Прагляд зыходнага тэксту старонкі Эрыванскае ханства

{{Гістарычная дзяржава
|назва             = Эрыванскае ханства
|статус               = Ханства
|сцяг                 = Flag of Eriwan Khanate.JPG
|апісанне_сцяга       = <small>Ваенны сцяг Эрыванскага хана<ref>[[Музей гісторыі Азербайджана]], № 473</ref></small>
|карта                = Khanate of Eriwan in 1809-1817.JPG 
|апісанне             = Ханства на карце ваенных дзеянняў у Закаўказскім краі з 1809 па 1817 год з межамі па Гюлістанскім мірным дагаворы. Тыфліс, 1902 год
|p1                   = Афшарыды
|flag_p1              = Nadir Shah Flag.svg
|утворана           = [[1747]]
|ліквідавана        = [[1828]]
|s1                   = Расійская імперыя
|flag_s1              = Flag of Russia.svg
|сталіца              = [[Ерэван|Эрывань]]
|плошча              = каля 19 400 км²<ref name="iranica-erevan">[http://www.iranica.com/articles/erevan-1 Encyclopædia Iranica: Erevan] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20120116060944/http://www.iranica.com/articles/erevan-1 |date=16 студзеня 2012 }}{{oq|en|Due to centuries of warfare, by 1804 Erevan’s population had been reduced to 6,000. It began to rise once again during the tenure of the last khan, and in 1827 it exceeded 20,000, with the Armenians forming barely twenty percent of the population. Following the Treaty of Torkamānčāy and the Armenian immigration from Persia and Turkey, the Armenian population rose to 40 percent of the total. The overall population, however, decreased to some 12,000, as the Persian forces and administration. emigrated. <…> The khanate covered an area of approximately 7,500 square miles. <…> Muslims (Persians, Turco-Mongols, Kurds) made up 80 percent of the population and were either sedentary, semi-sedentary, or nomadic. Christians (all Armenians) constituted the remaining 20 percent of the population and lived in Erevan or the villages. The Armenians dominated the various professions and trade in the area and were of great economic significance to the Persian administration.}}</ref>
|насельніцтва           = 110 120 (1826)<ref name="Bournoutian"/>: [[Цюркскія плямёны]]<ref>''Muriel Atkin''. Russia and Iran, 1780—1828. University of Minnesota Press, 1980. ISBN 0-8166-0924-1, 9780816609246. P.11 {{oq|en|The population of the Muslim-ruled area may have been in the vicinity of 80,000 families representing diverse ethnic and religious groups. Yerevan was the most populous, with well in excess of 100,000 Muslim and Armenian inhabitants, while Baku and Talesh were the least populous. Baku’s small population was related in part to the khanate’s small geographic size—it was virtually a city-state— and Talesh was a remote area with few attractions. The largest group of east Caucasians were Muslims belonging to Turcoman tribes, but this was not a homogeneous group.}}</ref><ref>{{Кніга:Шнирельман: Войны памяти|248—249}}{{oq|ru|В указе русско-иранские мирные договоры 1813 и 1828 гг. объявлялись началом «расчленения азербайджанского народа, переделом наших исторических земель» (речь идёт о периоде, когда восточнокавказские тюрки еще и не думали о том, чтобы становиться «азербайджанским народом» и даже не знали этого термина. — В. Ш.).}}</ref> ([[азербайджанцы]]<ref name="Kazemzadeh"/>), [[армяне]], [[курды]], [[персы]]
|нацыянальны склад = [[армяне]], [[курды]], [[персы]]
|форма_кіравання     = [[Абсалютная манархія]]
|дадатковы_параметр1    = Тытул кіраўніка
|змесціва_параметру1       = [[Хан (тытул)|Хан]]
|рэлігія = [[іслам]] ([[шыіты|шыізм]], [[суніты|сунізм]]), [[хрысціянства]] ([[Армянская апостальская царква|ААЦ]])
}}
{{Гісторыя Арменіі|states}}
'''Эрыванскае ханства''' — феадальнае валоданне, што ўтварылася ў 1747 годзе на часткі тэрыторыі [[беглербег]]ства [[Чухур-Саад]] пасля смерці [[Надзір-шах|Надзір-шаха Афшора]] і падзення яго дзяржавы<ref>Петрушевский И. П. Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI - начале XIX вв. — Л., 1949. — С. 74.: {{oq|ru|В Ереванской (Чухур-Са'дской) области (вилайете) большая часть территории составляла земли дивана и находилась под непосредственным управлением местного беглербега. После смерти Надир-шаха беглербегство стало наследственным и превратилось в полунезависимое ханство.}}</ref>. Ханства размяшчалася на тэрыторыях гістарычнай [[Усходняя Арменія|Усходняй Арменіі]]<ref name="СИЭ">Советская историческая энциклопедия. Статья: Ереванское ханство</ref><ref name="БЭС">Большой энциклопедический словарь. Статья: Ереванское ханство</ref><ref name="ЭС2009">Энциклопедический словарь (2009). Статья: Ереванское ханство</ref><ref name="ИраникаЕреван">Энциклопедия Ираника. Статья: [http://www.iranicaonline.org/articles/erevan-1#ii Erevan]. {{oq|en|Like all of eastern Armenia, Erevan remained a bone of contention between the Ottomans and the Persians for many decades. <br />... <br />Finally in 1639, as a result of the Treaty of Zohāb, eastern Armenia, including Erevan, fell into the Persian zone. <br />... <br />Made the center of their rule in Eastern Armenia by the Persians in the sixteenth century, Erevan has remained the capital of Eastern Armenia ever since.}}</ref><ref name="БурнутянЕреван">George Boumoutian «''A Concise History of the Armenian People''», стр. 214: {{oq|en|Nader removed a number of Turkic tribes from eastern Armenia, especially Karabagh, and divided the region into four khanates: Yerevan, Nakhichevan, Ganja, and Karabagh}} стр. 240: {{oq|en|By controlling Karabagh and Ganja, Russia became master of half of eastern Armenia. <br />... <br />Rather, in the wake of Russia’s wresting of one half of eastern Armenia, the Russian Armenian leadership’s main concern was liberating the other half, that is, the khanates of Nakhichevan and Yerevan, which included Ejmiatsin, the religious focal point for many Russian Armenians.}}</ref><ref name="Chatty">Dawn Chatty «''[http://books.google.am/books?id=cefhBwMRTDIC&pg=PA138&dq=khanate+%22eastern+armenia%22&hl=ru&sa=X&ei=in2QU6yBMazH7Ab7roCQBQ&ved=0CFYQ6AEwBg#v=onepage&q=%22eastern%20armenia%22&f=false Displacement and Dispossession in the Modern Middle East]''», стр. 138</ref><ref name="Charlotte">Charlotte Mathilde Louise Hille «''[http://books.google.am/books?id=yxFP6K8iZzQC&pg=PA64&dq=khanate+%22eastern+armenia%22&hl=ru&sa=X&ei=in2QU6yBMazH7Ab7roCQBQ&ved=0CDYQ6AEwAg#v=onepage&q=%22eastern%20armenia%22&f=false State Building and Conflict Resolution in the Caucasus]''», стр. 64</ref><ref>{{кніга |аўтар= |частка= |спасылка частка= |загаловак= The Modern Encyclopedia of Russian and Soviet History|арыгінал= |спасылка= |адказны= |выданне= |месца= |выдавецтва=Academic International Press |год=1994 |volume= 10|pages= |columns= |allpages= |серыя= |isbn= |тыраж= |ref= }}{{oq|en|EREVAN KHANATE, A khanate founded on the territory of eastern Armenia in 1604.}}</ref>. Сёння былая тэрыторыя ханства падзелена паміж сучаснай Рэспублікай Арменія і турэцкім ілам [[Ыйдыр (правінцыя)|Ыйдыр]].

У 1604 годзе Эрывань быў адваяваны ў [[Асманская імперыя|туркаў-асманаў]] [[Іран|персідскім]]<ref>{{britannica-link|447|Abbas I (Safavid shah of Persia)}}</ref> шахам [[Абас I Вялікі|Абасам I]]<ref name="iranica-erevan" /><ref name=ESBE>{{ВТ-ЭСБЕ|Эривань}}</ref>. Шах высяліў з горада ўсіх жыхароў, як хрысціянаў і іўдзеяў, так і мусульманаў<ref>Relation des grandes guerres et victories obtenues par le roy de Perse Shah Abbas contre les epmereurs de Turquie, Mahomet et Achmet son fils. Par le P. Fr. Anthoine de Gouvea, traduit de l’original portuguais, Rouen, 1646, pp. 225.</ref><ref>[http://www.armenianhouse.org/davrizhetsi/history-ru/chapter1_6.html#4 Аракел Даврижеци. Книга историй]</ref>. Сярод дэпартаваных з Усходняй Арменіі, пераважную большасць складалі [[армяне]], лік якіх на момант высялення складаў звыш 250,000 чалавек<ref name="Bournoutian Hovannisian">[[Джордж Бурнуцян]]. Раздел «Eastern Armenia from the Seventeenth Century to Russian Annexation» в книге «The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century». Пад рэдакцыяй [[Рычард Аванісян|Р. Аванісяна]]. Стр. 96: {{oq|en|By the end of the eighteenth century, the Armenian population of the territory had shrunk considerably. Centuries of warfare and invasions combined with the tyranny of local khans had forced the emigration of the Armenians. It is probable the '''until the seventeenth century, the Armenians still maintained a majority in Eastern Armenia''', but the forced relocation of some 250,000 Armenians by Shah Abbas and the numerous exoduses described in this chapter had reduced the Armenian population considerably.}}</ref>.

Пасля зацверджання ў рэгіёне ўлады дынастыі [[Сефевіды|Сефевідаў]] горад стаў цэнтрам [[беглербег]]ства. Першым [[беглербег]]ам быў прызначаны палкаводзец Аміргунэ-хан (1604—1628)<ref name="bse">{{з|БСЭ|загаловак=Ереванское ханство}}</ref>. Пасля смерці [[Надзір-шах]]а (1747) пасада кіраўніка (з тытулам хана) стала спадчыннай<ref name=bse/>. Ханства было анексавана [[Расійская імперыя|Расійскай імперыяй]] па завяршэнні [[Руска-персідская вайна (1826—1828)|руска-персідскай вайны]] 1826—1828 гадоў і аб'яднана з [[Нахічэванскае ханства|Нахічэванскім ханствам]] у адзіную [[Армянская вобласць|Армянскую вобласць]], стаўшы цэнтрам прыцягнення для [[армяне|армянскай]] [[іміграцыя|іміграцыі]].

== Насельніцтва ==
{{Гл. таксама|Вялікі сургун}}
З прыходам да ўлады дынастыі [[Сефевіды|Сефевідаў]], увесь Іран і іншыя краіны, непасрэдна падначаленыя [[кызылбашы|кызылбашам]], былі падзелены на [[Улька, вобласць|улькі]] (феадальныя надзелы) паміж кіраўнікамі тых ці іншых плямён. У той жа час, шырокія тэрыторыі перадаваліся ў карыстанне ваярам з гэтых плямён. З такіх тэрыторый старое насельніцтва, зазвычай, выганялася. Так адбывалася, у прыватнасці, у Арменіі<ref name="История Востока 3">История Востока. В 6 томах. Том 3. Восток на рубеже средневековья и нового времени. XVI-XVIII вв. Глава 5. Государство Сефевидов в XVI — начале XVIII в.: {{oq|ru|Исмаил так и не преуспел в своих попытках ослабить власть кызыл-башских эмиров, которые безраздельно господствовали в Сефевидском государстве. По сути дела, весь Иран и прочие страны, непосредственно подчиненные кызылбашам, были разделены между главами тех или иных «племен» на владения улька. Кроме того, обширные территории передавались в пользование воинам, членам* этих «племен». С таких территорий старое население, как правило, изгонялось. Так происходило в Армении и некоторых других областях.}}</ref>. Так у XVI стагоддзі ў Ерэванскую вобласць былі паселены часткі цюркскіх кызылбашскіх плямён устаджлу, алпаут і байт, пры шаху [[Абас I Вялікі|Абасе I]] былі паселены таксама плямёны ахча-кайюнлу хаджар; яшчэ раней тут зацвердзіліся курдскія плямёны чамішкізек, хнуслу і пазукі<ref>{{кніга |аўтар = Петрушевский И. П.|загаловак = Очерки по истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI - начале XIX вв |месца = Л.|год= 1949 |старонкі = 74}}</ref>. Паміж 1600—1810 гадамі адбываецца масавае перасяленне мусульманаў з [[Персія|Персіі]] і [[Сярэдняя Азія|Сярэдняй Азіі]] ва [[Усходняя Арменія|Усходнюю Арменію]]. Усяго ва Усходнюю Арменію было пераселена парадку 90 000 [[мусульмане|мусульман]], у тым ліку 54000 цюркаў, 25 000 курдаў і 10 000 персаў<ref name="Bournoutian">{{артыкул|аўтар = George  A.  Bournoutian. |загаловак= The  Population  of  Persian  Armenia Prior  to  and Immediately  Following its  Annexation  to  the  Russian Empire: 1826-1832 |мова= en |выданне= Conference  on "NATIONALISM  AND  SOCIAL  CHANGE  IN  TRANSCAUCASIN" |год= 1980 |нумар= 91|старонкі = 12}}</ref>.

Нягледзячы на войны, уварванні і перасяленні, армяне, цалкам імавернае, аж да XVII стагоддзя, усё яшчэ складалі большасць насельніцтва [[Усходняя Арменія|Усходняй Арменіі]], аднак гвалтоўнае перасяленне парадку 250 000 армян персідскім шахам [[Абас I Вялікі|Абасам I]] рэзка скараціла армянскае насельніцтва рэгіёна<ref name="Пути развития">{{кніга |аўтар  =  А. Новосельцев, В. Пашуто, Л. Черепнин. |загаловак= Пути развития феодализма |спасылка =  |адказны =  |месца  = М. |выдавецтва= Наука |год= 1972 |старонкі= 47}}:{{oq|ru|А затем началось сельджукское нашествие. Оно нанесло первый катастрофический удар по армянскому этносу. Часть Васпуракана, Гохтн, и, наконец, Сюник стали объектом захвата сельджуков в первую очередь. В результате резкой и достаточно фанатичной политики сельджукских владык, в политических целях принявших ислам и ставших его очередным „оплотом“, армянское население вынуждено было покидать родную землю и эмигрировать на север в пределы Грузии и особенно в Киликию.<br />Сражение при Манцикерте (Маназкерте) привело к окончательной потере Армении Византией. Теперь центрами армянской политической и культурной жизни стали Киликия и Албания. Эта последняя в XII—XIII вв. была тесно связана с Грузией и порой от неё зависела. В последующие века процесс этнических изменений продолжался, пока «метс сюргюн» («великое изгнание») — армяно-тюркское) Аббаса I в начале XVII в. не привело к резкому сокращению армянского населения Восточной Армении.}}</ref><ref name="Bournoutian Hovannisian" />. У выніку войн, што доўжыліся стагоддзямі, да 1804 года насельніцтва горада [[Эрывань|Эрывані]] скарацілася да 6 000. Яно зноў пачало павялічвацца пры апошнім хане, і ў 1827 перавысіла 20 000. У выніку шматвяковых [[Гістарычныя міграцыі армянскага насельніцтва|выгнанняў і эміграцый]] [[армяне]] складалі толькі 20 % насельніцтва горада<ref name="iranica-erevan" />. Этнічны склад насельніцтва ўсяго ханства да падпісання [[Туркманчайскі мірны дагавор|мірнага дагавора паміж Расіяй і Персіяй (1828)]] складалі мусульмане ([[персы]], [[азербайджанцы]], [[курды]]) і [[армяне]]<ref name="iranica-erevan" /><ref name="Kazemzadeh">Firuz Kazemzadeh. Reviewed Work(s): Eastern Armenia in the Last Decades of Persian Rule, 1807—1828 by George A. Bournoutian. International Journal of Middle East Studies, Vol. 16, No. 4. (Nov., 1984), pp. 566—567. {{oq|en|The land was mountainous and dry, the population of about 100,000 was roughly 80 percent Muslim (Persian, Azeri, and Kurdish) and 20 percent Christian (Armenian).}}</ref>.

У 1779 годзе, падчас свайго паходу на Эрывань, цар Грузіі [[Іраклій II]] перасяліў у Грузію частку армянскага насельніцтва Эрыванскага ханства<ref>{{кніга |аўтар=Н. М. Кортуа |частка= |спасылка частка= |загаловак=Русско-грузинские взаимоотношения во второй половине XVIII века |арыгінал= |спасылка= |адказны= |выданне= |месца= |выдавецтва=Издат. Тбилисского Унив. |год= 1989|том= |старонкі=133 |старонак= |серыя= |isbn= |тыраж= |ref= }}</ref>.

У 1795 годзе, аселае насельніцтва Эрыванскага ханства складала 122 000 чалавек, з якіх 90 000 (73,7%) армян і 30 000 (24,6%) цюркаў. Апроч аселага насельніцтва, было гэтак жа качавое насельніцтва, што складалася з цюркаў і курдаў, а гэтак жа персідскія салдаты, якія праходзілі тут вайсковую службу.

У 1795—1826 гадах, пачынаецца новая хваля антыармянскіх рэпрэсій, якая прывяла да ўцёкаў 70 000 армян, большасць з якіх беглі ў Расію, меншая ж частка — каля 20 000, беглі ў Грузію<ref name="Politics of Demography">Джордж Бурнуцян. «[http://www.umd.umich.edu/dept/armenian/sas/bour2.html#N_13_ The Politics of Demography: Misuse of Sources on the Armenian Population of Mountainous Karabakh] {{Архівавана|url=https://wayback.archive-it.org/all/20100819161838/http://www.umd.umich.edu/dept/armenian/sas/bour2.html#N_13_ |date=19 жніўня 2010 }}»: {{oq|en|All documents relating to the Armenian immigration make it clear that Russia, for political, military, and economic reasons, strongly encouraged the Armenians to settle in the newly-established Armenian province, especially the region of Erevan, which between 1795 and 1827 had lost some 20,000 Armenians who had immigrated to Georgia.}}</ref>. Нягледзячы на гэта ў 1831 годзе, праз 3 гады пасля далучэння вобласці да Расіі, тут жыло яшчэ 20 100 армян-старажылаў<ref name="Волкова">{{кніга |аўтар=Н. Г. Волкова |частка= |спасылка частка= |загаловак=Этнические процессы в Закавказье в XIX—XX вв. |арыгінал= |спасылка= |адказны= Отв. ред. В. К. Гарданов|выданне=Кавказский этнографический сборник  |месца= |выдавецтва=Наука |год=1969 |том=IV |старонкі=8 |старонак= |серыя= |isbn= |тыраж= |ref= }}</ref>.

У выніку гэтых антыармянскіх рэпрэсій, у 1826 годзе насельніцтва Эрыванскага ханства складала ўжо ўсяго 110 120 чалавек і складалася з 31 588 аселых і паўаселых і 23 222 качавых азербайджанцаў (каля 10 000 сем'яў), 25 237 курдаў (5 223 сем'яў), 10 000 персаў (вайсковая эліта) і 20 073 армян (3 498 сем'яў). Каля 90 000 чалавек былі мусульманамі<ref name="Bournoutian2">{{артыкул
 |аўтар         = George  A.  Bournoutian.
 |загаловак      = The  Population  of  Persian  Armenia Prior  to  and Immediately  Following its  Annexation  to  the  Russian Empire: 1826-1832
 |мова          = en
 |выданне       = Conference  on "NATIONALISM  AND  SOCIAL  CHANGE  IN  TRANSCAUCASIN'
 |год           = 1980
 |нумар         = 91
 |старонкі      = 12
}}</ref>.

== Гісторыя ==
[[Файл:Khanates of the Caucasus in the 18th-19th centuries.png|thumb|200px|left|[[Азербайджанскія ханствы|Ханствы]] [[Закаўказзе|Закаўказзя]] і [[Іранскі Азербайджан|Іранскага Азербайджана]], XVIII — пачатак XIX стст<ref>Muriel Atkin, Russia and Iran, 1780—1828. 2nd. ed. Minneapolis: University of Minnesota Press Press, 2008, ISBN 0-521-58336-5 {{oq|en|In Safavi times, Azerbaijan was applied to all the muslim-ruled khanates of the eastern Caucasian as well as to the area south of the Araz River as fas as the Qezel Uzan River, the latter region being approximately the same as the modern Iranian ostans of East and West Azerbaijan.}}</ref>.]]

Сталіцай вобласці была горад-крэпасць [[Ерэван|Эрывань]]. Крэпасць пабудавана ў 1582—1583 гадах пры асманах, якія захапілі рэгіён у 1554 годзе<ref name="iranica-erevan" />.

Эрывань была заваявана [[Сефевіды|Сефевідамі]] ў [[Асманская імперыя|туркаў-асманаў]] у 1604 годзе ў кіраванне шаха [[Абас I Вялікі|Абаса Вялікага]], які прызначыў першым [[беклербек]]ам Эрывані свайго набліжанага [[Амір Гуна-хан Хаджар|Аміргунэ-хана]]. З падзеннем дзяржавы Сефевідаў Эрывань была зноў занята туркамі, і па [[Руска-турэцкі дагавор, 1724|руска-турэцкага дагавору]] 1724 года<ref>[http://bse.sci-lib.com/article098302.html Русско-турецкий договор 1724 в БСЭ]</ref>. [[Пётр I]] прызнаў [[Асманская імперыя|турэцкі]] [[пратэктарат]] над ханствам<ref>{{Кругосвет|title=Русско-персидские войны}}</ref>. Аднак ужо ў 1731 персідскія войскі пад камандаваннем [[Надзір-шах]]а зноў адваявалі ў туркаў гэтыя землі. Пасля забойства Надзір-шаха ў 1747 годзе і ўнутраных закалот у [[Іран]]е, насталых пры слабой [[Зенды|Зендскай]] дынастыі, Эрыванскае ханства, як паказвае амерыканскі гісторык [[Тадэвуш Свентахоўскі]], разам з іншымі [[Азербайджанскія ханствы|ханствамі Закаўказзя і Азербайджана]] ўступіла ў паўвекавы перыяд фактычнай незалежнасці, пры намінальнай уладзе Зендаў<ref>Tadeusz Swietochowski. Russian Azerbaijan, 1905—1920: The Shaping of National Identity in a Muslim Community. — Cambridge, UK, Cambridge University Press, 2004. — P.2. {{oq|en|In 1747 Nadir Shah, the strong ruler who had established his hold over Persia eleven years earlier, was assassinated in a palace coup, and his empire fell into chaos and anarchy. These circumstances effectively terminated the suzerainty of Persia over Azerbaijan, where local centers of power emerged in the form of indigenous principalities, independent or virtually so, inasmuch as some maintained tenuous links to Persia’s weak Zand dynasty. Thus began a half-century-long period of Azerbaijani independence, albeit in a condition of deep political fragmentation and internal warfare. Most of the principalities were organized as khanates, small replicas of the Persian monarchy, including Karabagh, Sheki, Ganja, Baku, Derbent, Kuba, Nakhichevan, Talysh, and Erivan in northern Azerbaijan and Tabriz, Urmi, Ardabil, Khoi, Maku, Maragin, and Karadagh in its southern part.}}</ref>. Правіцелі Эрыванскага ханства прыналежалі да цюркскага племя [[каджары, народ|каджараў]], паселенаму ў рэгіёне ў пачатку XV стагоддзя [[Тамерлан]]ам, гэтак жа як і кіруючая ў Іране дынастыя [[Каджары, дынастыя|Каджараў]]<ref>Аббас-Кули-Ага Бакиханов. [http://www.vostlit.info/Texts/rus2/Bakihanov/frametext5.htm Гюлистан-и Ирам («История восточной части Кавказа»).] — Баку, 1991. — С.172. {{oq|ru|Часть каджаров некогда переселилась в [[Анатолія|Анатолию]] и [[Сірыя|Сирию]]. Эмир Теймур (Тамерлан) переселил 50 тысяч семейств каджаров в Кавказский край и поселил их в Эриване, Гандже и Карабаге, где они в течение времени еще более умножились. Многие из этих каджаров при сефевидских шахах были государственными деятелями и управляли Арменией и Ширваном. Это от них произошли эриванские и ганджинские ханы.}} На прыналежнасць да каджараў апошняга кіраўніка Эрыванскага ханства, Хусейна Кулі-хана, паказвае таксама Дж. Бурнуцян ([http://www.iranica.com/articles/hosaynqoli-khan-sardar-e-iravani Encyclopædia Iranica: Ḥosaynqoli Khan Sardār-E Iravāni] {{Архівавана|url=https://web.archive.org/web/20110407152046/http://www.iranica.com/articles/hosaynqoli-khan-sardar-e-iravani |date=7 красавіка 2011 }} {{ref-en}}).</ref>.

З пачатку XVIII стагоддзя армяне Эрыванскага ханства вядуць барацьбу за нацыянальнае вызваленне<ref name=bse/>.  гэтым змаганні яны былі падтрыманы грузінскім царом [[Вахтанг VI|Вахтангам VI]], а таксама насельніцтвам [[Гянджа|Гянджы]]. Армянскія паўстанцы актыўна бралі ўдзел у змаганні [[мелік]]стваў [[Сюнік]]а і [[Нагорны Карабах|Карабаха]] (1724—1728) супраць турэцкай улады, а таксама ў руска-іранскіх войнах 1804—1813, 1826—1828 на боку Расіі<ref name=bse />.

Падчас першай руска-персідскай вайны Эрыванскую крэпасць двойчы абложвалі рускія (у 1804 годзе [[Павел Дзмітрыевіч Цыцыянаў|Цыцыянаў]] і ў 1808 [[Іван Васільевіч Гудовіч|Гудовіч]]), і абодва разы беспаспяхова; па [[Гюлістанскі мірны дагавор|Гюлістанскаму мірнаму дагавору]] [[Расійская імперыя|Расія]] прызнала ханства «ў здзейсненай уладзе» [[Каджары, дынастыя|Персіі]]<ref name="Гюлистан">[http://www.hrono.ru/dokum/ruper1813.html Гюлистанский мирный договор]</ref>. 5 кастрычніка 1827 года Эрывань была ўзята генералам [[Іван Фёдаравіч Паскевіч|Паскевічам]], што атрымаў за гэта тытул графа Эрыванскага. 10 лютага 1828 года па [[Туркманчайскі мірны дагавор|Туркманчайскага мірнага дагавора]] персідскі шах перадаваў ханства «ў поўную ўласнасць» [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]]<ref name="ДОговор">[http://www.hist.msu.ru/ER/Etext/FOREIGN/turkman.htm Туркманчайский мирный договор]</ref>.

У сакавіку 1828 з тэрыторый Эрыванскага і [[Нахічэванскае ханства|Нахічэванскага]] ханстваў была ўтворана [[Армянская вобласць]], куды было дазволена перасяляцца армянам з Ірана і Турцыі, частка з якіх гэтым дазволам скарысталася і пры заступніцтве ўрадоўцаў царскай Расіі перайшлі на тэрыторыю наватворнай вобласці<ref>[http://feb-web.ru/feb/griboed/texts/piks3/3_4_v3.htm А.Грибоедов. Записка о переселеніи армянъ изъ Персіи въ наши области. 1928 г.]</ref><ref>И. К. Ениколопов. Грибоедов и Восток. — Ереван, 1954.</ref>.

== Помнікі гісторыі і культуры ==

=== Архітэктура ===
У перыяд дынастыі [[Каджары, дынастыя|Каджараў]] Эрывань была вельмі багатая. Горад ахапляў плошчу больш, чым адну квадратную мілю, і яго наваколле і сады пакрывала прыблізна 18 міль. Гарадскія і архітэктурныя ўзоры ў Эрывані паўтаралі агульныя схемы і праекты блізкаўсходніх гарадоў таго перыяду. У горадзе знаходзіліся больш за 1700 будынкаў, 850 крам, 8-9 мячэцяў, 7 цэркваў, 10 лазняў, 7 вялікіх караван-сараяў, 5 плошчаў (майданаў), 2 кірмашы і 2 школы-[[медрэсэ]]<ref name="iranica-erevan" />. Гісторык XVIII стагоддзя [[Сімяон Ерэванцы]] апісвае<ref name="АСЭ,10,372">{{артыкул| аўтар= | загаловак=Симеон Ереванци| арыгінал= | спасылка=https://hy.wikisource.org/wiki/%D4%B7%D5%BB:%D5%80%D5%A1%D5%B5%D5%AF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%8D%D5%B8%D5%BE%D5%A5%D5%BF%D5%A1%D5%AF%D5%A1%D5%B6_%D5%80%D5%A1%D5%B6%D6%80%D5%A1%D5%A3%D5%AB%D5%BF%D5%A1%D6%80%D5%A1%D5%B6_(Soviet_Armenian_Encyclopedia)_10.djvu/372| аўтар выдання= | выданне=Армянская советская энциклопедия | тып= | месца=Ер. | выдавецтва= | год=1984|выпуск= |том=10|нумар= | старонкі=372}}</ref> 21 армянскіх цэркваў і манастыроў Эрыванскага ханства<ref>[http://www.vostlit.info/Texts/rus14/Erevanci/frametext10.htm Симеон Ереванци. Джамбр. Памятная книга, зерцало и сборник всех обстоятельств Святого престола Эчмиадзина и окрестных монастырей. Изд. восточной литературы. М. 1958]</ref>.

{|class="graytable"
 |+ 
 | align="center" | [[Файл:S. Astvatsatsin Church 1695 Kanaker.jpg|center|265px]] 
 | width="2%"|
 | align="center" | [[Файл:Zoravor S Astvacacin 2015 sep pic 42.JPG|center|235px]] 
 | width="2%"|
 | align="center" | [[Файл:Почтовая карточкаЭривань1917.jpg|center|250px]]
 | width="2%"|
 | align="center" | [[Файл:Bluemosqueyerev.jpg|center|250px]]
  |-
 | align="center" |Царква Аствацацын у Ерэване, XVII стагоддзе
 |
 | align="center" |Царква Заравор ([[Багародзіца|Святой Багародзіцы]]) у [[Ерэван]]е, XVII стагоддзе 
 |
 | align="center" |[[:en:Abbas Mirza Mosque, Yerevan|Ханская мячэць]] 1810-ых гадоў у [[Ерэван|Эрывані]] на паштоўцы Расійскай імперыі
 |
 | align="center" |[[Блакітная мячэць, Ерэван|Блакітная мячэць]] у [[Ерэван]]е, 1764—1768 гады. Пабудавана ў гады кіравання Хусейн Алі-хана Каджара

 |
|}

=== Эрыванская крэпасць ===

Эрыванская крэпасць была пабудавана асманамі, а менавіта губернатарам Фархад-пашай у 1582—1583 гадах і стала грунтам абароны супраць нападаў Сефевідаў. Крэпасць некалькі разоў пераходзіла ў рукі персаў і назад. У [[1604]] годзе захоплена шахам Абасам, але потым вернута пад кантроль асманаў. У [[1635]] годзе яна зноў была захоплена сефевідамі. Канчаткова кантроль Персіі замацаваўся ў 1639 годзе з падпісаннем дагавора<ref name="iranica-erevan" />.

Уваход і выхад з крэпасці ўжыццяўлялася праз тры магутныя прыгонныя вароты: «Тэбрызскія» з паўднёвага боку, «Мейданскія» з паўночнага боку, і «Кёрпю», якія выводзілі проста на мост. Над кожнымі варотамі вывешваўся сцяг.

=== Ханскі палац ===
{{main|Палац сардара}}
Ханскі палац быў пабудаваны адначасна з крэпасцю і знаходзіўся ў ёй. У 1605—1625 гадах на загад кіраўнікі Эрывані Аміргунэ-хана Каджара палац быў перабудаваны. У 1760—1770 гадах на загад кіраўніка Эрывані [[Гусейн Алі-хан]]а была праведзена перабудова палаца. У 1791-ым годзе на загад сына Гусейн Алі-хана [[Мухамед-хан]]а да палацавага комплексу былі дабудаваны люстраная зала і летняя рэзідэнцыя.

{|class="graytable"
 |+ 
 | align="center" | [[Файл:Serdar's Palace near Erivan.jpg|center|280px]]
 | width="2%"|
 | align="center" | [[Файл:The Hall of Mirrors in the Palace of the Sardar.jpg|center|250px]]
  |-
 | align="center" |Сардарскі палац каля Эрывані. Паштоўка імперскага часу
 |
 | align="center" |Люстэркавая зала палаца. Рыс. [[Рыгор Рыгоравіч Гагарын|Р. Гагарына]]
 |
|}

== Крыніцы ==
{{Крыніцы}}
{{ВС}}

[[Катэгорыя:Дзяржавы ў гісторыі Ірана]]
[[Катэгорыя:Дзяржавы ў гісторыі Арменіі]]
[[Катэгорыя:1747 год у Азіі]]
[[Катэгорыя:Ханствы]]