Сүриә битенең сығанаҡ тексын ҡарарға

{{Дәүләт
 |Статус                  = <!-- танылмаған дәүләттәр һәм автоном территориялар өсөн генә-->
 |Башҡортса исеме        = Сүриә Ғәрәп Республикаһы
 |Оригиналь исеме   = {{lang-ar2|لجمهورية العربية السورية}}, ''әл-Йүмһүриә әл-Ғәрәбиә әс-Сүриә''
 |Эйәлек килеш       = Сүриә
 |Флаг                    = 
 |Герб                    = Coat_of_arms_of_Syria.svg
 |Герб урынына            = 
 |Девиз                   = 
 |Гимн исеме          = Хомат ад-Дияри
 |Аудио                   = 
 |Идара итеү төрө         = [[Парламент республикаһы]]
 |Дәүләт дине = 
 |lat_dir = N|lat_deg = 35|lat_min = 18|lat_sec = 0
 |lon_dir = E|lon_deg = 38|lon_min = 38|lon_sec = 0
 |region                 = SY
 |CoordScale             = 4000000
 |Картала                = Syria on the globe (Afro-Eurasia centered).svg
 |картаға яҙыу        = 
 |Картала2               = 
 |Рәсми тел              = [[ғәрәп теле|ғәрәп]] Сир-месопотам диалекттәре төркөмө.
 |Нигеҙләнгән       = 
 |Бойондороҡһоҙлок датаһы      = [[17 апрель]] [[1946]]йыл<br> беренсе тапкыр иғлан ителгән<br>
[[Сентябрь]] [[1936]],<br> һуңынан - [[1 ғинуар]] [[1944]];<br> танылған [[17 апрель]] [[1946]].
 |тан бойондороҡһоҙлоҡ        = [[Франция]]
 |Баш ҡала                 = [[Дамаск]]
 |Эре ҡалалар       = Алеппо, Дамаск, Хомс
 |Етәкселәрҙең вазифалары =
 |Территория буйынса урыны     = 86
 |Территория              = 185 180, шуларҙың11703 км² <br> [[Израиль]] баҫып алған һәм 1990 йылда <br>[[аннексия]]ланған
 |% һыу өҫтө            = 0,06
 |Этнохороним             = 
  |Халҡы буйынса урыны     = 55-56
  |Халыҡ              = 19 405 000,<br> шуларҙың 40 меңе <br> [[Хермон]] тауында <br> территорияла йәшәй.
  |Баһа йылы             = 
  |Иҫәп алыу буйынса халҡы  = 
  |Иҫәп алыу йылы           = 2007
  |Халыҡ тығыҙлығы    = 103
  |Тығыҙлыҡ буйынса урыны     = 
 |ЭТП (ҺАМП)               = 
 |ЭТП (ҺАМП)-ны иҫәпләү йылы   = 
 |ЭТП (ҺАМП) буйынса урыны      = 
 |Йән башына ЭТП (ҺАМП) = 
 |Йән башына ЭТП (ҺАМП) буйынса урыны = 
 |ЭТП (номинал)             = 
 |ЭТП-ны (номинал) иҫәпләү йылы = 
 |ЭТП (номинал) буйынса урыны    = 
 |Йән башына ЭТП (номинал) = 
 |Йән башына ЭТП (номинал) буйынса урыны = 
 |КПҮИ                    = 
 |КПҮИ-ны иҫәпләү йылы        = 
 |КПҮИ буйынса урыны           = 
 |КПҮИ-ны кимәле            = 
 |Валюта                  = [[Сирия фунты|фунт]] ([[ISO 4217|SYP, 138]])
 |Домен            = [[.sy]]
 |ISO                     = 
 |МОК                     = 
 |Телефон коды          = 963
 |Сәғәт бүлкәте            = 
 |Иҫкәрмәләр              = 
<!-- |Флаг һәм гербһыҙ=* -->
}}

'''Сүриә ғәрәп Йөмһүриәте''' ''({{lang-ar|الجمهورية العربية السورية}}, аль-Джумхури́йя аль-Араби́йя ас-Сури́йя)'' — Яҡын Көнсығыштағы дәүләт. Көньяҡ-көнбайышта [[Ливан]] һәм [[Израиль]] менән сикләшһә, көньяҡта [[Иордания]], көнсығышта [[Ираҡ]], төньяҡта [[Төркиә]] менән сиктәш. Көнбайыштан [[Урта диңгеҙ]] ярҙарын йыуа.

Cүриәнең дөйөм халыҡ иҫәбе 20, 2 млн кеше (2009 йылғы иҫәп алыу һөҙөмтәләре буйынса). Ярты сүриәлеләр сөнниҙәр, шулай уҡ ярайһы ғына кимәлдә шиғыйҙар ҙа бар. Шулай уҡ исмәғилит һәм ғәләүит ағымындағы мосолмандар ҙа бар (16 %). Төрлө йүнәлештәге христиан динлеләр (10 %). Исламиттар ҙа күҙәтелә. Дәүләт теле — ғәрәп теле. [[1963 йыл]]дан алып республикала «Баас» партияһы өҫтөнлөккә эйә. Бөгөнгө Сүриә 60 йыллыҡта ҡына иҫәпләнһә лә, илдә беҙҙең эраға тиклемге 4-се быуатта уҡ [[цивилизация]] башланған. Баш ҡалаһы — Дәмәшке ([[Дамаск]]), Бедекер белдереүенсә Дәмәшке иң боронғо баш ҡалалаларҙан иҫәпләнә.

== Тарихы ==
{{main|История Сирии}}
{{История Сирии}}

=== Боронғо Сүриә ===
Сүриә цивилизацияһының тарихы, кәм тигәндә, беҙҙең эраға тиклем IV мең йыллыҡҡа барып тоташа<!-- [[Археология|Археологами]] доказано, что Сирия была колыбелью большинства [[Древние цивилизации|древних цивилизаций]] мира. Индийской, китайской, египетской, шумерской?-->

[[Эблаит теле]] — бөгөнгө көндә билдәле булған [[семит телдәре]]нең иң боронғоһо. 1975 йылда табылған [[Эбла]] китапханаһында төрлө кәсептәргә, ауыл хужалығына һәм сәнғәткә арналған 17 мең балсыҡ табличкалар булыуы асыҡлана. Эбланың өҫтөнлөклө рәүештә файҙаланылған кәсептәре — ағас, [[фил һөйәктәре]]н, [[ынйы]] эшкәртеү. [[Мари (ҡала-дәүләт)|Мари]], [[Угарит]] һәм [[Дура-Европос]] — дәүерҙең элек-электән билдәле ҡалаларына ҡарай.

[[Файл:Syria bosra theater.jpg|thumb|left| в [[Босра|Босралағы]] [[Рим театры]]]]
Беҙҙең эраға тиклем XXIII быуатта Эбланы [[Аккад]] яулап ала, баш ҡалаһы тулыһынса емертелә. Артабан Сүриә территорияһына [[ханаан]] ҡәбиләләре баҫып инә, улар күп һанда ваҡ дәүләттәр ойоштора<ref name="kr_history">{{Кругосвет|url=https://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/SIRIYA.html?page=0,15|title=История Сирии}}</ref>. За период между вторжением Ханаан ҡәбиләләренең баҫып инеүе һәм беҙҙең эраға тиклем 64 йылда Сүриәне [[Рим империяһы]] яулап алыуы араһындағы дәүерҙә уның территорияһы эҙмә-эҙлекле рәүештә [[гиксостар]], [[хеттар]], [[Боронғо Мысыр|мысырлылар]], [[арамейҙәр]], [[Ассирия|ассириялылар]], [[вавилон]]дар, [[фарсылар]], [[Боронғо Македония|боронғо македонлылар]], эллинлы [[Селевкиҙар дәүләте|Селевкиҙар державаһы]], [[Бөйөк Әрмәнстан]] [[Бөйөк Тигран]] властары ҡулында була.

Беҙҙең эраға тиклем XVI быуаттан Сүриәнең көньяғында электән [[Фирғәүен|Мысыр фирғәүендәренә]] буйһонған<!-- ?--> [[Дамаск]] ҡалаһы була<ref name="kr_history" />.

Сүриә христиандар тарихында ла мөһим урын алып тора, — [[Библия|Библияға]] ярашлы, [[Павел (апостол)|Павел]] Дамаск ҡалаһына китеп барған юлда [[Христианлыҡ|христиан динен]] ҡабул итә, шунан һуң Христос уҡыусылары беренсе тапҡыр христиандар тип атала башлаған [[Антиохия|Антиохияла]] йәшәй (см. [[Деяния святых апостолов|Деяния Апостолов]]).

=== Ислам хакимлығы ===
[[Файл:Syria, Damascus, The Umayyad Mosque.jpg|thumb|left|[[Мечеть Омейядов|Дамаскиҙағы Ҙур мәсет]]]]
[[Файл:Citadel of Aleppo.jpg|thumb|right|<center>[[Алеппо (крепость)|Алеппо ҡәлғәһе]]</center>]]
[[Омейяды|Омейядтар]] дәүерендә [[Дамаск]] [[Ғәрәп хәлифәлеге|Ғәрәп хәләфилегенең]] баш ҡалаһына әүерелгәндән һуң, 661 йылда, Сүриәлә [[Ислам]] нығына. Был осорҙа Хәлифилек [[Пиреней ярымутрауы|Пиреней ярымутрауынан]] алып [[Үҙәк Азия|Үҙәк Азияға]] тиклемге территорияны биләгән ҡеүәтле дәүләт була. Дамаск бөтә [[ғәрәп донъяһы|ғәрәп донъяһы]] өсөн, VIII быуатта уҡ донъялағы иң эре ҡалаларҙың береһе булараҡ, мәҙәни һәм иҡтисади үҙәккә әйләнә. 750 йылда Омейядтарҙы [[Аббасиды|Аббасидтар]] династияһы властан бәреп төшөрә, шунан һуң Хәлифәлектең баш ҡалаһы [[Багдад]]ҡа күсә.

XII быуатта Сүриә территорияһында йөҙ йылдан кәмерәк дәүерҙә йәшәп ҡалған [[тәре йөрөтөүселәр]] дәүләте хасил була. [[XIII быуат]]тан Дамаск [[Мәмлүк султанаты|Мәмлүктәр империяһының]] провинцияһы үҙәгенә әйләнә. 1400 йылда Сүриә [[Тимериҙәр]] яғынан баҫҡынсылыҡҡа дусар була. [[Аҡһаҡ Тимер]] мәмлүктәр отрядтарын тар-мар итә, Дамаскиҙы емерә һәм уның бөтә байлығын [[Самарканд]]ҡа алып сыға. 1517 йылда Сүриә 4 быуатҡа [[Ғосман империяһы]] составына инә.

[[Беренсе донъя һуғышы]] алдынан Сүриәнең хәҙерге территорияһы Ғосман империяһының өс виләйәте — Бейрут, Алеппо һәм Дамаск (Сүриә) составына инә. Хәҙерге Сүриәнең көнсығыштағы кеше аҙ йәшәгән һәм күбеһенсә сүллек булған өлөшөн үҙәге [[Дейр-эз-Зор]]ҙа урынлашҡан үҙаллы Зор санжагы биләп тора. Зор санжагы территорияһы яҡынса 2014—2017 йылдарҙа [[ИГИЛ|Ислам дәүләте]] тарафынан контролдә тотолған территория менән тап килә<ref>Сирийский рубеж. Авторский коллектив: М. С. Барабанов, А. Д. Васильев, С. А. Денисенцев, А. В. Лавров, Н. А. Ломов, Ю. Ю. Лямин, А. В. Никольский, Р. Н. Пухов, М. Ю. Шеповаленко (редактор). С предисловием С. К. Шойгу и послесловием С. В. Лаврова. М.: Центр анализа стратегий и технологий, 2016. — 184 с. Глава 1. Сирийское государство во второй половине XX — начале XXI веков.</ref>.

=== Француз мандаты ===

[[Беренсе донъя һуғышы]]нда еңелгәндән һуң [[Ғосман империяһы]] тарҡала, ә уның күп кенә биләмәләре баҫып алына. 1920 йылда үҙәге Дамаскиҙа урынлашҡан [[Сүриә ғәрәп короллеге]] булдырыла. [[Хашимиттар]] династияһынан [[Фейсал I|Фейсал]] король тип иғлан ителә, аҙаҡ ул [[Ирак]] короле була. Ләкин Сүриәнең бойондороҡһоҙлоғо әллә ни оҙаҡ ваҡыт дауам итә алмай. Бер нисә айҙан һуң [[Франция-Сирия һуғышы|француз армияһы Сүриәне баҫып ала]], [[23 июлдә]] Мейсалун артылышы янындағы алышта Сүриә ғәскәре еңелә.

1922 йылда [[Милләттәр Лигаһы]] Ғосман империяһының [[Бөйөк Британия]] һәм [[Франция]] тарафынан баҫып алынған ерҙәрен законлаштырып ҡуйырға ҡарар итә. Бөйөк Британия 1917 йылда Ғосман империяһының бер өлөшөнә — «[[Палестина (историческая область)|Палестина]]» төбәгенә баҫып инә. 1922 йылда туранан-тура оккупация режимын Милләттәр Лигаһынан [[Палестинала Британия мандаты|Мандатына]] ярашлы административ идаралыҡ итеүгә алмаштыра. Аҙаҡ Палестина бүленә. Унан Иордан йылғаһының көнсығыштағы ерҙәре бүленә, һәм унда Бөйөк Британия протектораты аҫтында Трансиордания барлыҡҡа килтерелә.
[[Файл:Санремо 1920.png|thumb|right|<center>1920 йылдағы төбәк</center>]]
Үҙ сиратында Франция 1922 йылда Милләттәр Лигаһынан Сүриә территорияһына Мандат ала<ref name="WDL">{{cite web|url=https://www.wdl.org/ru/item/400/|title=Отчет комиссии, которой было поручено изучить границу между Сирией и Ираком|website=[[World Digital Library]]|date=1932|accessdate=2013-07-08|archiveurl=https://www.webcitation.org/6Hz0bigEZ?url=https://www.wdl.org/ru/item/400/#|archivedate=2013-07-09|deadlink=no}}</ref>. 1926 йылда Мандат бирелгән был территория [[Ливан]] һәм Сүриәгә бүленә.

1926 йылда Ливанда Франция мандатын раҫлаған һәм президент һәм бер палаталы парламент һайлауҙы күҙҙә тотҡан ил [[Ливан конституцияһы|конституцияһы]] индерелә<ref name="kr_history" />.

1936 йылда Сүриә менән Францией араһында Сүриәнең бойондороҡһоҙлоғон күҙҙә тотҡан килешеү төҙөлә, ләкин 1939 йылда Франция уны ратификациялауҙан баш тарта. 1940 йылда Францияның үҙенә [[Өсөнсө рейх|немец]] ғәскәрҙәре баҫып инә, һәм Сүриә [[Виши режимы]] (губернатор-генерал [[Денц, Анри|Анри Денц]]) контроленә күсә. Нацистар Германияһы, Британия Ирагында премьер-министр [[Рәшид Али әль-Ғайлани|ҒГайланиҙың]] [[Ирак операцияһы|бола]] ҡуптарыуына өлгәшеп, Сүриәгә үҙенең Хәрби һауа көстәре подразделениеларын ебәрә.

1941 йылдың июнь — июлендә Британия ғәскәрҙәре башында генералдар [[Шарль де Голль]] һәм [[Жорж Катру]] торған [[Һуғышыусы Франция|Ирекле Францияның]] подразделениелары ярҙамында Денц ғәскәрҙәре менән ҡан ҡойғос кофликт барышында Сүриәне биләй. Генерал де Голль үҙенең хәтирәләрендә, Ирак, Сүриә һәм Ливандағы ваҡиғалар туранан-тура Германияның [[Греция|Грецияға]] (шул иҫәптән  [[Крит]]) утрауына, [[Югославия|Югославияға]] һәм СССР-ға баҫып инеү буйынса пландарына бәйле, сөнки улар алдарына союздаштарҙың ҡораллы көстәрен икенсел хәрби хәрәкәттәргә йүнәлтеү бурысын ҡуя, тип туранан-тура атап үтә.

Франция, [[Икенсе донъя һуғышы|Икенсе донъя һуғышы]] тамамланғансы үҙ ғәскәрҙәрен Сүриә территорияһында ҡалдырып, 1941 йылдың 27 сентябрендә Сүриәгә бойондороҡһоҙлоҡ иғлан итә. 1945  йылдың 26 ғинуарында Сүриә [[Нацистик Германия|Германияға]] һәм [[Япония|Японияға]] һуғыш иғлан итә. 1946 йылдың апрелендә СССР-ҙың баҫымы һәм АҠШ-тың ҡаршылығы аҫтында [[Францияның Ҡораллы Көстәре|француз ғәскәрҙәре]] Сүриәнән сығарыла<ref name="autogenerated1">{{cite web |url = https://ricolor.org/rz/siria/2/ist/1/ |deadlink = yes |title = Исторические традиции российско-сирийских отношений. В. Е. Донцов — ИСТОРИЧЕСКИЕ ПАРАЛЛЕЛИ — СИРИЯ И РОССИЯ — Сирия — Русское Зарубежье — Россия в красках |accessdate = 2016-06-16 |archiveurl = https://web.archive.org/web/20160807233633/https://ricolor.org/rz/siria/2/ist/1/ |archivedate = 2016-08-07 }}</ref>. Шунан һуң Сүриә хөкүмәте тиҫтәләгән йылдарп буйына СССР менән бәйләнештә була.

=== Яңы тарихы ===
Бойондороҡһоҙ Сүриәнең президенты итеп [[Ғосман империяһы]] осоронда уҡ илдең бойондороҡлоғо өсөн көрәшеүсе Шукри әл-Куатли тәғәйенләнә. 1947 йылда Сүриәлә парламент эшләй башлай. Төп сәйәси көстәр булып Сүриә социаль милләтселек партияһы, Ғәрәп социалистик яңырыу партияһы һәм ул саҡта йәшерен рәүештә эшләгән Сүриә Коммунистар партияһы тора. Сүриә социаль милләтселек партияһы "социаль дәүләттең" фашистик идеологияһын йөрөтөүсе була, антисемитизм һәм нацистарға симпатия менән айырылып тора. Күп кенә нацист енәйәтселәре Сүриәлә йәшерен урын таба һәм уның махсус хеҙмәттәренә нигеҙ һала.<ref>{{Мәҡәлә|автор=Хлюстов М. В.|заглавие=От мира до войны.  Очерк политической истории Сирии в ХХ и начале XXI века. Аналитический доклад|ссылка=http://csef.ru/index.php/ru/novosti/5911-tanki-v-sovremennykh-konfliktakh-obzor-primeneniya-os-novnykh-boevykh-tankov-za-poslednie-20-let|место=М.|издательство=Центр стратегических оценок и прогнозов|год=2013|страницы=18|издание=|archivedate=2014-07-06|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140706110013/http://www.csef.ru/index.php/ru/novosti/5911-tanki-v-sovremennykh-konfliktakh-obzor-primeneniya-os-novnykh-boevykh-tankov-za-poslednie-20-let}}</ref>

1947 йылдың 27 ноябрендә БМО Фәләстинде бүлеү тураһында ҡарар ҡабул  иткәндән һуң Сүриәлә йәһүдтәрҙе ҡырыу башлана. 2,5 мең йыллап Алеппола йәшәгән һәм шул мәлдә 6 меңдән 7 меңгә тиклем йәһүд иҫәпләгән ҡалала 1947 йылдың 1 декабрендә 150 йорт, 5 магазин һәм 10 синагога емертеүгә дусар ителә. 8-ҙән алып 75-кә тиклем йәһүд үлтерелә, бер нисә йөҙ йәһүд яралана. Ошондай ҡыйралыштан һуң күп кенә йәһүдтәр ҡаланан Төркиәгә һәм Ливанға, буласаҡ Израиль территорияһына һәм АҠШ-ҡа ҡаса. 1900 йылда 50 меңгә тиклем кеше иҫәпләнгән йәһүд общинаһы Сүриәлә 1948 йылда 30 меңгә тиклем кәмей. 1948 йылда ла йәһүдтәрҙе ҡырыу дауам итә, һөҙөмтәлә йәһүдтәр тулыһынса Сүриәнән Израиль, АҠШ һәм Көньяҡ Америка илдәренә ҡасырға мәжбүр була. Әлеге ваҡытта Дамаскта һәм Латакияла 100-ҙән кәмерәк Сүриә йәһүдтәре йәшәй.

Артабан, сәйәси тотороҡһоҙлоҡ, [[Сүриәлә граждандар һуғышы|хәрби хәрәкәттәр]] һәм Сүриәгә ҡарата индерелгән сауҙа-иҡтисади санкциялар ил иҡтисады торошон насарайтыуға килтерә.

1948 йылда Сүриә армияһы сикләнгән рәүештә [[Ғәрәп илдәре лигаһы|Ғәрәп дәүләттәре лигаһы]] башлаған ғәрәп-израиль һуғышында ҡатнаша. Һуғыш тамамланғандан һуң ил парламентында хөкүмәтте компетентһыҙлыҡта һәм финанс сараларын үҙләштереүҙә ғәйепләүҙәр яңғырай башлай, шуға ла хөкүмәт отставкаға китергә, ә хәрбиҙәр илдә ғәҙәттән тыш хәл индерергә мәжбүр була. Власҡа полковник Хөсни аз-Займ килә, ул 1930 йыл конституцияһын ғәмәлдән сығара, сәйәси партияларҙың эшен тыя һәм аҙаҡ килеп үҙен президент тип иғлан итә<ref name="kr_history2">{{Кругосвет|url=https://www.krugosvet.ru/enc/strany_mira/SIRIYA.html?page=0,15|title=История Сирии}}</ref>.
[[Файл:Adib_Chichakli.jpg|мини|Адиб аш-Шишакли, президент]]
1949 йылдың 14 авгусында әз-Займ үлтерелә, һәм власть полковник Сами Хинауиға күсә, ул граждандар режимын тергеҙә. Яңы конституцияны ҡабул итеү өсөн Халыҡ Советы һайлана, уның күпселеге Милли партияның Ираҡ менән союз яҡлы Халеб бүлексәһе ағзаларынан тора. Ираҡ менән сәйәси союз идеяһы лидеры Адиб аш-Шишакли  булған хәрбиҙәр араһында ҡәнәғәтһеҙлек тыуҙыра, һәм 19 декабрҙә Хинауи вазифаһынан төшөрөлә. 1950 йылдың 5 сентябрендә яңы конституция ғәмәлгә индерелә, уның буйынса Сүриә парламент республикаһы булып китә. Әммә 1951 йылдың ноябрендә конституция ғәмәлдән сығарыла, ә ил парламенты таратыла. 1953 йылда Шишакли яңы конституция тексын иғлан итә, һәм референдумдан һуң президент була.

1954 йылдың февралендә илдә власҡа Хашим Бей Хәлид Әл-Атасси етәкселегендәге хәрби-гражданлыҡ коалицияһы килә, ул 1950 йылғы конституцияны кире ҡайтара. 1954 йылда һайлауҙар йомғаҡтары буйынса парламентта күпселек урындарҙы сәнәғәттә һәм [[Ауыл хужалығы|ауыл]] хужалығында кардиналь үҙгәртеп ҡороуҙар талап иткән Ғәрәп социалистик яңырыу партияһы ала. 1955 йылдағы һайлауҙарҙа [[Сәғүд Ғәрәбстаны|Сәғүд]] Ғәрәбстаны һәм парламенттағы [[Консерватизм|консерваторҙар]] ярҙамында Шукри әл-Куатли ил президенты итеп һайлана.

1956 йылдың 15 мартында Сүриә, [[Мысыр]] һәм [[Сәғүд Ғәрәбстаны]] араһында [[Израиль дәүләте|Израиль]] агрессияһына ҡаршы коллектив хәүефһеҙлек тураһында килешеү төҙөлә.

1956 йылдың ноябрендә, Суэц кризисының туранан-тура һөҙөмтәһе булараҡ, Сүриә [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|Советтар Союзы]] менән килешеүгә ҡул ҡуя. Был хөкүмәттә хәрби техникаға алмашҡа коммунистик йоғонто өсөн таяныс нөктәһе була. [[Төркиә]] Сүриәнең хәрби техникаһы көсөнөң артыуына борсола, сөнки Сүриәнең Искендерунды кире ҡайтарырға маташыуы ихтимал, тип фаразлай. Тик Берләшкән Милләттәр Ойошмаһындағы ҡыҙыу бәхәстәр генә һуғыш хәүефен туҡтата.<ref>{{Китап|заглавие=A Study of Crisis|издательство=[[University of Michigan Press]]|год=1997|страницы=345—346|isbn=0-472-10806-9|ref=Brecher|автор=Brecher, Michael; Jonathan Wilkenfeld}}</ref>

==== Берләшкән Ғәрәп Республикаһы ====
1958 йылдың 22 февралендә, панғәрәп хәрәкәтенең популярлығы тулҡынында, Сүриә менән [[Мысыр]] үҙәге [[Ҡаһирә|Ҡаһирәлә]] урынлашҡан Берләшкән Ғәрәп Республикаһына берләшә. Яңы дәүләттең президенты Мысыр лидеры Ғәмәл Әбдел Насер була, әммә сүриәлеләр ҙә шулай уҡ бик күп мөһим вазифалар биләй. Ләкин тиҙҙән Насер Сүриәнең бөтә сәйәси партияларын тарата. Сүриәлә ауыл хужалығын, ә һуңынан сәнәғәтте һәм банк секторын масштаблы национализациялау башлана. Яңы дәүләттең барлыҡҡа килеүен [[Совет Социалистик Республикалар Союзы|СССР]] етәкселеге хуплай: Берләшкән Ғәрәп Республикаһына кредиттар бирелә, шулай уҡ СССР-ҙың илленән ашыу индустриаль төҙөлөш проектында ҡатнашыуы тураһында иғлан ителә.<ref name="svp">{{Cite web|url=https://svpressa.ru/post/article/133208/|title=«От Асада до Асада»|access-date=2019-11-28|archive-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20210128021011/https://svpressa.ru/post/article/133208/|deadlink=no}}</ref>

Сүриәлә әкренләп илдәрҙең берләшеүенә ризаһыҙлыҡ көсәйә бара. Сүриәлеләр, бөтә алдынғы позицияларҙы мысырҙар биләй, ә улар ҡыҫырыҡланған хәлдә ҡалған, тип иҫәпләй. Тиҙҙән ризаһыҙлыҡ асыҡ фетнәгә күсә: 1961 йылдың 28 сентябрендә [[Дамаск|Дамаскта]] офицерҙар төркөмө етәкселегендә дәүләт түңкәрелеше була; мысырҙар ҡаршылыҡ хәрәкәтен баҫтырырға тырыша, әммә уңышһыҙлыҡҡа тарый<ref name="svp3">{{Cite web|url=https://svpressa.ru/post/article/133208/|title=«От Асада до Асада»|access-date=2019-11-28|archive-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20210128021011/https://svpressa.ru/post/article/133208/|deadlink=no}}</ref>. Мамун Кузбари етәкселегендә милли хөкүмәт булдырыла<ref name="svp2">{{Cite web|url=https://svpressa.ru/post/article/133208/|title=«От Асада до Асада»|access-date=2019-11-28|archive-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20210128021011/https://svpressa.ru/post/article/133208/|deadlink=no}}</ref>. Шулай итеп, Берләшкән Ғәрәп Республикаһы 3,5 йыл ғына йәшәп ҡала<ref name="svp"/><ref name="svp" />.

====Сүриә Ғәрәп Республикаһы====
[[Файл:Golan Hospital.jpeg|thumb|[[БМО]]-ның (Голан бейеклектәре) буфер зонаһында [[Кунейтра|Кунейтрела дауаханының емерелгән бинаһы]]. 2006 йыл]]
Сүриә конфедерацияһынан сыҡҡандан һуң илде либерал Нәзим әл-Кудси етәкләй. Ул күп кенә национализацияланған предприятиеларҙы элекке хужаларына кире ҡайтара. 1962 йылдың 28 мартында илдә шул уҡ армия офицерҙары төркөмө етәкселегендә яңынан түңкәрелеш була. Әл-Кудси һәм уның премьер-министры ҡулға алына. 5 көндән һуң элекке режим яҡлылар ваҡытлы хөкүмәтте ҡыйрата, һәм Әл-Кудси ҡабаттан ил президенты була.

1963 йылдың 8 мартында Сүриәлә ҡабаттан хәрби түңкәрелеш була, уның һөҙөмтәһендә власҡа Ғәрәп социалистик яңырыу партияһы (ПАСВ) килә. 1964 йылда яңы конституция ҡабул ителә, унда ПАСВ-тың төп роле нығытыла. Радикаль социалистик реформалар башлаған Әмин Хафез илгә етәкселек итеүҙе үҙ ҡулдарына ала. Атап әйткәндә, хужалыҡтың төп тармаҡтары яңынан национализациялана. 1966 йылдың 23 февралендә 4 йыл эсендә бишенсе тапҡыр Сәләх Джадид һәм Хафез әл-Асад етәкселегендә түңкәрелеш ойойшторола. Әмин әл-Хафез ҡолатыла, әммә ПАСВ власта ҡала, һәм Сүриәнең социалистик йүнәлештә үҫеше, дөйөм алғанда, үҙгәрешһеҙ ҡала.

1967 йылда Алты көнлөк һуғыш барышында Голан бейеклектәре Израиль тарафынан оккупациялана. Израиль авиацияһы снарядтары һуғыш барышында иҡтисадҡа ҙур зыян килтерә. Һуғыштан һуң сәнәғәтте тергеҙеүҙе тәьмин итеүгә һәләтһеҙлеге арҡаһында, 1968 —1969 йылдарҙа хөкүмәткә ҡаршы акциялар башлана<ref name="kr_history" />. 1970 йылдың ноябрендә Хафез әл-Асад етәкселегендәге ПАСВ-та "төҙәтеү хәрәкәте" һөҙөмтәһендә Сәләх Джадид властан ситләтелә. Шулай итеп, Сүриә Яҡын Көнсығышта Советтар Союзының төп союздашына әйләнә{{нет АИ|1|03|2016}}. СССР Сүриәгә иҡтисадты һәм ҡораллы көстәрҙе модернизациялауҙа ярҙам күрһәтә.

1973 йылда Сүриә башҡа ғәрәп дәүләттәр менән бергә Израилгә һөжүм итә. Израилде ғәрәптәр тар-мар итә алмай, һәм 18 көндән һуң һуғыш туҡтатыла. БМО Именлек Советы ҡарары буйынса 1973 йылда һуғыш тамамланғандан һуң Израиль менән Сүриәне айырып торған буфер зонаһы булдырыла. Әлеге ваҡытта Голан бейеклектәре Израиль контроле аҫтында, әммә Сүриә уларҙы кире ҡайтарыуҙы талап итә.

1976 йылда Ливан хөкүмәте үтенесе буйынса Сүриә ғәскәрҙәре был илгә граждандар һуғышын туҡтатыу маҡсатында инә. Һуғыш 1990 йылда тамамлана, Ливанда Сүриә менән дуҫтарса мөнәсәбәттәрҙә булған хөкүмәт урынлаштырыла. Сүриә ғәскәрҙәре Ливанды 2005 йылда, Ливан премьер-министры Рафиҡ Харири үлтерелгәндән һуң ғына ташлап китә<ref name="GlobalSecurity">{{cite web |url=https://www.globalsecurity.org/wmd/world/syria/hama.htm |title=Hama |publisher=GlobalSecurity.org |accessdate=2009-11-14 |archive-date=2019-04-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20190407203538/https://www.globalsecurity.org/wmd/world/syria/hama.htm |deadlink=no }}</ref>.

Сүриә 1980-1988 йылдарҙағы Иран-Ираҡ һуғышында Иран яҡлы була.

[[Файл:Aleppo 03.jpg|thumb|<center>[[Халеб|Алеппо]] ҡалаһына күренеш, 2010 йыл.</center>]]
1976-1982 йылдарҙа илдә исламсыларҙың хакимлыҡ итеүсе Баас партияһына ҡаршы ҡораллы көрәше йәйелдерелә, ул күмәк сығыштар һәм террористик акттар менән оҙатыла. Ваҡиғалар ислам ихтилалдары тип атала. Ихтилал башында "Мосолман туғандар" (Братья-мусульмани) сөнни ойошмаһы тора. 1982 йылдың февралендә Хамалағы үлтерештәр төп ваҡиға булып тора, уның барышында Сүрия армияһы ҡаланы бомбаға тота, шунан һуң оппозицияның төп таянысы булған Хама ҡалаһы штурм менән яулана. Төрлө баһалар буйынса был һуғышта 17 меңдән 40 меңгә тиклем кеше, шул иҫәптән 100 һалдат һәләк була<ref name="GlobalSecurity"/>.

2000 йылдың 10 июнендә ил менән 30 йыл самаһы етәкселек иткән Хафез әл-Асад вафат булғандан һуң, референдум йомғаҡтары буйынса уның улы Башар әл-Асада президент итеп һайлана.

2002 йылда баҫылып сыҡҡан АҠШ Дәүләт депатаментының докладында Сүриә терроризмды яҡлаусы дәүләт тип атала<ref>{{Cite web |url=http://russian.people.com.cn/200205/22/rus20020522_60807.html |title=США обнародовали «Доклад о международном терроризме в 2001 году» Жэньминь Жибао |access-date=2013-08-28 |archive-date=2014-01-07 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140107204150/http://russian.people.com.cn/200205/22/rus20020522_60807.html |deadlink=no }} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140107204150/http://russian.people.com.cn/200205/22/rus20020522_60807.html |date=2014-01-07 }}</ref>. 2003 йылда Ираҡҡа коалиция көстәренең баҫып инеүен тәнҡитләгән өсөн АҠШ Сүриәне терроризмды яҡлауҙа ғәйепләй һәм уға санкциялар һала[13].

Ҡайһы бер мәғлүмәттәр буйынса<ref>{{Cite web |url=http://txt.newsru.co.il/mideast/31oct2006/sbun.html |title=ООН: Сирия продолжает снабжать «Хизбаллу» оружием |access-date=2012-03-14 |archive-date=2013-02-08 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130208082317/http://txt.newsru.co.il/mideast/31oct2006/sbun.html |deadlink=no }}</ref>, 2006 йылда Израиль-Ливан һуғышы барышында Сүриә Хезболланы ҡорал менән тәьмин итеп тора[14].

2007 йылдың 27 майында референдум барышында Башар әл-Асад яңы ете йыллыҡ президент мөҙҙәтенә һайлана. Уны һайлаусыларҙың 97,62 проценты хуплай.

РФ-ның Сит ил эштәре министрлығы башлығы урынбаҫары һүҙҙәре буйынса, РФ менән Сүриәнең ике яҡлы мөнәсәбәттәре сәйәсәтте, иҡтисадты, инвестициялар өлкәһен һәм мәҙәниәтте үҙ эсенә ала<ref>{{Cite web |url=https://ria.ru/world/20150513/1064158492.html |title=Замглавы МИД РФ: отношения России и Сирии основаны на взаимном доверии — РИА Новости |access-date=2019-11-28 |archive-date=2017-08-19 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170819191857/https://ria.ru/world/20150513/1064158492.html |deadlink=no }}</ref>.

2011 йылға ҡарата Сүриәлә 75 — 100 мең Рәсәй Федерацияһы гражданы йәшәй<ref>{{Cite web |url=https://svpressa.ru/society/article/50148/ |title=«Адмирал Кузнецов» постоит за Сирию — Общество — Свободная Пресса — svpressa.ru |access-date=2019-11-28 |archive-date=2018-12-29 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181229220514/https://svpressa.ru/society/article/50148/ |deadlink=no }}</ref>. Тиҫтә йылдар буйына хөкүмәт кимәлендәге төрлө өлкәләрҙә хеҙмәттәшлек тураһында килешеүҙәр ғәмәлдә була<ref>{{Cite web |url=https://ria.ru/culture/20100321/215607373.html |title=Сирия и Россия подписали Программу культурного сотрудничества — РИА Новости |access-date=2019-11-28 |archive-date=2018-07-05 |archive-url=https://web.archive.org/web/20180705204141/https://ria.ru/culture/20100321/215607373.html |deadlink=no }}</ref>. Рәсәй Сүриә Ҡурдистанын Сүриәнең бер өлөшө тип иҫәпләй һәм 2016 йылдан РФ-та Сүриә курдтарының йәмәғәт ойошмаһы асыла.

XIX быуаттан алып Рәсәй Сүриәнең тышҡы сауҙа әйләнешендә дүртенсе урынды биләй.[19]

==== Сүриәләге Граждандар һуғышы (2011 йылдан) ====
Яҡын Көнсығышта барған [[Ғәрәп яҙы|революциялар]] Сүриәгә лә күсә. 2011 йылдың мартында илдең көньяғындағы Даръа ҡалаһында, ә һуңынан илдең башҡа ҡалаларында булған режимды үҙгәртеүҙе талап итеп сығыш яһай башлайҙар.<ref>{{Cite web|url=http://meast.ru/news/o-situatsii-v-sirii-besporyadki-v-daraa|title=О ситуации в Сирии: беспорядки в Дараа|accessdate=2011-05-14|archiveurl=https://web.archive.org/web/20130720002331/http://meast.ru/news/o-situatsii-v-sirii-besporyadki-v-daraa|archivedate=2013-07-20|deadlink=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20130720002331/http://meast.ru/news/o-situatsii-v-sirii-besporyadki-v-daraa |date=2013-07-20 }}</ref> Был сығыштар күбеһенсә йома намаҙҙарынан һуң башлана, шуға ла улар "йома революцияһы" тип атала. Төрлө талаптар ҡуйыла, хөкүмәттең отставкаһынан режим ҡолатылғанға тиклем. Был ваҡиғалар менән бәйле ил етәкселеге етди үҙгәрештәргә күсә: ғәҙәттән тыш хәл тураһындағы законды, киң мәғлүмәт саралары һәм сәйәси партиялар тураһындағы закондарҙы ғәмәлдән сығара, демократик реформалар тураһында белдерә.

2012 йылдың 11 декабрендә мәғлүмәт агентлыҡтары хәбәр итеүенсә, АҠШ Башар Асадты Сүриә лидеры итеп ҡабул итмәй һәм ҡораллы оппозицияға (Сүриә милли коалицияһы) ставка яһай.<ref>{{Cite web|subtitle=2012-12-12|url=https://lenta.ru/news/2012/12/12/recognize/|title=США признали Сирийскую национальную коалицию|access-date=2013-01-10|deadlink=no|archive-date=2012-12-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20121214201831/http://lenta.ru/news/2012/12/12/recognize/}}</ref>

2014 йылдың 3 июнендә, Сүриәлә 1963 йылда власҡа "Баас" партияһы килгәндән алып, дәүләт башлығын беренсе тапҡыр һайлауҙар үтә, уларҙа Башар Асад өсөнсө мөҙҙәткә ҡабаттан һайлана.

2014 йылдың йәйенә илдең көнсығыш өлөшө Ислам дәүләте хакимлығы аҫтында була, ул Сүриә һәм Ираҡ территорияларының бер өлөшөндә хәлифәлек булдырылыуын иғлан итә, баш ҡалаһы Ракка<ref>{{Cite web|title=Сирийские исламисты казнили 56 солдат армии Асада|url=https://lenta.ru/news/2015/09/19/syrian_massacre/|access-date=2018-01-08|archive-date=2016-01-01|archive-url=https://web.archive.org/web/20160101042231/http://lenta.ru/news/2015/09/19/syrian_massacre/|deadlink=no}}</ref> була.

2015 йылдың апреленә хәрби хәрәкәттәр һөҙөмтәһендә 3,9 миллион Сүриә кешеһе үҙ илен ташлап китә, тағы ла 7,6 миллионы — ил эсендә күсенгән кешеләр<ref>{{Cite web|url=https://www.unocha.org/syria|title=Syria — OCHA|access-date=2019-11-28|archive-date=2019-09-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190912160422/https://www.unocha.org/syria|deadlink=no}}</ref>. Ҡасаҡтар башлыса Мысырҙа, Иорданияла, Ливанда һәм Төркиәлә үҙҙәренә урын таба, 200 мең самаһы кеше Европа дәүләттәренә күсеп китә<ref>[https://reliefweb.int/node/931281 Syrian refugees Inter-agency Regional Update (6 April 2015) — Syrian Arab Republic — ReliefWeb]</ref>, шуның арҡаһында 2015 йылдың июнендә Евросоюз сиктәрендәге мигранттар һаны бик артып китә. Властар территорияларға контроллек итеүҙе тергеҙә барыуы арҡаһында, ҡасаҡтар тыуған илдәренә ҡайта башлай, 1 — 1,7 млн. тирәһе ҡасаҡ ҡайтырға риза<ref>{{Cite web|url=https://www.unocha.org/syria|title=Syria — OCHA|access-date=2019-11-28|archive-date=2019-09-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20190912160422/https://www.unocha.org/syria|deadlink=no}}</ref><ref>[https://reliefweb.int/node/931281 Syrian refugees Inter-agency Regional Update (6 April 2015) — Syrian Arab Republic — ReliefWeb]</ref><ref>{{Cite web|url=http://www.finmarket.ru/database/news/4087693|title=Число мигрантов, прибывающих в Европу, бьёт все рекорды — ИА «Финмаркет»|access-date=2015-08-19|archive-date=2015-09-24|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924013306/http://www.finmarket.ru/database/news/4087693|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/syria/20180811/1526370302.html?referrer_block=index_archive_1|title=В Сирию хотят вернуться более 1,7 миллиона беженцев — РИА Новости, 11.08.2018|access-date=2018-08-12|archive-date=2018-08-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20180812053438/https://ria.ru/syria/20180811/1526370302.html?referrer_block=index_archive_1|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/obschestvo/5448522|title=Вернувшиеся в пригороды Дамаска из Ливана беженцы трудоустраиваются на сельхозпредприятия — Общество — ТАСС|access-date=2019-11-28|archive-date=2019-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20190402175533/https://tass.ru/obschestvo/5448522|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ria.ru/syria/20180808/1526162495.html|title=Возвращение беженцев в Сирию и роль России: мнение иорданского депутата — РИА Новости, 08.08.2018|access-date=2018-08-12|archive-date=2018-08-11|archive-url=https://web.archive.org/web/20180811233843/https://ria.ru/syria/20180808/1526162495.html|deadlink=no}}</ref>.

2015 йылда бер нисә етди еңелеүҙән һуң (Идлиб һәм [[Пальмира|Пальмир]] ҡалаларын юғалтыу, шулай уҡ Абу-эд-Духур авиабазаһын баҫып алыныуы) сентябрь аҙағында рәсми Дамаск РФ-ҡа хәрби ярҙам һорап мөрәжәғәт итә. 30 сентябрҙә Рәсәй рәсми рәүештә Сүриәгә бер нисә тиҫтә самолеттан һәм вертолеттан һәм тәьмин итеү подразделениеларынан торған авиация төркөмөн күсереүҙе раҫлай<ref>{{Cite web|title=Асад в письме Путину запросил у России военную поддержку|url=https://ria.ru/arab_riot/20150930/1293407755.html|subtitle=20150930T1347+0300Z|accessdate=2018-01-08|archivedate=2018-01-08|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180108175533/https://ria.ru/arab_riot/20150930/1293407755.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|title=Итоги двух лет российской операции в Сирии|url=https://www.vedomosti.ru/opinion/articles/2017/09/29/735830-itogi-sirii|subtitle=2017-09-29|accessdate=2018-01-08|archivedate=2019-07-01|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190701182014/https://www.vedomosti.ru/opinion/articles/2017/09/29/735830-itogi-sirii|deadlink=no}}</ref>.

2015 йылдың мартында АҠШ дәүләт секретары Сүриәнең рәсми хөкүмәте менән диалог булдырыу кәрәклеге тураһында белдерә.<ref>{{Cite web|url=https://ru.euronews.com/2015/03/16/syria-assad-shuns-kerry-offer-of-negotiations-to-end-civil-war/|title=Сирия дождётся конкретных шагов по заявлению госсекретаря США|access-date=2019-11-28|archive-date=2020-08-03|archive-url=https://web.archive.org/web/20200803174828/https://ru.euronews.com/2015/03/16/syria-assad-shuns-kerry-offer-of-negotiations-to-end-civil-war|deadlink=no}}</ref> The Wall Street Journal хәбәрселәре Нур Малас һәм Кэрол Ли мәғлүмәттәре буйынса, АҠШ президенты Барак Обама Хакимиәте бер нисә йыл дауамында Сүриә властары вәкилдәре менән хәрби түңкәрелеш ойоштору һәм ғәмәлдәге президент Башар Асадты илгә идара итеүҙән ситләтеүҙә ярҙам күрһәтергә әҙер булыуҙары тураһында йәшерен һөйләшеүҙәр алып бара<ref>{{Мәҡәлә|автор=Nour Malas, Carol E. Lee|заглавие=U.S. Pursued Secret Contacts With Assad Regime for Years|оригинал=|ссылка=https://www.wsj.com/articles/u-s-pursued-secret-contacts-with-assad-regime-for-years-1450917657|автор издания=|издание=[[The Wall Street Journal]]|тип=|место=|издательство=|год=23.12.2015|том=|выпуск=|номер=|страницы=|isbn=|issn=|doi=|bibcode=|arxiv=|pmid=|язык=en|ref=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170829205859/https://www.wsj.com/articles/u-s-pursued-secret-contacts-with-assad-regime-for-years-1450917657|archivedate=2017-08-29}}</ref><ref>{{Мәҡәлә|автор=Иван Пильщиков|заглавие=WSJ: США безуспешно пытались осуществить в Сирии военный переворот|оригинал=|ссылка=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2553496|автор издания=|издание=[[ТАСС]]|тип=|место=|издательство=|год=24.12.2015|том=|выпуск=|номер=|страницы=|isbn=|issn=|doi=|bibcode=|arxiv=|pmid=|язык=|ref=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180812054324/http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/2553496|archivedate=2018-08-12}}</ref><ref>{{Мәҡәлә|автор=|заглавие=WSJ: США годами пытались осуществить в Сирии военный переворот|оригинал=|ссылка=https://www.kommersant.ru/doc/2884283|автор издания=|издание=[[Коммерсантъ]]|тип=|место=|издательство=|год=24.12.2015|том=|выпуск=|номер=|страницы=|isbn=|issn=|doi=|bibcode=|arxiv=|pmid=|язык=|ref=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180812114754/https://www.kommersant.ru/doc/2884283|archivedate=2018-08-12}}</ref>.<ref>{{Мәҡәлә|автор=|заглавие=Wall Street Journal: США поддерживают тайные контакты с режимом Асада, который пытались свергнуть|оригинал=|ссылка=http://txt.newsru.co.il/press/24dec2015/syria_wsj_101.html|автор издания=|издание=[[NEWSru.co.il]]|тип=|место=|издательство=|год=24.12.2015|том=|выпуск=|номер=|страницы=|isbn=|issn=|doi=|bibcode=|arxiv=|pmid=|язык=|ref=|archiveurl=https://web.archive.org/web/20180812052732/http://txt.newsru.co.il/press/24dec2015/syria_wsj_101.html|archivedate=2018-08-12}}</ref>

2015-2016 йылдар осоронда хәрби ғәмәлдәр илдең бөтә территорияһында дауам итә. Ҡораллы оппозиция хөкүмәт ғәскәрҙәре контроле аҫтында ҡалаларҙы системалы рәүештә утҡа тотоуҙы дауам итә, илдең бер нисә эре ҡалаһында, шул иҫәптән баш ҡалала, ауыр ҡорал ҡулланып, урам һуғыштары бара.<ref>{{Cite web|url=https://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1775035|title=ТАСС: Международная панорама — Эмиссар ООН рассчитывает, что сирийская оппозиция приостановит миномётные обстрелы Алеппо|access-date=2019-11-28|archive-date=2018-08-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20180829051448/http://tass.ru/mezhdunarodnaya-panorama/1775035|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://geo-politica.info/umerennaya-oppozitsiya-vnov-obstrelivaet-siriyskie-goroda.html|title=«Умеренная оппозиция» вновь обстреливает сирийские города|access-date=2015-03-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402120944/http://geo-politica.info/umerennaya-oppozitsiya-vnov-obstrelivaet-siriyskie-goroda.html|archive-date=2015-04-02|deadlink=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150402120944/http://geo-politica.info/umerennaya-oppozitsiya-vnov-obstrelivaet-siriyskie-goroda.html |date=2015-04-02 }}</ref><ref>{{Cite web|url=https://regnum.ru/news/polit/1892358.html|title=Посольство РФ в Дамаске попало под обстрел сирийской оппозиции — Политика, выборы, власть — Новости — ИА REGNUM|access-date=2019-11-28|archive-date=2021-01-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210117094310/https://regnum.ru/news/polit/1892358.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=http://warsonline.info/siriya/siriyskie-boeviki-podvergli-raketno-minometnim-obstrelam-damask-i-aleppo.html|title=Сирийские боевики подвергли ракетно-миномётным обстрелам Дамаск и Алеппо — Военный Обозреватель|access-date=2015-03-17|archive-date=2015-04-02|archive-url=https://web.archive.org/web/20150402155649/http://warsonline.info/siriya/siriyskie-boeviki-podvergli-raketno-minometnim-obstrelam-damask-i-aleppo.html|deadlink=no}}</ref>

Хәрби конфликтта Сүриә армияһының 2016 йылдың 22 декабрендә [[Алеппо]] ҡалаһын азат итеүе һынылыш осоро була<ref>{{cite web|url=https://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951|title=Власти Сирии заявили о полном уходе боевиков из Алеппо|publisher=РБК|accessdate=2018-01-08|archive-date=2017-11-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20171114043915/http://www.rbc.ru/politics/22/12/2016/585c1b749a7947063e8cf951|deadlink=no}}</ref>. 2017 йылдың башында Сүриә ғәскәре төп көстәрен Ислам дәүләте менән көрәшкә туплай, һөҙөмтәлә, көҙ аҙағына Ислам дәүләте Сүриәләге территорияһының күп өлөшөн юғалта<ref>{{cite web|title=Боевики ИГ напали на одних боевиков и настрадались от других|url=https://lenta.ru/news/2018/01/04/syria/|accessdate=2018-01-08|archive-date=2018-01-04|archive-url=https://web.archive.org/web/20180104224946/https://lenta.ru/news/2018/01/04/syria/|deadlink=no}}</ref>, илдең төрлө өлөштәрендә  бер нисә территорияға контроллек итеүҙе һаҡлап ҡала. 2017 йылдың 6 декабрендә [[Путин Владимир Владимирович|Рәсәй президенты В. В. Путин]] рәсми рәүештә Ислам дәүләте террорсыларының тулыһынса тар-мар ителеүе һәм айырым ҡаршылыҡ сығанаҡтарының һаҡланып ҡалыуы тураһында иғлан итә<ref>{{cite web|title="Полный разгром": Россия объявила об окончательной победе над ИГ* в Сирии|url=https://ria.ru/syria/20171206/1510372695.html|website=РИА Новости|date=20171206T2124+0300Z|accessdate=2018-01-08|lang=ru|archive-date=2018-01-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20180108174933/https://ria.ru/syria/20171206/1510372695.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|title="Полный разгром": Россия объявила об окончательной победе над ИГ* в Сирии|url=https://ria.ru/syria/20171206/1510372695.html|subtitle=20171206T2124+0300Z|accessdate=2018-01-08|archive-date=2018-01-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20180108174933/https://ria.ru/syria/20171206/1510372695.html|deadlink=no}}</ref> Илдең көнсығышында операция тамамланғандан һуң төп хәрби ғәмәлдәр Идлиб мухафазаһына күсә.

== Дәүләт ҡоролошо ==
[[Файл:Bashar_and_Asma_al-Assad.jpg|мини|Сүриә президенты Башар Асад һәм уның ҡатыны [[Асад Әсмә|Асма әл-Асад]]]]
[[Файл:Aleppo_03.jpg|справа|мини|<center>[[Алеппо]] ҡалаһына күренеш, 2010 йыл.</center>]]
Дәүләт башлығы — [[Президент|президент.]] Президент ил конституцияһына ярашлы 7 йылға һайлана, власта булыу сроктары ике мөҙҙәт менән сикләнә. Президент министрҙар кабинетын тәғәйенләү, хәрби йәки ғәҙәттән тыш хәл иғлан итеү, закондарға ҡул ҡуйыу, амнистия иғлан итеү, шулай уҡ конституцияға төҙәтмәләр индереү хоҡуғына эйә. Президент илдең тышҡы сәйәсәтен билдәләй һәм ҡораллы көстәрҙең юғары баш командующийы булып тора.

Төп импорт тауарҙары: аҙыҡ-түлек (шәкәр, үҫемлек майы, он һәм иген продукттары һ. б.), машиналар һәм ҡорамалдар, шул иҫәптән автомобилдәр, тәмәке, ағас һәм химикаттар.

Илдәге закондар сығарыу власы Халыҡ советынан ({{Lang-ar|مجلس الشعب}}.  ̊ Мәжлес аш-Шааб) ғибәрәт. 250 урынлы парламент депутаттары тура тауыш биреү юлы менән 4 йылға һайлана. 2003 йылда парламент һайлауҙары йомғаҡтары буйынса Халыҡ советына 7 партия үтә. Баас етәкселегендә улар Милли прогрессив фронтты (НП) ойоштора. 83 депутат партия ағзаһы түгел. Халыҡ советы ил бюджетын раҫлай, шулай уҡ закондар сығарыу эшмәкәрлеге менән шөғөлләнә.

Суд системаһы [[Шәриғәт|ислам]], ғосман һәм француз традицияларының уникаль берләшмәһенән ғибәрәт. Сүриә ҡануниәтенең нигеҙе булып, конституцияға ярашлы, ислам хоҡуғы тора, ғәмәлдәге ҡануниәте Наполеон кодексына нигеҙләнгән булһа ла.<ref>{{Cite web|url=http://www.damascus-online.com/history/documents/constitution.htm|title=Конституция Сирии, гл.1, ч.1, ст. 3|lang=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090203074153/http://www.damascus-online.com/history/documents/constitution.htm|archivedate=2009-02-03}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090203074153/http://www.damascus-online.com/history/documents/constitution.htm |date=2009-02-03 }}</ref> Судтарҙың өс кимәле бар: беренсе инстанция суды, Апелляция суды һәм юғары инстанция булған Конституция суды. Конституция суды биш судьянан тора, уларҙың береһе - Сүриә президенты, ә ҡалған дүртәүһе президент тарафынан тәғәйенләнә.<ref>{{Cite web|url=http://www.damascus-online.com/history/documents/constitution.htm|title=Конституция Сирии, гл.3, ч.2, ст. 139|lang=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090203074153/http://www.damascus-online.com/history/documents/constitution.htm|archivedate=2009-02-03}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20090203074153/http://www.damascus-online.com/history/documents/constitution.htm |date=2009-02-03 }}</ref> Шулай итеп, президент ҡулында башҡарма, шулай уҡ закондар сығарыу һәм суд властары өҫтөнән тулы контроль булдырыла.

2006 йылдың 15 февралендә Сүриәнең вице-президенты сифатында кадрҙар дипломаты Фәрук Шарааға ант бирәләр, ул вице-премьер сифатында илдең тышҡы сәйәсәте һәм мәғлүмәт өлкәһендәге сәйәсәт өсөн яуаплы булырға тейеш була.

=== Хөкүмәт ===
Сүриәнең тышҡы сәйәсәте, тәү сиратта, бөтәһен дә, шул иҫәптән Голан бейеклектәрен Дамаск юрисдикцияһы аҫтына ҡайтарыу менән бәйле территориаль бейеклектәрҙе көйләүгә йүнәлтелгән. Сүриәнең башҡа ғәрәп илдәре менән мөнәсәбәттәре [[Иран-Ираҡ һуғышы]] ваҡытында Иранды яҡлап сығыш яһағандан һуң зыян күргән булһа ла, Сүриә дипломатияһы ғәрәп донъяһын Яҡын Көнсығышты көйләү проблемаһы тирәләй берләштерергә тырыша.

Илдең төньяҡ төбәктәрендә йыш ҡына курд теле ҡулланыла.

Сүриәнең Сит ил эштәре министрлығын Вәлид әл-Муаллем етәкләй, ул ун йыл дауамында АҠШ-та Сүриәнең илсеһе була, ә 2005 йыл башынан Сит ил министрлығы башлығы урынбаҫары вазифаһын биләй. Мөхәммәт Нәжи Отри хөкүмәтенә тағы 14 яңы министр инә. Хәрби полиция етәксеһе Бассам Әбдел Мәжид эске эштәр министры вазифаһын биләй.  Иҡтисад буйынса вице-премьер Абдалла Дардари, оборона министры Хәсән Туркмани, финанс министры Мөхәммәт Әл-Хусейн, иҡтисад һәм сауҙа министры Әмер Лютфи үҙ вазифаларын һаҡлап ҡала.
Артабанғы кадрҙар үҙгәреше барышында оборона министры итеп Сүриә Ҡораллы Көстәре Генераль штабының элекке начальнигы Али Хәбиб, ә иҡтисад министры итеп Ламия Аси тәғәйенләнә.

=== Кеше хоҡуҡтары ===
1963 йылдан алып Сүриәлә ғәҙәттән тыш хәл ғәмәлдә була, шуға бәйле хоҡуҡ һаҡлау органдарының киңәйтелгән вәкәләттәре урынлаша. Шуның өсөн ил йыш ҡына граждандар хоҡуҡтарын боҙоуҙа ғәйепләүҙәр менән осраша. Атап әйткәндә, Amnesty International ойошмаһы үҙенең отчёттарында илдә йөҙҙәрсә сәйәси тотҡон булыуы, язалауҙарҙы ғәҙәти практика сифатында ҡулланыу, ғәҙел һәм бойондороҡһоҙ суд системаһының булмауы, ҡатын-ҡыҙҙарҙы һәм милли аҙсылыҡтарҙы дискриминациялау тураһында бер нисә тапҡыр телгә ала.<ref name="AI_s_2010">{{Cite web|url=https://www.amnesty.org/en/region/syria/report-2010|title=Syria — Amnesty International Report 2010|access-date=2017-10-01|archive-date=2014-10-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20141018025730/http://www.amnesty.org/en/region/syria/report-2010|deadlink=no}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20141018025730/http://www.amnesty.org/en/region/syria/report-2010 |date=2014-10-18 }}</ref><ref name="AI_s_2009">{{Cite web|url=https://www.amnesty.org/en/region/syria/report-2009|title=Syria — Amnesty International Report 2009|access-date=2017-10-01|archive-date=2015-01-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20150108163217/http://www.amnesty.org/en/region/syria/report-2009|deadlink=no}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20150108163217/http://www.amnesty.org/en/region/syria/report-2009 |date=2015-01-08 }}</ref><ref name="AI_s_2008">{{Cite web|url=https://www.amnesty.org/en/region/syria/report-2008|title=Syria — Amnesty International Report 2008|access-date=2017-10-01|archive-date=2014-07-06|archive-url=https://web.archive.org/web/20140706161619/http://www.amnesty.org/en/region/syria/report-2008|deadlink=no}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140706161619/http://www.amnesty.org/en/region/syria/report-2008 |date=2014-07-06 }}</ref>

Илдә бер нисә дин һәм халыҡ вәкилдәре йәшәй. 1960-1980 йылдарҙа рәсми власть курд әҙселеген ҡаты ассимиляциялай ( курдтарҙың 10 проценты гражданлыҡ хоҡуғына түгел, ә йәшәүгә рөхсәткә генә эйә була, 2011 йылдан курдтарҙың хоҡуҡтары айырым закон менән нығытылғанға тиклем күтәрелә). 60-сы йылдарҙан илдә курд телендә киң мәғлүмәт баҫмаларын сығарыу, уны мәктәптәрҙә уҡытыу һәм хатта шәхси аралашыуҙа ҡулланыу тыйыла. Курдтарҙың мәҙәни-ағартыу, йәмәғәт һәм спорт ойошмаларын булдырыуға хоҡуғы булмай. Был ниндәй ҙә булһа ҡораллы ҡаршылыҡ тыуҙырмай, ә бына күрше Төркиәлә курдтар мәсьәләһе даими рәүештә киҫкен хәрби стадияла тора.

2011 йылдың апрелендә ғәҙәттән тыш хәл режимы бөтөрөлә.<ref>[https://www.gazeta.ru/news/lenta/2011/04/19/n_1801569.shtml В Сирии вступило в силу решение об отмене чрезвычайного положения, действовавшего 48 лет] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201202033907/https://www.gazeta.ru/news/lenta/2011/04/19/n_1801569.shtml |date=2020-12-02 }} // GAZETA.RU от 19 апреля 2011</ref>

Хәҙерге Сүриә йәмғиәтендә ғаилә һәм дин институтына, шулай уҡ мәғарифҡа айырым иғтибар бүленә.

1980-се йылдар башында хөкүмәткә ҡағылышы булмаған ҡораллы дини төркөмдөң локаль ихтилалы була, уның ҡорбандары 40 000-гә тиклем кешегә етә<ref name="autogenerated2">{{Cite web|url=https://tass.ru/info/2685549|title=ТАСС: Биографии и справки — История сирийских курдов. Досье|access-date=2019-11-28|archive-date=2020-08-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20200813110936/https://tass.ru/info/2685549|deadlink=no}}</ref>.

Ҡайһы бер хоҡуҡ һаҡлау ойошмалары үҙ отчёттарында даими рәүештә Сүриәне кеше хоҡуҡтарын үтәү күҙлегенән бик уңайһыҙ ил тип баһалай. Human Rights Watch, Халыҡ-ара амнистия, Freedom House һәм башҡалар Сүриә властарын һүҙ азатлығын, йыйылыштар азатлығын сикләүҙә, язалауҙар ҡулланыуҙа һәм медицина ярҙамынан мәхрүм итеүҙә ғәйепләй.<ref name="HRW_Wasted_decade">{{Cite web|url=https://www.hrw.org/reports/2010/07/16/wasted-decade-0|title=A Wasted Decade: Human Rights in Syria during Bashar al-Asad’s First Ten Years in Power|access-date=2017-10-01|archive-date=2015-06-14|archive-url=https://web.archive.org/web/20150614023833/http://www.hrw.org/reports/2010/07/16/wasted-decade-0|deadlink=no}}</ref><ref>{{Zman.com|112663|«Международная амнистия»: В больницах Сирии издеваются над ранеными оппозиционерами|25.10.2011|}}</ref>

Ҡораллы көстәр составына армия, хәрби-һауа көстәре, хәрби-диңгеҙ флотн һәм һауа һөжүменә ҡаршы оборона көстәре инә.

2019 йылдың ғинуарында донъяның ҡатын-ҡыҙҙары өсөн иң хәүефле илдәр рейтингын баҫтырып сығарған Thomson Reuters Foundation мәғлүмәттәренә ярашлы, Сүриә һаулыҡ һаҡлау, иҡтисади ресурстарҙы файҙаланыу, ғәҙәти тормош, енси көс ҡулланыу, кешеләр менән сауҙа итеү йәһәтенән ҡатын-ҡыҙҙар өсөн иң күп хәүефле дәүләттәр исемлегендә өсөнсө урынды биләй.<ref>{{Cite web|url=http://poll2018.trust.org/stories/item/?id=$%7BmainContent.identifier%7D|title=The world’s five most dangerous countries for women 2018|author=Thomson Reuters Foundation|publisher=poll2018.trust.org|accessdate=2019-01-14}}{{Недоступная ссылка|accessdate=июня 2021|fix-attempted=InternetArchiveBot}}</ref>

=== Тышҡы сәйәсәт ===
Сүриәнең тышҡы сәйәсәте, тәү сиратта, бөтәһен дә, шул иҫәптән Голан бейеклектәрен Дамаск юрисдикцияһы аҫтына ҡайтарыу менән бәйле территориаль бәхәстәрҙе яйға һалыуға йүнәлтелгән. Сүриәнең башҡа ғәрәп илдәре менән мөнәсәбәттәре [[Иран-Ираҡ һуғышы]] ваҡытында Иранды яҡлап сығыш яһағандан һуң зыян күргән булһа ла, Сүриә дипломатияһы ғәрәп донъяһын Яҡын Көнсығышта бәхәсте яйға һалыу проблемаһы тирәләй берләштерергә тырыша.

Сүриәнең [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәй]] менән айырым мөнәсәбәттәре барлыҡҡа килә. Дамаск Рәсәй Федерацияһын үҙенең төп хәрби-сәйәси һәм сауҙа-иҡтисади партнеры итеп ҡарай. Урта диңгеҙҙә [[Тартус]] портында Рәсәй хәрби-диңгеҙ базаһын урынлаштырыу мөмкинлеге ҡарала. Традиция буйынса Рәсәй Сүриәне хәрби тәғәйенләнештәге ҡорал һәм башҡа продукция менән тәьмин итә.

Көнбайыш менән мөнәсәбәттәр көсөргәнешле. [[Америка Ҡушма Штаттары|АҠШ]] Сүриә властарын халыҡ-ара терроризмға<ref>{{Cite web|title=Сирия в 2010 году занималась финансированием террористических организаций — доклад госдепартамента США|url=http://www.itar-tass.com/c11/207230_print.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121113204319/http://www.itar-tass.com/c11/207230_print.html|archivedate=2012-11-13|deadlink=yes}}</ref> ярҙам итеүҙә, [[Ираҡ һуғышы|Ираҡ ҡаршылығын]] дәртләндереүҙә, Хезболланы ҡоралландырыуҙа ғәйепләй. Шулай уҡ, АҠШ бер нисә тапҡыр Башар Асад хөкүмәтен кеше хоҡуҡтарын боҙоуҙа һәм идара итеүҙә диктаторлыҡ ысулдарын ҡулланыуҙа ғәйепләй.

2-се донъя һуғышы осоронда уҡ Сүриә иҡтисадына ҙур инвестициялар индереү арҡаһында, Франция менән мөнәсәбәттәр тиҫтә йылдар дауамында  яҡшы булып ҡала.

2022 йылдың 20 июлендә Сүриә [[Украина]] менән дипломатик мөнәсәбәттәрҙе өҙөү тураһында иғлан итә. Был ҡарар Киевтың 2018 йылда уҡ Сүриә дипломаттары визаларын оҙайтыуҙан баш тартҡан ғәмәлдәренә реакция була.<ref>{{Cite web|url=https://meduza.io/news/2022/07/20/siriya-ob-yavila-o-razryve-diplomaticheskih-otnosheniy-s-ukrainoy|title=Сирия объявила о разрыве дипломатических отношений с Украиной|access-date=2022-07-21|archivedate=2022-07-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20220720151901/https://meduza.io/news/2022/07/20/siriya-ob-yavila-o-razryve-diplomaticheskih-otnosheniy-s-ukrainoy|deadlink=no}}</ref>

== География ==
[[Файл:Физ. карта Сирии.png|thumb|Карта Сирии]]
{{main|География Сирии}}
Сүриәнең майҙаны 185,2 мең [[км²]].

=== Рельефы ===
Ансария тау теҙмәһе (Ан-Нусайрия) илде дымлы көнбайыш һәм ҡоро көнсығыш өлөшөнә бүлә. Уңдырышлы яр буйы тигеҙлеге Сүриәнең төньяҡ-көнбайышында урынлашҡан һәм төньяҡтан көньяҡҡа табан Урта диңгеҙ ярҙары буйылап Төркиә сигенән Ливан сигенә тиклем 130 километрға һуҙылып ята. Бында илдең бөтә ауыл хужалығы тиерлек туплана. Сүриәнең иң бейек тауы Нәби-Юнис (1575 м.). Сүриә территорияһының ҙур өлөшө ҡоро, Джабаль-Рувак, Джабаль-Абу-Руджмайн һәм  Джабаль-Бишри тау теҙмәләре менән сыбарпланған яйлаға урынлашҡан. Яйланың уртаса бейеклеге диңгеҙ кимәленән 200 метрҙар бейеклектән 700 метрға тиклем етә. Тауҙарҙан төньяҡта Хамад сүллеге, көньяҡта Хомс ҡалаһы урынлашҡан.

=== Үҫемлектәр һәм хайуандар донъяһы ===
Дөйөм алғанда, климаты ҡоро. Уртаса йыллыҡ яуым-төшөм күләме 100 мм-ҙан артмай. [[Ғинуар|Ғинуарҙа]] уртаса температура +7,2 °С, июлдә +26,6 °С була.

=== Һыу ресурстары ===
Көнсығышта Сүриәне Евфрат йылғаһы киҫеп үтә һәм уның территорияһы буйлап 675 км арала ағып ята. [[1973 йыл|1973]] йылда йылғаның үрге ағымында дамба төҙөлә, һөҙөмтәлә Асад Күле тип аталған һыуһаҡлағыс барлыҡҡа килә. Хабур менән Белих йылғалары — [[Евфрат|Евфраттың]] эре ҡушылдыҡтары. Төньяҡ-көнсығыш сиктә, Төркиә менән сик һыҙаты буйлап, Яҡын Көнсығыштың төп йылғаһы булған Тигр ағып ята. Ә көнбайышта Оронт (Әл-Аси) йылғаһы аға, ул Ливанда башлана һәм Сүриә аша Төркиәгә барып етә. Иордания сигендә Ярмук йылғаһы аға.

=== Үҫемлектәр һәм хайуандар донъяһы ===
Сүриәнең көнбайышында фикус, [[магнолия]], платан, кипарис, мирт, лавр, гибискус үҫә. Алепп ҡарағайҙары Сүриәнең эндемигы булып тора. Һуғарылған территорияларҙа цитрус, зәйтүн ағастары, инжир һәм виноград үҫтерелә. Үҙ урмандары (бук һәм кедр) Сүриә территорияһының ҙур булмаған өлөшөн биләй. Сүриәнең көнсығышында сүл үҫемлектәре өҫтөнлөк итә: тамариск, астрагал, [[Дөйә тубылғыһы|дөйә сәнскеһе]], биюргун, [[Саҡсауыл|саксаул]], боялыч. Хайуандар донъяһы әллә ни бай түгел, антилопалар, ҡабандар, шакалдар, төлкөләр, ҡуяндар, гиеналар, Сүриә хомягы һәм Сүриә һоро айыуы осрай. Сүриәгә ҡышлау өсөн ҡауҙылар һәм селәндәр килә.<ref>{{Cite web|url=http://lend-tour.ru/articles/flora-i-fauna-sirii/|title=Флора и фауна Сирии|access-date=2017-01-17|archive-date=2017-01-18|archive-url=https://web.archive.org/web/20170118053142/http://lend-tour.ru/articles/flora-i-fauna-sirii/|deadlink=no}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170118053142/http://lend-tour.ru/articles/flora-i-fauna-sirii/ |date=2017-01-18 }}</ref>

== Административ бүленеше ==
Сүриә 14 мухафазаға (өлкә) бүленә, уларҙың башлығы министрҙар кабинеты раҫлағандан һуң эске эштәр министры тарафынан тәғәйенләнә. Һәр мухафаза урындағы парламент тарафынан һайлана. Кунейтра мухафазаһын [[1973 йыл|1973]] йылдан [[Израиль дәүләте|Израиль]] оккупациялай, мухафазаның бер өлөшө БМО идаралығы аҫтында тора.
[[Файл:Syrnumbered.png|справа|400x400пкс]]

=== Голан бейеклектәре ===
[[Файл:New_community_on_the_Golan.jpg|слева|мини|300x300пкс|Друз ауылы Мадждаль-Шамс.]]
Голан бейеклектәре территорияһы Сүриәнең Эль-Кунейтра мухафазаһын тәшкил итә, уның үҙәге үҙәге шул уҡ исемдәге ҡалала урынлашҡан. Израиль ғәскәрҙәре [[1967 йыл|1967]] йылда Голан бейеклектәрен баҫып ала, һәм [[1981 йыл|1981]] йылға тиклем төбәк Израиль Оборона Армияһы идаралығы аҫтында була. [[1974 йыл|1974]] йылда төбәккә БМО-ның Ғәҙәттән тыш ҡораллы көстәре индерелә. Эль-Кунейтра мухафазаһының көнсығыш сиге буйлап сик һыҙығы үткәрелә һәм демилитаризацияланған зона булдырыла. Районда БМО-ның тарҡалыуҙы күҙәтеү көстәре (СООННР) урынлашҡан.

1981 йылда Израиль [[Кнессет|Кнессеты]] Голан бейеклектәре тураһында закон ҡабул итә, унда бер яҡлы рәүештә Израилдең был территорияға өҫтөнән суверенитеты иғлан ителә. Аннексия [[БМО-ның Именлек Советы|БМО Именлек]] Советының [[1981 йыл|1981]] йылдың 17 декабрендәге резолюцияһы менән ғәмәлдә түгел тип таныла һәм БМО-ның Генераль Ассамблеяһы тарафынан 2008 йылда хөкөм ителә.<ref name="GA10794">{{Cite web|url=https://www.un.org/News/Press/docs/2008/ga10794.doc.htm|title=GENERAL ASSEMBLY ADOPTS BROAD RANGE OF TEXTS, 26 IN ALL, ON RECOMMENDATION OF ITS FOURTH COMMITTEE, INCLUDING ON DECOLONIZATION, INFORMATION, PALESTINE REFUGEES|publisher=United Nations|date=2008-12-05|archiveurl=https://www.webcitation.org/617rUGmkI?url=https://www.un.org/News/Press/docs/2008/ga10794.doc.htm#|archivedate=2011-08-22|accessdate=2010-07-04|deadlink=yes}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.cfr.org/content/publications/attachments/SC497.pdf|title=UN Security Council Resolution 497|accessdate=2019-11-28|archivedate=2019-06-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190628014046/https://www.cfr.org/content/publications/attachments/SC497.pdf|deadlink=no}}</ref>

Израилдең Голан бейеклегенең үҙәге — Кацрин ҡалаһы. Голан бейеклектәрендә йәшәгән йәһүд булмаған халыҡтың күпселеге Сүриә гражданлығын һаҡлаған друздар (уларға Израиль гражданлығын алыу хоҡуғы бирелә). Сүриәлә улар ҡайһы бер өҫтөнлөктәр менән файҙалана, атап әйткәндә, уларға бушлай юғары белем биреү гарантиялана.

[[2005 йыл|2005]] йылда Голан бейеклектәренең халҡы яҡынса 40 мең кеше тәшкил итә, шул иҫәптән 20 мең друз, 19 мең йәһүд һәм 2 мең самаһы алавит. Бик ҙур тораҡ пункты Мадждаль-Шамс (8,8 мең кеше) — друздар ауылы. Тәүҙә Сүриә менән Израиль араһында ирекле хәрәкәт итеү хоҡуғына тик СООННР хеҙмәткәрҙәре генә эйә була. Әммә 1988 йылда властар друз мосафирҙарына Сүриә территорияһына сығырға рөхсәт итә, шулай итеп, уларға күрше Даръа мухафазаһында урынлашҡан Авель ғибәҙәтханаһына барыу мөмкинлеге бирелә. Шулай уҡ 1967 йылда Сүриә егетенә кейәүгә сығырға теләгән друз ҡыҙына Сүриә яғына сығырға рөхмәт ителә, әммә был ҡыҙҙар кире Голан бейеклектәренә ҡайта алмай.  Сүриә һәм Израиль де-юре һуғыш хәлендә.

== Иҡтисады ==
2014 йылда шулай уҡ халыҡ-ара санкциялар, инфраструктураның емерелеүе, эске ҡулланыуҙың һәм етештереүҙең кәмеүе һәм юғары инфляция эске тулайым продукттың кәмеүенә килтерә. 2014 йылда һуғыш һәм иҡтисади көрсөк гуманитар һәләкәткә килтерә, Сүриәлә мохтаждар һаны 9,4 миллиондан 12,2 миллионға тиклем, ә ҡасаҡтар һаны 2,2 миллиондан 3,3 миллионға тиклем кешегә арта. Тышҡы сауҙаға ҡаршы ҡуйылған кәртәләр, нефть сығарыуҙың кәмеүе, юғары эшһеҙлек, һыу ресурстарының етешмәүе оҙайлы перспективала Сүриәнең проблемалары булып торасаҡ.<ref>{{Cite web|url=http://www.rusexporter.ru/research/country/detail/2506/|title=Обзор торговых отношений России и Сирии в 2014 г|access-date=2016-06-19|archive-date=2016-08-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20160807125823/http://www.rusexporter.ru/research/country/detail/2506/|deadlink=no}}</ref>

2014 йылда инфляция кимәле 34,8 процент тәшкил итә. 2014 йылда «Transparency International» ( халыҡ-ара аналитиктар тарафынан Донъялағы дәүләттәрҙең коррупцияны асыҡлау кимәлен баһалауҙы сағылдырған йыл һайын төҙөлгән рейтингы) коррупцияны асыҡлау кимәлен индексына ярашлы, Сүриә 175 ил араһында 159-сы урынды биләй. «[[:ru:Доклад_«Ведение_бизнеса»|Doing Business]]<nowiki/>» [[Бөтә донъя банкы|Бөтә донъя]] банкының йыллыҡ рейтингы мәғлүмәттәре буйынса 2014 йылда Сүриә эшҡыуарлыҡ эшмәкәрлеген алып барыу ябайлығы буйынса 165-се урында тора.

Иҡтисадта төп ролде башҡарған дәүләт секторына (төп етештереү сараларының 70 проценты) милли килемдең яртыһы һәм сәнәғәт продукцияһының яҡынса 75 проценты тура килә. Дәүләт финанс, [[Электроэнергетика|энергетика]], тимер юл һәм авиация [[Транспорт|транспорты]] өлкәһен тулыһынса контролдә тота. Сүриә етәкселеге иғлан иткән иҡтисадты яйлап либералләштереү һәм модернизациялау курсы сиктәрендә предприятиеларға дәүләт секретары күберәк хужалыҡ үҙаллылығы, атап әйткәндә, тышҡы баҙарға сығыу хоҡуғы, сит ил инвестицияларын йәлеп итеү йүнәлеше бирелә.

Шәхси сектор әүҙем үҫешә. Унда сәнәғәт продукцияһы хаҡының 25 проценты етештерелә, ул [[Ауыл хужалығы|ауыл]] хужалығында (100 процентҡа яҡын), эске сауҙала (90 процент), тышҡы сауҙа эшмәкәрлегендә (70 процент), хеҙмәтләндереү өлкәһендә, автотранспортта, торлаҡ төҙөлөшөндә өҫтөнлөклө позициялар биләй.

[[Сәнәғәт|Сәнәғәттә]] милли килемдең төп өлөшө булдырыла. Иң үҫешкән тармаҡтар — нефть, нефть эшкәртеү, электр энергияһы, газ сығарыу, фосфаттар сығарыу, аҙыҡ-түлек, туҡыу, химия (ашламалар етештереү, пластмассалар), электротехника.

Ауыл хужалығы өлөшөнә (50% үҙешмәкәр халыҡ) милли килемдең яҡынса 30% һәм экспорттан килемдең 17% мамыҡ, малсылыҡ продукттары, йәшелсә һәм емеш-еләк) тура килә. Сүриә территорияһының өстән бер өлөшө генә [[ауыл хужалығы]] өсөн яраҡлы.

Тимер юлдарҙың дөйөм оҙонлоғо 2750 км. Сүриәлә бер юлы ике типтағы колея ҡулланыла. 2423 км юлдар 1435 мм стандарт колеяһы менән һалынған, 327 км — 1050 мм колея менән. 1050 мм-лы колеялы юл [[XX быуат]] башында Ғосман империяһы тарафынан төҙөлә һәм [[Дамаск|Дамаскты]] Мәҙинә менән тоташтыра. Әлеге ваҡытта был йүнәлеш эшләмәй. Өс күрше дәүләт: [[Төркиә]], [[Ираҡ]] һәм [[Иордания]] менән тимер юл бәйләнеше яйға һалынған. Әлеге ваҡытта [[Тартус]] — Латакия линияһы төҙөлә; [[Дамаск|Дамаск —]] Дара һәм Дейр-эз-Зор — Абу-Кемаль тимер юлдарын һалыу планлаштырыла.

* 2012 йылдың 23 майына Сүриәгә ҡарата халыҡ-ара санкцияларҙан зыян 4 миллиард АҠШ доллары тәшкил итә, санкциялар тауарҙарҙың дефицитына килтерә.<ref>[https://lenta.ru/news/2012/05/24/syria/ Сирия посчитала убытки от международных санкций] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20201027181326/https://lenta.ru/news/2012/05/24/syria/ |date=2020-10-27 }} // LENTA.RU от 24 мая 2012</ref>
* 2013 йылдың 10 ғинуарында Сүриәнең Сит ил эштәре министрлығы БМО Именлек Советына мөрәжәғәт ебәрә, унда халыҡ-ара берләшмә боевиктарҙың Алеппо сауҙа-сәнәғәт үҙәгендә 1000-гә яҡын фабрика һәм предприятиены талауҙары тураһында хәбәр итә. Ҡорамалдар һәм тауарҙар законһыҙ рәүештә Төркиә территорияһына сығарыла, һәм төрөк сик буйы властары быға ҡамасауламай.<ref>[https://www.vesti.ru/doc.html?id=1006531&cid=9 Сирия обвинила Анкару в экономическом терроризме] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190409103033/https://www.vesti.ru/doc.html?id=1006531&cid=9 |date=2019-04-09 }} // «Вести. RU» от 16 января 2013</ref>

=== Тышҡы сауҙа ===
2016 йылда Сүриәнең тышҡы сауҙа күләме — экспорт 748 миллион АҠШ доллары, импорт 4,17 миллиард АҠШ доллары, тышҡы сауҙаның кире сальдоһы 3,42 миллиард АҠШ долларына тиң<ref>{{Cite web|url=https://atlas.media.mit.edu/ru/profile/country/syr/|title=Внешняя торговля Сирии на портале atlas.media.mit.edu|accessdate=2018-11-20|archiveurl=https://web.archive.org/web/20190329185218/https://atlas.media.mit.edu/ru/profile/country/syr/|archivedate=2019-03-29|deadlink=yes}}</ref>.

2017 йылда Рәсәй менән Сүриәгә экспорт структураһында поставкаларҙың төп өлөшө түбәндәге тауар төрҙәренә тура килә (Рәсәйҙең Сүриәға экспорт күләменең проценты күрһәтелгән): Аҙыҡ-түлек тауарҙары һәм ауыл хужалығы сеймалы 34,76%, Ағас һәм целлюлоза-ҡағыҙ изделиелар 15,59%, Химия сәнәғәте продукцияһы 10,46% (২০১ йылда 4,13); Машина, ҡорамалдар һәм транспорт саралары % 5,01.

Төп һатып алыусылар - Ливан 17% (127 млн АҠШ доллары), Мысыр 16% (116 млн АҠШ долл.), Иордания 12% (88,1 млн АҠШ долл.), Төркиә 8,5% (63,5 млн. АҠШ доллары)

Иң киң таралған телдәр иҫәбенә шулай уҡ төрөкмән, адыг (черкес) һәм [[Әрмән теле|әрмән]] телдәр инә. Айырым өлкәләрҙә [[Арамей телдәре|арамей]] теленең төрлө диалекттары осрай. Сит телдәр араһында иң популяр [[Инглиз теле|инглиз]] һәм [[урыҫ теле]] бар, ул 2014 йылдан алып илдең көнбайыш өлөшөндәге Дамаск контроле аҫтындағы урта мәктәптәрҙә 7-се кластан башлап предмет сифатында әкренләп индерелә.<ref>{{Cite web|url=https://islamnews.ru/news-441842.html|title=Россия усиливает культурное влияние в Сирии — IslamNews|accessdate=2019-12-03|archivedate=2020-09-22|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200922212040/https://islamnews.ru/news-441842.html|deadlink=no}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.rt.com/news/syria-schools-russian-language-253/|title=Syrian schools to offer Russian as second foreign language — RT News|accessdate=2019-11-28|archivedate=2020-09-30|archiveurl=https://web.archive.org/web/20200930233300/https://www.rt.com/news/syria-schools-russian-language-253/|deadlink=no}}</ref> XXI быуат башына Сүриәлә ҡасандыр СССР-ҙа һәм [[Бойондороҡһоҙ Дәүләттәр Берләшмәһе|БДБ]] илдәрендә рус телендә белем алған 35 меңдән кәм булмаған белгес йәшәй. Француз теле Сүриәлә ике донъя һуғыштары араһында ярайһы уҡ популяр була, сөнки был осорҙа илгә Франция идара итә. Әммә шул ваҡыттан алып икенсе сит ил теле сифатында [[француз теле]] һиҙелерлек ҡыҫырыҡлана: илдә Дамаск ҡалаһында бер генә [[Франция|француз]] мәктәбе ҡала<ref>{{Cite web|url=http://tempsreel.nouvelobs.com/societe/20140106.AFP6904/syrie-desormais-le-russe-va-concurrencer-le-francais-a-l-ecole-dans-les-ecoles.html|deadlink=yes|title=Syrie: désormais, le russe va concurrencer le français à l'école — 6 janvier 2014 — L’Obs|accessdate=2019-12-18|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170912040615/http://tempsreel.nouvelobs.com/societe/20140106.AFP6904/syrie-desormais-le-russe-va-concurrencer-le-francais-a-l-ecole-dans-les-ecoles.html|archivedate=2017-09-12}}</ref>. 

Төп тәьмин итеүселәр Төркиә 27% (1,13 млрд ам. долл.), Ҡытай 22% (915 млн ам. долл.), Ливан 4,8% (198 млн ам. долл.), Көньяҡ Корея 4,7% (193 млн ам. долл.) һәм Мысыр 4,4% (181 млн ам. долл.)

Рәсәй өлөшө импортта 2% һәм экспортта 1,4%.

Дәүләт һәм киң таралған тел - ғәрәп теле.

Рәсәйҙең Сүриәнән импортлау структураһында 2017 йылда төп поставкалар аҙыҡ-түлек тауарҙарына һәм ауыл хужалығы сеймалына тура килә.

== Транспорт ==
[[Файл:Damascus-Hejaz_station.jpg|справа|мини|300x300пкс|[[Дамаск|Дамаскта]] Хеджаз тимер юл вокзалы]]

=== Автомобиль юлдары ===
Сүриәлә автомобиль юлдарының дөйөм оҙонлоғо 36 377 км тәшкил итә. Уларҙан:

* ҡаты япмалы 26 299 км;
* ҡаты япмаһыҙ 10 078 км.

=== Тимер юлдары ===

=== Һауа транспорты ===
[[Аэропорт|Аэропорттар]] һаны - 104, шуларҙың 24-е - бетон осоу-ултырыу һыҙаттары, 3-һө халыҡ-ара статусына эйә. Syrianair дәүләт авиакомпанияһы пассажирҙарҙы 50-нән ашыу ҡалаға ташый.

=== Торба үткәргестәр ===
Торба магистралдәренең дөйөм оҙонлоғо 1304 км тәшкил итә, шуларҙың 515-е — нефть үткәргестәре.

=== Диңгеҙ транспорты ===
Урта диңгеҙҙәге төп порттары: [[Тартус]], Латакия, Баньяс<ref>{{Cite web|title=Россия выходит в Средиземноморье|url=www.rbcdaily.ru/2008/08/20/focus/371723|archiveurl=https://archive.is/20120908104451/www.rbcdaily.ru/2008/08/20/focus/371723|archivedate=2012-09-08|deadlink=yes}}</ref>.

== Халҡы ==
[[Файл:Syria-demography.png|справа|мини|Сүриәнең демография күрһәткесе. Вертикаль күсәр буйынса — халыҡ һаны, мең. кеше. Горизонталь күсәре буйынса — йылдар]]
[[Файл:Syria_pop.jpg|справа|мини|<center>Халыҡ тығыҙлығы</center>]]
[[Файл:Syria_single_age_population_pyramid_2020.png|справа|мини|2020 йылға Сүриә халҡының йәш-енес пирамидаһы]]
Халыҡ һаны өлкәһендә Берләшкән Милләттәр Ойошмаһы фонды мәғлүмәттәре буйынса, 2011 йылда Сүриә халҡының дөйөм һаны 20,8 миллион кеше тәшкил итә, шул иҫәптән 10,5 миллион ир-ат һәм 10,3 миллион ҡатын-ҡыҙ; ҡала халҡының өлөшө 56%, 2010—2015 йылдарҙа халыҡтың үҫеше 1,7 процент тәшкил итәсәк, ир-егеттәр өсөн ғүмер оҙайлығы 74 йәш һәм ҡатын-ҡыҙҙар өсөн 78 йәш буласаҡ<ref>{{Cite web|url=https://www.un.org/ru/development/surveys/docs/population2011.pdf|deadlink=yes|title=Народонаселение мира в 2011 году|accessdate=2019-11-28|archiveurl=https://web.archive.org/web/20151123063646/http://www.un.org/ru/development/surveys/docs/population2011.pdf|archivedate=2015-11-23}}</ref>.

Халыҡтың күпселеге [[Урта диңгеҙ]] яры буйында һәм [[Евфрат]]  йылғаһы ярҙарында йәшәй. Халыҡ тығыҙлығы 103 кеше/км2. Сүриәлә 6 йәштән 11 йәшкә тиклем бушлай белем биреү гарантиялана һәм мотлаҡ характерҙа. [[Мәктәп|Мәктәптә]] белем алыу 12 йыл дауам итә: 6 йыллыҡ башланғыс мәктәп, өс йыллыҡ дөйөм белем биреү мәктәбе һәм тағы университетҡа инеү өсөн кәрәкле өс йыллыҡ махсус әҙерлек мәктәбе. 15 йәштән өлкән сүриәлеләрҙең белемлеге ир-егеттәрҙә 86%, ҡтын-ҡыҙҙарҙа 73,6% тәшкил итә.

=== Иң ҙур ҡалалары ===
{| class="wikitable"
|+
! colspan="7" align="center" |'''Сүриә ҡалалары'''
|-
! rowspan="2" align="center" |
! colspan="2" align="center" |'''Атамаһы'''
! colspan="2" align="center" |'''Халҡы'''
! rowspan="2" align="center" |'''Мухафаза'''
|-
! align="center" |'''Урыҫ теле'''
! align="center" |'''Ғәрәп теле'''
! align="center" |'''[[1981 йыл|1981]] йылғы халыҡ иҫәбен алыу'''
! align="center" |'''[[2006 йыл|2006]] йылғы халыҡ иҫәбен алыу'''
|-
| align="right" |1.
|[[Алеппо]]
| align="right" |لبб
| align="right" |985 413
| align="right" |2 132 100
|Халеб (Алеппо)
|-
| align="right" |2.
|[[Дамаск]]
| align="right" |دمشق
| align="right" |1 112 214
| align="right" |1 580 909
|[[Дамаск]]
|-
| align="right" |3.
|Хомс
| align="right" |حمص
| align="right" |346 871
| align="right" |798 781
|Хомс
|-
| align="right" |4.
|Хама
| align="right" |حماه
| align="right" |177 208
| align="right" |477 812
|Хама
|-
| align="right" |5.
|Латакия
| align="right" |اللاذقية
| align="right" |196 791
| align="right" |347 026
|Латакия
|-
| align="right" |6.
|Дейр-эз-Зор
| align="right" |دير الزور 
| align="right" |92 091
| align="right" |252 588
|Дейр-эз-Зор
|-
| align="right" |7.
|Ракка
| align="right" |الرقة
| align="right" |87 138
| align="right" |182 394
|Ракка
|-
| align="right" |8.
|Әл-Баб
| align="right" |الباب
| align="right" |30 008
| align="right" |137 565
|Халеб (Алеппо)
|-
| align="right" |9.
|Идлиб
| align="right" |إدلب
| align="right" |51 682
| align="right" |135 619
|Идлиб
|-
| align="right" |10.
|Дума
| align="right" |دوما
| align="right" |51 337
| align="right" |114 761
|Дамаск рифы
|}

=== Этник составы ===
[[Файл:Syria_Ethno-religious_composition..jpg|справа|мини|1976 йылда Сүриә халҡының этно-дини составы картаһы]]
Сүриә [[Ғәрәптәр|ғәрәптәре]] (шул иҫәптән 400 меңгә яҡын фәләстин ҡасаҡтары) ил халҡының яҡынса 90 процентын тәшкил итә.<ref name="брук-1981-516">Раздел второй. Этнодемографический обзор регионов и стран мира. — Глава пятая. Зарубежная Азия. — Сирия, стр. 516. // Население мира. Этнодемографический справочник. Автор: Соломон Ильич Брук. Ответственный редактор: доктор исторических наук, профессор П. И. Пучков. Академии наук СССР. Институт этнографии имени Н. Н. Миклухо-Маклая. Москва: Издательство «Наука», 1981, 880 стр.{{Oq|ru|Этнический  состав  населения: <br>Арабы Сирии (сирийцы) — 7000 тыс. — 86,5 % <br>Арабы Палестины (палестинцы) — 250 тыс. — 3,1 % <br>Арабы других стран — 40 тыс. — 0,5 % <br>Ассирийцы — 20 тыс. — 0,2 % <br>Евреи — 5 тыс. — 0,1 % <br>Курды — 500 тыс. — 6,2 % <br>Армяне — 180 тыс. — 2,2 % <br>Черкесы — 35 тыс. — 0,4 % <br>Туркмены — 35 тыс. — 0,4 % <br>Цыгане — 10 тыс. — 0,1 % <br>Турки — 5 тыс. — 0,1 % <br>Другие и неизвестные — 10 тыс. — 0,2 % <br>Всего — 8090 тыс. — 100,00 %}}</ref>

Иң ҙур милли әҙселек — курдтар, улар Сүриә халҡының 9 процентын тәшкил итә.<ref name="krugosvet">{{Кругосвет}}</ref> Курдтарҙың күпселеге илдең төньяғында Көнбайыш (Сүриә) Курдистанында йәшәй, күптәре элеккесә курд телен ҡуллана. Шулай уҡ бөтә эре ҡалаларҙа ла курд общиналары бар.

Илдең һан буйынса өсөнсө этник төркөмө — Сүриә халҡының 7 процентын тәшкил иткән сүриә төрөкмәндәре.

Черкестар, [[Кавказ]] күскенселәре — мөхаджирҙарҙың вариҫтары, башлыса [[малсылыҡ]] һәм [[игенселек]] менән шөғөлләнәләр. Суд көнө һуғышына һәм Әл-Кунейтра ҡалаһы емерелгәнгә тиклем черкестарҙың яртыһы Әл-Кунайтра мухафазаһында йәшәй; уларҙың күбеһе Дамаскҡа күсеп килә.<ref>name="krugosvet"</ref>

Илдә шулай уҡ әрмәндәрҙең һәм ассирийҙарҙың эре общиналары бар.

=== Дини составы ===
[[Файл:Umayyad_mosque_of_aleppo_2.jpg|слева|мини|[[Алеппо Бөйөк мәсете|Бөйөк Алеппо]] мәсетендә табыныу]]
Сүриәлә рәсми дин юҡ. 2012 йылда ҡабул ителгән ил Конституцияһы, диненә, юғары көскә ышаныуына ҡарамай, бөтә граждандарҙың тиңлеген иғлан итә. Шуның менән бергә, ғәмәлдәге конституцияға ярашлы, республика президентының дине булып ислам тора, ә [[ислам]] юриспруденцияһы ҡануниәттең төп сығанағы булырға тейеш.

Сүриәлә дин тотоусылар һаны буйынса иң ҙур дин — ислам дине; 2010 йылда мосолмандар ил халҡының 93 процентын тәшкил итә. Мосолмандарҙың күпселеге - сөнниҙәр (74 процент), башлыса хәнәфит мәҙһәбенә ҡарайҙар. Илдә исламдың [[Шиғыйҙар|шиғый]] йүнәлешенә ҡарағандар (13 процент): алавиттар, исмаилиттар һәм шығый-уникенселәр бар. Сүриәләге халыҡтың яҡынса 3 процентын друздар<ref>{{Cite web|url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html|title=People and Society ::Syria|author=|date=|website=[[The World Factbook]]|publisher=[[Central Intelligence Agency]]|accessdate=2017-05-29|lang=en|archive-date=2017-12-29|archive-url=https://web.archive.org/web/20171229122345/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html|deadlink=yes}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20171229122345/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/sy.html |date=2017-12-29 }}</ref> тәшкил итә, уларҙың дини классификацияла торошо билдәһеҙ.<ref name="religion">{{Cite web|url=https://www.pewforum.org/files/2014/01/global-religion-full.pdf|title=The Global Religious Landscape|coauthors=A Report on the Size and Distribution of the World’s Major Religious Groups as of 2010|author=|datepublished=|deadurl=|date=2012-12|authorlink=pdf|website=|publisher=[[Pew Research Center]]|accessdate=2017-05-29|lang=en|pages=|deadlink=yes|archive-url=https://web.archive.org/web/20150924113632/http://www.pewforum.org/files/2014/01/global-religion-full.pdf#|archive-date=2015-09-24}} {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20170125173538/https://www.pewforum.org/files/2014/01/global-religion-full.pdf |date=2017-01-25 }}</ref><ref name="gov">{{Cite web|url=https://www.state.gov/j/drl/rls/irf/religiousfreedom/index.htm?year=2015&dlid=256289|title=International Religious Freedom Report for 2015. Syria|author=Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor|date=|website=2015 Report on International Religious Freedom|publisher=[[Госдепартамент США|U.S. State Department]]|accessdate=2017-05-29|lang=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20170528204000/https://www.state.gov/j/drl/rls/irf/religiousfreedom/index.htm?year=2015&dlid=256289|archive-date=2017-05-28|deadlink=yes}}</ref><ref name="gov" />
[[Файл:Saint_Elijah_Maronite_Cathedral,_Aleppo_(4).jpg|мини|250x250пкс|[[Алеппо|Алеппола Изге Илия]] Маронит сиркәүе ]]
2010 йылда христиандарҙың өлөшө халыҡтың 5 — 6 процент менән баһалана<ref name="encyc">{{Китап|автор=[[Мелтон, Джон Гордон|J. Gordon Melton]]|часть=Syria|ссылка часть=|заглавие=Religions of the World, Second Edition A Comprehensive Encyclopedia of Beliefs and Practices|оригинал=|ссылка=|викитека=|ответственный=[[Мелтон, Джон Гордон|J. Gordon Melton]], {{нп3|Бауманн, Мартин|Martin Baumann|de|Martin Baumann}}|издание=2-е|место=Santa Barbara, California|издательство=[[ABC-CLIO]]|год=2010|volume=|pages=2788—2793|columns=|allpages=3200|серия=|isbn=978-1-59884-203-6|тираж=}}</ref> Бөтә XX быуат дауамында илдең дөйөм халҡында христиандарҙың өлөшө даими кәмей бара, быуат башында 16 проценттан 2000 йылда 7,8 процентҡа тиклем кәмей. [[Католицизм|Католиктар]] һаны 2010 йылда 430 мең кеше тип баһалана. 

2011 йылда Сүриәләге езидтар общинаһында 80 мең кеше иҫәпләнә<ref name="gov"/>. Үрҙә һанап үтелгәндәрҙән тыш, илдә бахаи, [[Зороастризм|зороастрийҙар]] һәм йәһүдтәрҙең бик аҙ һанлы төркөмдәре бар.

=== Телдәр ===
Донъяның иң боронғо дәүләттәренең береһе булараҡ, Сүриә — күп цивилизацияларҙың һәм мәҙәниәттәрҙең бишеге. Сүриәлә Угарит шына яҙыуы һәм [[Финикия яҙыуы|финикий]] яҙмаһының тәүге формаларының береһе (беҙҙең эраға тиклем XIV быуат) барлыҡҡа килә. Сүриәнең фән һәм сәнғәт эшмәкәрҙәре эллин, рим һәм византия мәҙәниәте үҫешенә тос өлөш индерә. Улар араһында түбәндәге шәхестәр бар: ғалим Антиох Аскалонский, Самосатынан яҙыусы Лукиан, тарихсылар Геродиан, Аммиан Марцеллин, Иоанн Малала, Иоанна Эфесский, Иешу Стилит, Яхья Антиохийский, Михаил Сириец. Шулай уҡ христиан ғалим-дин белгестәре Павел Самосатский, Иоанн Златоуст, Ефрем Сирин, Иоанна Дамаскиндар билдәле.

[[XII быуат|XII быуатта]] Сүриәлә данлыҡлы яугир һәм яҙыусы Усама ибн Мункыз йәшәй һәм ижад итә, ул — [[Тәре яуҙары|тәре походтары]] тарихы буйынса иң ҡиммәтле сығанаҡ авторы.

== Мәҙәниәт ==
1654 — 1656 йылдарҙа Мәскәү дәүләтендә булып киткән Алеппо ғалимы диакон Павел (Булос ибн Макариус әз-Заим әл-Халеби) үҙенең "Антиохия патриархы Макарийҙың Рәсәйгә сәйәхәте" китабында урыҫтарҙың һәм украиндарҙың халыҡ йолаларын һәм дини йолаларын, шулай уҡ батша Алексей Михайловичтың тышҡы сәйәсәтен һәм патриарх Никондың сиркәү реформаларын ентекле рәүештә тасуирлап яҙа.

Сүриәнең баш ҡалаһы [[Дамаск]] ҡылыслы ҡорал етештереү буйынса донъялағы тарихи үҙәктәренең береһе булып тора.

Сүриәлеләр ғәрәп әҙәбиәте, бигерәк тә шиғриәт һәм музыка үҫешенә һиҙелерлек өлөш индерә. [[XIX быуат|XIX быуатта]] Сүриә яҙыусылары, уларҙың күбеһе һуңыраҡ [[Мысыр|Мысырға]] күсеп китә, ғәрәп мәҙәниәтен тергеҙеүгә хәл иткес өлөш индерә ([[Европа|Европала]] [[Яңырыу|Ренессанс]] дәүеренең "аналогы").  Иң билдәле Сүриә яҙыусылары Адонис, Гада әс-Самман, Низар Каббани, Ульфат Идилби, Ханна Мина һәм Закария Тамер — XX быуаттың дөйөм ғәрәп мәҙәниәтенә ҙур өлөш индергән шәхестәр.

Сүриәлә кинематограф бик үҫешмәгән. Уртаса алғанда Сүриәнең Милли [[Кинематограф|кинематография]] ойошмаһы йылына 1 фильм сығара. Билдәле режиссерҙар араһында Әмирәли Омар, Усама Мөхәммәт һәм Әбдел Хәмит, Абдул Раззак Ғәнем (Абу Ғәнем) һәм башҡалар бар. Күп кенә Сүриә кино эшмәкәрҙәре сит илдә эшләй. Шуға ҡарамаҫтан, 1970-се йылдарҙа ғәрәп донъяһында Сүриәлә төшөрөлгән сериалдар популярлыҡ яулай.

Сүриәнең "Ғәнем-фильм" киностудияһы менән берлектә СССР-ҙа һәм Рәсәйҙә түбәндәге нәфис фильмдар төшөрөлә: "Загон" (1987), "Последняя ночь Шахрезады" (1987), "Ричард Львиное сердце" (1992), "Тридцатого уничтожить" (1992), "Ангелы смерти" (1993), "Трагедия века" (1993), "Великий полководец Георгий Жуков" (1995) һ. б.

Сүриәнең хәҙерге тормошо боронғо традициялар менән тығыҙ үрелеп бара. Мәҫәлән, [[Дамаск]], [[Алеппо]] һәм башҡа Сүриәнең башҡа ҡалаларының иҫке кварталдарында бер йәки бер нисә ихата тирәләй урынлашҡан торлаҡ биналар һаҡланған, ҡағиҙә булараҡ, ихата уртаһында цитрус баҡсалары, виноград һабаҡтары һәм сәскәләре менән биҙәлгән фонтандан һыу урғылып тора. Ҙур ҡалаларҙан ситтә торлаҡ кварталдар йыш ҡына ҙур булмаған ҡасабаларға берләшә. Бындай райондарҙағы биналар башлыса бик боронғо (йыш ҡына улар бер нисә йөҙ йыл элек төҙөлгән), был мираҫ та һәр ваҡыт быуындан-быуынға тапшырылып килә.

2000 йылдан [[2000 йыл|2008]] йылға тиклем Сүриәлә Интернет селтәрен ҡулланыусылар һаны 30 000-дән 1 миллионға тиклем барып етә. Әммә властар YouTube, Blogspot һәм Facebook кеүек сайттарға, шулай уҡ курд һәм ислам партиялары сайттарына   интернет ҡулланыусыларына инеүҙе тыя.<ref>{{Cite web|title=Syrien macht Internetopposition mundtot, Tagesschau.de, 7. Dezember, 2008|url=https://www.tagesschau.de/ausland/meinungsfreiheitsyrien2.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090202185709/http://www.tagesschau.de/ausland/meinungsfreiheitsyrien2.html|archivedate=2009-02-02|deadlink=yes|lang=de}}</ref> Башҡа ғәрәп илдәренән айырмалы рәүештә тиҙ хәбәрҙәрҙең мультисервер селтәрҙәре ғәҙәти булмаған популярлыҡ ала бара. Сүриә халҡының был селтәрҙә үҙен-үҙе үҙенсәлекле тотоуы арҡаһында, күп кенә узелдар ғәрәп алфавитын индереүгә тулыһынса ҡамасаулай.

=== Белеме ===
Сүриә бойондороҡһоҙлоҡ алғанға тиклем уның халҡының 90 проценттан ашыуы наҙан була. [[1950 йыл|1950]] йылда бушлай һәм мотлаҡ башланғыс белем биреү индерелә. Граждандар һуғышы башланғанға тиклем Сүриәлә 10 меңгә яҡын башланғыс һәм 2,5 меңдән ашыу урта мәктәп эшләй; 267 профессиональ-техник училище (шул иҫәптән 77 сәнәғәт, 65 сауҙа, 18 ауыл хужалығы һәм ветеринария, шулай уҡ 107 ҡатын-ҡыҙҙар); 4 университет була.

Дамаск университетына [[1903 йыл|1903]] йылда нигеҙ һалына. Ул илдә алдынғы юғары уҡыу йорто булып тора. [[1946 йыл|1946]] йылда Дамаск институтының инженер факультеты булараҡ нигеҙ һалынған Алеппо университеты әһәмиәте буйынса икенсе урынды биләй, ә [[1960 йыл|1960]] йылда ул үҙаллы уҡыу йорто булып китә. [[1971 йыл|1971]] йылда Латакияла Тишрин университеты ойошторола. Иң йәш университет Хомсе ҡалаһында асыла. Бынан тыш, күп сүриәлеләр сит илдәрҙә, башлыса [[Рәсәй Федерацияһы|Рәсәйҙә]] һәм Францияла юғары белем ала.

=== Һаулыҡ һаҡлау ===
Сүриәлә бушлай дәүләт һаулыҡ һағы булдырылған. Илдә 300-гә яҡын дауахана эшләй, 1 табипҡа яҡынса 900 кеше тура килә. Бынан тыш, әгәр медицина хеҙмәттәре Сүриә территорияһында күрһәтелһә, дәүләт хеҙмәткәрҙәре медицина хеҙмәтләндереүенә тотонолған шәхси сығымдары өсөн компенсация алырға (100 процентҡа тиклем) хоҡуҡлы.

2014 йылда Сүриәнең һаулыҡ һағы министры Әбд-Ассалам Ан-Наиб, медицина өлкәһендә Сүриә төбәктә беренсе урындарҙың береһен биләй, тип билдәләй. Илдең һаулыҡ һаҡлау системаһында 49 поликлиника эшләй, ә халыҡ тулыһынса дарыуҙар менән тәьмин ителә (дарыуҙар етештереү буйынса 72 предприятие эшләй, халыҡтың 97 проценты милли дарыуҙар ярҙамында тәьмин ителә), ҡатмарлы, шул иҫәптән йөрәккә операциялар һәм бөйөрҙө күсереп ултыртыу буйынса операциялар эшләнә. Министрҙың фекере буйынса, Советтар Союзының тәжрибәһе ярҙамында шундай уңыштарға өлгәшеү мөмкин була. Әлеге ваҡытта Сүриәнең һаулыҡ һаҡлау системаһы ҙур юғалтыу кисерҙе.

=== Байрамдар ===
{| class="wikitable"
!Датаһы
!Атамаһы
!Үҙенсәлекле атамаһы
!Иҫкәрмәләр
|-
|''Дата үҙгәрә''
|[[Ҡорбан байрамы|Ид әл-Адха]]
|عيد الاضحى المبارك
|Мәккәгә хаж ҡылыу осороноң тамамланыуы
|-
|-
|''Дата үҙгәрә''
|[[Ураҙа байрамы|Ид әл-Фитр]]
|عيد الفطر
|Рамаҙанда бер айлыҡ ураҙа тотоуҙың тамамлауы
|-
|-
|''Дата үҙгәрә''
|[[Мәүлит байрамы|Мәүлит]]
|المولد النبوي
|Мөхәммәт пәйғәмбәрҙең тыуыуы
|-
|-
|[[1 ғинуар]]
|[[Яңы йыл]]
|عيد رأس السنة الميلادية
|
|-
|[[8 март]]
|8 март революцияһы
|ثورة الثامن من اذ
|Баас-тың власҡа килеүе
|-
|[[21 март]]
|Әсә көнө
|عيد الأم
|
|-
|[[17 апрель]]
|Бойондороҡһоҙлоҡ көнө
|عيد الجلاء
|Һуңғы француз ғәскәрҙәрен эвакуациялау
|-
|''Айырыла''
|Григориан [[Пасха|Пасхаһы]]
|الفصح (غربي)
|
|-
|''Айырыла''
|Виктория Пасхаһы
|عيد الفصح (شرقي)
|
|-
|[[1 май]]
|Хеҙмәт көнө
|عيد العمال
|
|-
|[[6 май]]
|Ғазап сигеүселәр көнө
|عيد الشهداء
|Сүриә милләтселәрен төрөктәрҙең язалауҙары йыллығы
|-
|[[6 октябрь]]
|Октябрь һуғышы көнө
|ذكرى حرب تشرين التحريرية
|
|-
|[[25 декабрь]]
|[[Раштыуа|Раштыуа байрамы]]
|عيد الميلاد المجيد
|
|}

=== Киң мәғлүмәт саралары ===
ORTAS дәүләт телерадиокомпанияһы ({{Lang-fr|Organisme de la Radio-Télévision Arabe Syrienne}}, {{Lang-ar|الهيئة العامة للإذاعة والتلفزيون}} — «Төп радио тапшырыуҙар һәм телевидение идаралығы»), уға 1-се (1960 йылда эшләй башлай) һәм 2-се телеканалдар (1985 йылда эшләй башлай), Дамаск Радиоһы ({{Lang-ar|إذاعة دمشق}}), Халыҡ Тауышы ({{Lang-ar|صوت الشعب}}) һәм Йәштәр тауышы ({{Lang-ar|صوت الشباب}}) радиостанциялар инә.

== Ҡораллы көстәр ==
Ил президенты — Ҡораллы көстәрҙең юғары баш командующийы. Хәрби хеҙмәт Сүриә армияһында саҡырыу буйынса ғәмәлгә ашырыла. Егеттәр, хәрби хеҙмәткә саҡырыу йәше еткәс (18 йәш), армияға 2 йылға саҡырыла, тик егеттең, исмаһам, бер ҡустыһы булырға тейеш. Әгәр ҡустыҙы булмаһа, ул ғаиләнең ҡараусыһы тип иғлан ителә һәм хәрби хеҙмәткә алынмай.

Граждандар һуғышы йылдарында ҡораллы көстәрҙең дөйөм һаны һиҙелерлек кәмей һәм яҡынса 130 мең кеше тәшкил итә (донъяла 15-се урында). 14 меңгә яҡын Сүриә хәрби хеҙмәткәре, [[2005 йыл|2005]] йылдың апрелендә Сүриә үҙенең сит ил контингентын сығарғанға тиклем, [[Ливан]] территорияһында була (Ливан етәкселеге үтенесе буйынса индерелгән була). Сүриәнең хәрби-техник партнеры булған Советтар Союзының тарҡалыуы Сүриә армияһының һиҙелерлек рәүештә  хәлһеҙләндерә. 1990 йылдан хәҙерге көнгә тиклем Сүриә ҡоралды Ҡытай һәм ҠХДР-ҙан һатып ала. Рәсәй ремонтлаусы техника һәм запас частар менән тәьмин итә, шулай уҡ Сүриәнең төп сәйәси партнеры булып тора. Ил шулай уҡ  Фарсы ҡултығындағы [[Фарсы ҡултығында һуғыш|Ираҡҡа ҡаршы операцияла]] ҡатнашҡан өсөн түләү сифатында ғәрәп дәүләттәренән финанс ярҙамы ала. Быға өҫтәп, Сүриә ҡоралдар өлкәһендә үҙ аллы тикшеренеүҙәр үткәрә.

[[2015 йыл|2015]] йылдың 30 сентябрендә РФ президенты В. В. Путин тарафынан, президент Бәшәр Асадҡа  ИГИЛ ҡораллы оппозицияһына ҡаршы һуғышта ярҙам сифатында, Рәсәй Федерацияһының хәрби-космос көстәрен Сүриәлә ҡулланыу тураһында бойороҡ бирелә.

== Шулай уҡ ҡара ==

* Сүриә президенттары исемлеге
* Сүриәнең премьер-министрҙары исемлеге
* Сүриә республикаһы (1930-1958)

== Әҙәбиәт ==
* {{Книга|заглавие=Ancient Syria: A Three Thousand Year History|автор=[[Брайс, Тревор Роберт|Bryce T. R.]]|ссылка=https://archive.org/details/ancientsyriathre0000bryc|место=N. Y.|издательство=[[Oxford University Press]]|год=2014|isbn=9780199646678|язык=en|allpages=379}}

== Иҫкәрмәләр ==
{{иҫкәрмәләр}}

== Һылтанмалар == -->
{{Навигация
 | Портал       = Сирия
 | Викисловарь  = Сирия
 | Викитека     = Сирия
}}
* {{dmoz|World/Russian/Страны_и_регионы/Ближний_Восток/Сирия/}}
* [http://www.travelled.ru/syria/ Сирия на сайте «Путешествия. Впечатления. Фотографии»]
* {{ВТ-ЭСБЕ|Сирия|[[Придик, Александр Мартынович|Придик А. М.]]}}
* [http://www.syria-travel.ru/ Фотографии и описание городов, памятников, достопримечательностей Сирии]
* [[Густерин Павел Вячеславович|Густерин П. В.]] [http://arabinform.com/publ/sirija_bez_asada_sirija_bez_suvereniteta/37-1-0-1117 Сирия без Асада — Сирия без суверенитета]
* [https://www.bbc.co.uk/news/world-middle-east-14703856 Syria profile] from the [[BBC News]]{{ref-en}}
* {{wikiatlas|Syria}}

{{Ғәрәп илдәре лигаһы}}
{{Азия илдәре}}
{{Урта диңгеҙ буйы өсөн союз}}
[[Категория:Сүриә| ]]
[[Категория:Унитар дәүләттәр]]
[[Категория:Францияның элекке колониялары]]
[[Категория:Урта диңгеҙ буйындағы илдәр]]


{{countries-stub}}