Вікіпедыя:Вандалізм

Вандалізм у Вікіпедыі — відавочна шкодніцкае даданне, выдаленне ці змена ўтрымання, дасканалае наўмысна ў мэтах скампраметаваць пэўнасць і аўтарытэтнасць энцыклапедыі. Галоўным чынам вандалізм выяўляецца ў замене змесціва якасных артыкулаў на лаянкі, графіці ці іншае ўтрыманне, абсалютна не мелае адносіны да тэмы артыкула. Занясенне няслушных змен па чынніку шчырай памылкі вандалізмам не з’яўляецца.

Вандалізм, нягледзячы на распаўсюджанае меркаванне, насамрэч не ўяўляе вялікай праблемы для Вікіпедыі, бо ўсе змены артыкулаў захоўваюцца ў адмысловай базе даных, — такім чынам, зламыснікі не могуць знішчыць інфармацыю цалкам. Удзельніку, які заўважыў, што артыкул быў сапсаваны, рэкамендуецца адкаціць пашкоджаную версію, зрабіць гэта зусім не складана. Большасць наступстваў вандалізму ў Вікіпедыі нейтралізуюцца ў лічаныя хвіліны.

Тыпы вандалізму

Вандалізм падзяляецца на тыпы па мэтах, метадам і складанасці выяўлення.

Па мэтах

1. Жартоўны вандалізм — даданне жартоўных артыкулаў ці жартоўныя змены існуючых артыкулаў.
2. Вандалізм з мэтай прыцягнуць увагу — даданне ў артыкулы абраз, стварэнне «артыкулаў-нападак».
3. Спам-вандалізм — даданне непрымальных вонкавых спасылак для (сама)рэкламы.
4. Ідэалагічны вандалізм — «артыкулы-нападкі» і праўкі, якія зніжаюць нейтральнасць.
5. Містыфікацыі — даданне лжывай інфармацыі з мэтай сапсаваць рэпутацыю Вікіпедыі і/ці паставіць у няспраўнае становішча тых, хто карыстаюцца ёю, а таксама з мэтай стварыць ілжывае абгрунтаванне пункта гледжання, якой адстойвае удзельнік.
6. Вандалізм з помсты — спосаб адпомсціць супольнасці ці якім-небудзь яго ўдзельнікам за што-небудзь.
7. Рабінгудскі вандалізм — «зло дзеля дабра», парушэнні правіл для дэманстрацыі іх нібы абсурднасці, выдаленне фрагментаў артыкулаў, якія змяшчаюць ненарматыўную лексіку, натуралістычныя апісанні і інш., падрабязней гл. Вікіпедыя:Не даводзьце да абсурду

Па метадах

1. Дзіцячы вандалізм — неаднаразовае даданне графіці ці ачыстка старонак. Бывае з мэтай праверыць магчымасці Вікіпедыі ці як спроба выдаліць артыкул са змесцівам, якія выклікаюць пратэст.
2. Цяжкавыяўляльны вандалізм (часта званы таксама подлым вандалізмам) — даданне невялікай колькасці загадзя лжывай інфармацыі, або незаўважная псаванне існай (падмена спасылак, дат, лікаў, асобных знакаў; псаванне разметкі, і г.д.).
3. Нябачны вандалізм — занясенне абразлівых дадаткаў ці загадзя лжывых звестак у зыходны код старонак, не праяўляльнае пры праглядзе і навігацыі па Web-старонцы.
4. Вандалізм пераназваннямі — змена імёнаў старонак на абразлівыя, бессэнсоўныя ці відавочна не адпаведныя ўтрыманню артыкула.
5. Вандалізм перанакіраваннямі — усталёўка перанакіраванняў на абразлівыя артыкулы ці малюнкі, a таксама стварэнне перанакіраванняў з дурнымі ці мацюкальнымі назвамі.
6. Вандалізм у загрузцы малюнкаў — загрузка абуральных і правакацыйных малюнкаў.
7. Copyvio-вандалізм — зацятае даданне са шкодніцкімі мэтамі тэкстаў, абароненых аўтарскім правам, без дазволу аўтара.
8. Вандалізм з дапамогай бота — змена мноства (сотняў, тысяч) старонак з дапамогай адмысловай праграмы-бота (адкат такога вандалізму звычайна таксама робіцца аўтаматычна).
9. Вандалізм адкатамі — адкат карысных правак ці адкатаў вандалізму.
10. Вандалізм шаблонаў і юзербоксаў. Небяспечны тым, што адначасова вандалізуюцца ўсе старонкі, дзе скарыстаны дадзеныя шаблоны.
11. Вандалізм з дапамогай машыннага перакладу — сістэматычнае занясенне атрыманых з дапамогай аўтоперакладчыка тэкстаў, якія змяшчаюць грубіянскія сэнсавыя скажэнні арыгінала, пры ігнараванні папярэджанняў.

«Вандалізавацца» могуць як артыкулы, так і старонкі карыстальнікаў, шаблоны, службовыя старонкі.

Па складанасці выяўлення

1. Простае хуліганства. Такі вандалізм замецены і відавочны любому чалавеку і звычайна лёгка выдаляецца любым удзельнікам. Прыклады: выдаленне ўсяго артыкула, замена тэксту на якую-небудзь лаянку, даданне бессэнсоўнага набору знакаў.
2. Ціхі вандалізм. У тэксце артыкула незаўважны, але добра бачны пры праглядзе і доглядзе праўкі. Прыклады: замена тэксту на іншую з процілеглым сэнсам пры той жа крыніцы, істотная змена лічбавых дадзеных без замены крыніцы (калі гэта не зменная інфармацыя).
3. Складаная фальсіфікацыя. Прыклады: фальсіфікацыя ўтрымання ці падстанова пад не вельмі радыкальную, але тым не менш некарэктную тэзу якой-небудзь маладаступнай папяровай крыніцы. Патрабуе для выяўлення знаёмства з тэмай і стараннай вычыткі крыніц.

Дзеянні, якія не з’яўляюцца вандалізмам

Некаторыя дзеянні падобныя на вандалізм, але ім не з’яўляюцца. У прыватнасці:

1. Тэст пачаткоўца. Пачаткоўцы пры выглядзе кнопкі «правіць» жадаюць паглядзець, ці сапраўды ў іх атрымаецца штосьці адрэдагаваць. Яны націскаюць кнопку і штосьці пішуць у тэксце. Гэта не вандалізм! Наадварот, іх трэба цяпло вітаць і даць спасылку на Пясочніцу.
2. Пашыраны тэст пачаткоўца. Часам пачаткоўцы жадаюць паглядзець, ці атрымаецца ў іх зрабіць артыкул дурацкім ці зусім нечытаемым. Ім проста цікава, што можна рабіць у вікі. Калі прыбраць іх змены, яны перастануць так рабіць; калі адправіць ім паведамленне, яны засаромяцца. Але калі пачатковец працягвае сваё «тэставанне» і пасля гэтага, тут ужо пачынаецца вандалізм.
3. Вывучэнне магчымасцяў вікі. Некаторыя карыстальнікі не адразу абвыкаюць да вікі-разметцы. Ім патрабуецца час, каб паэксперыментаваць з вонкавымі і ўнутранымі спасылкамі, табліцамі і т. п. Замест таго каб асуджаць такога пачаткоўца як вандала, растлумачыце незразумелыя яму ці ёй асаблівасці вікі-разметкі і/ці дайце спасылкі на адпаведныя даведкавыя старонкі (асабліва на старонку Вікіпедыя:Як правіць артыкул).
4. Парушэнні нейтральнасці. Пісаць артыкулы з нейтральнага пункта гледжання нялёгка, і нават ветэраны Вікіпедыі часам пішуць рэчы, неідэальныя ў гэтым стаўленні. Кожнага ці амаль кожнага чалавека яго пераканання ў большай ці меншай ступені асляпляюць. Хоць такая ўласцівасць чалавечай натуры варта жалю, гэта не вандалізм.
5. Смелыя праўкі. Палітыка Вікіпедыі: «Вікіпедыя:Праўце смела» Некаторыя вікіпедысты робяць вялікія праўкі ў артыкулах з мэтай іх палепшыць. І хоць вам, можа быць, непрыемна бачыць, што вялікія порцыі напісанага вамі тэксту прыбралі ці сур’ёзна адрэдагавалі, — гэта не вандалізм. Мудрыя вікіпедысты ўраўнаважваюць смеласць любоўю.
6. Занясенне арыгінальных даследаванняў — забаронена правіламі, але вандалізмам не з’яўляецца.
7. Памылкі. Памылкі не з’яўляюцца вандалізмам па вызначэнні. Калі вы лічыце, што артыкул утрымоўвае няслушную інфармацыю, праверце, ці так гэта і/ці абмяркуеце факты з аўтарамі. Калі ж аўтары не ўспрымальныя да вашых растлумачэнняў і хібныя праўкі працягваюцца, то трэба паспрабаваць высвятліць, чаму яны ўносяць дадзеныя праўкі.
8. Чаплянне ці асабістыя абразы забаронены ў Вікіпедыі, але звычайна не з’яўляюцца вандалізмам.
9. Нечаканыя змены. Незвычайны стыль правак не робіць карыстача вандалам. Калі хтосьці робіць добрую праўку, але піша ў кароткім апісанні «Прывітанне, гэта Вася!» — гэта не вандал. Гэта пачатковец. Прыязна растлумачыце яму, як трэба пісаць кароткае апісанне. Не блакуйце яго і не сцірайце яго змены.