Прагляд зыходнага тэксту старонкі Панамскі канал

{{coord|display=title|9|4|48|N|79|40|48|W|type:waterbody_region:PA}}
{{Канал
|Назва = Панамскі канал
|Арыгінальная назва = Canal de Panama
|Выява           = Panama Canal Gatun Locks.jpg
|Подпіс              = Гатунскія шлюзы
|Карта                = Pm-map be.png
|Подпіс карты        = Карта Панамскага канала
|Даўжыня                = 81,6
|Максімальная глыбіня = 
|Расход вады          = 
|Месца вымярэння      = 
|Уваход                 = [[Ціхі акіян]]
|Месцазнаходжанне ўваходу = 
|Вышыня ўваходу         = 
|s_lat_dir = |s_lat_deg = |s_lat_min = |s_lat_sec = 
|s_lon_dir = |s_lon_deg = |s_lon_min = |s_lon_sec = 
|Вусце                 = [[Атлантычны акіян]]
|Месцазнаходжанне вусця = 
|Вышыня вусця         = 
|m_lat_dir = |m_lat_deg = |m_lat_min = |m_lat_sec = 
|m_lon_dir = |m_lon_deg = |m_lon_min = |m_lon_sec = 
|Ухіл канала          = 
|Краіна                = [[Панама]]
|Рэгіён                = 
|Катэгорыя на Вікісховішчы= Panama Canal
}}
'''Панамскі канал''' — суднаходны канал, які злучае [[Панамскі заліў]] [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]] з [[Карыбскае мора|Карыбскім морам]] і [[Атлантычны акіян|Атлантычным акіянам]], размешчаны на [[Панамскі перашыек|Панамскім перашыйку]] на тэрыторыі дзяржавы [[Панама]]. Даўжыня — 81,6 км, у тым ліку 65,2 км па сушы і 16,4 км па дне Панамскай і Лімонскай бухт (для праходу суднаў па глыбокай вадзе).

Будаўніцтва Панамскага канала зрабілася адным з найбуйных і найскладаных будаўнічых праектаў, ажыццёўленых чалавецтвам. Панамскі канал аказаў неацэнны ўплыў на развіццё суднаходства і эканомікі ў цэлым у [[Заходняе паўшар’е|Заходнім паўшар’і]] і на ўсёй Зямлі, што абумовіла яго надзвычай высокае геапалітычнае значэнне. Дзякуючы Панамскаму каналу марскі шлях з [[Нью-Ёрк]]а ў [[Сан-Францыска]] скараціўся з 22,5 тыс. км да 9,5 тыс. км.

Канал прапускае праз сябе судны самых розных тыпаў — ад яхт да велізарных [[танкер]]аў і [[кантэйнеравоз]]аў. Максімальны памер судна, якое можа прайсці па Панамскім канале, стаў фактычна стандартам у суднабудаванні, атрымаўшы назву [[Panamax]].

Праводка суднаў праз Панамскі канал ажыццяўляецца лоцманскай службай Панамскага канала. Сярэдні час праходу судна па канале — 9 гадзін, мінімальны — 4 гадзіны 10 хвілін. Максімальная прапускная здольнасць 48 суднаў у суткі. Штогод праз канал праходзяць каля 17,5 тыс. суднаў, якія перавозяць больш 203 млн тон грузаў. Да [[2002]] года паслугамі канала скарысталася ўжо больш 800 тыс. суднаў.

У снежні [[2010]] года канал упершыню за 95 гадоў быў закрыты для праводкі суднаў з-за непагадзі і падвышэння ўзроўню вады ў выніку бесперапынных дажджоў<ref>[http://www.gudok.ru/transport/vodniy/news.php?ID=382655 Панамский канал впервые остановил работу]{{Недаступная спасылка}} // gudok.ru {{праверана|9|12|2010}}</ref>.

У ліпені [[2014]] года быў абвешчаны даканцовы маршрут [[Нікарагуанскі канал|Нікарагуанскага канала]], адпаведнага па шырыні і глыбіні параметрам сучасных суднаў і закліканага стаць альтэрнатывай Панамскаму<ref name="Krugosvet">{{cite web|url=http://www.krugosvet.ru/enc/Earth_sciences/geografiya/PANAMSKI_KANAL.html|title=Панамский канал|publisher=Энциклопедия «Кругосвет»}}</ref>.

== Гісторыя ==
[[Файл:1888 canal panama.JPG|thumb|Будаванне канала ў 1888 годзе.]]
[[Файл:Акция панамского канала.JPG|thumb|Акцыя Панамскага канала.]]
Выточная задума будавання канала, што злучае два акіяны, ставіцца да [[XVI стагоддзе|XVI стагоддзя]], але кароль Іспаніі [[Філіп II Габсбург|Філіп II]] наклаў забарона на разгляд падобных праектаў, бо «што Бог злучыў, чалавек раз’яднаць не можа». У 1790-е гг. праект канала быў распрацаваны [[Алесандра Малаяспіна]]й, яго каманда нават абследавала трасу будавання канала.

У звязку з узростам міжнароднага гандлю цікавасць да канала ажыла да пачатку XIX стагоддзя; у 1814 годзе [[Іспанія]] прыняла закон пра будаўніцтва паміж акіянскага канала; у 1825 годзе аналагічны рашэнне прымае кангрэс цэнтральна-амерыканскіх дзяржаў. Адкрыццё золата ў [[Каліфорнія|Каліфорніі]] выклікала ў [[ЗША]] падвышаную цікавасць да праблемы канала, і ў 1848 годзе ЗША па дамове Хэйса атрымалі ў [[Нікарагуа]] манапольнае права на пабудову ўсіх відаў паміж акіянскіх шляхоў зносін. [[Вялікабрытанія]], чые ўладанні датыкаліся з Нікарагуа, паспяшалася ўтаймаваць экспансію ЗША, склаўшы з імі 18 красавіка 1850 года [[Дагавор Клейтана — Булвера]] пра супольную гарантыю нейтралітэту і бяспекі будучыні паміж акіянскага канала. Цягам усяго XIX стагоддзя фігуруюць два асноўныя варыянты кірунку канала: праз Нікарагуа і праз [[Панама|Панаму]]<ref name="БСЭ1">«Панамский канал» // Большая советская энциклопедия, 1 издание, — М.: Советская энциклопедия, 1939, Т. 44, С. 50—57</ref>.

Тым не менш, першая спроба будавання суднаходнага шляху на [[Панамскі перашыек|Панамскім перашыйку]] датуецца толькі [[1879]] годам. Ініцыятыва ў распрацоўцы Панамскага варыянту была захоплена французамі. У той час увагу ЗША прыцягваў, галоўным чынам, нікарагуанскі варыянт. У 1879 годзе ў [[Парыж]]ы пад старшынствам кіраўніка пабудовы [[Суэцкі канал|Суэцкага канала]] [[Фердынанд Лесэпс|Фердынанда Лесэпса]] была створана «[[Панамская кампанія|Усеагульная кампанія міжакіянскага канала]]», [[акцыянернае таварыства|акцыі]] якой набыло больш 800 тысяч чалавек, кампанія выкупіла ў інжынера Уайза за 10 млн франкаў канцэсію на пабудову Панамскага канала, атрыманую ім ва ўрада [[Калумбія|Калумбіі]] у 1878 годзе. Міжнародны кангрэс, скліканы перад сфармаваннем кампаніі Панамскага канала, выказаўся за канал на роўні мора; кошт прац планавалася ў 658 млн франкаў і аб’ём земляных прац агадваўся ў 157 млн куб. [[ярд]]аў. У [[1887]] годзе давялося адмовіцца ад ідэі бясшлюзавага канала, каб скараціць аб’ём прац, бо сродкі кампаніі (1,5 млрд франкаў) былі размантачаны, галоўным чынам, на подкуп газет і членаў парламента; толькі траціна была выдаткавана на вытворчасць прац. У выніку 14 снежня 1888 года кампанія спыніла платы, і неўзабаве працы былі спынены<ref name="БСЭ1" />.

Да [[1888]] года на будаванне канала было страчана 300 млн долараў (амаль у 2 разы больш, чым меркавалася), а выканана была толькі траціна прац. Прычынай стаў і няправільны праект (канал на ўзроўні мора), і нізкая якасць кіраўніцтва арганізацыяй прац, і недаацэнка яго кошту, а таксама немагчымасць даць рады з хваробамі — [[малярыя]]й і [[жоўтая ліхаманка|жоўтай ліхаманкай]], якія касілі працаўнікоў. Ёсць звесткі, што ў выніку адсутнасці супрацьэпідэмічных імпрэз загінулі сама меней 20 тыс. чалавек<ref name=MDaniel>Даниэл М. — [http://www.sivatherium.narod.ru/library/Daniel/main.htm Тайные тропы носителей смерти.] — Прогресс, 1990. ISBN 5-01-002041-6</ref>. Будоўля набыла благую славу, у газетах таго часу пісалі, што некаторыя групы працоўных прывозілі з сабой з Францыі ўласныя труны.

У 1889 годзе кампанію вырашана было распусціць, і вакол яе дзейнасці паўстаў [[Панамскі скандал|знакаміты скандал у Францыі]] ў 1892—1893 гг. Справа была перададзена суду. Падчас расследавання, пачатага ў выніку фінансавага краху кампаніі, выявілася грандыёзная сістэма подкупу парламентароў, членаў урада і прэсы. Скампраметаванымі аказаліся многія члены парламента і шэраг кіроўных дзеячаў з асяроддзя стаялых ва ўлады ўмераных рэспубліканцаў, як [[Шарль Фрэйсінэ|Фрэйсінэ]], [[Марыс Рувье|Рувье]], а таксама радыкалаў ([[Шарль Флаке|Флаке]] і інш.). Матэрыялы расследавання паказалі, што ўплывовыя палітычныя дзеячы за буйныя хабары давалі дазвол на незаконныя дзеянні кампаніі, якая выяўна ішла да краху, што прывяло да спусташэння сотняў тысяч дробных укладнікаў — уладальнікаў акцый. Шэраг замяшаных у Панамскім скандале палітычных дзеячаў былі здраджаны суду, але адкараскаліся надзвычай лёгкімі карамі ці былі зусім вызвалены ад іх. Аднак панавалае ў краіне абурэнне адбілася на выніках парламенцкіх выбараў 1893 года, калі левая апазіцыя выйграла каля 80 галасоў<ref name="БСЭ1" />. Лесэпс быў адным з выбітных інжынераў свайго часу, у выніку банкруцтва праекта ён, а таксама знакаміты стваральнік Эйфелевай вежы [[Гюстаў Эйфель|Аляксандр Гюстаў Эйфель]], былі звінавачаны ў буйнамаштабным махлярстве, бясталентным кіраванні кампаніяй і няправільным выдаткаванні сродкаў і прысуджаны да розных тэрмінаў турэмнага зняволення і штрафаў. Фердынанд Лесэпс не перажыў стрэсу і сканаў.

Панамскі скандал з’явіўся яркім сведчаннем раскладання палітычных і бізнес-эліт [[Трэцяя французская рэспубліка|Трэцяй французскай рэспублікі]] і выкрыў маштаб карупцыі сярод прэсы. «Панама» з тых часоў стала намінальным імем буйнага махлярства з подкупам службовых асоб. Кампанія збанкрутавалася, гэта пацягнула за сабой спусташэнне тысяч дробных уладальнікаў акцый. Дадзеная авантура атрымала назву Панамскай, а слова «панама» стала сінонімам афёры, махлярства ў грандыёзных маштабах. Прызначаны ад суда ліквідатар кампаніі Панамскага канала стварыў у [[1894]] годзе новую кампанію Панамскага канала, адпачатку, з-за фінансавых цяжкасцяў і благой рэпутацыі праекта, вырачаную на гібенне<ref name="БСЭ1" />.

[[Іспана-амерыканская вайна]] 1898 года ўзмацніла намер [[ЗША]] пабудаваць канал на Панамскім перашыйку з мэтай узмацнення ўплыву ў Заходнім паўшар’і. У 1899 годзе ў ЗША была створана камісія па пабудове канала праз перашыек, і сенат асігнаваў 115 млн долараў на ажыццяўленне нікарагуанскага варыянту. Адначасна ЗША сталі дамагацца ад Брытаніі адмовы ад прэтэнзій на супольнае кіраванне каналам і пачалі для гэтага перамовы пра перагляд Клейтан-Бульверскага дагавора, скарыстаўшыся цяжкім становішчам Вялікабрытаніі ў час [[Англа-бурская вайна, 1899—1902|Англа-бурскай вайны]] (1899—1902)<ref name="БСЭ1" />. У [[1901]] годзе Злучаныя Штаты склалі з [[Вялікабрытанія]]й дагавор Хея — Паўнсфата, паводле якога Штаты атрымалі вылучнае права на збудаванне дадзенага канала без удзелу Вялікабрытаніі. Аб’ява канала нейтральным і гарантыя свабоднага праходу праз канал ваенных і гандлёвых суднаў усіх нацый як у мірны час, так і ў ваенны час знішчалася амерыканскай абмоўкай, што гэтыя пастановы не будуць шырыцца на тыя меры, якія ЗША злічаць патрэбным прыняць для абароны Панамы і падтрымання парадку ў канале. Фактычна пры вайне, у якой бралі ўдзел бы ЗША, іх ваенныя ўмацаванні няўхільна пазбывалі іншы ваенны бок магчымасці скарыстаць канал на роўных пачатках. Ратыфікацыя Хей-Паўнсефоцкага дагвора ўхіліла перашкоду з боку Англіі. На чаргу стала пытанне пра перакупку ў французскай кампаніі канцэсіі на збудаванне Панамскага канала. З мэтай запалохаць французскую кампанію, што валодала канцэсіяй, перспектывай пабудовы канкуруючага канала і збіць цану, камісія кангрэса ЗША выказалася спачатку за нікарагуанскі кірунак, і ў кангрэсе 9 студзеня 1902 года быў прыняты адпаведны [[біль Хепберна]]. Пад уражаннем гэтага французы пагадзіліся ў чэрвені 1902 года прадаць канцэсію, выкананыя працы і значнае абсталяванне за 40 млн долараў; пасля гэтага амерыканцы скасавалі біль Хепберна і вырашылі пытанне ў карысць Панамскага канала<ref name="БСЭ1" />.

[[Файл:Spanish laborers on Panama Canal in early 1900s.jpg|thumb|Іспанскія працоўныя — будаўнікі канала, пачатак 1900-х.]]
[[Файл:Pan can 1911.JPG|thumb|Будаванне канала, 1911.]]
[[28 чэрвеня]] [[1902]] года Кангрэс ЗША прыняў закон, што абавязвае прэзідэнта ЗША набыць маёмасць кампаніі па будаванні канала, акцыі чыгункі Панамскай кампаніі і палоску зямлі ў Калумбіі шырынёй 10 міль для збудавання, падтрымання і кіравання каналам з правам юрысдыкцыі на памянёнай тэрыторыі. 22 студзеня 1903 года пасол Калумбіі Томас Херан і дзяржсакратар ЗША Джон Хэй падпісалі дагавор, па якім Калумбія аддавала ў арэнду Злучаным Штатам тэрмінам на 100 гадоў палоску зямлі для збудавання Панамскага канала. За санкцыю ўрада Калумбіі, якой прыналежала тэрыторыя Панамы, на перадачу канцэсіі ЗША згаджалася выплаціць адначасна 10 млн долараў і потым па заканчэнні 9 гадоў — штогод па 250 тысяч долараў пры захаванні суверэнітэту Калумбіі над зонай Панамскага канала. Умовы гэтыя і былі аформлены ў дамове [[Дагавор Хея — Эрана|Хея-Эрана]], але калумбійскі сенат 12 жніўня 1903 года адмовіўся яго ратыфікаваць, бо канцэсійны дагавор з французскай кампаніяй мінаў толькі ў 1904 годзе, а па ўмовах яго, калі канал да таго часу не пачне функцыянаваць, гэта было несумнеўна, — то ўсе збудаваныя кампаніяй збудавання пераходзілі бязвыплатна да [[Калумбія|Калумбіі]]. Адзіны выхад зацікаўленыя твары ў Францыі і ЗША бачылі зараз у тым, каб штат Панама аддзяліўся ад Калумбіі і ў якасці самастойнай дзяржавы аформіў юрыдычна перадачу канцэсіі ЗША. Француз [[Філіп-Жан Бюно-Варыя|Бюно-Варыя]] ўзначаліў сепаратысцкі рух і, пры спрыянні ваеннага флота ЗША, ажыццявіў [[Аддзяленне Панамы ад Калумбіі|аддзяленне Панамы]] 4 лістапада 1903 года; 18 лістапада ад імя «Незалежнай Панамскай рэспублікі» ён падпісаў са ЗША дагавор на ўзор дамовы Хея-Эрана. Канфлікт ЗША з Калумбіяй быў ліквідаваны толькі ў 1921 годзе<ref name="БСЭ1" />.

Па Дагаворы 1903 года Злучаныя Штаты атрымвалі ў вечнае валоданне «зону зямлі і зямлі пад вадой для збудавання, падтрымання, эксплуатацыі, усталявання санітарнага парадку і абароны памянёнага канала», што агадвалася артыкулам 2 Дамовы. Артыкул 3 даваў ЗША ўсе правы, як калі б яны былі суверэнам тэрыторыі. Апроч таго ЗША рабіліся гарантам незалежнасці Рэспублікі Панама і атрымвалі правы падтрымваць парадак у гарадах Панама і Калон у выпадку, калі Рэспубліка Панама, на думку ЗША, апынулася б няздольнай падтрымаць парадак. Эканамічны бок Дагавора паўтараў Дагавор Хея-Эрана, не ратыфікаваны Калумбіяй. Ад імя Панамы дагавор падпісаў французскі грамадзянін Філіп Бюно-Варыя за 2 гадзіны да прыбыцця ў Вашынгтон афіцыйнай дэлегацыі Панамы.

Будаванне пачалося пад эгідай Міністэрства абароны ЗША, а Панама фактычна стала пратэктаратам ЗША<ref>[http://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_colier/195/ПАНАМА Панама. История.] // Энциклопедия Кольера</ref>.

У 1900 годзе ў Гаване [[Уолтэр Рыдам|Уолтэрам Рыдамам]] і [[Джэймс Кэрал|Джэймсам Кэралам]] было ўсталявана, што [[жоўтая ліхаманка]] перадаецца [[камары|камарамі]], і быў паспяхова ўжыты метад зніжэння небяспекі жоўтай ліхаманкі шляхам знішчэння камарыных лічынак у месцах іх пасялення. Помнячы пра няшчасце першай спробы пракапаць канал, амерыканцы скіравалі ў паход на камароў {{btname|[[Aedes aegypti]]}} і [[Малярыйныя камары|малярыйных камароў]] — пераносчыкаў [[Жоўтая ліхаманка|жоўтай ліхаманкі]] і [[Малярыя|малярыі]], адпаведна, — вялікую экспедыцыю, што ўзначальваецца [[Уільям Кроўфард Горгас|Уільямам КроўфардАм Горгасам]] — 1500 чалавек. Пра маштабы іх дзейнасці красамоўна кажуць апублікаваныя дадзеныя: патрабавалася высечы і спаліць 30 квадратных кіламетраў хмызнякоў і дробных дрэў, выкасіць і спаліць траву на такім жа плошчы, асушыць мільён квадратных ярдаў (80 га) балот, вырыць 250 тысяч футаў (76 км) водаадводных равоў і аднавіць 2 мільёны футаў (600 км) старых равоў, распырскаць 150 тысяч галонаў (570 тыс. літраў) маслаў, знішчальных камарыныя лічынкі ў агменях размнажэння<ref name=MDaniel />. Як і незадоўга да гэтага ў [[Гавана|Гаване]], гэта прынесла свае плады: пашыранасць жоўтай ліхаманкі і [[малярыя|малярыі]] скарацілася гэтак, што хваробы перасталі быць перашкаджаючым фактарам.


Да збудавання канала вайсковае міністэрства ЗША прыступіла ў [[1904]] годзе. Галоўным інжынерам канала стаў [[Джон Фрэнк Стывенс]]. Гэтым разам быў абраны слушны праект: [[шлюз]]ы і азёры. На будаванне запатрабавалася 10 гадоў, $400 млн і 70 тысяч працоўных, з якіх, па амерыканскіх дадзеных, каля 5600 чалавек загінулі. Раніцай [[13 кастрычніка]] [[1913]] года прэзідэнт ЗША [[Томас Вудра Вільсан]] пры шматлікіх высокапастаўленых гасцях, якія памкнуліся ў [[Белая дом|Белага дома]], скіраваўся да адмысловага століка і велічным жэстам націснуў на пазалочаную кнопку. І ў тое ж імгненне магутны выбух скалынуў вільготнае трапічнае паветра ў чатырох тысячах кіламетрах ад [[Вашынгтон]]а, на [[Панамскі перашыек|Панамскім перашыйку]]. Дваццаць тысяч кілаграмаў [[дынаміт]]а разбурылі ў горада Гамбоа апошнюю перашкоду, што падзяляла воды [[Атлантычны акіян|Атлантычнага]] і [[Ціхі акіян|Ціхага]] акіянаў. Кабель даўжынёй у чатыры тысячы кіламетраў, адмыслова пракладзены ад перамычкі ў Гамбоа да [[Белая дом|Белай хаце]], паслухмяна выканаў волю прэзідэнта

У жніўні 1945 года Японія планавала ўжыццявіць [[Бамбардзіроўка Панамскага канала|бамбардзіроўку канала]].

[[7 верасня]] [[1977]] года ў [[Вашынгтон]]е лідар Панамы [[Амар Тарыхас|А. Тарыхас]] і прэзідэнт ЗША [[Джымі Картэр|Д. Картэр]] падпісалі дамову пра перадачу панамскаму ўраду кантролю над каналам з 2000 года. [[23 кастрычніка]] [[1977]] года пагадненне было ратыфікавана парламентам Панамы, а [[18 красавіка]] [[1978]] года — сенатам ЗША.

Панамскі канал кантраляваўся ЗША аж да [[31 снежня]] [[1999]] года, пасля чаго быў перададзены ўраду [[Панама|Панамы]]<ref>Т. В. Ткачева [http://wwwold.ugrasu.ru/science/journal/3/13/documents/97-103.pdf Обсуждение в конгрессе США договора о Панамском канале 1977 г.] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20140226051853/http://wwwold.ugrasu.ru/science/journal/3/13/documents/97-103.pdf |date=26 лютага 2014 }} // ВЕСТНИК ЮГОРСКОГО ГОСУДАРСТВЕННОГО УНИВЕРСИТЕТА, 2006. Выпуск 3. С. 97-103</ref>.

== Канфігурацыя канала ==
Дзякуючы S-вобразнай форме Панамскага перашыйка, Панамскі канал скіраваны з паўднёвага ўсходу (бок Ціхага акіяна) на паўночны захад (Атлантычны акіян). Канал складаецца з двух штучных азёр, злучаных каналамі і паглыбленымі рэчышчамі рэк, а таксама з дзвюх груп [[шлюз]]аў. З боку [[Атлантычны акіян|Атлантычнага акіяна]] трохкамерны [[шлюз]] «Gatun» злучае Ліманскую бухту з возерам [[Гатун]]. З боку [[Ціхі акіян|Ціхага акіяна]] двухкамерны [[шлюз]] «Miraflores» і аднакамерны [[шлюз]] «Pedro Miguel» злучаюць Панамскую бухту з рэчышчам канала. Розніца паміж роўнем Сусветнага Акіяна і роўнем Панамскага канала складае 25,9 метра. Дадатковае водазабеспячэнне забяспечваецца яшчэ адным вадасховішчам — возерам Алахуэла

[[Файл:Ship passing through Panama Canal 01.jpg|thumb|220px|Велізарны паром, што праходзіць праз канал.]]
Усе шлюзы канала — дзвюх ніцяныя, што забяспечвае магчымасць адначаснага сустрэчнага руху суднаў па канале. На практыцы, тым не менш, звычайна абедзве ніткі шлюзаў працуюць на пропуск суднаў у адным кірунку. Памеры шлюзавых камер: шырыня 33,53 м, даўжыня 304,8 м, мінімальная глыбіня 12,55 м. Кожная камера месціць 101 тыс. м³ вады. Праводка буйных суднаў праз шлюзы забяспечваецца адмысловымі невялікімі чыгуначнымі лакаматывамі на электрычнай цязе, што завуцца ''муламі'' (у гонар [[мул]]аў, якія раней служылі асноўнай цяглавай сілай для перасоўвання [[барка|барак]] па рэках).

Адміністрацыяй канала ўсталяваны наступныя прахадныя памеры для суднаў: даўжыня — 294,1 м (965 футаў), шырыня — 32,3 м (106 футаў), асадка — 12 м (39,5 футаў) у прэснай трапічнай вадзе, вышыня — 57,91 м (190 футаў), памер ад ватэрлініі да самай высокай кропкі судна<ref name="blackseatrans">[http://www.blackseatrans.com/article.php?articleID=1216 Максимальные размеры, при которых судам разрешено проходить шлюзы Панамского канала] {{Архівавана|url=https://archive.today/20071215024424/http://www.blackseatrans.com/article.php?articleID=1216 |date=15 снежня 2007 }}</ref>. У вылучных выпадках суднам можа быць пададзена дазвол для праходжання пры вышыні 62,5 м (205 футаў), пры ўмове, што праход будзе ажыццёўлены пры нізкай вадзе.

На сваім працягу канал перасякаецца двума мастамі. Уздоўж трасы канала паміж гарадамі [[Панама (горад)|Панама]] і [[Горад Калон|Калон]] пракладзена аўтамабільная дарога і чыгунка.

== Платы за праход па канале ==
Зборы за праход па канале афіцыйна спаганяюцца [[Адміністрацыя Панамскага канала|Адміністрацыяй Панамскага канала]] — дзяржаўнай установай Панамы. Стаўкі збору ўсталяваны ў залежнасці ад тыпу судна.

Сума збору з кантэйнеравозаў вылічваецца ў залежнасці ад іх ёмістасці, выяўленай у [[TEU]] (аб’ём стандартнага 20-футавага кантэйнера). З 1 мая 2006 года стаўка складае $49 за адзін TEU.

Сума платы з іншых суднаў вызначаецца ў залежнасці ад іх [[водазмяшчэнне|водазмяшчэнні]]. На 2006 год стаўка збору складала $2,96 за адну тону да 10 тыс. тон, $2,90 за кожную з наступных 10 тыс. тон і $2,85 за кожную наступную тону.

Сума збору з малых суднаў вылічваецца выходзячы з іх даўжыні:

{| class="wikitable"
|-
! Даўжыня судна
! Стаўка
|-
| Да 15,24 м (50 футаў) || $500
|-
| Ад 15,24 м (50 футаў) да 24,384 м (80 футаў) || $750
|-
| Ад 24,384 м (80 футаў) да 30,48 м (100 футаў) || $2000
|-
| Больш 30,48 м (100 футаў) || $2500
|}

== Будучыня канала ==
23 кастрычніка 2006 года ў Панаме былі падведзены вынікі [[рэферэндум]]а пра пашырэнне Панамскага канала, якое падтрымалі 79 % насельніцтва. Прыняццю гэтага плана спрыялі кітайскія бізнес-структуры, кіраўнікі каналам. Да 2016 года ён мадэрнізаваны і можа прапускаць нафтавыя танкеры водазмяшчэннем больш 130 тыс. тон, што істотна скараціла час даставы венесуэльскай нафты ў [[Кітай]]. Якраз да гэтага [[Венесуэла]] абяцае павялічыць пастаўкі нафты ў Кітай да 1 млн [[барэль, амерыканскі нафтавы|барэляў]] у суткі.

Падчас рэканструкцыі планавалася правесці днопаглыбныя працы і пабудаваць новыя, шырэйшыя шлюзы. У выніку да 2016 года праз Панамскі канал змогуць праходзіць [[супертанкер]]ы водазмяшчэннем да 170 тыс. тон. Максімальная прапускная здольнасць канала ўзрасце да 18,8 тыс. суднаў у год, грузазварот — да 600 млн [[Panama Canal Universal Measurement System|PCUMS]]. Рэканструкцыя абыйдзецца ў $5,25 млрд. Чакаецца, што дзякуючы ёй да 2017 года бюджэт Панамы будзе штогод атрымваць $2,5 млрд прыбыткаў ад канала, а да 2025 года прыбыткі ўзрастуць да $4,3 млрд.

Пачатак прац па будаванні трэцяй групы шлюзаў запланаваны на 25 жніўня 2009 года. Адміністрацыя Панамскага канала даручыла гэту працу [[кансорцыум]]у GUPC (''Grupo Unidos por el Canal''), які 15 ліпеня 2008 года выйграў [[Тэндар, гандаль|тэндар]] на будаванне, прапанаваўшы ўжыццявіць патрэбныя працы за 3 мільярда 118 мільёнаў долараў і скончыць будаванне да сярэдзіны 2014 года. Асноўным членам гэтага кансорцыума з’яўляецца іспанская фірма Sacyr Vallehermoso<ref>[http://mensual.prensa.com/mensual/contenido/2009/08/19/hoy/panorama/1893258.asp ACP entrega orden de proceder para las nuevas esclusas] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20100709005342/http://mensual.prensa.com/mensual/contenido/2009/08/19/hoy/panorama/1893258.asp |date=9 ліпеня 2010 }} 19 августа 2009{{ref-es}}</ref>.

Па стане на верасень 2014 года, сканчэнне прац было перасунута на 1-ю палову 2016 года<ref>[http://www.charlotteobserver.com/2014/09/09/5160891/sc-international-trade-conference.html#.VCFlF1dIrFw Maritime panel to hold sessions on port congestion]{{ref-en}}</ref>. У красавіку 2015 г. у рамках рэканструкцыі і пашырэння Панамскага канала былі ўсталяваны апошнія шлюзавыя вароты. У адміністрацыі канала гэту падзею назвалі гістарычнай, адзначыўшы, што новыя шлюзы пачнуць прымаць судны ў другім квартале 2016 года<ref>[http://www.rg.ru/2015/04/29/kanal-anons.html В рамках расширения Панамского канала установлены все шлюзовые ворота]</ref>. 26 чэрвеня 2016 года па абноўленым і пашыраным канале прайшло першае судна, якім стаў кітайскі кантэйнеравоз<ref>[http://www.bbc.com/russian/news/2016/06/160626_panama_first_vessel По новому Панамскому каналу прошло первое судно — BBC Русская служба]</ref>.

== Альтэрнатыва ==
У якасці альтэрнатыўнай трасы для меж акіянскага канала разглядалася тэрыторыя [[Нікарагуа]]. Першыя папярэднія планы [[Нікарагуанскі канал|Нікарагуанскага канала]] паўсталі яшчэ ў XVII стагоддзі. У чэрвені 2013 года нацыянальны сход Нікарагуа ўхваліў праект будавання новага канала, які стане канкурэнтам Панамскаму каналу; кошт праекта 40 млрд долараў. У 2014 годзе гэты праект быў зацверджаны.

== Гл. таксама ==

* [[Панама (капялюш)|Панама]]
* [[Мост дзвюх Амерык]]
* [[Панамакс]]
* {{нп3|Транспанамскі нафтавод||en|Trans-Panama pipeline}}
{{зноскі}}

== Спасылкі ==
{{Commons|Panama Canal}}
* [http://zhurnal.lib.ru/t/tonina_o_i/te_panamskiy_kanal.shtml Панамскі канал Артыкул з Тэхнічнай Энцыклапедыі 1927-34 г.г.: ]
* [http://www.pancanal.com/ Афіцыйны сайт адміністрацыі Панамскага канала]{{ref-es}}{{ref-en}}
* [http://www.coolpanama.com/panama-webcams.html Вэб-камеры Панамскага канала]{{ref-en}}
* [http://samlib.ru/t/tonina_o_i/te_panamskiy_kanal.shtml Панамский канал Статья из Технической Энциклопедии 1927-34 гг.: ]
* [http://www.popmech.ru/article/480-mezh-dvuh-okeanov/ Меж двух океанов: Ворота Посейдона на сайте журнала «Популярная механика»] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20130827055840/http://www2.popmech.ru/article/480-mezh-dvuh-okeanov/ |date=27 жніўня 2013 }}

{{Геастратэгічныя пункты сусветнага акіяна}}

[[Катэгорыя:Геаграфія Панамы]]
[[Катэгорыя:Каналы Панамы]]
[[Катэгорыя:Вікіпедыя:Істотныя артыкулы]]
[[Катэгорыя:Каналы]]