Вольная дзяржава Прусія
| Скасаваная федэратыўная адзінка | |||||
| Вольная дзяржава Прусія | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| ням.: Freistaat Preußen | |||||
|
|||||
| Гімн: Heil dir im Siegerkranz[d] | |||||
 Вольная дзяржава Прусія (сінім) у межах Германіі падчас Веймарскай рэспублікі |
|||||
|
1918 — 1935
|
|||||
| Сталіца | Берлін | ||||
| Мова(ы) | нямецкі (афіцыйны) | ||||
| Афіцыйная мова | нямецкая | ||||
| Рэлігія | пратэстанцтва, каталіцтва | ||||
| Грашовая адзінка |
папяровая марка (1919—1923) рентная марка (з 1923) рэйхсмарка (1924—1935) |
||||
| Плошча | 292,695.36 км² (1925 год) | ||||
| Насельніцтва | 38,175,986 чал. (1925 год)[1] | ||||
| Форма кіравання | парламенцкая рэспубліка | ||||
| Кіраўнікі дзяржавы | |||||
| Прэм'ер-міністр | |||||
| • 1918 | Фрыдрых Эберт | ||||
| • 1920—1932 | Ота Браўн | ||||
| Рэйхсштатгальтар | |||||
| • 1933-1935 | Адольф Гітлер | ||||
| Міністр-прэзідэнт | |||||
| • 1933-1935 (фармальна да 1945) | Герман Герынг | ||||
 Медыяфайлы на Вікісховішчы | |||||
.svg)
.svg)
Вольная дзяржава Прусія (ням.: Freistaat Preußen) — нямецкая дзяржава, створаная ў 1918 годзе, пасля ліквідацыі каралеўства Прусія па выніках Першай сусветнай вайны. З’яўлялася найбуйнейшай зямлёй Германіі ў перыяд Веймарскай рэспублікі, уключаючы ў свой склад 5/8 тэрыторыі і насельніцтва краіны.[1] Тэрмін «вольная дзяржава» у гэтым выпадку з’яўляецца сінонімам і заменай раманскага слова «рэспубліка», якое асацыявалася з французскай мовай і тым самым выклікала негатыўныя асацыяцыі з Францыяй. Адміністрацыйная адзінка была скасавана ў 1935 годзе, хоць пасада прэм’ер-міністра Прусіі, якую займаў Герман Герынг, існавала да 1945 года.
Гісторыя
[правіць | правіць зыходнік]14 лістапада 1918 года быў створаны Савет народных упаўнаважаных (Rat der Volksbeauftragten). 26 студзеня 1919 гады прайшлі выбары ва Устаноўчы зямельны сход (Verfassunggebende Preußische Landesversammlung), які сабраўся 13 сакавіка. 20 сакавіка ён прыняў «Закон аб часовым парадку дзяржаўнай улады ў Прусіі» (Gesetz zur vorläufigen Ordnung der Staatsgewalt in Preußen), паводле якога заканадаўчым органам заставаўся Устаноўчы зямельны сход, выканаўчым — Дзяржаўны ўрад (Staatsregierung). 30 лістапада 1920 года Устаноўчы зямельны сход прыняў Канстытуцыю Вольнай дзяржавы Прусія (Verfassung des Freistaats Preußen). 20 лютага 1921 гады прайшлі выбары ў ландтаг, 21 красавіка было сфарміравана Дзяржаўнае міністэрства.
Пасля Першай сусветнай вайны Прусія пазбавілася некаторых тэрыторый: Клайпедскі край быў перададзены Літве, Паўночны Шлезвіг — Даніі, Эйпен і Мальмедзі — Бельгіі, Глучын і навакольныя тэрыторыі — Чэхаславакіі. Частка зямель на беразе Балтыйскага мора ўвайшлі ў склад Польшчы, а Данцыг перайшоў пад прамое кіраванне Лігі нацый.
Тым не менш, Прусія заставалася найбуйнейшым дзяржаўным утварэннем у складзе Германіі. На тэрыторыі Прусіі пражывала амаль 2/3 насельніцтва, тут была шырока развіта прамысловасць і ваенная арганізацыя. З прычыны гэтага Прусія захавала сваё дамінуючае становішча ў Германіі ў параўнанні з іншымі германскімі землям. Планы тэрытарыяльнай перабудовы Германіі сустракалі бязлітаснае супраціўленне. Арт.18 Канстытуцыі ўстанавіў, што тэрытарыяльныя змены існуючых і стварэнне новых зямель у межах Германскай імперыі адбываецца шляхам імперскага закона, які змяняе канстытуцыю, што ў прамым сэнсе азначала, што ніякая тэрытарыяльная перабудова немагчыма без згоды Прусіі.
Нераўнапраўе праяўлялася і ў прадстаўніцтве зямель у рэйхсраце. Прусія тут атрымала 2/5 галасоў і сітуацыю не магло змяніць нават уключэнне ў канстытуцыю «антыпрускай абмоўкі», якая прадугледжвала, што палову прускіх галасоў павінны мець прадстаўнікі прускіх правінцыйных кіраўніцтваў, а не прускі ўрад. Такім чынам, з 66 галасоў у рэйхсраце Прусія мела 26, Баварыя — 11, Саксонія — 7, Вюртэмберг — 4, Бадэн — 3, Цюрынгія, Гесэн, Гамбург — па 2, астатнія 9 зямель па 1 голасе. Усё гэта гаварыла пра тое, што ніводнае рашэнне не магло быць прынята супраць волі Прусіі.
У сувязі з высокай канцэнтрацыяй прамысловых прадпрыемстваў у рэгіёне, левыя партыі мелі даволі высокую папулярнасць сярод насельніцтва. Кіруючай партыяй з’яўлялася Сацыял-дэмакратычная партыя Германіі ў кааліцыі з Партыяй Цэнтра і дэмакратамі. Нацыянал-сацыялістычная нямецкая рабочая партыя мела вагу толькі ў некаторых рэгіёнах, сярод якіх вылучалася Усходняя Прусія, па выніках вайны аддзеленая ад астатняй тэрыторыі Германіі Польскім калідорам. Канец гэтай палітычнай сітуацыі паклаў Прускі путч, у час якога рэйхсканцлер Франц фон Папен прыпыніў працу прускага ўрада пад маркай страты кабінетам Ота Браўна кантролю за грамадскім парадкам. Фактычнай нагодай для гэтага з’явілася перастрэлка паміж штурмавікамі і камуністамі ў Альтане (на той момант горад адміністрацыйна адносіўся да Прусіі).
У 1933 годзе пасля прыходу да ўлады НСДАП Ота Браўн быў афіцыйна зняты з пасады прэм’ер-міністра. Парламенцкая сістэма была скасавана, а кіраванне Прусіяй было даручана Герману Герынгу (нягледзячы на ліквідацыю адміністрацыйнай адзінкі ў 1935 годзе, ён фармальна лічыўся міністрам-прэзідэнтам Прусіі аж да 1945 года).
У 1947 годзе Ота Браўн спрабаваў аднавіць Вольную дзяржаву Прусія і яе ўрад, але саюзнікі не праявілі да гэтага цікавасці. 25 лютага 1947 года саюзным Кантрольным саветам у Германіі быў прыняты Закон аб ліквідацыі Прускай дзяржавы". 1 сакавіка 1947 года Кантрольным саветам афіцыйна заяўлена пра тое, што Пруская дзяржава «з’яўлялася крыніцай мілітарызму і рэакцыі ў Германіі», і таму яна больш не існуе.
Адміністрацыйна-тэрытарыяльны падзел
[правіць | правіць зыходнік]
Вольная дзяржава Прусія была падзелена на 12 правінцый:
- Брандэнбург (Сталіца — Берлін)
- Вялікі Берлін
- Усходняя Прусія (Сталіца — Кёнігсберг)
- Гановер (Сталіца — Гановер)
- Гесэн-Насау (Сталіца — Касель)
- Ніжняя Сілезія (Сталіца — Брэслау)
- Памеранія (Сталіца — Штэтын)
- Позен-Заходняя Прусія (Сталіца — Шнайдэмюль)
- Рэйнская правінцыя (Сталіца — Кобленц)
- Саксонія (Сталіца — Магдэбург)
- Шлезвіг-Гольштэйн (Сталіца — Кіль)
- Верхняя Сілезія (Сталіца — Опельн)
- Вестфалія (Сталіца — Мюнстэр)
Правінцыі былі падзелены на раёны (kreis) і гарады правінцыйнага падпарадкавання (stadtkreis), якія групаваліся ў акругі (regierungsbezirk, у Берліне verwaltungsbezirk), раёны былі падзелены на абшчыны (gemeinde) і гарады (stadtgemeinde), гарады правінцыйнага падпарадкавання на гарадскія раёны (ortsbezirk), абшчыны групаваліся ў воласці (amtsbezirk).
Урад
[правіць | правіць зыходнік]Заканадаўчыя органы — Дзяржаўны Савет (Staatsrat), які абіраўся правінцыйнымі зямельнымі сходамі, і Ландтаг (Landtag), які абіраўся народам па прапарцыйнай сістэме. Увесь час дзеючы орган — Пастаянны камітэт па абароне мае рацыю народнага прадстаўніцтва ў адносінах да дзяржаўнага міністэрства (ständige Ausschuß zur Wahrung der Rechte der Volksvertretung gegenüber dem Staatsministerium), які абіраўся ландтагам. Выканаўчы орган — Дзяржаўнае міністэрства (ням.: Staatsministerium), якое складалася з прэм’ер-міністра (ням.: Ministerpräsident) і дзяржаўных міністраў (ням.: Staatsminister), прызначалася ландтагам і несла перад ім адказнасць.
Міністры-прэзідэнты Вольнай дзяржавы Прусія
[правіць | правіць зыходнік]| # | Імя | Пачатак тэрміна | Завяршэнне тэрміна | Партыя |
|---|---|---|---|---|
| 1 | Фрыдрых Эберт | 9 лістапада 1918 | 11 лістапада 1918 | СДПГ |
| 2 | Паўль Гірш | 11 лістапада 1918 | 27 сакавіка 1920 | СДПГ |
| 3 | Ота Браўн | 27 сакавіка 1920 | 21 красавіка 1921 | СДПГ |
| 4 | Адам Штэгервальд | 21 красавіка 1921 | 5 лістапада 1921 | Партыя Цэнтра |
| - | Ота Браўн (2-і тэрмін) | 5 лістапада 1921 | 18 лютага 1925 | СДПГ |
| 5 | Вільгельм Маркс | 18 лютага 1925 | 6 красавіка 1925 | Партыя Цэнтра |
| - | Ота Браўн (3-і тэрмін) | 6 красавіка 1925 | 20 ліпеня 1932 (зняты ў час Прускага путчу) 30 студзеня 1933 (фармальна зняты з пасады) |
СДПГ |
| Пасада часова знікла. Адміністрацыя перападпарадкавана рэйхскамісару |
20 ліпеня 1932 | 30 студзеня 1933 | ||
| 6 | Франц фон Папен | 30 студзеня 1933 | 10 красавіка 1933 | Беспартыйны |
| 7 | Герман Герынг | 10 красавіка 1933 | 24 красавіка 1945 | НСДАП |
Культура
[правіць | правіць зыходнік]- Вышэйшая навуковая ўстанова — Пруская акадэмія навук (Preußische Akademie der Wissenschaften)
- Вышэйшыя навучальныя ўстановы:
- Кёнігсбергскі ўніверсітэт (Кёнігсберг, Кёнігсбергская акруга, Усходняя Прусія)
- Грайфсвальдскі ўніверсітэт (Грайфсвальд, Штральзундская акруга, Памеранія)
- Брэслаўскі ўніверсітэт (Брэслау, Брэслаўская акруга, Ніжняя Сілезія)
- Берлінскі ўніверсітэт імя Гумбальта (Вялікі Берлін)
- Гале-Вітэнбергскі ўніверсітэт (Гале, Мерзебургская акруга, Пруская Саксонія)
- Кільскі ўніверсітэт (Кіль, Шлезвіг-Гольштэйн)
- Гётынгенскі ўніверсітэт (Гётынген, Гільдэсгаймская акруга, Гановер)
- Вестфальскі ўніверсітэт імя Вільгельма (Мюнстэр, Мюнстэрская акруга, Вестфалія)
- Бонскі ўніверсітэт (Бон, Кёльнская акруга, Рэйнская правінцыя)
- Марбургскі ўніверсітэт (Марбург, Касельская акруга, Гесэн-Насау)
Зноскі
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]
На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Вольная дзяржава Прусія
