Прагляд крыніцы для Біблія

{{Хрысьціянства}}
'''Бі́блія''' ({{мова-el|βιβλία}} — «кнігі», «звод кніг»<ref name="Культ">Культуралогія…</ref><ref name="ЧалГр">Чалавек і грамадства:…</ref>) — збор старажытных рэлігійных тэкстаў, кананізаваны ў [[юдаізм|юдаізьме]] і [[хрысьціянства|хрысьціянстве]]<ref name="Культ"/><ref name="ЧалГр"/>. Хрысьціянская Біблія складаецца зь дзьвюх частак — [[Стары Запавет|Старога Запавету]], кнігі якога прызнаюцца ў [[юдаізм]]е, ды [[Новы Запавет|Новага Запавету]], створанага пасьля жыцьця [[Ісус Хрыстос|Ісуса Хрыста]]. Некаторыя групы ў хрысьціянстве ўключаюць у адзін ці абодва Запаветы сьвятыя пісаньні, сярод якіх самыя значныя завуцца [[апокрыф]]амі. У Стары Запавет уваходзяць кнігі, напісаныя да нараджэньня Хрыстовага і прынятыя хрысьціянскай царквой у склад пісаньня. Збольшага, ён супадае зь юдэйскай Бібліяй, але адрозьніваецца ад яе парадкам кніг і расстаноўкай акцэнтаў.

Біблія для большасьці хрысьціян уключае Новы Запавет, які апісвае жыцьцё і вучэньне Хрыста, лісты [[Апостал Павал|апостала Паўла]] ды іншых прыхільнікаў раньняе хрысьціянскае [[царква|царквы]], а таксама [[Адкрыцьцё|Кнігу Адкрыцьця]]. Новы Запавет уключае 27 кніг, галоўнай асобай якіх зьяўляецца Хрыстос. Большасьць кніг былі напісаныя на [[Старажытнагрэцкая мова|старажытнай грэцкай мове]].

== Аўтарства ==
Біблія пісалася рознымі аўтарамі на працягу многіх стагодзьдзяў, згодна з традыцыйным пунктам гледжаньня ў хрысьціянстве — з XV стагодзьдзя да н. э. па I стагодзьдзе н. э. Многія сьвецкія дасьледчыкі прытрымліваюцца меркаваньняў аб больш позьнім паходжаньні кніг Старога Запавету. Некаторыя сучасныя дасьледчыкі прытрымліваюцца думкі пра тое, што большасьць кніг Старога Запавету і ўсё Эвангельля былі напісаныя ананімнымі аўтарамі<ref name="Harris">Harris, Stephen L., Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985.</ref>. Тэксты Эвангельляў існавалі ў ананімным выглядзе да пачатку другога стагодзьдзя, калі ім было прыпісана аўтарства<ref name="Donald Guthrie 1990 pp. 37-40">Donald Guthrie, New Testament Introduction (Leicester, England: Apollos, 1990), pp. 37—40</ref>.

Гістарычныя цэрквы лічаць, што сапраўднасьць кніг Сьвятога Пісаньня сьведчыць сьвятаайцоўская спадчына: сьвятыя мужы першых стагодзьдзяў, якія маглі чуць казаньне Эвангельля, альбо ад саміх апосталаў ці ад іх бліжэйшых вучняў, склалі канон кніг, якія можна было назваць Сьвятым Пісаньнем (у адрозьненьне ад [[Паданьне|паданьняў]] і [[апокрыф]]аў). Лічыцца, што сапраўднасьць кніг вызначаецца па адпаведнасьці зьместу кніг апостальскай веры.

У XVIII стагодзьдзі дакладнасьць традыцыйнага прыпісваньня біблейскіх кніг канкрэтным аўтарам была пастаўлена пад сумнеў<ref name="Donald Guthrie 1990 pp. 37-40"/>. У цяперашні час некаторыя навукоўцы лічаць, што большасьць кніг былі адрэдагаваныя і зьменены, і па гэтай прычыне аднавіць зьмест арыгінала ў наш час амаль немагчыма<ref>
* John Mill, ''Novum Testamentum Graecum, cum lectionibus variantibus MSS''. (Oxford 1707)
* E. Nestle, ''Einfürung in das Griechische Neue Testament'',Göttingen, 1897, S. 23.
* Bruce M. Metzger, Bart D. Ehrman ''The Text of the New Testament: Its Transmission, Corruption and Restoration'', [[Oxford University Press]], 2005, p. 154.
* Bart D. Ehrman: ''Misquoting Jesus — The Story Behind Who Changed the Bible and Why'', p. 90 [http://www.biblicalstudies.org.uk/pdf/jma/nts-mss_5_arlandson.pdf (review)]</ref>.

== Стары Запавет ==
{{Асноўны артыкул|Кнігі Старога Запавету}}
[[Біблійны канон|Кананічны]] тэкст Старога Запавету ўключае 39 кніг, некананічны грэцкі пераклад [[Сэптуагінта]] — на 11 кніг болей. Тэкст Старога Запавету напісаны на [[Арамейская мова|арамейскай мове]], якая ў той час ужывалася [[жыд]]амі ў паўсядзённым жыцьці. Паводле юдаісцкай традыцыі Стары Запавет ([[Танах]]) дзеліцца на 3 часткі: «Закон» ([[Тора]]), «Прарокі» ([[Нэвіім]]) і «Пісаньні» ([[Кетувім]]).
{| align="center" style="border: 1px solid #c0c090;background-color:#FFF68F"
|+'''† Кнігі [[Стары Запавет|Старога Запавету]] †'''
! Беларуская<br />назва
! Лацінская<br />назва
! Грэцкая<br />назва
! Назва<br />ў [[Танах]]у
|-
|[[Быцьцё (кніга)|Быцьцё]]||Genesis||Γένεσις||בְּרֵאשִׁית
|-
|[[Кніга Выхаду|Выхад]]||Exodus||Ἔξοδος||שְׁמוֹת
|-
|[[Лявіт]]||Leviticus||Λευϊτικòν||וַיִּקְרָא
|-
|[[Лікі]]||Numeri||Ἀριθμοὶ||בְּמִדְבַּר
|-
|[[Другі закон]]||Deuteronomium||Δευτερονόμιον||דְּבָרִים
|-
!colspan=6|
|-
|[[Кніга Ісуса сына Нава]]||Iosue||Ἰησοῦς||יְהוֹשֻׁעַ
|-
|[[Кніга Судзьдзяў]]||Iudicum||Κριταὶ||שׁוֹפְטִים
|-
|[[Кніга Рут]]||Ruth||Ροὺθ||רוּת
|-
|[[Першая кніга Царстваў]]||I Samuelis||Βασιλειων Α'||שְׁמוּאֵל א׳
|-
|[[Другая кніга Царстваў]]||II Samuelis||Βασιλειων Β'||שְׁמוּאֵל ב׳
|-
|[[Трэцяя кніга Царстваў]]||I Regum||Βασιλειων Γ'||מְלָכִים א׳
|-
|[[Чацьвёртая кніга Царстваў]]||II Regum||Βασιλειων Δ'||מְלָכִים ב׳
|-
|[[Першая кніга Летапісаў]]||I Paralipomenon||Παραλειπομένων Α'||דִּבְרֵי הַיָּמִים א׳
|-
|[[Другая кніга Летапісаў]]||II Paralipomenon||Παραλειπομένων Β'||דִּבְרֵי הַיָּמִים ב׳
|-
|[[Кніга Эздры]]||Esdrae||Ἒσδρας||עֶזְרָא
|-
|[[Кніга Нээміі]]||Nehemiae||Νεεμιας||נְחֶמְיָה
|-
|[[Кніга Эстэр]]||Esther||Ἐσθὴρ||אֶסְתֵּר
|-
|[[Кніга Ёва]]||Iob||Ἰῶβ||אִיּוֹב
|-
|[[Псалтыр]]||Psalmorum||Ψαλμοὶ||תְּהִלִּים
|-
|[[Кніга Выслоўяў Саламонавых]]||Proverbiorum||Παροιμιαι||מִשְׁלֵי
|-
|[[Кніга Эклезіяста, альбо Прапаведніка]]||Ecclesiasticus||Ἐκκλησιαστὴς||קֹהֶלֶת
|-
|[[Найвышэйшая Песьня Саламонава]]||Canticum Canticorum||ᾎσμα||שִׁיר הַשִּׁירִים
|-
|[[Кніга прарока Ісаі]]||Isaiae||Ἠσαΐας||יְשַׁעְיָהוּ
|-
|[[Кніга прарока Ераміі]]||Ieremiae||Ιερεμίας||יִרְמְיָהוּ
|-
|[[Ераміін Плач]]||Lamentationes||Θρῆνοι||אֵיכָה
|-
|[[Кніга прарока Езэкііля]]||Ezechielis||Ἰεζεκιὴλ||יְחֶזְקֵאל
|-
|[[Кніга прарока Данііла]]||Danielis||Δανιὴλ||דָּנִיֵּאל
|-
|[[Кніга Асіі]]||Osee||Ὡσηὲ||הוֹשֵׁעַ
|-
|[[Кніга Ёіля]]||Ioel||Ἰωὴλ||יוֹאֵל
|-
|[[Кніга Амоса]]||Amos||Ἀμὼς||עָמוֹס
|-
|[[Кніга Аўдзея]]||Abdiae||Ἀβδιοὺ||עֹבַדְיָה
|-
|[[Кніга Ёны]]||Ionae||Ἰωνᾶς||יוֹנָה
|-
|[[Кніга Міхея]]||Michaeae||Μιχαίας||מִיכָה
|-
|[[Кніга Навума]]||Nahum||Ναοὺμ||נַחוּם
|-
|[[Кніга Абакума]]||Habacuc||Αμβακοὺμ||חֲבַקּוּק
|-
|[[Кніга Сафона]]||Sophoniae||Σοφονίας||צְפַנְיָה
|-
|[[Кніга Агея]]||Aggaei||Ἁγγαῖος||חַגַּי
|-
|[[Кніга Захарыі]]||Zachariae||Ζαχαρίας||זְכַרְיָה
|-
|[[Кніга Малахіі]]||Malachiae||Μαλαχίας||מַלְאָכִי
|}

== Новы Запавет ==
{{Асноўны артыкул|Кнігі Новага Запавету}}
Новы Запавет уключае 27 кніг, напісаных на [[Старажытнагрэцкая мова|старажытнагрэцкай мове]], у якіх апісваецца жыцьцё і дзейнасьць [[Ісус Хрыстос|Ісуса Хрыста]] — 4 [[Дабравесьці]], пашырэньне ягонага вучэньня. Таксама значную частку Новага Запавету складаюць лісты або пасланьні да тагачасных вернікаў [[Рымская імпэрыя|Рымскай імпэрыі]] ў [[Грэцыя|Грэцыі]], [[Малая Азія|Малой Азіі]], [[Палестына|Палестыны]] ды [[Рым]]у. Сканчаецца Новы Запавет кнігай [[Апакаліпсіс]].
{| align="center" style="border: 1px solid #c0c090;background-color:#FFF68F"
|+'''† Кнігі [[Новы Запавет|Новага Запавету]] †'''
! rowspan=2 | Беларуская<br />назва
! rowspan=2 | Лацінская<br />назва
! colspan=3 | Скарачэньне
! rowspan=2 | Мова арыгінала
|-
! Бел.
! Поўн.
! Мін.
<tr>
  <td>[[Эвангельле паводле Мацьвея]]
  <td>Evangelium secundum Matthaeum
  <td>Мт
  <td>Mt
  <td>Mt
  <td>Грэцкая ([[Кайнэ]])
</tr>
<tr>
  <td>[[Эвангельле паводле Марка]]
  <td>Evangelium secundum Marcum
  <td>Мр,Мк
  <td>Mk
  <td>M,Mk
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Эвангельле паводле Лукі]]
  <td>Evangelium secundum Lucam
  <td>Лк
  <td>Lk
  <td>L,Lk
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Эвангельле паводле Яна]]
  <td>Evangelium secundum Ioannem
  <td>Ян
  <td>Jn
  <td>Jn,Jo
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Дзеяньні Апосталаў]]
  <td>Actus Apostolorum
  <td>Дзеян
  <td>Acts
  <td>A
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Ліст да Рымлянаў]]
  <td>Epistula ad Romanos
  <td>Рым
  <td>Rom
  <td>Ro
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Першы ліст да Карынцянаў]]
  <td>Epistula I ad Corinthios
  <td>1 Кар
  <td>1 Cor
  <td>1C
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Другі ліст да Карынцянаў]]
  <td>Epistula II ad Corinthios
  <td>2 Кар
  <td>2 Cor
  <td>2C
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Ліст да Галятаў]]
  <td>Epistula ad Galatas
  <td>Гал
  <td>Gal
  <td>G
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Ліст да Эфэсянаў]]
  <td>Epistula ad Ephesios
  <td>Эф
  <td>Eph
  <td>E
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Ліст да Піліпянаў]]
  <td>Epistula ad Philippenses
  <td>Піл
  <td>Phil
  <td>Phi
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Ліст да Каласянаў]]
  <td>Epistula ad Colossenses
  <td>Кал
  <td>Col
  <td>C
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Першы ліст да тэсалёнікійцаў]]
  <td>Epistula I ad Thessalonicenses
  <td>1 Тэс
  <td>1 Thess
  <td>1Th
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Другі ліст да тэсалёнікійцаў]]
  <td>Epistula II ad Thessalonicenses
  <td>2 Тэс
  <td>2 Thess
  <td>2Th
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Першы ліст да Цімафея]]
  <td>Epistula I ad Timotheum
  <td>1 Цім
  <td>1 Tim
  <td>1T
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Другі ліст да Цімафея]]
  <td>Epistula II ad Timotheum
  <td>2 Цім
  <td>2 Tim
  <td>2T
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Ліст да Тытуса]]
  <td>Epistula ad Titum
  <td>Тыт
  <td>Tit
  <td>T
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Ліст да Філімона]]
  <td>Epistula ad Philemonem
  <td>Флм
  <td>Philem
  <td>P
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Ліст да Габрэяў]]
  <td>Epistula ad Hebraeos
  <td>Гбр
  <td>Heb
  <td>H
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Ліст Якава]]
  <td>Epistula Iacobi
  <td>Як
  <td>Jas
  <td>Ja
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Першы ліст Пятра]]
  <td>Epistula I Petri
  <td>1 Пят
  <td>1 Pet
  <td>1P
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Другі ліст Пятра]]
  <td>Epistula II Petri
  <td>2 Пят
  <td>2 Pet
  <td>2P
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Першы ліст Яна]]
  <td>Epistula I Ioannis
  <td>1 Ян
  <td>1 Jn
  <td>1J, 1Jn
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Другі ліст Яна]]
  <td>Epistula II Ioannis
  <td>2 Ян
  <td>2 Jn
  <td>2J, 2Jn
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Трэці ліст Яна]]
  <td>Epistula III Ioannis
  <td>3 Ян
  <td>3 Jn
  <td>3J, 3Jn
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Ліст Юды]]
  <td>Epistula Iudae
  <td>Юд
  <td>Jude
  <td>J
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
<tr>
  <td>[[Адкрыцьцё Яна Багаслова]]
  <td>Apocalypsis Ioannis
  <td>Адкр.
  <td>Rev
  <td>R
  <td>Грэцкая (Кайнэ)
</tr>
|}

== Пераклады ==
[[Файл:Biblia Ruska.jpg|міні|[[Біблія Францішка Скарыны|Біблія]], надрукаваная [[Францішак Скарына|Францішкам Скарынам]] у 1517 годзе]]
{{Асноўны артыкул|Пераклады Бібліі}}
Біблія зьяўляецца найбольш перакладанай кнігай у сьвеце. На 31 студзеня 2007 року Біблія выдадзеная на 438 мовах, акрамя таго Новы Запавет перакладзены яшчэ на 1168 моваў, а на 848 моваў Біблія перакладзена часткова. Згодна са зьвесткамі [[Кніга рэкордаў Гінэса|кнігі рэкордаў Гінэса]] агульны наклад аддрукаваных Біблій з 1815 па 1975 склаў 2,5 мільярды асобнікаў.

=== На беларускую мову ===
{{Асноўны артыкул|Пераклады Бібліі на беларускую мову}}

На тэрыторыі Беларусі сьпісы асобных біблейскіх кніг або іх фрагмэнтаў зьявіліся, верагодней за ўсё, пасьля хрышчэньня Русі (986—988). На працягу многіх стагодзьдзяў Біблія на тэрыторыі сучаснай Беларусі чыталася на [[Царкоўнаславянская мова|царкоўнаславянскай]] мове. Вядомы дзясяткі рукапісаў XI—XV стагодзьдзяў на царкоўнаславянскай мове. Магчыма, перапісваньнем сьвятых кніг займалася [[Эўфрасіньня Полацкая]] (XII ст.). Пра сталую біблейскую традыцыю на тэрыторыі Беларусі сьведчаць рукапісныя помнікі: [[Аршанскае Эвангельле|Аршанскае]], [[Полацкае Эвангельле|Полацкае]], [[Друцкае Эвангельле|Друцкае]] Эвангельлі, [[Смаленскі псалтыр]] і інш.

[[Пераклады Бібліі на беларускую мову|Першым]] унікальным навукова-папулярным друкаваным выданьнем Бібліі на роднай мове, блізкай да тагачаснай [[Старабеларуская мова|старабеларускай]] літаратурнай мовы, была Біблія [[Ф. Скарына|Ф. Скарыны]]. 6 жніўня 1517 году ён выпускае Псалтыр, потым амаль кожны месяц — новую кнігу Бібліі. За два гады ён выдаў 23 ілюстраваныя кнігі. У першую беларускую Біблію выдавец уключыў амаль паўсотні ілюстрацыяў: шматлікія застаўкі, іншыя дэкаратыўныя элемэнты, якія гармануюць зь вёрсткай старонак, шрыфтам і тытульнымі лістамі. У яго [[Прага|праскіх]] выданьнях мноства арнамэнтальных упрыгожаньняў і графічных ініцыялаў. У сакавіку 1525 ў [[Вільня|Вільні]] Скарына выпусьціў «Апостал» («Дзеі і пасланьні апосталаў»).

Наступным значным перакладам зьявілася праца [[Васіль Цяпінскі|Васіля Цяпінскага]]. Ён быў вядомым прыхільнікам [[Рэфармацыя|Рэфармацыі]] ў Беларусі, заснаваў у сваім маёнтку Цяпіна друкарню. Ён выдаў Эвангельля ад Мацьвея, Марка і пачатак Лукі на дзьвюх мовах: царкоўнаславянскай і беларускай.

Пазьней у 1563 выдадзена [[Берасьцейская Біблія]] (Радзівілаўская Біблія). Выданьнем біблейскіх кніг займаўся [[Сымон Будны]], [[Іван Фёдараў]] і [[Пётар Мсьціславец]], [[Сьпірыдон Собаль]], {{Не перакладзена|Максім Вашчанка||be|Максім Ярмалініч Вашчанка}} й іншыя<ref name="ЧалГр"/>.

На працягу XVII—XIX стагодзьдзяў не было зроблена ні аднаго перакладу на беларускую мову.

На пачатку 1920-х гадоў [[Баптызм|баптысцкі]] прэсьвітар зь Берасьця [[Лукаш Дзекуць-Малей]] пераклаў Эвангельле на беларускую мову. Пазьней свае паслугі перакладу прапанаваў [[Антон Луцкевіч]]. Ён і далучыўся да працы Дзекуць-Малея. У 1931 годзе выйшаў іх сумесны пераклад Новага Запавету і псалмоў. Наступны пераклад па храналёгіі належыць да [[Вінцэнт Гадлеўскі|Вінцэнта Гадлеўскага]], які скончыў пераклад Новага Запавету да 1930 году, аднак супрацьстаяньне каталіцкіх уладаў дазволіла выпусьціць Новы Запавет толькі ў 1939 г. Вінцэнт пачаў перакладаць і Стары Запавет, аднак загінуў падчас вайны ад рук [[гестапа]]. Яго працу працягнуў [[Пётар Татарыновіч]]. Аднак пераклад Гадлеўскага і Татарыновіча моцна насычаны палянізмамі. Наступны пераклад зьвязаны зь імем [[Янка Станкевіч|Янкі Станкевіча]]. Ён першы, хто перавёў ўсю Біблію на беларускую мову. Варта згадаць пераклады Мікалая Мацукевіча, [[Ян Пятроўскі|Яна Пятроўскага]], [[Міхась Міцкевіч|Міхася Міцкевіча]] (брата [[Якуб Колас|Якуба Коласа]]), [[Анатоль Клышка|Анатоля Клышкі]], Уладзіслава Чарняўскага. У 2002 годзе [[Васіль Сёмуха]] выдаў у Менску пераклад ўсёй Бібліі<ref>[https://web.archive.org/web/20130907061200/http://holybible.by/by.html Біблія на беларускай мове]</ref> на беларускую мову [[тарашкевіца]]й. З 1989 году ажыцьцяўляе дзейнасьць па перакладзе Сьвятога Пісаньня Беларуская Біблейская камісія, арганізаваная пры [[Беларуская Праваслаўная Царква|Беларускай Праваслаўнай Царкве]] мітрапалітам [[Філарэт (Вахрамееў)|Філарэтам]]. На дадзены момант зроблены пераклад чатырох Эвангельляў і рыхтуецца да друку Дзеяньні Апосталаў.

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Літаратура ==
* Культуралогія: Энцыклапедычны даведнік. -Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2003. {{ISBN|985-11-0277-6}}.
* Г. В. Сініла. Біблія як феномен культуры і літаратуры. Мінск: Беларуская навука, 2003.
* {{Літаратура/Скарына Ф. Творы}}
* Чалавек і грамадства: Энцыклапедычны даведнік. -Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1998. {{ISBN|985-11-0108-7}}.

== Вонкавыя спасылкі ==
{{Commons}}
* [http://knihi.com/none/Biblija.html Поўны тэкст Бібліі ў перакладзе Васіля Сёмухі]
* [https://web.archive.org/web/20071017050051/http://knihi.net/index.php?productID=288 Купіць Біблію (пераклад Васіля Сёмухі)]

[[Катэгорыя:Біблія| ]]