Чарлз Дарвін

Чарльз Дарвін
Charles Darwin
Фатаграфія 1880 года
Дата нараджэння	12 лютага 1809(1809-02-12)
Месца нараджэння	Шрусберы, Вялікабрытанія
Дата смерці	19 красавіка 1882(1882-04-19) (73 гады)
Месца смерці	Таўн (сёння частка Лондана), Вялікабрытанія
Месца пахавання	Вэстмінстэрскае абацтва
Грамадзянства	Вялікабрытанія
Бацька	Robert Darwin[d]
Маці	Susannah Wedgwood[d]
Жонка	Emma Darwin[d]
Дзеці	Anne Darwin[d], Francis Darwin[d], William Erasmus Darwin[d], Henrietta Darwin[d], Джордж Говард Дарвін, Leonard Darwin[d], Horace Darwin[d], Charles Waring Darwin[d], Elizabeth Darwin[d] і Mary Eleanor Darwin[d]
Род дзейнасці	геолаг, падарожнік-даследчык, пісьменнік-падарожнік, этолаг, натураліст, філосаф, пісьменнік, батанік
Навуковая сфера	Біялогія, Геалогія
Месца працы	Каралеўскае геаграфічнае таварыства
Навуковая ступень	бакалаўр мастацтваў[d] (1832), магістр мастацтваў[d] (1837) і доктар кананічнага і грамадзянскага права[d]
Альма-матар	Эдынбургскі ўніверсітэт, Кембрыджскі ўніверсітэт
Вядомы як	Заснавальнік эвалюцыйнага вучэння
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства Леапальдзіна Шведская каралеўская акадэмія навук Амерыканскае філасофскае таварыства Венгерская акадэмія навук Сілезскае таварыства айчыннай культуры[d] Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук Нідэрландская каралеўская акадэмія навук Нацыянальная акадэмія дэі Лінчэі Заалагічнае таварыства Лондана[d] Французская акадэмія навук Расійская акадэмія навук Пруская акадэмія навук Каралеўскае геаграфічнае таварыства Баварская акадэмія навук Турынская акадэмія навук[d] Plinian Society[d]
Узнагароды	Каралеўскі медаль[d] (1853) Член Лінееўскага таварыства[d] член Каралеўскага геаграфічнага таварыства[d] член Лонданскага каралеўскага таварыства Baly Medal[d] (1879) Fellow of the Geological Society of London[d] Bressa Prize[d] (1875) ганаровы доктар Лейдэнскага ўніверсітэта[d] (1875) Honorary Fellow of the Royal Society Te Apārangi[d] (1871)
Подпіс
Цытаты ў Вікіцытатніку
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Сістэматык жывой прыроды
Аўтар найменняў шэрага батанічных таксонаў. У батанічнай (бінарнай) наменклатуры гэтыя назвы дапаўняюцца скарачэннем «Darwin». Спіс такіх таксонаў на сайце IPNI Персанальная старонка на сайце IPNI Выявы на Вікісховішчы

Чарльз Роберт Дарвін (англ.: Charles Robert Darwin; 12 лютага 1809 — 19 красавіка 1882) — англійскі прыродазнавец, распрацоўшчык тэорыі эвалюцыі, згодна з якой ўсе віды развіліся з цягам часу з агульных прародзічаў праз працэс натуральнага адбору. Наяўнасць эвалюцыі ў прыродзе была прызнаная навуковай супольнасцю яшчэ пры жыцці Дарвіна, але тэорыя натуральнага адбору стала агульнапрызнаным тлумачэннем эвалюцыйнага працэсу толькі ў 1930-я.

Жыццё

Чарлз Дарвін нарадзіўся 12 лютага 1809 года ў Шрусберы, графства Шропшыр, у радавым маёнтку Маунт Хаўс (англ. Mount House). Пяты з шасці дзяцей заможнага лекара і фінансіста Роберта Дарвіна і Сьюзанн Дарвін (англ.: Susannah Darwin), народжанай Уэджвуд (англ. Wedgwood). Ён з'яўляецца унукам навукоўца-натураліста Эразма Дарвіна па бацькоўскай лініі і мастака Джозайі Уэджвуда па матчынай. Абодва сямействы ў значнай частцы прымалі унітарыянства, аднак Уэджвуд былі прыхаджанамі англіканскай царквы.

К таму часу, як ён паступіў у дзённую школу ў 1817 годзе, васьмігадовы Дарвін ўжо далучыўся да натуральнай гісторыі і калекцыянавання. У гэтым годзе, у ліпені, памірае яго маці, і выхаванне 8-гадовага хлопчыка цалкам кладзецца на плечы бацькі, які не заўсёды чула прыслухоўваўся да духоўных запытаў сына. З верасня 1818 года ён разам са старэйшым братам Эразмам (Erasmus Alvey Darwin) паступае на пансіён ў бліжэйшую англіканскую Школу Шрусберы (Shrewsbury School), дзе будучы натураліст, які горача любіў прыроду, павінен быў вывучаць «сухія для яго жывой душы рэчы», як класічныя мовы і славеснасць. Гімназічныя гады заканамерна закончыліся атрыманнем пасрэднага атэстата.

Перад тым як адправіцца са сваім братам Эразмам ва ўніверсітэт Эдынбурга, летам 1825, ён выступае ў ролі асістэнта-вучня і дапамагае бацьку ў яго медыцынскай практыцы, аказваючы дапамогу беднякам Шропшыра.

У Эдынбургскім універсітэце Дарвін вывучаў медыцыну. Падчас навучання ён зразумеў, што лекцыі нудныя, а хірургія прычыняе пакуты, таму ён закідвае навучанне медыцыне. Замест гэтага ён пачынае вывучаць таксідэрмію ў Джона Эдманстоўна, вызваленага чорнага раба, які атрымаў свой вопыт, суправаджаючы Чарльза Уотэртана.

У 1826 годзе, будучы студэнтам кабінета натуральнай гісторыі, ён далучыўся да Плініеўскага студэнцкага таварыства, у якім актыўна абмяркоўваўся радыкальны матэрыялізм. У гэты час ён асісціруе Роберту Эдманду Гранту ў яго даследаваннях анатоміі і жыццёвага цыклу марскіх беспазваночных. На пасяджэннях таварыства, у сакавіку 1827, Дарвін прадстаўляе кароткія паведамленні аб сваіх першых адкрыццях, якія мянялі яго погляд на звыклыя рэчы.

Бацька Дарвіна, даведаўшыся, што сын закінуў навучанне медыцыне, быў раззлаваны і прапанаваў яму паступіць у каледж Хрыста Кембрыджскага універсітэта і атрымаць сан святара Англіканскай царквы.

У 1831 годзе, пасля заканчэння універсітэта, Дарвін ў якасці натураліста адправіўся ў кругасветнае падарожжа на экспедыцыйным судне каралеўскага флоту «Бігль», адкуль вярнуўся ў Англію толькі 2 кастрычніка 1836 года. Падарожжа працягвалася амаль пяць гадоў. Вялікую частку часу Дарвін праводзіць на беразе, вывучаючы геалогію і збіраючы калекцыі па натуральнай гісторыі, у той час як «Бігль» пад кіраўніцтвам Фіцроя ажыццяўляў гідраграфічную і картаграфічную здымку ўзбярэжжа.

Эма Дарвін (у дзявоцтве Уэджвуд), жонка Дарвіна

У 1838—1841 гг. Дарвін быў сакратаром Лонданскага геалагічнага таварыства. У 1839 ажаніўся, а ў 1842-м сямейная пара пераехала з Лондана ў Даўн (графства Кент), дзе стала жыць пастаянна. Тут Дарвін вёў адасобленае і мернае жыццё вучонага і пісьменніка.

Навуковая праца Дарвіна

Дарвін праявіў цікавасць да гісторыі прыроды падчас навучання медыцыне ва Універсітэце Эдынбурга, потым тэалогіі ў Кембрыджы. Пяцігадовае падарожжа (1831—1836) на караблі «Бігль» дало матэрыялы для навуковых прац «Дзённік пошукаў» (1833), «Будова і размеркаванне каралавых рыфаў» (1842), «Геалагічныя назіранні над вулканічнымі астравамі» (1844), «Геалагічныя назіранні над Паўднёвай Амерыкай» (1846).

Гэтыя працы прынеслі яму славу заснавальніка сучаснай геалогіі. У выніку назіранняў зрабіў вывад, што сучасныя формы жыцця з'яўляюцца вынікам працяглага гістарычнага развіцця арганізмаў ад адной або некалькіх прасцейшых форм. Асноўны змест свайго эвалюцыйнага вучэння ён выклаў у фундаментальных працах «Паходжанне відаў шляхам натуральнага адбору, ці Захаванне спрыяльных парод у барацьбе за жыццё» (1859), «Змяненне свойскіх жывёл і культурных раслін» (1868), «Паходжанне чалавека і палавы адбор» (1871). Прааналізаваўшы праблемы штучнага адбору, з'яў зменлівасці і спадчыннасці, паходжання чалавека ад жывёльных продкаў, абгрунтаваў тэорыю палавога адбору як адну з форм натуральнага адбору.

Яго вучэнне стала выдатным адкрыццём XIX ст. Тэорыя Дарвіна, захоўваючы сваё агульнаметадалагічнае і светапогляднае значэнне, сёння развіваецца і мадыфікуецца пад уплывам фактычнага і тэарэтычнага матэрыялу генетыкі (малекулярнай і папуляцыйнай), біякібернетыкі і іншых дысцыплін.

Ушанаванне памяці

У гонар Ч. Дарвіна названы востраў Дарвін, горад Дарвін.

Гл. таксама

• Альфрэд Расэл Уолес
• Эразм Дарвін

Бібліяграфія

• 1836: A LETTER, Containing Remarks on the Moral State of TAHITI, NEW ZEALAND, &c. — BY CAPT. R. FITZROY AND C. DARWIN, ESQ. OF H.M.S. 'Beagle.' [1]
• 1839: Journal and Remarks (The Voyage of the Beagle)
• Zoology of the Voyage of H.M.S. Beagle: published between 1839 and 1843 in five volumes by various authors, Edited and superintended by Charles Darwin: information on two of the volumes —

1840: Part I. Fossil Mammalia, by Richard Owen (Darwin's introduction)

1839: Part II. Mammalia, by George R. Waterhouse (Darwin on habits and ranges)

• 1842: The Structure and Distribution of Coral Reefs [2]
• 1844: Geological Observations of Volcanic Islands [3], (French version)
• 1846: Geological Observations on South America [4]
• 1849: Geology from A Manual of scientific enquiry; prepared for the use of Her Majesty's Navy: and adapted for travellers in general., John F.W. Herschel ed. [5]
• 1851: A Monograph of the Sub-class Cirripedia, with Figures of all the Species. The Lepadidae; or, Pedunculated Cirripedes. [6]
• 1851: A Monograph on the Fossil Lepadidae; or, Pedunculated Cirripedes of Great Britain [7]
• 1854: A Monograph of the Sub-class Cirripedia, with Figures of all the Species. The Balanidae (or Sessile Cirripedes); the Verrucidae, etc. [8]
• 1854: A Monograph on the Fossil Balanid? and Verrucid?? of Great Britain [9]
• 1858: On the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection
• 1859: On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life
• 1862: On the various contrivances by which British and foreign orchids are fertilised by insects [10]
• 1868: Variation of Plants and Animals Under Domestication (PDF format), Vol. 1, Vol. 2
• 1871: The Descent of Man and Selection in Relation to Sex
• 1872: The Expression of Emotions in Man and Animals [11]
• 1875: Movement and Habits of Climbing Plants [12]
• 1875: Insectivorous Plants [13]
• 1876: The Effects of Cross and Self-Fertilisation in the Vegetable Kingdom [14]
• 1877: The Different Forms of Flowers on Plants of the Same Species [15]
• 1879: «Preface and 'a preliminary notice'» in Ernst Krause's Erasmus Darwin [16]
• 1880: The Power of Movement in Plants [17]
• 1881: The Formation of Vegetable Mould Through the Action of Worms [18] [19]
• 1887: Autobiography of Charles Darwin (Edited by his Son Francis Darwin) [20]
• 1958: Autobiography of Charles Darwin (Barlow, unexpurgated)

Літаратура

• Чалавек і грамадства: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1998. ISBN 985-11-0108-7
• 1911 Encyclop?dia Britannica/Darwin, Charles Robert (англ.)
• Anonymous (1882), "Obituary: Death Of Chas. Darwin", en:The New York Times, no. 21 April 1882, Праверана 2008-10-30
• Arrhenius, O. (October 1921), "Influence of Soil Reaction on Earthworms", Ecology, no. Vol. 2, No. 4, pp. 255–257, Праверана 2006-12-15 {{citation}}: |issue= мае залішні тэкст (даведка)
• Balfour, J. B. (11 May 1882), "Obituary Notice of Charles Robert Darwin", Transactions & Proceedings of the Botanical Society of Edinburgh, no. 14, pp. 284–298 {{citation}}: |access-date= патрабуе |url= (даведка)
• Bannister, Robert C. (1989), Social Darwinism: Science and Myth in Anglo-American Social Thought., Philadelphia: Temple University Press, ISBN 0-87722-566-4
• Bowler, Peter J. [in англійская] (1989), The Mendelian Revolution: The Emergence of Hereditarian Concepts in Modern Science and Society, Baltimore: Johns Hopkins University Press, ISBN 0-485-11375-9
• Browne, E. Janet [in англійская] (2002), Charles Darwin: vol. 2 The Power of Place, London: Jonathan Cape, ISBN 0-7126-6837-3
• Darwin, Charles (1842), "Pencil Sketch of 1842", in Darwin, Francis (рэд.), The foundations of The origin of species: Two essays written in 1842 and 1844., Cambridge University Press (апублікавана 1909)
• Darwin, Charles; Wallace, Alfred Russel (1858), en:On the Tendency of Species to form Varieties; and on the Perpetuation of Varieties and Species by Natural Means of Selection, Zoology 3, Journal of the Proceedings of the Linnean Society of London, pp. 46–50 {{citation}}: |access-date= патрабуе |url= (даведка)
• Darwin, Charles (1859), [[:en:On the Origin of Species]] by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life (1st ed.), London: John Murray, Праверана 2008-10-24 {{citation}}: Канфлікт вікіспасылкі з URL (даведка)
• Darwin, Charles (1868), The variation of animals and plants under domestication, London: John Murray, Праверана 2008-11-01
• Darwin, Charles (1871), [[The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex]] (1st ed.), London: John Murray, Праверана 2008-10-24 {{citation}}: Канфлікт вікіспасылкі з URL (даведка)
• Darwin, Charles (1872), [[:en:The Expression of the Emotions in Man and Animals]], London: John Murray, Праверана 2008-11-04 {{citation}}: Канфлікт вікіспасылкі з URL (даведка)
• Desmond, Adrian J. (2004), "Darwin", Encyclopaedia Britannica (DVD ed.)
• FitzRoy, Robert [in англійская] (1839), Voyages of the Adventure and Beagle, Volume II, London: Henry Colburn, Праверана 2008-11-04
• Freeman, R. B. (1977), The Works of Charles Darwin: An Annotated Bibliographical Handlist, Folkestone: Wm Dawson & Sons Ltd, Праверана 2008-11-04
• Hart, Michael [in англійская] (2000), The 100: A Ranking of the Most Influential Persons in History, New York: Citadel
• Kotzin, Daniel (2004), Point-Counterpoint: Social Darwinism, Columbia American History Online, Праверана 2008-11-22
• Lamoureux, Denis O. (March 2004), "Theological Insights from Charles Darwin" (PDF), Perspectives on Science and Christian Faith, vol. 56, no. 1, pp. 2–12, Праверана 2008-11-22
• Leff, David (2000), About Charles Darwin, Праверана 2008-11-22
• Leifchild (1859), "Review of `Origin'", Athenaeum, no. No. 1673, 19 November 1859, Праверана 2008-11-22 {{citation}}: |issue= мае залішні тэкст (даведка)
• Lucas, J. R. (1979), "Wilberforce and Huxley: A Legendary Encounter", The Historical Journal, vol. 22, no. 2, pp. 313–330, Праверана 2008-11-22
• Miles, Sara Joan (2001), "Charles Darwin and Asa Gray Discuss Teleology and Design", Perspectives on Science and Christian Faith, vol. 53, pp. 196–201, Праверана 2008-11-22
• Moore, James [in англійская] (2005), Darwin — A 'Devil’s Chaplain'? (PDF), American Public Media, Праверана 2008-11-22
• Moore, James [in англійская] (2006), Evolution and Wonder - Understanding Charles Darwin, Speaking of Faith (Radio Program), American Public Media, Праверана 2008-11-22
• Owen, Richard [in англійская] (1840), Darwin, C. R. (рэд.), Fossil Mammalia Part 1, The zoology of the voyage of H.M.S. Beagle, London: Smith Elder and Co
• . ISBN 0-521-77730-5. {{cite book}}: Адсутнічае або пусты |title= (даведка); Невядомы параметр |Chapter= ігнараваны (прапануецца |chapter=) (даведка); Невядомы параметр |Editor= ігнараваны (прапануецца |editor=) (даведка); Невядомы параметр |Given1= ігнараваны (прапануецца |given1=) (даведка); Невядомы параметр |Location= ігнараваны (прапануецца |location=) (даведка); Невядомы параметр |Pages= ігнараваны (прапануецца |pages=) (даведка); Невядомы параметр |Publisher= ігнараваны (прапануецца |publisher=) (даведка); Невядомы параметр |Surname1= ігнараваны (прапануецца |surname1=) (даведка); Невядомы параметр |Title= ігнараваны (прапануецца |title=) (даведка); Невядомы параметр |Year= ігнараваны (прапануецца |year=) (даведка)
• Smith, Charles H. (1999), Alfred Russel Wallace on Spiritualism, Man, and Evolution: An Analytical Essay, Праверана 2008-12-07
• Sulloway, Frank J. [in англійская] (Spring 1982), "Darwin and His Finches: The Evolution of a Legend" (PDF), Journal of the History of Biology, vol. 15, no. 1, pp. 1–53, Праверана 2008-12-09{{citation}}: Папярэджанні CS1: date і year (спасылка)
• http://www.iep.utm.edu/s/spencer.htm. {{cite book}}: Адсутнічае або пусты |title= (даведка); Невядомы параметр |Given1= ігнараваны (прапануецца |given1=) (даведка); Невядомы параметр |Publisher= ігнараваны (прапануецца |publisher=) (даведка); Невядомы параметр |Surname1= ігнараваны (прапануецца |surname1=) (даведка); Невядомы параметр |Title= ігнараваны (прапануецца |title=) (даведка); Невядомы параметр |Year= ігнараваны (прапануецца |year=) (даведка) Retrieved on 2006-12-15
• Wilkins, John S. (1997), Evolution and Philosophy: Does evolution make might right?, TalkOrigins Archive, Праверана 2008-11-22
• Wilkins, John S. (2008), "Darwin", in Tucker, Aviezer (рэд.), A Companion to the Philosophy of History and Historiography, Blackwell Companions to Philosophy, Chichester: Wiley-Blackwell, pp. 405–415, ISBN 1-4051-4908-6
• van Wyhe, John (27 March 2007), "Mind the gap: Did Darwin avoid publishing his theory for many years?", Notes and Records of the Royal Society, 61: 177–205, doi:10.1098/rsnr.2006.0171, Праверана 2008-02-07
• http://www.talkorigins.org/faqs/hope.html. {{cite book}}: Адсутнічае або пусты |title= (даведка); Невядомы параметр |Given1= ігнараваны (прапануецца |given1=) (даведка); Невядомы параметр |Publisher= ігнараваны (прапануецца |publisher=) (даведка); Невядомы параметр |Surname1= ігнараваны (прапануецца |surname1=) (даведка); Невядомы параметр |Title= ігнараваны (прапануецца |title=) (даведка); Невядомы параметр |Year= ігнараваны (прапануецца |year=) (даведка) Retrieved on 2006-12-15

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Чарлз Дарвін
• Чарлз Дарвін на «Радаводзе». Дрэва продкаў і нашчадкаў

Шаблон:Biologist-stub