Донъя океаны

Донъя океаны
Масса	1,4E+21 килограмм
Солёность	35 ‰
Кем ҡушҡан	Юлий Михайлович Шокальский[d] һәм Бернхард Варен[d]
Тәбиғи-географик объекты сиктәрендә урынлашҡан	Ер
Глубочайшая точка	Мариан улағы
Диңгеҙ кимәленән бейеклек	0 метр
Тығыҙлыҡ	1,024 грамм на кубический сантиметр
Баҫым	20 MPa
Температура	5 °C
Вертикаль тәрәнлеге	11 022 метр
Майҙан	361 260 000 км² (1980)
Күләме	1 332 000 000 ± 1 000 000 км³, 1 340 740 000 км³ һәм 1 370 000 000 км³
Донъя океаны Викимилектә

Донъя картаһы, океандар күк төҫ менән күрһәтелгән

Донъя океаны — гидросфераның төп өлөшө, ләкин Ерҙе тоташ ҡапламай, материктарҙы һәм утрауҙарҙы аймап алған һәм тоҙ составы бер иш һыу ҡатламы. Донъя океаны ер өҫтөнөң 70,8 % ҡаплаған тиерлек.

Континенттар һәм ҙур дәүмәлле архипелагтар донъя океанын дүрт ҙур өлөшкә (океанға) бүлгән: Атлантик океан, Һинд океаны, Тымыҡ океан, Төньяҡ Боҙло океан. 2000 йылда Халыҡ-ара гидрографик ойошма уларҙан Көньяҡ океанды айырыуҙы тәҡдим итә.

Океандарҙың ҙур өлкәләре диңгеҙҙәр, ҡултыҡтар, боғаҙҙар һәм башҡалар булараҡ билдәле. Ерҙәге океандар тураһындағы фән Океанология тип атала.

Донъя океанының килеп сығышы

Панталасса суперокеаны менән уратып алынған Пангея

Донъя океанының килеп сығышы йөҙәр йыл дауамында барған бәхәстәрҙең предметы булып тора.

Архейҙа океан эҫе булған тип иҫәпләнә. Был һыуҙа күп һанлы төрлө металдар, бигерәк тә FeCl2 хлориды рәүешендәге тимер эрегән. Фотосинтезлаусы бактерияларҙың эшмәкәрлеге атмосферала кислород барлыҡҡа килтерә. Ул океан тарафынан йотола һәм һыуҙа тарҡалған тимерҙе окислауға тотонола.

Палеозойҙың силур осоронан башлап мезозойға тиклем Пангея суперконтиненты Ер шарының яртыһын тиерлек ҡаплаған боронғо Панталасс океанын уратып алған тигән гипотеза бар.

Экология

Океанда төрлө йән эйәләре йәшәй, шуларҙан:

• балыҡтар
• кит һымаҡтар, (кит һәм дельфин)
• башаяҡтар (һигеҙаяҡ, кальмар)
• ҡыҫала һымаҡтар
• диңгеҙ селәүсендәре
• планктон
• коралл
• һыу үҫемлектәре

Антарктик һыуҙар өҫтөндәге стратосферала озон концентрацияһы кәмеү океандың углекислый газды әҙерәк йотоуына килтерә, был кальцийлы ҡабырсаҡтарға,һөлдәле моллюскыларға, ҡыҫала кеүектәргә янай.

Донъя океаны атласы

уртаса йыллыҡ диңгеҙ өҫтө температураһы (2009)	уртаса йыллыҡ диңгеҙ тоҙлолоғо (2009)	диңгеҙ өҫтөндә уртаса йыллыҡ ирегән кислород миҡдары (2009)
диңгеҙ өҫтөндә уртаса йыллыҡ фосфат миҡдары (2009)	диңгеҙ өҫтөндә уртаса йыллыҡ кремний кислотаһы миҡдары (2009)	диңгеҙ өҫтөндә уртаса йыллыҡ селитра миҡдары (2009)
уртаса йыллыҡ кислород бүленеп сығыу миҡдары, 1000 м тәрәнлектә (2009)

Шулай уҡ ҡара

• Океан
• Биология океана
• Всемирный день океанов
• Морская вода
• Древние океаны
• Континент
• Атлантида
• Гондвана
• Уровень моря
• Повышение уровня моря

Әҙәбиәт

Экспедиции и открытия

• За тайнами Нептуна / Науч. ред. и послесл. А. А. Аксёнова. — М.: Мысль, 1976. — 399 с. — (XX век: Путешествия. Открытия. Исследования).

Океанология

• Вегенер А. Происхождение континентов и океанов / Пер. с нем. П. Г. Каминского под ред. П. Н. Кропоткина. — Л.: Наука, 1984. — 285 с.
• Степанов В. Н. Океаносфера. — М.: Мысль, 1983. — 270 с.
• Шамраев Ю. И., Шишкина Л. А. Океанология. — Л.: Гидрометеоиздат, 1980. — 382 с.
• Гусев А. М. Основы океанологии. — М.: Изд-во МГУ, 1983. — 246 с.
• Гусев А. М. Антарктида. Океан и атмосфера. — М.: Просвещение, 1983. — 151 с.
• Перрен Ж., Клуазо Ж. Океаны / Пер. с фр. — М.: Летний сад, 2011. — 320 с., ил., 400 экз., ISBN 978-5-98856-126-2

Ресурсы

• Моисеев П. А. Биологические ресурсы Мирового океана. — 2-е изд. — М.: Агропромиздат, 1989. — 366 с. — ISBN 5-10-000265-4.
• Захаров Л. А. Введение в промысловую океанологию. — Калининград, 1998. — 83 с.

Общая информация

• Географический энциклопедический словарь / Гл. ред. А. Ф. Трешников. — 2-е изд., доп. — М.: Советская энциклопедия, 1989. — 591 с.

Һылтанмалар

• Впервые оценено влияние таяния ледников на уровень Мирового океана 2009 йыл 30 июль архивланған.
• Список интернет-адресов на сайте Тихоокеанского океанологического института им. В. И. Ильичева
• Генеральная батиметрическая карта океанов (GEBCO) (инг.)
• файл 2016 йыл 3 март архивланған. с происхождением названий деталей рельефа океанического дна
• Приборы, оборудование и плавсредства наблюдений в морях и океанах. Термины и определения (ГОСТ 18458-84)(недоступная ссылка)