ministry of Information, Broadcasting, and National Heritage|archive-url=https://web.archive.org/web/20150222074046/http://infopak.gov.pk/LandAndPeople.aspx|archive-date=22 fevral 2015|access-date=18 aprel 2018}}</ref> Pakistanın sahəsi 881,913
Pakistan üç mühüm coğrafi əraziyə bölünür: şimal yaylaları, [[Hind çayı]] boyunca düzənliklər və Bəlucistan platosu.<ref>{{cite web |title=About Pakistan: Geography |url=http://www.pakistanstudies-aips.org/pakistan/geography/index.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110721035911/http://www.pakistanstudies-aips.org/pakistan/geography/index.html |archivedate=21 iyul 2011 |publisher=American Institute For Pakistan Studies|access-date=18 aprel 2018}}</ref> Ölkənin şimalında yerləşən dağlıq ərazilər [[Qaraqorum]], [[Hinduquş dağları|Hinduquş]] və [[Pamir]] dağlıq ərazilərindən ibarətdir. Dünyada hündürlüyü səkkiz min metrdən yüksək olan 14 dağ zirvəsindən beşi burada yerləşir.<ref name="mountains">{{cite web |url=http://www.tourism.gov.pk/mountain.html |archiveurl=https://web.archive.org/web/20061110014044/http://www.tourism.gov.pk/mountain.html |archivedate=10 noyabr 2006 |title=PTDC page on mountaineering |publisher=Pakistan Tourism Development Corporation|access-date=18 aprel 2018}}</ref> Ölkənin qərb hissəsini Bəlucistan platosu, şərq hissəsini isə [[Tar (səhra)|Tar səhrası]] təşkil edir. 1609
İqlim müxtəlif olduğuna görə temperatur da fərqlidir. [[Musson]] mövsümündə həddən artıq yağan yağışlar nəticəsində tez-tez daşqınlar baş verdiyi halda, quru mövsümdə çox az səviyyədə və ya heç yağıntı olmur. Pakistanda dörd fərqli mövsüm mövcuddur: dekabrdan fevrala qədər davam edən sərin, quru qış; martdan maya qədər davam edən isti, quru payız; iyundan sentyabra qədər davam edən yağışlı yay; oktyabrdan noyabra qədər davam edən dövr. Yağıntı səviyyəsi ölkə üzrə müxtəlifdir.<ref>{{cite web |url=http://www.nationsencyclopedia.com/Asia-and-Oceania/Pakistan-CLIMATE.html |title=Pakistan Climate |publisher=Encyclopedia of the Nations |date=28 mart 2008|access-date=18 aprel 2018}}</ref>
Sətir 113 ⟶ 114:
Pakistanın İsraillə diplomatik əlaqələri yoxdur, buna baxmayaraq bəzi İsrail vətəndaşları turist vizaları ilə bu ölkəyə səfər edə bilirlər.<ref name="Haaretz">{{cite news |url=http://www.haaretz.com/.premium-1.644835 |title=Israeli lecturer takes part in Pakistan conference |date=28 fevral 2015|access-date=18 aprel 2018 |publisher=Haaretz |agency=Haaretz |last1=Khoury |first1=Jack}}</ref> İkili əlaqələrdə hər iki ölkə bir-biri ilə Türkiyə vasitəsilə əlaqə saxlayırlar.<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/south_asia/4203788.stm |title=Pakistan-Israel in landmark talks |date=1 sentyabr 2005|access-date=18 aprel 2018 |publisher=BBC News}}</ref> Pakistan həmçinin, Azərbaycan ərazilərini işğal etdiyi üçün Ermənistanla diplomatik əlaqələr qurmayan və onu tanımayan yeganə dövlətdir.<ref name="Armenian Times">{{cite news |url=http://www.news.az/articles/armenia/86325 |title=Pakistan the only country not recognizing Armenia – envoy |date=5 fevral 2015 |access-date=18 aprel 2018 |publisher=Armenian Times |agency= |last1=Staff work |archive-date=2015-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150303050820/http://news.az/articles/armenia/86325 |url-status=dead }}</ref>
Pakistanın xarici əlaqələrində Çinlə əlaqələr xüsusi əhəmiyyət kəsb edir. Pakistan Çinlə diplomatik əlaqələr quran ilk ölkə hesab olunur və bu əlaqələr 1962-ci ildə Çinlə Hindistan arasında baş verən müharibədən sonra daha da dərinləşmişdir.
Pakistanın əsas geosiyasi rəqibi Hindistandır. Bu ölkələr indiyə qədər bir-biri ilə 4 dəfə müharibə edib və bu müharibələrin 3-ü [[Kəşmir]] ərazisi üzərində mübahisələr nəticəsində baş verib. Rusiya ilə əlaqələr 1999-cu ildən etibarən inkişaf etməyə başlayıb. ABŞ-la əlaqələr isə "[[Soyuq müharibə
== Kəşmir problemi ==
{{Əsas|Kəşmir problemi}}
[[Şəkil:Neelum Valley,Azad Kashmir.jpg|thumb|255x255px|Pakistanın nəzarəti altında olan Azad Kəşmir.]]
Kəşmir- Cənubi Asiya regionunun ucqar şimal-qərb hissəsində yerləşən bölgədir. Bu ərazi Hindistan və Pakistan arasında mübahisəli ərazi hesab olunur. Bu 2 dövlət bir-biri ilə bu bölgə uğrunda indiyə qədər 3 dəfə 1947, 1965, 1971-ci illərdə müharibə ediblər. 1971-ci ildə olan müharibə nəticəsində, Şərqi Pakistan [[Banqladeş]] adı ilə müstəqillik əldə etdi. Bu ölkələr arasında digər döyüşlər də Siaçen buzlaqları (1984) və Kargil (1999) ərazilərində baş verib. Kəşmir bölgəsinin təqribən 45
== Əhalisi ==
Sətir 248 ⟶ 249:
|-
|}
Pakistan İslam Respublikası dövlət statitika orqanının (Population Census Organization) məlumatına əsasən 796.096<ref>[http://www.statpak.gov.pk/depts/pco/index.html Population Census Organization of Pakistan : Area 796,096 Sq.Kms]</ref> km² ərazisi olan ölkənin əhalisinin sayı
=== Etnik tərkibi ===
[[Şəkil:
== Din ==
Sətir 261 ⟶ 262:
* [[əhmədiyyə]] — 291 000 (0,22 %);<ref>Перепись населения Пакистана 1998 года</ref>
* [[siqhizm|siqhilər]] — 20 000 (0,01 %);
==== İslam ====
Əhalinin 96%-i [[müsəlman]]lar<nowiki/>dan ibarətdir. Müsəlmanların sayına görə [[İndoneziya]]<nowiki/>dan sonra dünyada 2-ci yerdədir.<ref>{{Cite book |url=https://books.google.com/books?id=pbqfCwAAQBAJ&pg=PT5&dq |title=Islam in India and Pakistan – A Religious History |last=Singh |first=Dr. Y P |publisher=Vij Books India Pvt Ltd |year=2016 |isbn=978-93-85505-63-8 |location= |pages= |quote=Pakistan has the second largest Muslim population in the world after Indonesia. |via=}}</ref> Müsəlmanların əksəriyyəti [[Sünnilər|sünni]]<nowiki/>lərdir (95%)<ref name="LoC2">{{cite web |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/profiles/Pakistan.pdf |title=Country Profile: Pakistan |date=February 2005 |publisher=Library of Congress |quote=Religion: The overwhelming majority of the population (96.3 percent) is Muslim, of whom approximately 95 percent are Sunni and 5 percent Shia. |work=Library of Congress Country Studies on Pakistan|access-date=13 fevral 2018}}</ref>, [[Şiəlik|şiə]]<nowiki/>lər isə müsəlman əhalinin 5%-ni təşkil edir.<ref name="CIAr2">{{cite web |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html?countryName=Pakistan&countryCode=pk®ionCode=sas&#pk |title=Field Listing : Religions |year=2010 |publisher=Central Intelligence Agency|access-date=13 fevral 2018|work=The World Factbook}}</ref>
==== Hinduizm ====
Bəzi hindlər özlərini Pakistanda 2-ci dərəcəli vətəndaş hesab edir və buna görə də Hindistana miqrasiya edirlər.<ref name="bbc200703022">{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/south_asia/6367773.stm |title=Hindus feel the heat in Pakistan |last=Sohail |first=Riaz |date=2 March 2007 |work=[[BBC]] |quote=But many Hindu families who stayed in Pakistan after partition have already lost faith and migrated to India. |via=|access-date=13 fevral 2018}}</ref>
|