Колер: розьніца паміж вэрсіямі
д робат дадаў: ig:Àgwà; касмэтычныя зьмены |
д Рэдагаваньне 91.196.30.202 (гутаркі) скасаванае да папярэдняй вэрсіі Waldyrious Метка: Адкат |
||
(не паказаныя 37 прамежных вэрсіяў аўтарства 23 удзельнікаў) | |||
Радок 1: | Радок 1: | ||
[[Файл:Sunset02.jpg| |
[[Файл:Sunset02.jpg|міні|300пкс|Захад]] |
||
'''Колер''' — якаснае |
'''Колер''' ({{мова-la|Color}}) — якаснае суб’ектыўнае апісаньне [[Электрамагнітнае выпраменьваньне|электрамагнітнага выпраменьваньня]] [[Бачнае выпраменьваньне|аптычнага дыяпазону]], што вызначаецца на падставе [[Фізыялёгія|фізыялягічнага]] глядзельнага адчуваньня й залежыць ад [[Фізыка|фізычных]] і [[Псыхіка|псыхічных]] чыньнікаў. |
||
Суб’ектыўна ўспрыманы зрокам колер выпраменьваньня залежыць ад яго [[Спэктар|спэктру]], псыхафізыялягічнага стану (фонавае [[сьвятло]], [[Каляровая тэмпэратура|тэмпэратура]], глядзельная адаптацыя), і ад адмысловых уласьцівасьцяў індывідуальнага вока ([[барвасьлепасьць]]). |
|||
Адрозьніваюць [[Ахраматычны колер|ахраматычныя]] ([[Белы колер|белы]], [[Шэры колер|шэры]] й [[Чорны колер|чорны]]) й храматычныя колеры, а таксама [[Спэктральны колер|спэктральныя]] й неспэктральныя (напрыклад, [[Пурпурны колер|пурпурны]] або [[карычневы колер]]). |
Адрозьніваюць [[Ахраматычны колер|ахраматычныя]] ([[Белы колер|белы]], [[Шэры колер|шэры]] й [[Чорны колер|чорны]]) й храматычныя колеры, а таксама [[Спэктральны колер|спэктральныя]] й неспэктральныя (напрыклад, [[Пурпурны колер|пурпурны]] або [[карычневы колер]]). |
||
== Неадназначнасць панятка == |
== Неадназначнасць панятка == |
||
[[Файл:Computer color spectrum.svg| |
[[Файл:Computer color spectrum.svg|400пкс|міні|Спэктар на экране манітора (справа дададзены [[Неспэктральныя колеры|неспэктральны]] пурпурны ўчастак). <br />Яркасць на [[Чырвоны колер|чырвоным]], [[Зялёны колер|зялёным]] ды [[Сіні колер|сінім]] прастакутніках пад спэктрам паказваюць адносную інтэнсіўнасьць адчуваньня на кожным з трох незалежных тыпаў [[рэцэптар]]аў чалавечага зроку — [[сятчатка|колбачак]].]] |
||
Можа тычыцца як псыхічнага адчуваньня, выкліканага адлюстраваньнем сьвятла ад прадмета ([[Памаранчавы колер|памаранчавы]] [[апэльсін]]), так і адназначным апісаньнем самой [[Крыніца сьвятла|крыніцы сьвятла]] (памаранчавае сьвятло). Аднак некаторых [[Імя колеру|імёнаў колеру]] для крыніцаў сьвятла «не існуе» |
Можа тычыцца як псыхічнага адчуваньня, выкліканага адлюстраваньнем сьвятла ад прадмета ([[Памаранчавы колер|памаранчавы]] [[апэльсін]]), так і адназначным апісаньнем самой [[Крыніца сьвятла|крыніцы сьвятла]] (памаранчавае сьвятло). Аднак некаторых [[Імя колеру|імёнаў колеру]] для крыніцаў сьвятла «не існуе» — так, няма [[Шэры колер|шэрага]], [[Карычневы колер|карычневага]] й [[Буры колер|бурага]] сьвятла. |
||
Розны спэктральны склад сьвятла можа даваць аднолькавы вынік на глядзельных рэцэптарах (эфэкт [[Метамерыя|метамерыі]] колераў). |
Розны спэктральны склад сьвятла можа даваць аднолькавы вынік на глядзельных рэцэптарах (эфэкт [[Метамерыя|метамерыі]] колераў). |
||
== |
== Фізыялёгія ўспрыманьня == |
||
[[Файл:Cone-response.png| |
[[Файл:Cone-response-en.png|міні|400пкс|Сярэднія нармалізаваныя спэктральныя характарыстыкі адчувальнасьці каляровых рэцэптараў чалавека — [[сятчатка|колбачак]]. Пункцірам паказаная адчувальнасьць [[сятчатка|палачак]] — рэцэптараў змрочнага зроку.]] |
||
Адчуваньне колеру ўзнікае ў [[ |
Адчуваньне колеру ўзнікае ў [[Галаўны мозаг|мозгу]] пры ўзрушанасьці каляровачулых клетак — рэцэптараў [[вока]] [[сятчатка|сятчаткі]] й колбачках. У [[чалавек]]а й [[Прыматы|прыматаў]] існуе тры выгляды колбачак — «чырвоныя», «зялёныя» й «сінія». Сьвятлоадчувальнасьць колбачак невысокая, таму для добрага ўспрыманьня колеру неабходная дастатковая [[асьветленасьць]] або [[яркасьць]]. Найболей багатыя каляровымі рэцэптарамі цэнтральныя часткі сятчаткі. |
||
Кожнае каляровае адчуваньне ў чалавека можа быць прадстаўлена ў выглядзе сумы адчуваньняў гэтых трох колераў ( |
Кожнае каляровае адчуваньне ў чалавека можа быць прадстаўлена ў выглядзе сумы адчуваньняў гэтых трох колераў (г. зв. «трохкампанэнтная тэорыя каляровага зроку»). У [[Птушкі|птушак]] і [[Паўзуны|паўзуноў]] зрок чатырохкампанэнтны ды ўлучае рэцэптары блізкага [[Ультрафіялетавае выпраменьваньне|ўльтрафіялету]], вышэй 300 [[Нанамэтар|нм]]. Пры дасягненьні неабходнай для ўспрыманьня колеру яркасьці, найболей высокачульлівыя рэцэптары змрочнага зроку — палачкі — аўтаматычна адключаюцца. |
||
Суб’ектыўнае ўспрыманьне колеру залежыць таксама ад яркасьці, адаптацыі вачэй да фонавага сьвятла, ад колеру суседніх целаў, наяўнасьці барвасьлепасьці, а таксама ад таго, да якой [[Культура|культуры]] прыналежыць дадзены чалавек (здольнасьці ўсьведамленьня імя колеру). |
|||
== Спэктральныя колеры == |
== Спэктральныя колеры == |
||
=== Бесперапынны спэктар === |
|||
[[Файл:Spectrum441pxWithnm.png|thumb|400px|right|Бесперапынны аптычны спэктар. Для манітораў з паказчыкам [[Гама-карэкцыя|Гама-карэкцыі]] 1.5.]] |
|||
Бесперапынны спэктар колераў можна назіраць на дыфракцыйнай рашотцы. Добрай дэманстрацыяй спэктру зьяўляецца прыродная зьява [[Вясёлка|вясёлкі]]. |
|||
=== Бесьперапынны спэктар === |
|||
=== Колеры спэктру й асноўныя колеры === |
|||
[[Файл:Spectrum441pxWithnm.png|міні|400пкс|Бесьперапынны аптычны спэктар. Для манітораў з паказчыкам [[Гама-карэкцыя|Гама-карэкцыі]] 1.5.]] |
|||
Бесьперапынны спэктар колераў можна назіраць на дыфракцыйнай рашотцы. Добрай дэманстрацыяй спэктру зьяўляецца прыродная зьява [[Вясёлка|вясёлкі]]. |
|||
=== Колеры спэктру й асноўныя колеры === |
|||
Упершыню бесперапынны спэктар на сем колераў разьбіў [[Ісак Ньютан]]. Гэтае разбіцьцё было ўмоўным ды шмат у чым выпадковым. У [[20 стагодзьдзе|XX стагоддзе]] [[Освальд Вірт]] прапанаваў «актаўную» сыстэму (увёў 2 зялёныя — '''халодны, марскі''' й '''цёплы, травяны'''), але вялікага распаўсюду яна не знайшла. |
|||
Упершыню бесперапынны спэктар на сем колераў разьбіў [[Ісак Ньютан]]. Гэтае разбіцьцё было ўмоўным ды шмат у чым выпадковым. У [[20 стагодзьдзе|XX стагодзьдзе]] [[Освальд Вірт]] прапанаваў «актаўную» сыстэму (увёў 2 зялёныя — '''халодны, марскі''' й '''цёплы, травяны'''), але вялікага распаўсюду яна не знайшла. |
|||
Практыка мастакоў навочна паказвала, што шмат якія колеры й адценьні можна атрымаць зьмешваньнем невялікай колькасьці фарбаў. Імкненьне [[Мілецкія натурфілёзафы|натурфілёзафаў]] знайсьці «першаасновы» ўсяго ў сьвятле, аналізуючы зьявы прыроды, усё раскласьці «на элемэнты», прывяло да вылучэньня «асноўных колераў», у якасьці якіх абралі чырвоны, зялёны і сіні. |
Практыка мастакоў навочна паказвала, што шмат якія колеры й адценьні можна атрымаць зьмешваньнем невялікай колькасьці фарбаў. Імкненьне [[Мілецкія натурфілёзафы|натурфілёзафаў]] знайсьці «першаасновы» ўсяго ў сьвятле, аналізуючы зьявы прыроды, усё раскласьці «на элемэнты», прывяло да вылучэньня «асноўных колераў», у якасьці якіх абралі чырвоны, зялёны і сіні. |
||
У [[Англія|Англіі]] асноўнымі колерамі доўга лічылі чырвоны, [[жоўты колер|жоўты]] й [[сіні колер|сіні]]. У [[1860]] |
У [[Англія|Англіі]] асноўнымі колерамі доўга лічылі чырвоны, [[жоўты колер|жоўты]] й [[сіні колер|сіні]]. У [[1860]] г. [[Джэймс Максвэл]] увёў адытыўную сістэму RGB (чырвоны, зялёны й сіні). Гэтая сыстэма ў цяперашні час дамінуе ў сыстэмах для [[Электронна-прамянёвая трубка|электронна-прамянёвых трубак]] (ЭПТ) [[манітор]]аў і [[тэлевізар]]аў. |
||
У [[1931]] годзе [[Міжнародная камісія па асьвятленьні]] распрацавала каляровую сістэму XYZ, званую таксама «нармалёвая каляровая сыстэма». |
У [[1931]] годзе [[Міжнародная камісія па асьвятленьні]] распрацавала каляровую сістэму XYZ, званую таксама «нармалёвая каляровая сыстэма». |
||
У [[1951]] |
У [[1951]] г. Эндзі Мюлер прапанаваў субтрактыўную сістэму CMYK з [[Сіне-зялёны колер|сіне-зялёнага]], пурпурнага, жоўтага й чорнага колераў, што пераважалі ў [[Паліграфія|паліграфіі]] й каляровай фатаграфіі, і таму хутка «прыжылася». |
||
{| border=1 |
{| border=1 |
||
!Колер!!Дыяпазон [[Даўжыня хвалі|даўжыня хваль]], нм!!Дыяпазон частот, Тгц!!Дыяпазон |
!Колер!!Дыяпазон [[Даўжыня хвалі|даўжыня хваль]], нм!!Дыяпазон частот, Тгц!!Дыяпазон энэргіі [[фатон]]аў, [[Электронвольт|эв]] |
||
|- |
|- |
||
|[[Чырвоны колер|Чырвоны]] |
|[[Чырвоны колер|Чырвоны]] |
||
Радок 78: | Радок 78: | ||
=== Асноўныя і дадатковыя колеры === |
=== Асноўныя і дадатковыя колеры === |
||
[[Файл:Color circle (hue-sat).png|200px|right|thumb|[[Каляровы круг]]]] |
[[Файл:Color circle (hue-sat).png|200px|right|thumb|[[Каляровы круг]]]] |
||
Паняцьце «дадатковы колер» увялі па аналёгіі з «асноўным колерам». Было ўсталявана, што аптычнае зьмешваньне некаторых параў колераў можа даваць адчуваньне белага колеру. Так, да трыяды асноўных колераў ''Чырвоны-Зялёны-Сіні'' дадатковымі зьяўляюцца ''Блакітны-Пурпурны-Жоўты'' |
Паняцьце «дадатковы колер» увялі па аналёгіі з «асноўным колерам». Было ўсталявана, што аптычнае зьмешваньне некаторых параў колераў можа даваць адчуваньне белага колеру. Так, да трыяды асноўных колераў ''Чырвоны-Зялёны-Сіні'' дадатковымі зьяўляюцца ''Блакітны-Пурпурны-Жоўты'' — колеры. На [[Каляровы круг|каляровым крузе]] гэтыя колеры разьмяшчаюць апазыцыйна, так што колеры абедзьвюх трыядаў чаргуюцца. У паліграфічнай практыцы ў якасьці асноўных колераў выкарыстаюць розныя наборы «асноўных колераў». |
||
== Ахраматычныя колеры == |
== Ахраматычныя колеры == |
||
Адценьні шэрага (у дыяпазоне белы |
Адценьні шэрага (у дыяпазоне белы — чорны) носяць парадаксальную назву ахраматычных колераў — гэта значыць бескаляровых. Найболей яркім ахраматычным колерам зьяўляецца белы, найболей цёмным — чорны. Можна заўважыць, што пры найбольшым паніжэнні насычанасьці тон (стаўленьне да вызначанага колеру спэктру) адценьня становіцца неадметным. |
||
<table border=1><tr> |
<table border=1><tr> |
||
Радок 109: | Радок 109: | ||
</tr></table> |
</tr></table> |
||
Усялякі колер пры найбольшым паніжэнні яркасьці становіцца чорным. Яркасць, як і іншыя каляровыя характарыстыкі рэальнага афарбаванага цела, значна залежаць ад |
Усялякі колер пры найбольшым паніжэнні яркасьці становіцца чорным. Яркасць, як і іншыя каляровыя характарыстыкі рэальнага афарбаванага цела, значна залежаць ад суб’ектыўных прычын, абумоўленых успрыманьнем. Прыкладам сіні колер пры суседзтве з жоўтым здаецца больш яркім. |
||
=== Насычанасць === |
=== Насычанасць === |
||
Радок 141: | Радок 141: | ||
=== Каляровы тон === |
=== Каляровы тон === |
||
Усялякі [[храматычны колер]] можа быць аднесены да якога-небудзь вызначанага спэктральнага колеру. Адценьні, падобныя да аднага й таго ж колеру спэктру (але якія адрозніваюцца, напрыклад, насычанасьцю й яркасьцю), прыналежаць да аднаго й таго ж [[Тон (колер)|тону]]. Пры зьмене тону, да прыкладу, сіняга колеру ў зялёны бок спэктру ён зьмяняецца блакітным, у зваротную |
Усялякі [[храматычны колер]] можа быць аднесены да якога-небудзь вызначанага спэктральнага колеру. Адценьні, падобныя да аднага й таго ж колеру спэктру (але якія адрозніваюцца, напрыклад, насычанасьцю й яркасьцю), прыналежаць да аднаго й таго ж [[Тон (колер)|тону]]. Пры зьмене тону, да прыкладу, сіняга колеру ў зялёны бок спэктру ён зьмяняецца блакітным, у зваротную — фіялетавым. |
||
<table border=1><tr> |
<table border=1><tr> |
||
Радок 152: | Радок 152: | ||
</tr></table> |
</tr></table> |
||
Часам зьмену каляровага тону суадносяць |
Часам зьмену каляровага тону суадносяць зь «цеплынёй» колера. Так, чырвоныя, аранжавыя й жоўтыя адценьні, якія адпавядаюць агню й выклікалыя псыхафізыялягічныя рэакцыі, завуць цёплымі танамі, блакітныя, сінія й фіялетавыя, як колер вады й лёду — халоднымі. Успрыманьне «цеплыні» колеру залежыць як ад суб’ектыўных псыхічных і фізыялягічных чыньнікаў (індывідуальныя перавагі, стан назіральніка й адаптацыя), так і ад аб’ектыўных (наяўнасьць каляровага фону). |
||
Ня варта блытаць суб’ектыўнае адчуваньне «цеплыні» колеру зь яго фізычнай характарыстыкай — [[Каляровая тэмпэратура|каляровай тэмпэратурай]]. У прыватнасьці, цёплыя таны маюць ніжэйшую каляровую тэмпэратуру, а халодныя — больш высокую. |
|||
== Іншыя колеры, у тым ліку неспэктральныя == |
== Іншыя колеры, у тым ліку неспэктральныя == |
||
(Гл. больш поўны [[ |
(Гл. больш поўны [[сьпіс колераў]]) |
||
{| border=1 |
{| border=1 |
||
!Колер!!Малюнак колеру |
!Колер!!Малюнак колеру |
||
Радок 241: | Радок 241: | ||
== Колераметрыя й прайграванне колеру == |
== Колераметрыя й прайграванне колеру == |
||
=== Сувязь колеру й спэктральных колераў === |
|||
=== Сувязь колеру й спэктральных колераў === |
|||
[[Файл:CIExy1931.png|міні|250пкс|Дыяграма каляровай прасторы CIE 1931. На вонкавай лініі, што абмяжоўвае каляровую прастору, паказаныя даўжыні хваль спэктральных (монахраматычных) колераў, у нм.]] |
|||
Існуе некалькі [[каляровая шкала|каляровых шкал]], зручных для ўжываньня. Для вымярэньня колеру выкарыстоўваюць [[Колерамэтар|колерамэтры]] й [[Спэктрафотамэтар|спэктрафотамэтры]]. |
Існуе некалькі [[каляровая шкала|каляровых шкал]], зручных для ўжываньня. Для вымярэньня колеру выкарыстоўваюць [[Колерамэтар|колерамэтры]] й [[Спэктрафотамэтар|спэктрафотамэтры]]. |
||
[[Файл:CIExy1931.png|right|thumb|250px|Дыяграма каляровай прасторы CIE 1931. На вонкавай лініі, што абмяжоўвае каляровую прастору, паказаныя даўжыні хваль спэктральных (монахраматычных) колераў, у нм.]] |
|||
== Ужываньне == |
== Ужываньне == |
||
Колер шырока ўжываецца, як сродак для кіраваньня ўвагай чалавека. Некаторыя спалучэньні колераў лічацца больш спрыяльнымі (напрыклад, ''сіні + жоўты''), іншыя — меней прымальнымі (напрыклад, ''чырвоны + зялёны''). [[Псыхалёгія ўспрыманьня колеру]] тлумачыць, чаму тыя або іншыя спалучэньні здольныя моцна ўзьдзейнічаць на ўспрыманьне й пачуцьці. |
|||
Колер шырока ўжываецца, як сродак для кіраваньня ўвагай чалавека. |
|||
Некаторыя спалучэньні колераў лічацца больш спрыяльнымі (напрыклад, ''сіні + жоўты''), іншыя — меней прымальнымі (напрыклад, ''чырвоны + зялёны''). [[Псыхалёгія ўспрыманьня колеру]] тлумачыць, чаму тыя або іншыя спалучэньні здольныя моцна ўзьдзейнічаць на ўспрыманьне й пачуцьці. |
|||
Мастацтва спалучэньня колераў завецца [[калярыстыка]]. |
|||
=== Псыхалёгія ўспрыманьня === |
=== Псыхалёгія ўспрыманьня === |
||
Радок 255: | Радок 255: | ||
* Імя колеру |
* Імя колеру |
||
* [[Сінэстэзія]] |
* [[Сінэстэзія]] |
||
* [[Геральдыка]] |
* [[Геральдыка]] |
||
== Вонкавыя спасылкі == |
== Вонкавыя спасылкі == |
||
{{Commons |
{{Commons}} |
||
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] |
|||
[[Катэгорыя:Колер| ]] |
[[Катэгорыя:Колер| ]] |
||
[[Катэгорыя:Фізыка]] |
[[Катэгорыя:Фізыка]] |
||
[[Катэгорыя:Вікіпэдыя:Істотныя артыкулы]] |
|||
{{Link FA|hr}} |
|||
[[af:Kleur]] |
|||
[[ar:لون]] |
|||
[[an:Color]] |
|||
[[arc:ܓܘܢܐ]] |
|||
[[ast:Color]] |
|||
[[gn:Sa'y]] |
|||
[[ay:Sami]] |
|||
[[az:Rəng]] |
|||
[[bn:রঙ]] |
|||
[[be:Колер]] |
|||
[[bcl:Kolor]] |
|||
[[bs:Boja]] |
|||
[[bg:Цвят (оптика)]] |
|||
[[ca:Color]] |
|||
[[ceb:Kolor]] |
|||
[[cs:Barva]] |
|||
[[cy:Lliw]] |
|||
[[da:Farve]] |
|||
[[de:Farbe]] |
|||
[[et:Värvus]] |
|||
[[el:Χρώμα]] |
|||
[[en:Color]] |
|||
[[es:Color]] |
|||
[[eo:Koloro]] |
|||
[[eu:Kolore]] |
|||
[[fa:رنگ]] |
|||
[[fr:Couleur]] |
|||
[[fur:Colôr]] |
|||
[[gl:Cor]] |
|||
[[gan:色]] |
|||
[[ko:색]] |
|||
[[hi:रंग]] |
|||
[[hr:Boja]] |
|||
[[io:Koloro]] |
|||
[[ig:Àgwà]] |
|||
[[id:Warna]] |
|||
[[is:Litur]] |
|||
[[it:Colore]] |
|||
[[he:צבע]] |
|||
[[jv:Werna]] |
|||
[[kn:ಬಣ್ಣ]] |
|||
[[kg:Langi]] |
|||
[[ht:Koulè]] |
|||
[[la:Color]] |
|||
[[lv:Krāsa]] |
|||
[[lt:Spalva]] |
|||
[[ln:Lángi]] |
|||
[[jbo:skari]] |
|||
[[lmo:Culur]] |
|||
[[hu:Szín]] |
|||
[[mk:Боја]] |
|||
[[ml:നിറം]] |
|||
[[mr:रंग]] |
|||
[[arz:لون]] |
|||
[[ms:Warna]] |
|||
[[mn:Өнгө]] |
|||
[[nah:Tlapālli]] |
|||
[[nl:Kleur]] |
|||
[[cr:Itasinâsowin]] |
|||
[[ja:色]] |
|||
[[no:Farge]] |
|||
[[nn:Farge]] |
|||
[[nrm:Couoleu]] |
|||
[[oc:Color]] |
|||
[[uz:Rang]] |
|||
[[pnb:رنگ]] |
|||
[[tpi:Kala]] |
|||
[[nds:Klöör]] |
|||
[[pl:Barwa]] |
|||
[[pt:Cor]] |
|||
[[ro:Culoare]] |
|||
[[qu:Llimphi]] |
|||
[[ru:Цвет]] |
|||
[[sco:Colour]] |
|||
[[stq:Faawe]] |
|||
[[sq:Ngjyra]] |
|||
[[scn:Culuri]] |
|||
[[simple:Color]] |
|||
[[ss:Bâla]] |
|||
[[sk:Farba (fyzika)]] |
|||
[[sl:Barva]] |
|||
[[so:Midab]] |
|||
[[ckb:ڕەنگ]] |
|||
[[sr:Боја]] |
|||
[[sh:Boja]] |
|||
[[su:Warna]] |
|||
[[fi:Väri]] |
|||
[[sv:Färg]] |
|||
[[tl:Kulay]] |
|||
[[ta:நிறம்]] |
|||
[[te:రంగు]] |
|||
[[th:สี]] |
|||
[[tg:Рангҳо]] |
|||
[[tr:Renk]] |
|||
[[uk:Колір]] |
|||
[[ur:رنگ]] |
|||
[[vi:Màu sắc]] |
|||
[[fiu-vro:Värm]] |
|||
[[wa:Coleur]] |
|||
[[war:Kolor]] |
|||
[[wo:Melo]] |
|||
[[yi:קאליר]] |
|||
[[zh-yue:色]] |
|||
[[bat-smg:Spalva]] |
|||
[[zh:颜色]] |
Цяперашняя вэрсія на 15:32, 17 красавіка 2024
Колер (па-лацінску: Color) — якаснае суб’ектыўнае апісаньне электрамагнітнага выпраменьваньня аптычнага дыяпазону, што вызначаецца на падставе фізыялягічнага глядзельнага адчуваньня й залежыць ад фізычных і псыхічных чыньнікаў.
Суб’ектыўна ўспрыманы зрокам колер выпраменьваньня залежыць ад яго спэктру, псыхафізыялягічнага стану (фонавае сьвятло, тэмпэратура, глядзельная адаптацыя), і ад адмысловых уласьцівасьцяў індывідуальнага вока (барвасьлепасьць).
Адрозьніваюць ахраматычныя (белы, шэры й чорны) й храматычныя колеры, а таксама спэктральныя й неспэктральныя (напрыклад, пурпурны або карычневы колер).
Неадназначнасць панятка
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Можа тычыцца як псыхічнага адчуваньня, выкліканага адлюстраваньнем сьвятла ад прадмета (памаранчавы апэльсін), так і адназначным апісаньнем самой крыніцы сьвятла (памаранчавае сьвятло). Аднак некаторых імёнаў колеру для крыніцаў сьвятла «не існуе» — так, няма шэрага, карычневага й бурага сьвятла.
Розны спэктральны склад сьвятла можа даваць аднолькавы вынік на глядзельных рэцэптарах (эфэкт метамерыі колераў).
Фізыялёгія ўспрыманьня
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Адчуваньне колеру ўзнікае ў мозгу пры ўзрушанасьці каляровачулых клетак — рэцэптараў вока сятчаткі й колбачках. У чалавека й прыматаў існуе тры выгляды колбачак — «чырвоныя», «зялёныя» й «сінія». Сьвятлоадчувальнасьць колбачак невысокая, таму для добрага ўспрыманьня колеру неабходная дастатковая асьветленасьць або яркасьць. Найболей багатыя каляровымі рэцэптарамі цэнтральныя часткі сятчаткі.
Кожнае каляровае адчуваньне ў чалавека можа быць прадстаўлена ў выглядзе сумы адчуваньняў гэтых трох колераў (г. зв. «трохкампанэнтная тэорыя каляровага зроку»). У птушак і паўзуноў зрок чатырохкампанэнтны ды ўлучае рэцэптары блізкага ўльтрафіялету, вышэй 300 нм. Пры дасягненьні неабходнай для ўспрыманьня колеру яркасьці, найболей высокачульлівыя рэцэптары змрочнага зроку — палачкі — аўтаматычна адключаюцца.
Суб’ектыўнае ўспрыманьне колеру залежыць таксама ад яркасьці, адаптацыі вачэй да фонавага сьвятла, ад колеру суседніх целаў, наяўнасьці барвасьлепасьці, а таксама ад таго, да якой культуры прыналежыць дадзены чалавек (здольнасьці ўсьведамленьня імя колеру).
Спэктральныя колеры
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Бесьперапынны спэктар
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Бесьперапынны спэктар колераў можна назіраць на дыфракцыйнай рашотцы. Добрай дэманстрацыяй спэктру зьяўляецца прыродная зьява вясёлкі.
Колеры спэктру й асноўныя колеры
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Упершыню бесперапынны спэктар на сем колераў разьбіў Ісак Ньютан. Гэтае разбіцьцё было ўмоўным ды шмат у чым выпадковым. У XX стагодзьдзе Освальд Вірт прапанаваў «актаўную» сыстэму (увёў 2 зялёныя — халодны, марскі й цёплы, травяны), але вялікага распаўсюду яна не знайшла.
Практыка мастакоў навочна паказвала, што шмат якія колеры й адценьні можна атрымаць зьмешваньнем невялікай колькасьці фарбаў. Імкненьне натурфілёзафаў знайсьці «першаасновы» ўсяго ў сьвятле, аналізуючы зьявы прыроды, усё раскласьці «на элемэнты», прывяло да вылучэньня «асноўных колераў», у якасьці якіх абралі чырвоны, зялёны і сіні.
У Англіі асноўнымі колерамі доўга лічылі чырвоны, жоўты й сіні. У 1860 г. Джэймс Максвэл увёў адытыўную сістэму RGB (чырвоны, зялёны й сіні). Гэтая сыстэма ў цяперашні час дамінуе ў сыстэмах для электронна-прамянёвых трубак (ЭПТ) манітораў і тэлевізараў.
У 1931 годзе Міжнародная камісія па асьвятленьні распрацавала каляровую сістэму XYZ, званую таксама «нармалёвая каляровая сыстэма».
У 1951 г. Эндзі Мюлер прапанаваў субтрактыўную сістэму CMYK з сіне-зялёнага, пурпурнага, жоўтага й чорнага колераў, што пераважалі ў паліграфіі й каляровай фатаграфіі, і таму хутка «прыжылася».
Колер | Дыяпазон даўжыня хваль, нм | Дыяпазон частот, Тгц | Дыяпазон энэргіі фатонаў, эв |
---|---|---|---|
Чырвоны | 625—740 | 480—405 | 1,68—1,98 |
Аранжавы | 590—625 | 510—480 | 1,98—2,10 |
Жоўты | 565—590 | 530—510 | 2,10—2,19 |
Зялёны | 500—565 | 600—530 | 2,19—2,48 |
Блакітны | 485—500 | 620—600 | 2,48—2,56 |
Сіні | 440—485 | 680—620 | 2,56—2,82 |
Фіялетавы | 380—440 | 790—680 | 2,82—3,26 |
Асноўныя і дадатковыя колеры
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Паняцьце «дадатковы колер» увялі па аналёгіі з «асноўным колерам». Было ўсталявана, што аптычнае зьмешваньне некаторых параў колераў можа даваць адчуваньне белага колеру. Так, да трыяды асноўных колераў Чырвоны-Зялёны-Сіні дадатковымі зьяўляюцца Блакітны-Пурпурны-Жоўты — колеры. На каляровым крузе гэтыя колеры разьмяшчаюць апазыцыйна, так што колеры абедзьвюх трыядаў чаргуюцца. У паліграфічнай практыцы ў якасьці асноўных колераў выкарыстаюць розныя наборы «асноўных колераў».
Ахраматычныя колеры
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Адценьні шэрага (у дыяпазоне белы — чорны) носяць парадаксальную назву ахраматычных колераў — гэта значыць бескаляровых. Найболей яркім ахраматычным колерам зьяўляецца белы, найболей цёмным — чорны. Можна заўважыць, што пры найбольшым паніжэнні насычанасьці тон (стаўленьне да вызначанага колеру спэктру) адценьня становіцца неадметным.
Характарыстыкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Кожны колер валодае колькасна вымяранымі фізычнымі характарыстыкамі (спэктральны склад, яркасьць):
Яркасьць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Аднолькава насычаныя адценьні, якія адносяцца да аднаго і таго ж колеру спэктру, могуць адрозьнівацца адзін ад аднаго ступеньню яркасьці. Да прыкладу, пры памяншэньні яркасьці сіні колер паступова набліжаецца да чорнага.
Усялякі колер пры найбольшым паніжэнні яркасьці становіцца чорным. Яркасць, як і іншыя каляровыя характарыстыкі рэальнага афарбаванага цела, значна залежаць ад суб’ектыўных прычын, абумоўленых успрыманьнем. Прыкладам сіні колер пры суседзтве з жоўтым здаецца больш яркім.
Насычанасць
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Два адценьні аднаго тону могуць адрозьнівацца ступеняю блякласьці. Напрыклад, пры памяншэньні насычанасьці сіні колер набліжаецца да шэрага.
Сьветлата
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Ступеня блізкасьці колеру да белага завуць сьветлатой.
Усялякае адценьне пры найбольшым павелічэньні сьветлаты становіцца белым.
Каляровы тон
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Усялякі храматычны колер можа быць аднесены да якога-небудзь вызначанага спэктральнага колеру. Адценьні, падобныя да аднага й таго ж колеру спэктру (але якія адрозніваюцца, напрыклад, насычанасьцю й яркасьцю), прыналежаць да аднаго й таго ж тону. Пры зьмене тону, да прыкладу, сіняга колеру ў зялёны бок спэктру ён зьмяняецца блакітным, у зваротную — фіялетавым.
Часам зьмену каляровага тону суадносяць зь «цеплынёй» колера. Так, чырвоныя, аранжавыя й жоўтыя адценьні, якія адпавядаюць агню й выклікалыя псыхафізыялягічныя рэакцыі, завуць цёплымі танамі, блакітныя, сінія й фіялетавыя, як колер вады й лёду — халоднымі. Успрыманьне «цеплыні» колеру залежыць як ад суб’ектыўных псыхічных і фізыялягічных чыньнікаў (індывідуальныя перавагі, стан назіральніка й адаптацыя), так і ад аб’ектыўных (наяўнасьць каляровага фону).
Ня варта блытаць суб’ектыўнае адчуваньне «цеплыні» колеру зь яго фізычнай характарыстыкай — каляровай тэмпэратурай. У прыватнасьці, цёплыя таны маюць ніжэйшую каляровую тэмпэратуру, а халодныя — больш высокую.
Іншыя колеры, у тым ліку неспэктральныя
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу](Гл. больш поўны сьпіс колераў)
Колераметрыя й прайграванне колеру
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Сувязь колеру й спэктральных колераў
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Існуе некалькі каляровых шкал, зручных для ўжываньня. Для вымярэньня колеру выкарыстоўваюць колерамэтры й спэктрафотамэтры.
Ужываньне
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Колер шырока ўжываецца, як сродак для кіраваньня ўвагай чалавека. Некаторыя спалучэньні колераў лічацца больш спрыяльнымі (напрыклад, сіні + жоўты), іншыя — меней прымальнымі (напрыклад, чырвоны + зялёны). Псыхалёгія ўспрыманьня колеру тлумачыць, чаму тыя або іншыя спалучэньні здольныя моцна ўзьдзейнічаць на ўспрыманьне й пачуцьці.
Мастацтва спалучэньня колераў завецца калярыстыка.
Псыхалёгія ўспрыманьня
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]- Метамерыя
- Імя колеру
- Сінэстэзія
- Геральдыка
Вонкавыя спасылкі
[рэдагаваць | рэдагаваць крыніцу]Колер — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў