Эстәлеккә күсергә

Гольф

Һылтанмаларҙы төҙәтергә
Википедия — ирекле энциклопедия мәғлүмәте
Гольф уйынсыһы

Гольф (ингл. golf) — спорт уйыны, айырым уйынсы йәки командалар минималь һуғыу һаны менән бәләкәй тупты сәкән ярҙамында махсус соҡорсоҡҡа индерә.

Тарихы

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Гольф уйнау Шотландияла барлыҡҡа килгән тип һанала: көтөүселәр таяҡ ярҙамында ташты ҡуян ояһына индергән булған. Бындай уйын XIV быуатта уҡ бар ине, ә XV быуатта Шотландияла «гоуф» уйынын уйнарға тыйған бер нисә закон сыға. Нидерландта XVII быуатта уҡ сәкән менә туп уйнағандар. Уйын заманса рәүешендә XIX быуатта Шотландияла килеп сыға.

Мин династияһы императоры Чжу Чжаньцзы уйнаған чуйван уйынын һүрәтләгән рәсем

Әммә уйындың боронғо төрҙәре бәхәстәр тыуҙыра килә. Ҡайһы бер тарихсылар[1] гольфты Рим империяһының паганика (paganica) уйыны менән бәйләй, унда уйынсылар ҡанат тултырылған тупты бөгөлгән таяҡ менән һуҡҡан. Бер теория буйынса, уйын тарихы беҙҙең эраның 1 быуаты эсендә Рим империяһының хакимлығы Европа буйлап таралыуы менән бәйле[2]. Башҡа нөктәһе яҡтан да тора шул, — тип предков гольф жебе барырға ҡытай уйын Суван (ҡыт. 捶丸 — толкать шар), распространения осоронда 8-14 быуаттар[3]. Свиток осорынан династияһы Мин, даими 1368 йыл исеме булған «Көҙгө уҙҙырған», изображать ағзалары ҡытай император ишегалды, размахивающего нәмә похожим был клюшкин гольф өсөн был попытка задать кескенә бер лонки. Бында, суван булды, билдәле Ауропала Урта быуат. Тағы бер ранних уйындары, тип иҫкәртә заманса өҫтәрәк ҡушыла гольф уйнау «кама» (ингл. cambuca, франц. chambot)[4]. Был уйын ине занесены" Түбәнге ер, Германия һәм Англия.

Гольф майҙаны

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
1 Старт майҙансығы (teeing ground), 2 Һыу ҡаршылығы (water hazard), 3 Тигеҙһеҙ майҙансыҡ (rough), 4 Майҙансыҡ артындағы ер (out of bounds), 5 Ҡомло зона (sand bunker), 6 Һыу ҡаршылығы (water hazard), 7 Тигеҙ ер (fairway), 8 Грин (putting green), 9 Флаг (flagstick), 10 Соҡорсоҡ (libbie)

Гольф майҙансығы бер нисә соҡорсоҡтан тора, һәр береһенең үҙ старт майҙансығы бар (ингл. Teeing ground). Старт майҙансығы ике тамға менән билдәләнә, улар туп ҡаҙығын ҡуйыу өсөн рөхсәт ителгән зонаны күрһәтә (ингл. Tee). Шулай уҡ майҙансыҡтың бер өлөшө булып тигеҙ һәм тигеҙһеҙ ҡыр тора (Fairway and rough (инг.)) һәм башҡа кәртәләр (ингл. Hazard (golf)). Иң аҙаҡта күреп булыу өсөн тамғаланған соҡорсоҡ була. Соҡорсоҡ махсус «грин» (Putting green (инг.)) аҡланында урынлашҡан, унда үлән бейек түгел. Башҡа ерҙә ҡаршылыҡтар булдырыу ҡсҡн үлән кимәле юғарыраҡ.

Уйын ҡағиҙәләре

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Гольф майҙаны

Һәр уйынсы билдәле тәртиптә соҡорсоҡтар һанын үтергә тейеш. Соҡорсоҡ тип ерҙәге соҡорҙо ла, уйын майҙанын да атайҙар. Майҙан:

  • старт өлөшө — «ти» майҙаны («Тэ»);
  • төп зона (ингл. fairway, «тура йүнәлеш»);
  • соҡорҙар ҡаҙылған махсус майҙансыҡтар — «аҡландар» (green).

Майҙансыҡта төрлө ҡаршылыҡтар булыуы мөмкин — һыу, ҡомло бункер, ҡыуаҡтар, ағастар, бейек үлән . Тәүҙә билдәләнгән туп старт майҙансығында ҡуйыла («ти» майҙансығы). Ҡағиҙә булараҡ, уйынсы беренсе һуғыуҙан тупты төп майҙансыҡҡа ебәрергә, бер нисә һуғыу менән уны үткәрергә һәм грин майҙансығы — тигеҙ үләнле ергә етергә тейеш. Гриндан тупты соҡорсоҡҡа һуғыр өсөн паттер сәкәне ҡулланыла. Ҡағиҙәләр нигеҙендә намыҫлылыҡ асылы ята. Ҡағиҙәләр тупланған төп баҫма тышында: «Тупты нисек ята, шулай һуҡ, булған майҙансыҡта уйна, ни булһа ла, намыҫлы бул» тип яҙылған.

Һәүәҫкәр уйынсы статусына ҡәтғи сикләүҙәр бар[5]. Асылда, ҡасан да булһа гольф уйынына өөрәтеү өсөн хаҡ ала йәки аҡсаға гольф уйнаған һәр кем һәүәҫкәр тип һаналмай һәм һәүәҫкәрҙәр өсөн үткәрелгән ярыштарҙа ҡатнаша алмай. Ләкин һәүәҫкәрҙәр сығым өсөн билдәле бер процедураға ярашлы аҡса ала һәм һәүәҫкәр уйынсы статусы өсөн билдәләнгән ҡағиҙәләр сиктәрендә аҡсалата булмаған бүләктәр ҡабул итә ала.

Рәсми ҡағиҙәләрҙән тыш, гольф уйынсыларына гольф (инглизсә Golf etiquette) тип аталған ҡағиҙәләрҙе һәм йолаларҙы үтәргә кәрәк. Этикет ҡағиҙәләре хәүефһеҙлек, намыҫлылыҡ, уйын темпы һәм уйынсының гольф майҙансығы хәүефһеҙлеген күҙәтеү бурысы кеүек мәсьәләләргә ҡағыла. Ә этикетты боҙған өсөн штраф мәрәйҙәре булмаһа ла, уйынсылар уйынға ҡыҙыҡһыныуҙы һәм яңы уйнай башлаусылар өсөн тәжрибә туплау мөмкинлеген һаҡлап ҡалыр өсөн уны үтәргә тырыша.

Гольф буйынса язалар билдәле бер ситуацияларға бәйле. Уйынсының иҫәбенә штраф тупҡа өҫтәмә һуғыу юлы менән ҡулланыла. Ҡағиҙәләрҙе боҙған өсөн йәки туп һуғыуҙан һуң уйын мөмкин булмаған хәлдә булған осраҡтарҙа мөмкинлектәр өҫтәлә. Юғалтылған йәки майҙандан осоп сыҡҡан туп өсөн бер һуғыу һәм дистанцияны юғалтыу штрафы бирелә. Әгәр туп уйынсы ҡорамалының ниндәй ҙә булһа өлөшө тейһә йәки ошондай күсеүгә ҡаршылыҡты бөтөрөргә маташһа, штраф та һалына. Уйынсы үҙенең тупына һуҡмаһа, уға ике тапҡыр штраф һалына. Хоҡуҡ боҙоуҙарҙың күбеһенә штраф һалына, әммә мутлыҡ ҡылыу, аңлы рәүештә ҡағиҙәләрҙе боҙған өсөн дисквалификация булыуы ла ихтимал.

Терминдар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Грин — (инглиз телендә green — «йәшел болон») бик ҡыҫҡа сабылған үләнде үҙ эсенә алған йомро формалағы гольф-баҫыуҙың бер өлөшө (унда тишек урынлаша)[6].
  • Фарватер — (ингл. fairway — «шыма киҫелгән үләнле үҙәк аллея») — баҫыуҙың сағыштырмаса тигеҙ өлөшө, үлән уртаса оҙонлоҡта була; майҙандың күпселек өлөшөн биләйФарватер — (ингл. fairway — «шыма киҫелгән үләнле үҙәк аллея») — баҫыуҙың сағыштырмаса тигеҙ өлөшө, үлән уртаса оҙонлоҡта була; майҙандың күпселек өлөшөн биләй[6].
  • Раф — фервей һәм грин менән сиктәш бейек үлән участкалары[6].
  • Патт — гринда яһалған еңелсә һуғыу, уның төп маҡсаты — тупты соҡорсоҡҡа индереү.
  • Сингл — паттерҙан тыш, бөтә сәкәндәр менән һуғыуҙың төп хәрәкәте. Һелкенеү таяҡты һелтәүҙән, аҫҡа табан хәрәкәт итеүҙән, һуғыуҙан һәм тамамлауҙан тора[7].
  • Драйв — гольфта старт майҙансығынан төп һуғыу, уның маҡсаты — тупты «драйвер» менән йыраҡҡа һәм теүәл итеп ебәреү.
  • Слайс — (инглизсә slice — «киҫкен һуғыу») — сәкәндең асыҡ башы менән ебәрелгән туп-тура оса, әммә шунан һуң уңға/һулға (уң яҡҡа/һулға торошло уйынсы өсөн) бик ныҡ тайпыла[8].
  • Хук — (инглиз телендә hook — «ырғаҡ») сәкәндең «слайс»ҡа ҡаршы ябыҡ башы менән башҡарылған өйрөлтөп биреү.
  • Фейд — (инглиз fade) махсус рәүештә уйынсы тарафынан башҡарылған ҡабырғанан өйрөлтөп һуғыу, тура траекториянан тайпылышы «слайс» менән сағыштырғанда бер аҙ көслөрәк. Икенсе һүҙҙәр менән әйткәндә, еңел «слайс».
  • Дро — (инглизсә draw) уйынсы тарафынан махсус рәүештә ситтән өйрөлтөп һуғыу ысулы менән башҡарыла. «хук» менән сағыштырғанда тура траекториянан аҙыраҡ тайпылыу күҙәтелә. Икенсе һүҙҙәр менән әйткәндә, еңел «хук».
  • Чип — (инглизсә chip) туптың ҙур булмаған һикертеү менән еңелсә һуғыу, шунан һуң да тәгәрәүен дауам итә (грин ситенән 0 метрҙан 5 метрға тиклем алыҫлыҡта башҡарыла).
  • Питч — (инглиз телендә pitch) тупты һиҙелерлек һикертеү юлы менән көслөрәк һуғыу, шунан һуң ул артабан да һикереүен дауам итә (гриндең ситенән 5 метр алып 50 метрға тиклем алыҫлыҡта башҡарыла).
  • Пар — («паритет» һүҙен ҡыҫҡартып) һуғыуҙар һаны. «ПАР»ҙарҙың өс төрө бар — был пар-3, пар-4 һәм пар-5, уларҙың төп айырмаһы тиҙан (башланғыс нөктәнән) соҡорсоҡҡа тиклемге арауыҡта. Бик һирәк осрай, шулай ҙа пар-2 һәм пар-6 осрай. Уртаса алғанда, ара 100-ҙән 550 метрға тиклем тирбәлә. Мәҫәлән, пар-3 (110 метр), пар-4 (320 метр) һәм пар-5 (480 метр).
  • Хол-ин-ван/хоул-ин-уан («Бер юлы соҡорсоҡҡа») — ти-бокстан соҡорсоҡҡа эләгеү.
  • Бёрди («Ҡош») — һуғыуҙар һаны ПАР-ҙан бергә кәмерәк.
  • Игл («Бөркөт») — һуғыуҙар һаны ПАР-ҙан икегә кәмерәк.
  • Альбатрос — һуғыуҙар һаны ПАР-ға ҡарағанда өскә кәмерәк (пар-5 һәм 4 тишектәренә генә)
  • Богги (bogey «Ҡарасҡы») — һуғыуҙар һаны парҙан бергә күберәк.
  • Кедди — уйынсы ярҙамсыһы, уның бурыстарына спорт ҡорамалдарын йөрөтөү һәм кәңәштәр менән ярҙам итеү инә.

Иҫәп

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Иҫәп Атамаһы Тасуирлау
Хол-ин-уан (Hole in one) Ти бокстан туптың соҡорсоҡҡа инеүе
−3 Альбатрос (Albatross) парҙан өс һуғыуға әҙерәк
−2 Игл (Eagle) парҙан ике һуғыуға әҙерәк
−1 Бёрди (Birdie) парҙан бер һуғыуға әҙерәк
E Пар (Par) гольфсы соҡорсоҡто регламент буйынса үтергә тейеш һуғыуҙар һаны
+1 Богги (Bogey) парҙан бер һуғыуға күберәк
+2 Икеләтә богги (Double bogey) парҙан ике һуғыуға күберәк
+3 Өсләтә богги (Triple bogey) парҙан өс һуғыуға күберәк

Ҡорамалдар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Сәкәндәр. Һулдан уңға: вуд, паттер һәм айрон

Сәкәндәр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Уйындың ҡайһы майҙанда барыуына, тупты ниндәй алыҫлыҡҡа бәреү һәм ниндәй маҡсат менән ҡулланыуына ҡарап, 14 төрлө сәкән була.

  • Вуд (инглизсә Wood) — ҙур башлы һәм 7°-тан 15°-ҡа тиклем һуғыу мөйөшө булған сәкән. Уйынға туп вуд менән индерелә. Тупты 300 метрға тиклем араға ебәрерә ала («Драйвер»).
  • Айрон (инглиз телендә Iron) — тупты ҡыҫҡа араға маҡсатлы рәүештә ебәреү өсөн көрәккә оҡшаш башлы еңелерәк сәкән. Һуғыу яҫылығының ауышлыҡ мөйөшө — 15°-тан 45°-ҡа тиклем. Сәкәндәр һаны номерҙары буйынса айырыла. Ҙур һанлыһы тупты ҙур мөйөш яһап, тупты офоҡҡа табан бәләкәй дистанцияға ебәрергә мөмкинлек бирә. Һуғыу дистанцияһы 70 — 150 метр.
  • Веджи (инглизсә Wedge) — айрондан һуғыу өҫтөнөң тағы ла ҙурыраҡ мөйөшө менән айырыла (45°— 64°) һәм тупты ҡомдан (Sand Wedge) йәки үләндән (Chipping Wedge) ҡыҫҡа арауыҡта һуғыу өсөн кәрәк.
  • Паттер (инглизсә Putter) — гринда уйнау һәм пат (тупты тишеккә тәгәрәтеп һуғыу) һуғыу өсөн Г формаһындағы еңел башлы сәкән.

Туптар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
Файл:Myachik dlya golfa.jpg
Гольф тубы

Йүнәлеште дөрөҫ тотоу өсөн ғәҙәти туптың өҫтө соҡорло.

Соҡорҙарҙа һауа тотҡарлана һәм күҙгә күренмәгән тышса барлыҡҡа килә, ул:


Соҡорҙарҙа һауа һаҡлана һәм күҙгә күренмәҫ ҡабырсаҡ барлыҡҡа килә, ул:

  • осош ваҡытында туптың тирбәлеүен кәметә
  • тупты бороп һуҡҡанда күтәреү эффектын көсәйтә
  • аэродинамик үҙенсәлектәрен яҡшырта һәм туптың алыҫыраҡ осоу мөмкинлеген бирә

«Соҡор өҫтөнөң» аэродинамик өҫтөнлөгө «Риүәйәттәрҙе емереүселәр» («Разрушители легенд») фәнни-популяр телешоу сығарылыштарының береһендә ошондай уҡ (масштаблы) япмалы автомобиль миҫалында тикшерелә; сығарылышта күрһәтелгәнсә, отош НАСА-ның аэродинамик торбаһында миниатюр моделде һынағанда ла, юл һынауҙары ваҡытында тулы үлсәмдәге модификацияланған автомобилдең яғыулыҡ сығымын кәметеү рәүешендә лә алына[9].

Икенсе яҡтан, Сеул Милли университетының механика һәм аэрокосмик инженерия факультетынан Чхве Хэчон төркөмө раҫлауынса, өҫкө ҡатламының бындай фактураһы ла етешһеҙлектәрҙән мәхрүм түгел — бәләкәй генә соҡорҙоң уртаһына сәкән тейҙергәндә, шар бирелгән йүнәлештән тайпылыуы ихтимал. Альтернатива сифатында тикшеренеүселәр шарға уның өҫкө йөҙөн төрлө формалағы сегменттарға бүлгеләп, улаҡтарҙы соҡорҙар кеүек үк принцип буйынса яһарға тәҡдим итә. Ер өҫтө майҙаны соҡорҙар урынлашҡан майҙандан бәләкәйерәк булғанлыҡтан, рационализаторҙар фекеренсә, сәкән менән «дөрөҫ булмаған» соҡорға эләгеү ихтималлығы кәмерәк, тип раҫлай рационализаторҙар[10].

Турнирҙар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Профессиональ ир-аттар араһындағы иң мөһим турнирҡар исемлегенә: Мастерс, АҠШ Асыҡ чемпионаты (US Open), Британия Асыҡ чемпионаты (The Open Championship) чемпионаты һәм Гольфсылар профессиональ берләшмәһе (PGA Championship) инә.

2009 йылдың 9 октябрендә Халыҡ-ара олимпия комитетының 121 сессияһында 2016 йылда Рио-де-Жанейрола үткән Олимпия уйындары программаһына гольфты индереү ҡаралған[11].

Мини-гольф

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]

Мини-гольф — XIX быуат уртаһынан башлап үҫеш алған уйын. Уйнау өсөн грин майҙансығына төрлө ҡаршылыҡтар ҡуйыла. Уйынсы маҡсаты — тупты мөмкин тиклем әҙ бәреүҙәр эсендә соҡорсоҡҡа төшөрөү. Уйын «паттер» сәкәне менән генә алып барыла.

Иҫкәрмәләр

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  1. ↑ Brasch, Rudolph. How did sports begin?: A look at the origins of man at play. — McKay, 1970.
  2. ↑ paganica (game) – Britannica Online Encyclopedia. Britannica.com. Дата обращения: 23 сентябрь 2010. Архивировано 16 сентябрь 2011 года.
  3. ↑ Golf (Chui wan) – China culture. Kaleidoscope.cultural-china.com (25 сентябрь 2009). Дата обращения: 23 сентябрь 2010. Архивировано 11 май 2013 года. 2013 йыл 26 март архивланған.
  4. ↑ The ultimate golf book. — Houghton Mifflin Harcourt, 2006. — P. 13. — ISBN 978-0-618-71025-6.
  5. ↑ Amateur Status. United States Golf Association. Дата обращения: 7 ноябрь 2007. Архивировано 1 октябрь 2007 года.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Краткий словарь гольфа.
  7. ↑ [golf.putter-club.com Краткий словарь гольфа].
  8. ↑ Словарь гольф-терминов 2011 йыл 4 июль архивланған. Ҡалып:Ru icon  (Тикшерелеү көнө: 15 август 2008)
  9. ↑ Mythbusters, 14-й эпизод 7-го сезона.
  10. ↑ Корейские ученые изобрели идеальный шар для гольфа
  11. ↑ Golf and Rugby Join 2016 Olympic Programme

Әҙәбиәт

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
  • Кевин Макгимпси, Дэвид Нич. Гольф: раритеты и реликвии. История гольфа в восемнадцати лунках. — Перевод с английского Михаила Гребнева под общей редакцией Алексея Николова. ИД «Анатолия», 176 с. Москва 2006
  • Кевин Макгимпси. Гольф: история мяча. — Перевод с английского Михаила Гребнева под общей редакцией Алексея Николова, ИД «Анатолия». 526 с. Москва 2006
  • Б. Галлахер, М. Уилсон. Гольф для начинающих. — Перевод Т. Новиковой. Фаир-Пресс, М. 2005, 192 с.

Һылтанмалар

[үҙгәртергә | сығанаҡты үҙгәртеү]
commons: Гольф Викимилектә
n: Гольф Викияңылыҡтарҙа
«https://ba.wikipedia.org/w/index.php?title=Гольф&oldid=1179827» битенән алынған