Прагляд крыніцы для Хартыя’97

{{Арганізацыя
|назва           = «Хартыя’97»
|арыгінальная назва = 
|выява           = ЗНАК ХАРТЫЯ 97.svg
|рамка выявы     = 
|памер выявы     = 
|альтэрнатыўны тэкст выявы = 
|подпіс выявы    = 
|мапа            = 
|памер мапы      = 
|альтэрнатыўны тэкст мапы = 
|подпіс мапы     = 
|мапа 2          = 
|абрэвіятура     = 
|дэвіз           = 
|папярэднік      = 
|наступнік       = 
|дата ўтварэньня = {{Дата пачатку|10|11|1997|1}}
|дата спыненьня існаваньня = 
|тып             = 
|юрыдычны статус = Арганізацыйны камітэт
|мэта            = Аднова народаўладзьдзя ў Беларусі
|штабкватэра     = [[Варшава]] ([[Польшча]])
|месцазнаходжаньне = 
|каардынаты      = 
|дзейнічае ў рэгіёнах = 
|сяброўства      = 
|афіцыйныя мовы  = 
|генэральны сакратар = 
|пасада кіраўніка = Міжнародны каардынатар
|імя кіраўніка   = [[Андрэй Саньнікаў]]
|пасада кіраўніка 2 = 
|імя кіраўніка 2 = 
|пасада кіраўніка 3 = 
|імя кіраўніка 3 = 
|пасада кіраўніка 4 = 
|імя кіраўніка 4 = 
|асноўныя асобы  = 
|кіроўны орган   = 
|матчыная кампанія = 
|зьвязаныя кампаніі = 
|бюджэт          = 
|колькасьць супрацоўнікаў = 
|колькасьць валянтэраў = 
|сайт            = [http://www.charter97.org/be/news/ www.charter97.org]
|заўвагі         = 
|колішняя назва  = 
}}
«'''Хартыя’97'''» — абвешчанае 10 лістапада 1997 году беларускае грамадзянскае [[Зацікаўленае згуртаваньне|згуртаваньне]] адновы [[Народаўладзьдзе|народаўладзьдзя]] ў Беларусі замест усталяванай [[Дыктатура|дыктатуры]] ([[Аляксандар Лукашэнка|Аляксандра Лукашэнкі]]) дзеля прадухіленьня ўтварэньня [[Таталітарызм|таталітарнай]] імпэрыі на [[СССР|постсавецкай]] прасторы. Складзеная па аналёгіі з [[Хартыя 77|Хартыяй’77]] — дэклярацыяй, што абвесьціла прынцыпы пераадоленьня таталітарызму і аднаўленьня дэмакратыі ў [[Чэхаславаччына|Чэхаславаччыне]]. Тэкст на прапанову [[журналіст]]а [[Зьміцер Бандарэнка|Зьмітра Бандарэнкі]]<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=10 гадоў Хартыі’97|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2007/11/10/1445|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=10 лістапада 2007|дата доступу=23 кастрычніка 2014}}</ref> напісаў псыхоляг [[Уладзімер Мацкевіч (палітоляг)|Уладзімер Уладзімеравіч Мацкевіч]]<ref>{{Спасылка | аўтар = | прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = | url = http://new.racyja.by/print/content/khto-ests-khto-u-belarusi?entry=319| загаловак = Мацкевіч Уладзімер Уладзімеравіч| фармат = | назва праекту = Хто ёсьць хто ў Беларусі| выдавец = [[Беларускае Радыё Рацыя|Радыё «Рацыя»]]| дата = 28 лютага 2012 | мова = | камэнтар = }}</ref>. Канстатавала парушэньні правоў чалавека ў Беларусі, разбурэньне нацыянальнай культуры. Тэкст апублікавалі тагачасныя вядучыя незалежныя газэты: «[[Имя]]», «[[Белорусская деловая газета|БДГ]]», «[[Народная воля]]», «[[Свабода (газэта, 1990)|Свабода]]», «[[Свободные новости]]» і іншыя.

У арганізацыйны камітэт грамадзкай ініцыятывы ў розны час уваходзілі [[Андрэй Саньнікаў]], [[Аляксандар Мілінкевіч]], [[Уладзімер Мацкевіч (палітоляг)|Уладзімер Мацкевіч]], [[Віктар Івашкевіч]], [[Людміла Гразнова]], {{артыкул у іншым разьдзеле|Пётар Марцаў|Пётар Марцаў|be|Пётр Паўлавіч Марцаў}}, [[Юры Хашчавацкі]] і іншыя вядомыя дзеячы. Першымі Хартыю падпісалі 104 вядомыя ў краіне палітыкі, грамадзкія і культурныя дзеячы, журналісты. З найбольш значных урадоўцаў сярод іх былі 2-ія [[Міністэрства ўнутраных справаў Рэспублікі Беларусь|міністар унутраных справаў]] [[Юры Захаранка]] (1994—1995), [[Міністэрства абароны Рэспублікі Беларусь|міністар абароны]] [[Павал Паўлавіч Казлоўскі|Павал Казлоўскі]] (1992—1994), старшыня [[Нацыянальны банк Рэспублікі Беларусь|Нацыянальнага банку]] [[Станіслаў Багданкевіч]] (1991—1995) і [[Сьпіс прэм’ер-міністраў Беларусі|старшыня ўраду]] [[Міхаіл Чыгір]] (1994—1996), міністар зьнешніх эканамічных сувязяў [[Міхаіл Марыніч]] (1994—1998), усе 3 старшыні [[Вярхоўны Савет Рэспублікі Беларусь|Вярхоўнага Савету]] [[Станіслаў Шушкевіч]] (1991—1994), [[Мечыслаў Грыб]] (1994—1996) і [[Сямён Шарэцкі]] (1996). Пазьней дакумэнт падпісалі больш за 100&nbsp;000 грамадзян Беларусі.<ref name="bsdp">[https://archive.today/20130703225238/http://bsdp.org/?q=be/node/4255 Віншуем Хартыю’97 з юбілеем!]</ref>

== Сайт ==
{{Сайт
|імя            = «Хартыя’97»
|лягатып        = 
|здымак экрана  = 
|подпіс         = 
|url            = [http://www.charter97.org/be/news/ www.charter97.org]
|слоган         = 
|alexa          = 20 (у Беларусі)
|камэрцыйны     = не
|тып            = навіновы
|рэгістрацыя    = няма
|мовы           = [[Беларуская мова|Беларуская]], [[Ангельская мова|ангельская]], [[Расейская мова|расейская]] 
|уладальнік     = 
|аўтар          = 
|пачатак працы  = {{Дата пачатку|11|9|1998|1}}
|прыбытак       = 
|бягучы стан    = Дзейны
}}
У ліпені 1998 г. адбылася рэгістрацыя дамэну charter97.org і стварэньне першага дызайну старонкі. 11 верасьня сайт пачаў працу. Абнаўленьне разьдзелаў адбывалася штомесяц. Ладзілася рассылка навінаў на [[Электронная пошта|электронную пошту]]. Сайт патрапіў у 20-ку найбольш наведвальных грамадзка-палітычных бачынаў паводле расейскага вэб-лічыльніка «[[Рамблер]]». 4 студзеня 1999 году пачалося штодзённае абнаўленьне навінаў і зьмяніўся выгляд сайту, які стаўся 43-ім дададзеным у каталёг беларускага вэб-лічыльніка «Акавіта» ([http://www.akavita.by/be www.akavita.by]). 30 траўня бачына ўпершыню займела больш за 1000 непаўторных наведнікаў за дзень праз асьвятленьне [[Трагедыя на Нямізе|трагедыі на Нямізе]], зьвесткі і фатаздымкі аб якой скарысталі замежныя выданьні. 21 ліпеня ўпершыню адбылася наўпроставая перадача зь Менску ў [[сеціва]] аб вулічным сходзе «Провады прэзыдэнта», прысьвечаным сканчэньню прэзыдэнцкіх паўнамоцтваў А. Лукашэнкі. Таксама цягам году адбыліся першыя он-лайн-канфэрэнцыі з палітыкамі.

9 верасьня 2001 году Дзяржаўны цэнтар бясьпекі зьвестак, які кіраваў [[DNS|сыстэмай дамэнных імёнаў]] у зоне [[.by]], на загад [[Савет бясьпекі Рэспублікі Беларусь|Савету бясьпекі Рэспублікі Беларусь]] блякаваў доступ да сайту ў Беларусі падчас [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2001 году|прэзыдэнцкіх выбараў]]. 19 красавіка 2002 году сайт упершыню зьмясьціў відэакліпы аб вулічным шэсьці «Так жыць нельга». У кастрычніку лік наведнікаў дасягнуў 50 тыс. з 80 краінаў, бо сайт ад пачатку меў ангельскамоўную вэрсію. Увосень 2003 году першым навіны сайту пачаў разьмяшчаць расейскі партал «[[Яндэкс]]». З 17 кастрычніка 2004 году сайт зноў блякавалі цягам тыдня вулічных шэсьцяў супраць [[махінацыя]]ў з вынікамі [[Парлямэнцкія выбары ў Беларусі 2004 году|парлямэнцкіх выбараў]] і [[Рэфэрэндум у Беларусі 2004 году|рэфэрэндуму]]. З 19 сакавіка 2006 году бачыну блякавалі да разгону 25 сакавіка вулічнага сходу на [[Кастрычніцкая плошча (Менск)|Кастрычніцкай плошчы]] сталіцы супраць фальсыфікаваньня вынікаў [[Прэзыдэнцкія выбары ў Беларусі 2006 году|прэзыдэнцкіх выбараў]]. Увосень 2007 году адбыўся запуск сучаснага дызайну сайту<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Сайту Хартыі - 10 год|спасылка=http://m.charter97.eu/be/news/2008/9/11/10044|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=11 верасьня 2008|дата доступу=23 кастрычніка 2014}}</ref>. У красавіку 2010 году сайт займаў 19 месца ў рэйтынгу беларускіх сайтаў па колькасьці наведвальнікаў зь Беларусі паводле зьвестак «Акавіты»<ref>[https://web.archive.org/web/20090107063938/http://top.akavita.com/All/30days/visitors/by/ У красавіку 2010 году сайт займаў 19 месца ў рэйтынгу беларускіх сайтаў па колькасьці наведвальнікаў зь Беларусі паводле зьвестак «Акавіты»]</ref>. 23 сакавіка 2011 году [[Генэральная пракуратура Рэспублікі Беларусь]] вынесла пазасудовую пастанову аб закрыцьці наўпроставага доступу да сайту з [[урад]]авых установаў на падставе ўласнага абвінавачаньня ў парушэньні часткі 2 артыкула 8 Закону аб масавых мерапрыемствах у Рэспубліцы Беларусь («Да атрыманьня дазволу на правядзенне масавага мерапрыемства.. асобы ня маюць права абвяшчаць у сродках масавай інфармацыі аб даце, месцы і часе яго правядзеньня»)<ref>{{Спасылка | аўтар = Сяргей Гезгала| прозьвішча = | імя = | аўтарlink = | суаўтары = | дата публікацыі = 11 красавіка 2011| url = http://pda.nn.by/artykul/53012.html| загаловак = У Беларусі абмежаваны доступ да сайтаў «Хартыя-97» і «Беларускі партызан»| фармат = | назва праекту = | выдавец = [[Наша Ніва]]| дата = 28 лютага 2012 | мова = | камэнтар = }}</ref>. 29 і 30 сьнежня 2011 году сайт прыпыняў працу праз узлом<ref>{{Навіна|аўтар= [[БелаПАН]]|загаловак=Сайт «Хартыя’97» паўторна ўзламаны, прыпыніў працу|спасылка=http://pda.nn.by/artykul/65924.html|выдавец=[[Наша Ніва]]|дата публікацыі=30 сьнежня 2011|дата доступу=1 сакавіка 2013}}</ref>. 14 верасьня 2012 году сайт займеў сваю сядзібу ў [[Варшава|Варшаве]] ([[Польшча]])<ref>{{Навіна|аўтар=[[Зьміцер Уласаў]]|загаловак=У Варшаве адкрыўся офіс «Хартыі-97»|спасылка=http://by.belapan.by/archive/2012/09/14/eu_eu_574484_574487/|выдавец=[[БелаПАН]]|дата публікацыі=14 верасьня 2012|дата доступу=1 сакавіка 2013}}</ref>.

24 студзеня 2018 году доступ да вэб-сайту ''chapter97.org'' быў заблякаваны па ўсёй краіне ў адпаведнасьці з рашэньнем [[Міністэрства інфармацыі Рэспублікі Беларусь]].<ref name=":0">{{cite web|first=Евгений|last=Жуков|url=https://www.dw.com/ru/%D0%B2-%D0%B1%D0%B5%D0%BB%D0%B0%D1%80%D1%83%D1%81%D0%B8-%D0%B7%D0%B0%D0%B1%D0%BB%D0%BE%D0%BA%D0%B8%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B0%D0%BB%D0%B8-%D0%BE%D0%BF%D0%BF%D0%BE%D0%B7%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%BE%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B9-%D1%81%D0%B0%D0%B9%D1%82-%D1%85%D0%B0%D1%80%D1%82%D0%B8%D1%8F-97/a-42296689|title=В Беларуси заблокировали оппозиционный сайт "Хартия-97"|publisher=[[Нямецкая хваля]]|date=2018-01-24|language=ru|accessdate=2021-06-15|аўтар=Евгений Жуков.}}</ref> Радавыя чытачы парталу зь [[Беларусь|Беларусі]] вымушаны карыстацца спэцыяльнымі праграмамі, проксі-сэрверамі і ўсялякага роду ананімімайзерамі. З замежных [[IP-адрас|IP-адрасоў]] доступ на сайт кампаніі вольны.<ref name=":0" />

У жніўні 2022 году беларускія ўлады прызналі «Хартыю» экстрэмісцкім фармаваньнем<ref>{{cite web|title=МВД Белоруссии признало экстремистским издание "Хартия'97"|url=https://www.interfax.ru/world/860029|work=[[Інтэрфакс]]|date=2022-08-31|accessdate=2022-09-17|language=ru}}</ref>. Раней у 2021–2022 гадах яе тэлеграм-канал, лягатып, сайт і старонкі ў сацыяльных сетках былі ўнесены ў сьпіс экстрэмісцкіх матэрыялаў<ref>[https://www.sb.by/articles/respublikanskiy-spisok-ekstremistskikh-materialov-2020.html Республиканский список экстремистских материалов]</ref>.

=== Журналісты ===
* [[Алег Бябенін]], заснавальнік і першы кіраўнік (1998—2010)
* [[Натальля Радзіна]], рэдактарка
* [[Мікалай Халезін]]
* [[Аляксандар Атрошчанкаў]]

=== Крытыка ===
Уранку 11 красавіка 2007 году сайт зьмясьціў [[Цэнзура|адцэнзураваную]] частку [[інтэрвію]] старшыні [[Кансэрватыўна-Хрысьціянская Партыя — БНФ|Кансэрватыўна-хрысьціянскай партыі — БНФ]] [[Зянон Пазьняк|Зянона Пазьняка]], якое той даў [[Сяргей Навумчык|Сяргею Навумчыку]] для [[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]] ў [[Нью-Ёрк]]у ([[ЗША]])<ref>{{Навіна|аўтар=|загаловак=Зянон Пазьняк: «У тую ноч кіраваў "апэрацыяй" Лукашэнка»|спасылка=http://www.charter97.eu/bel/news/2007/04/11/poznyak|выдавец=Хартыя’97|дата публікацыі=11 красавіка 2007|дата доступу=23 кастрычніка 2014}}</ref>. А 17-ай гадзіне поўны тэкст інтэрвію зьявіўся на сайце радыё<ref>{{Навіна|аўтар=[[Сяргей Навумчык]]|загаловак=Зянон Пазьняк: «У тую ноч кіраваў “апэрацыяй” Лукашэнка»|спасылка=http://www.svaboda.mobi/a/756565.html|выдавец=[[Свабода (радыё)|Радыё «Свабода»]]|дата публікацыі=11 красавіка 2007|дата доступу=23 кастрычніка 2014}}</ref>. На сайце «Хартыі’97» зь інтэрвію выкрэсьлілі ўрывак з адказу датычна гвалтоўнага спыненьня галадоўкі супраць неканстытуцыйнага [[Рэфэрэндум у Беларусі 1995 году|рэфэрэндуму 1995 году]]: «Што да некаторых псэўдаапазыцыйных дзеячоў, дык яны альбо тады былі ў хунце, падтрымлівалі Лукашэнку ў гэтай гнюснай справе, альбо, ў лепшым выпадку, маўчалі. Гэта прэм’ер Чыгір, [[Віктар Ганчар|Ганчар]], [[Зьміцер Булахаў|Булахаў]], [[Анатоль Лябедзька|Лябедзька]], міністры [[Васіль Севасьцьянавіч Лявонаў|Лявонаў]] і [[Міхаіл Марыніч|Марыніч]], [[Аляксандар Фядута|Фядута]]». Таксама выкрэсьлілі згадку пра былых дэпутатаў [[Палата прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь|Палаты прадстаўнікоў]] [[Сьпіс дэпутатаў НС РБ 2-га скліканьня|2-га скліканьня]] [[Сяргей Скрабец|Сяргея Скрабца]] і [[Валер Фралоў|Валерыя Фралова]]: «Нядаўна ў Менску два арыгіналы кухоннай думкі на поўным сур’ёзе прыкінуліся сьвяцейшымі за Лукашэнку (ўсё згодна з „тэорыяй шлангу“) і абвясьцілі мітынг „едіненія“ з Расеяй, пад Бел-Чырвона-Белым Сьцягам і расейскім трыкалёрам».

З апошняга адказу аб ігнараваньні праблемаў беларускай мовы і нацыянальнай культуры выдалілі 3 з 4 [[абзац]]аў: «Чужая імпэрская [[прапаганда]] супрацьпастаўляе Адраджэньню пазыцыю „[[статус кво]]“, якая накіраваная на замацаваньне вынікаў [[Акупацыя|акупацыйнай]] палітыкі ў якасьці {{Артыкул у іншым разьдзеле|Грамадзкая норма|сацыяльнай нормы|en|Norm (social)}}, на якую мусіць абапірацца ўсялякае праўнае і грамадзкае дзеяньне. Зьмяненьне дэмаграфічнай сытуацыі ў выніку [[генацыд]]у, зьнішчэньне беларускай школы, забарона беларускай мовы, [[русыфікацыя]], — усё гэта прадстаўлялася [[КПСС|рускімі камуністамі]] і імпэрцамі усіх масьцяў як існуючая норма грамадзтва. Як існуючае [[Дэ-факта|дэ-факто]]. А яно так і было.

Грамадзкая дэфармацыя — вынік [[Беларусафобія|антыбеларускай]] палітыкі — прадстаўлялася як „статус кво“, на падставе якога мусіў бы і далей існаваць народ. Усялякая спроба выпраўленьня дэфармацыі трактавалася імпэрцамі як [[радыкалізм]], [[экстрэмізм]], парушэньне парадку, гвалт над грамадзтвам і гэтак далей.

Агрэсіўнасьць пазыцыі «статус-кво» вынікае зь яе імпэрскай антыбеларускай сутнасьці. Усе антынацыянальныя, так званыя «агульнадэмакратычныя» і прамаскоўскія групы стаялі і стаяць на пазыцыі «статус-кво». З гэтай жа пазыцыі вынікае і кухонная філязофія «прыкідваньня», патрабаваньне «не выпячвацца з нацыянальнай ідэяй, зь беларускай мовай» і гэтак далей. Усё гэта гучыць часам [[Камічнасьць|камічна]], але ня выглядае, аднак, такім ужо і сьмешным, бо адлюстроўвае выразную антыбеларускую пазыцыю, выяўленую ў [[Дэмагогія|дэмагагічнай]] і бесталковай форме»<ref>{{Навіна|аўтар=[[Янка Базыль]]|загаловак=Фальшыўка ад «Хартыі’97»|спасылка=http://www.bielarus.net/archives/2007/04/17/1152|выдавец=[[Беларуская Салідарнасьць]]|дата публікацыі=17 красавіка 2007|дата доступу=23 кастрычніка 2014}}</ref>.

== Глядзіце таксама ==
* [[Хартыя-08]]

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}

== Вонкавыя спасылкі ==
* [https://web.archive.org/web/20120223200133/http://charter97.eu/be/news Люстэркавы сайт]
* [http://m.charter97.org/be/news/ Мабільная бачына]
* [[RSS]]-[http://www.charter97.org/be/rss/all/ паток навінаў]

[[Катэгорыя:Беларускія інтэрнэт-СМІ]]
[[Катэгорыя:Беларуская палітыка]]
[[Катэгорыя:Зьявіліся ў 1997 годзе]]
[[Катэгорыя:Цэнзура ў Беларусі]]