Wikipedia

Razlika između verzija stranice "Sasanidsko Carstvo"

Pregled historije
[pregledana izmjena][pregledana izmjena]
← Starija izmjena
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
VizualnoWikitekst
No edit summary
m KWiki premjestio je stranicu Sasanidsko carstvo na Sasanidsko Carstvo
 
(Nije prikazana 17 međuverzija 8 korisnika)
Red 1:
{{Infokutija bivša država
{{Nedostaju izvori}}
| zvanično_ime = Sasanidsko carstvo
[[Datoteka:Sassanid_Empire_620.png|mini|250px|Karta Sasanidskog carstva u najvećem usponu]]
| izvorno_ime = Ērānshahr
[[File:Derafsh Kaviani.png|thumb|225px|Derafš-e Kāvīāni bio Zastava Irana vo vreme Sasanidske dinastije.]]
| genitiv =
'''Sasanidsko carstvo''' je carstvo kojim je vladala moćna sasanidska loza kraljeva koji su vladali starom [[Perzija|Perzijom]], zahvatajući cijeli današnji [[Iran]], tokom ere drugog [[Perzijsko carstvo|Perzijskog carstva]], od [[224]]-[[651]]. Posljednji sasanidski [[šah (titula)|šah]], [[Jazdegerd III]], izgubio je četrnaestogodišnju borbu s [[Umajadski kalifat|Umajadskim kalifatom]], prvim [[islam]]skim, tj. [[Arapsko carstvo|arapskim carstvom]]. Osim teritorije današnjeg [[Iran]]a, Sasanidi su vladali zemljom koja je ohuhvatala dijelove današnjeg [[Irak]]a, [[Armenija|Armenije]], [[Afganistan]]a, i [[Turska|Turske]].
| razdoblje = 224–651.
== Također pogledati ==
| država_prije1 =Partsko carstvo
* [[Bitka kod Satale (298)]]
| država_prije_zastava1 =
==Bibliografija==
| država_prije2 =
{{Prijevod}}
| država_prije_zastava2 =
<div class="references-small">
| država_prije3 =
| država_prije_zastava3 =
| država_prije4 =
| država_prije_zastava4 =
| država_prije5 =
| država_prije_zastava5 =
| država_poslije1 = Pravedni halifat
| država_poslije_zastava1 = black flag.svg
| država_poslije2 = Dinastija Dabuyid
| država_poslije_zastava2 = Tabaristan-EN.svg
| država_poslije3 = Dinastija Damavand
| država_poslije_zastava3 =
| država_poslije4 = Dinastija Bavand
| država_poslije_zastava4 = BavandDynastyIranian.png
| država_poslije5 =
| država_poslije_zastava5 =
| zastava = Derafsh Kaviani.png|50px
| grb =Senmurv.svg
| uzrečica =
| himna =
| karta = Sasanian Empire.gif
| glavni_grad = [[Estakhr]] (224–226)<ref>* http://www.iranicaonline.org/articles/ctesiphon</ref><br/>[[Ktesifon]] (226–637)
| glavni_grad_kordinati =
| najveći_grad =
| službeni_jezik = [[Perzijski]]<br>[[Aramejski jezik|Aramejski]]
| etničke_grupe =
| državno_uređenje = [[Monarhija]]
| vrsta_vlasti = '''Šah'''
| godina_prve_vlasti = 224–240.
| vladar_prva_vlast = [[Ardašir I]] (prvi)
| godina_druge_vlasti = 632–651.
| vladar_druga_vlast = [[Jezdegerd III]] (zadnji)
| godina_treće_vlasti =
| vladar_treća_vlast =
| nezavisnost =
| nezavisnost_priznato =
| površina = 6.600.000 km<sup>2</sup>
| procenat_vode =
| stanovnika =
| stanovnika_godina =
| gustoća =
| valuta = [[dirham]]
| vremenska_zona =
| internetski_nastavak =
| pozivni_broj =
| komentar =
}}
'''Sasanidsko carstvo''' ([[Perzijski jezik|perzijski]]: ''Ērānshahr'') naziv je za iransko carstvo koje je bilo pod vlašću [[Dinastija Sasanida|dinastije Sasanida]] od 224. do 651. godine. Poznato je kao jedno od vodećih svjetskih sila zajedno sa susjednim rivalom [[Rimsko carstvo|Rimsko]]-[[Bizantijsko carstvo|Bizantijskim carstvom]] sa kojim su bili u sukobu više od 400 godina. Sasanidsko carstvo je osnovao [[Ardašir I]], koji je s vlasti zbacio posljednjeg [[Partsko carstvo|partskog]] kralja [[Artaban V|Artabana V]]. Tokom teritorijalnog vrhunca, Sasanidsko carstvo je obuhvatalo teritoriju današnjeg [[Iran]]a, [[Irak]]a, [[Bahrein|Bahreina]], [[Kuvajt|Kuvajta]], [[Oman|Omana]], [[Katar|Katara]], [[Ujedinjeni Arapski Emirati|Ujedinjenih Arapskih Emirata]], [[Sirija|Sirije]], [[Palestina|Palestine]], [[Liban|Libana]], [[Izrael|Izraela]], [[Jordan|Jordana]], [[Armenija|Armenije]], [[Gruzija|Gruzije]], [[Azerbejdžan|Azerbejdžana]], [[Dagestan|Dagestana]], [[Južna Osetija|Južne Osetije]], [[Abhazija|Abhazije]], [[Egipat|Egipta]], [[Afganistan|Afganistana]], [[Turkmenistan|Turkmenistana]], [[Uzbekistan|Uzbekistana]], [[Tadžikistan|Tadžikistana]], [[Jemen|Jemena]] i [[Pakistan|Pakistana]].
 
Sasanidsko carstvo se smatra posljednjim velikim iranskim carstvom prije [[Muslimansko osvajanje Perzije|muslimanskog osvajanja]] i usvajanja [[Islam|islama]]. Sasanidski period se smatra vrhuncem antičke iranske civilizacije. Sasanidski kulturni uticaj je znatno proširen izvan teritorijalnih granica carstva, preplićući se sa uticajima [[Zapadna Evropa|zapadne Evrope]], [[Afrika|Afrike]], [[Kina|Kine]] i [[Indija|Indije]]. Time je Sasanidski uticaj imao istaknutu ulogu u formiranju evropske i azijske srednjevjekovne umjetnosti.
* G. Reza Garosi (2012): ''The Colossal Statue of Shapur I in the Context of Sasanian Sculptures''. Publisher: Persian Heritage Foundation, New York.
*G. Reza Garosi (2009), ''Die Kolossal-Statue Šāpūrs I. im Kontext der sasanidischen Plastik''. Verlag Philipp von Zabern, Mainz, Germany.
*{{Citation|last=Baynes|first=Norman H.|year=1912|title=The restoration of the Cross at Jerusalem | doi = 10.1093/ehr/XXVII.CVI.287|journal=The English Historical Review|volume=27|issue=106|issn=0013-8266|pages=287–299}}
*{{Citation|title=The Cambridge Ancient History: The Late Empire, A.D. 337-425|last=Blockley|first=R.C.|editor=Averil Cameron, Peter Garnsey|year=1998 |publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-30200-5|url=http://books.google.com/?id=zdoUNivK_hsC&dq=Shapur,+Constantius|chapter=Warfare and Diplomacy}}
*{{Citation |title=[http://www.academia.edu/1012245/Prokop_und_die_Perser_Untersuchungen_zu_den_romisch-sasanidischen_Kontakten_in_der_ausgehenden_Spatantike_OrOcc_16_._Stuttgart_Franz_Steiner_Verlag_2007 Prokop und die Perser. Untersuchungen zu den Römisch-Sasanidischen Kontakten in der ausgehenden Spätantike]|last=Börm|first=Henning|year=2007|publisher=Franz Steiner |location=Stuttgart|isbn=978-3-515-09052-0}}
* Börm, Henning (2008). [http://www.academia.edu/1012249/Das_Konigtum_der_Sasaniden_-_Strukturen_und_Probleme._Bemerkungen_aus_althistorischer_Sicht_in_Klio_90_2008_pp._423ff "Das Königtum der Sasaniden - Strukturen und Probleme. Bemerkungen aus althistorischer Sicht."] ''Klio'' 90, pp.&nbsp;423ff.
* Börm, Henning (2010). [http://www.academia.edu/1012248/Herrscher_und_Eliten_in_der_Spatantike_in_H._Borm_-_J._Wiesehofer_eds._Commutatio_et_contentio._Studies_in_the_Late_Roman_Sasanian_and_Early_Islamic_Near_East_Dusseldorf_Wellem_2010_pp._159ff "Herrscher und Eliten in der Spätantike."] In: Henning Börm, [[Josef Wiesehöfer]] (eds.): ''Commutatio et contentio. Studies in the Late Roman, Sasanian, and Early Islamic Near East''. Düsseldorf: Wellem, pp. 159ff.
*{{Citation|last=Daniel |first=Elton L. |title=The History of Iran |place=Westport, Connecticut |publisher=Greenwood Press |year= 2001 |isbn= 978-0-313-30731-7}}
* Daryaee, Touraj (2009): ''Sasanian Persia. The Rise and Fall of an Empire''. London: I. B. Tauris.
*{{Citation |title=The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (Part I, 226-363 AD) |last=Dodgeon |first=Michael H. |coauthors=Greatrex, Geoffrey; Lieu, Samuel N. C. |year=2002 |publisher=Routledge |location= |isbn=0-415-00342-3 |url=http://books.google.com/?id=cpg9AAAAIAAJ&dq=Second+Persian+war,+Lieu}}
*{{Citation|last=Durant|first=Will|author-link=Will Durant |volume=4: The Age Of Faith| title=The Story of Civilization|place=New York| publisher= Simon and Schuster |year=–| isbn=978-0-671-21988-8}}
*{{Citation|title=Shadows in the Desert: Ancient Persia at War |last=Farrokh |first=Kaveh |isbn=1-84603-108-7|year=2007|publisher=Osprey Publishing|url=http://books.google.com/?id=p7kltwf9yrwC&dq=Lazica,+545}}
*{{Citation|title=The Cambridge History of Iran |last=Frye|first=R.N. |editor=William Bayne Fisher, Ilya Gershevitch, Ehsan Yarshater, R. N. Frye, J. A. Boyle, Peter Jackson, Laurence Lockhart, Peter Avery, Gavin Hambly, Charles Melville |year=1993 |publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-20092-X |url=http://books.google.com/?id=Ko_RafMSGLkC&pg=PA124&dq=Severus,+Ardashir|chapter=The Political History of Iran under the Sassanians}}
*{{Citation |title=The Cambridge Ancient History - XII - The Crisis of Empire|last=Frye|first=R.N. |editor=Iorwerth Eiddon, Stephen Edwards|year=2005|publisher=Cambridge University Press|isbn=0-521-30199-8|url=http://books.google.com/?id=MNSyT_PuYVMC&dq=Parthian,+Sassanid,+Roman,+Byzantine|chapter=The Sassanians}}
*{{Citation|title=The Roman Eastern Frontier and the Persian Wars (Part II, 363–630 AD) |last=Greatrex |first=Geoffrey |coauthors=Lieu, Samuel N. C. |year=2002 |publisher=Routledge |isbn=0-415-14687-9 |url=http://books.google.com/?id=zoZIxpQ8A2IC&dq=Eternal+Peace,+Justinian,+Kavadh}}
*{{Citation|last=Haldon|first=John|title=Byzantium in the Seventh Century: the Transformation of a Culture|publisher=Cambridge|year=1997|isbn=0-521-31917-X}}
*{{Citation|title=[[History of the Arab Peoples|A History of the Arab Peoples]]|last=Hourani|first=Albert|authorlink=Albert Hourani|publisher=Faber and Faber|year=1991|location=London|isbn=0-571-22664-7|pages=9–11, 23, 27, 75, 87, 103, 453}}
* Howard-Johnston, James: "The Sasanian's Strategic Dilemma". In: Henning Börm - [[Josef Wiesehöfer]] (eds.), ''Commutatio et contentio. Studies in the Late Roman, Sasanian, and Early Islamic Near East''{{Citation|publisher=Wellem Verlag}}, Düsseldorf 2010, pp.&nbsp;37–70.
*{{Citation|encyclopedia=Encyclopedia Iranica|last=Khaleghi-Motlagh|first=Djalal|title=Derafš-e Kāvīān|volume=7|year=1996|url=http://www.iranica.com/articles/v7/v7f3/v7f344.html|location=Cosa Mesa|publisher=Mazda|postscript=.}}
*{{Citation|title=A Concise Pahalvi Dictionary|last=Mackenzie|first=David Neil|others=Trans. by Mahshid Mirfakhraie|publisher=Institute for Humanities and Cultural Studies|year=2005|location=Tehrān|isbn=964-426-076-7|language=Persian|page=341}}
*{{Citation |title=A History of the Jews in Babylonia: The Age of Shapur II|last=Neusner|first=Jacob|year=1969|publisher=BRILL|isbn=90-04-02146-9|url=http://books.google.com/?id=2Kti6Bz5At0C&dq=Shapur+II,+administrative+system}}
*{{Citation| last=Nicolle |first= David |title=Sassanian Armies: the Iranian Empire Early 3rd to Mid-7th Centuries AD |place=Stockport |publisher=Montvert |year=1996 |isbn= 978-1-874101-08-6}}.
*Rawlinson, George, ''The Seven Great Monarchies of the Ancient Eastern World: The Seventh Monarchy: History of the Sassanian or New Persian Empire'', IndyPublish.com, 2005 [1884].
*Sarfaraz, Ali Akbar, and Bahman Firuzmandi, ''Mad, Hakhamanishi, Ashkani, Sasani'', Marlik, 1996. ISBN 964-90495-1-7
*{{Citation |title=The Roman Empire from Severus to Constantine|last=Southern |first=Pat|year=2001 |publisher=Routledge |isbn=0-415-23943-5|url=http://books.google.com/?id=DWiyzw91atgC&dq=Severus,+Ardashir|chapter=Beyond the Eastern Frontiers}}
*Parviz Marzban, ''Kholaseh Tarikhe Honar'', Elmiv Farhangi, 2001. ISBN 964-445-177-5
* {{Citation|last=Shapur Shahbazi|first=A.|url=http://www.iranicaonline.org/articles/sasanian-dynasty|work=Encyclopedia Iranica|publisher=Columbia University Press|year=2005|volume=1}}
*{{Citation|last=Speck|first=Paul|title=Varia 1 (Poikila Byzantina 4)|year=1984|publisher=Rudolf Halbelt|chapter=Ikonoklasmus und die Anfänge der Makedonischen Renaissance|pages=175–210}}
* Stokvis A.M.H.J., Manuel d'Histoire, de Généalogie et de Chronologie de tous les Etats du Globe depuis les temps les plus reculés jusqu'à nos jours, Leiden, 1888-1893 (ré-édition en 1966 par B.M.Israel)
*{{Citation|url=http://www.eeb.uconn.edu/people/turchin/PDF/Latitude.pdf|format=PDF|title=East-West Orientation of Historical Empires|last=Turchin|first=Peter|authorlink=Peter Turchin|coauthors=Jonathan M. Adams, and Thomas D. Hall|month=November | year=2004|accessdate=2008-05-02}}
* {{Citation|last=Wiesehöfer|first=Josef|title=Ancient Persia|place=New York|year=1996|publisher=I.B. Taurus}}
* Wiesehöfer, Josef: ''The Late Sasanian Near East''. In: Chase Robinson (ed.), ''The New Cambridge History of Islam'' vol. 1. Cambridge 2010, pp.&nbsp;98–152.
*Yarshater, Ehsan: ''The Cambridge History of Iran'' vol. 3 p.1 Cambridge 1983, pp.&nbsp;568-592.
*{{Citation| last=[[Zarinkoob]]|first=Abdolhossein| title=Ruzgaran:Tarikh-i Iran Az Aghz ta Saqut Saltnat Pahlvi|publisher=|place=|year=1999|url =}}
</div>
 
==Literatura Historija ==
{{Glavni|Historija Sasanidskog carstva}}
*{{Citation|last =Christensen |first=A |chapter=Sassanid Persia |volume=XII: The Imperial Crisis and Recovery (A.D. 193–324)|editor-last=Cook|editor-first= S. A. |place= Cambridge |publisher=Cambridge University Press |date= 1971 reprint edition (January 2, 1939)| isbn= ISBN 0521044944 |title=The Cambridge Ancient History}}
*{{Citation| last=Oranskij |first= I. M. |title=Les langues Iraniennes (translated by Joyce Blau) |place=Paris| language=French| publisher= Klincksieck |year= 1977 |isbn= 978-2-252-01991-7}}
* Michael H. Dodgeon, Samuel N. C. Lieu. ''The Roman Eastern frontier and the Persian Wars (AD 226-363). Part 1''. Routledge. London, 1994 ISBN 0-415-10317-7
* Labourt, J. ''Le Christianisme dans l'empire Perse, sous la Dynastie Sassanide (224-632).'' Paris: Librairie Victor Lecoffre, 1904.
* {{Citation|url=http://books.google.com/?id=RV8-AAAAcAAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|title=Early Sassanian inscriptions, seals and coins|author=Edward Thomas|editor=|year=1868|publisher=Trübner|edition=|location=LONDON|isbn=|page=137|volume=|accessdate=2011-07-05}}(Original from the Bavarian State Library)
* {{Citation|url=http://books.google.com/?id=iQ0YAAAAYAAJ&printsec=frontcover#v=onepage&q&f=false|title=Early Sassanian inscriptions, seals and coins|author=Edward Thomas|editor=|year=1868|publisher=Trübner|edition=|location=LONDON|isbn=|page=137|volume=|accessdate=2011-07-05}}(Original from the New York Public Library)
 
=== Nastanak carstva (205–310) ===
==Vanjski linkovi==
[[Papak (vladar)|Papak]], vladar regije Khir, je 200. godine uspio da svrgne [[Gochihr|Gochihra]] i imenuje se novim vladarem [[Bazrangids|Bazrangidsa]]. Njegova majka Rodhagh je bila kćerka pokrajinskog guvernera [[Fars (provincija)|Farsa]]. Papak i njegov najstariji sin Šapur su uspjeli da prošire svoju moć nad cijelim teritorijem Farsa. Događaji su nakon toga nejasni, ali je sigurno da se nakon smrti Papaka, Ardašir koji je u to vrijeme bio guverner [[Darab|Darabgerda]], uključio u borbu za vlast zajedno sa svojim starijim bratom Šapurom. Izvori navode da je Šapur poginuo kada se krov jednog objekta srušio na njega. Ardašir se 208. godine, nakon ubistva braće, proglasio vladarom Farsa. Nakon imenovanja za [[Šah (titula)|šahanšaha]], Ardašir je preselio prijestolnicu svog novog carstva u novoosnovani grad [[Ardašir-Hvarah]] (današnji [[Firuzabad]]). Ovaj grad, koji se nalazi u visokim planinama, je bio okružen visokim kružnim zidom sa velikom palatom na sjevernoj strani. Ostaci ovog grada i danas postoje.
*[http://www.humanities.uci.edu/sasanika/ Sasanika: the History and Culture of Sasanians]
*''Sasanian rock reliefs'', Photos from Iran, [http://www.livius.org/sao-sd/sassanids/sassanid-reliefs.html ''Livius''].
*[http://www.iranica.com/newsite/articles/ot_grp7/ot_sasanian_dyn_20050301.html Sasanian Dynasty] entry in the [[Encyclopædia Iranica]]
*[http://www.iranchamber.com/art/articles/art_of_sassanians.php The Art of Sassanians, on Iran Chamber Society]
*[http://ecai.org/sasanianweb/ ECAI.org ''The Near East in Late Antiquity: The Sasanian Empire'']
*[http://books.google.com/books?id=njwgd7YZHi8C&printsec=frontcover&dq=roman+empire+in+persia&hl=en&ei=CaAhTNrBOoKKlwfRx4E2&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=7&ved=0CEgQ6AEwBg#v=onepage&q=roman%20empire%20in%20persia&f=false Google Book on Roman Eastern Frontier (part 1)]
*[http://www.iranchamber.com/history/sassanids/sassanid_images_inscriptions1.php A Review of Sassanid Images and Inscriptions, on Iran Chamber Society]
*[http://www.livius.org/sao-sd/sassanids/sassanid-crowns.html Sassanid crowns]
*[http://www.livius.org/sao-sd/sassanids/sassanid_kings.html Sassanid coins]
*[http://www.hp.uab.edu/image_archive/ugp/ Sassanid textile]
*[http://www.islamicarchitecture.org/art/islamic-metalwork.html Islamic Metalwork] ''The continuation of Sassanid Art''
*[http://www.transoxiana.com.ar/0104/sasanians.html Sasanians in Africa in Transoxiana 4].
*[http://www.iranchamber.com/history/ctesiphon/ctesiphon.php Ctesiphon; The capital of the Parthian and the Sassanid empires, on Iran Chamber Society]
*[http://www.iranchamber.com/history/islamic_conquest/islamic_conquest.php Islamic Conquest of Persia]
*[http://www.iranian.com/History/2000/August/China/ Pirooz in China, By Frank Wong]
*[http://www.bbc.co.uk/radio4/history/inourtime/inourtime_20071213.shtml The Sassanian Empire] BBC – [[BBC Radio 4|Radio 4]] ''[[In Our Time (BBC Radio 4)|In Our Time]]'' programme (available as .ram file)
*[http://www.bbc.co.uk/radio4/history/inourtime/research_20071213.shtml The Sassanian Empire: Further Reading]
*[http://www.iranologie.com/history/history5.html Iranologie History of Iran Chapter V: Sasanians]
*[http://www.iranchamber.com/history/historic_periods.php History of Iran on Iran Chamber Society]
*[http://www.livius.org/persia.html Livius articles on ancient Persia]
*[http://www.fordham.edu/halsall/med/fryehst.html Richard Frye "The History of Ancient Iran"]
*[http://www.artarena.force9.co.uk/hpart.html Iransaga: Persian arts through the centuries]
*[http://www.iranchamber.com/religions/articles/aba_church_persia.php Christianity in Ancient Iran: Aba & The Church in Persia, on Iran Chamber Society]
*[http://www.iranchamber.com/history/sassanids/sassanian_army.php]
{{stub-hist}}
{{Imperije}}
 
Nakon učvršćivanja vlasti nad cijelim Farsom, Ardašir I je brzo proširio svoju teritoriju stićući kontrolu nad susjednim pokrajinama [[Kerman]], [[Isfahanska pokrajina|Isfahan]], [[Susa]] i [[Mesene]]. Kako bi zaustavio dalje širenje, partski kralj Artaban V je naredio guverneru Huzestana da započne rat protiv Ardašira I 224. godine. U ovom ratu Ardašir I je odnio pobjedu. U drugom pokušaju da uništi Ardašira I, Artaban V se sa njim susreo u [[Bitka kod Ormizdagana|bici kod Ormizdagana]]. U ovoj bici su Artaban V i većina partske vojske poginuli. Nakon smrti partskog vladara, Ardašir I je izvršio invaziju na zapadne pokrajine Partskog carstva. U to vrijeme je dinastija Arsacid bila podijeljena između pristalica [[Artaban V|Artabana V]] i [[Vologas VI|Vologasa VI]], koji su dopustili Ardaširu da učvrsti svoju vlast na cijelom prostoru nekadašnjeg Partskog carstva. Nakon toga se krunisao u [[Ktesifon|Ktesifonu]] kao jedini vladar Perzije uzevši titulu šahanšah ili "Kralj kraljeva", čime je 400-godišnje Partsko carstvo zauvijek nestalo.
{{Commonscat|Sassanids}}
 
U narednih nekoliko godina, Ardašir I je proširio svoje novo carstvo na istok i sjeverozapad, osvajajući provincije [[Sistan]], [[Gorgan]], [[Horasan (grad)|Horasan]], [[Merv|Margijana]], [[Belh]] i [[Horezm|Horazmija]]. Na zapadu je zauzeo [[Hatra|Hatru]], [[Kraljevina Armenija|Armeniju]] i [[Adijabena|Adijabenu]] čime je ušao duboko u rimsku teritoriju. Dvije godine kasnije, rimska ofanziva koju je predvodio car [[Aleksandar Sever]] ga je natjerala na kraj teritorijalnog širenja. Njegov sin [[Šapur I]] je nastavio širenje carstva osvajajući [[Baktrija|Baktriju]] i zapadni dio [[Kušansko carstvo|Kušanskog carstva]]. Nakon invazije na [[Mezopotamija (rimska provincija)|rimsku Mezopotamiju]], Šapur I je zauzeo gradove [[Haran]] i [[Nusajbin|Nisibis]], ali je 243. godine rimski general [[Timesitej]] porazio perzijance kod [[Bitka kod Resene|Resene]] i povratio izgubljene teritorije. Nakon pobjede nad carem [[Gordijan III|Gordijanom III]] u [[Bitka kod Misihea|bici kod Misihea]] 244. godine, Šapur I je zaključio veoma povoljan mirovni sporazum sa novim carem [[Filip Arabljanin|Filipom Arabljaninom]]. Ovaj mir je bio kratkog vijeka, jer je Šapur I nastavio rat pobijedivši rimljane u [[Bitka kod Barbalisa|bici kod Barbalisa]] 253. godine, a zatim osvojio i opljačkao [[Antiohija|Antiohiju]]. Rimski kontranapad pod komandom cara [[Valerijan|Valerijana]] je završen katastrofalnim porazom rimske vojske i opsadom [[Edesa|Edese]]. Tada je car Valerijan zarobljen i držan kao zatvorenik do kraja života. Šapur I je ovu pobjedu proslavio klesanjem impresivnog kamenog reljefa u [[Naqsh-e Rostam|Naqsh-e Rostamu]] i [[Bishapur|Bishapuru]], kao i monumentalnim natpisom na perzijskom i grčkom jeziku u blizini [[Perzepolis|Perzepolisa]].
 
Šapur je imao intenzivne razvojne planove. Naredio je izgradnju prve [[Band-e-Kaisar|most-brane u Iranu]] i osnovao mnoge gradove koje je naselio emigrantima sa rimskih teritorija. Nakon toga su dva nova grada, [[Bishapur]] i [[Nishapur]], nazvana po njemu. Od svih religija, posebno je favorizirao [[maniheizam]] i osnivača ovog učenja [[Mani|Manija]] (koji mu je posvetio jednu od svojih knjiga – [[Shapuragan]]). Šapur se sprijateljio i sa babilonskim rabinom [[Samuilo bar Abba|Samuilom]], što je omogućilo [[Jevreji|jevrejskoj zajednici]] da predahne od represivnih zakona koji su doneseni protiv njih. Međutim, kasniji kraljevi nisu nastavili Šapurovu politiku vjerske tolerancije. Pod pritiskom [[Zoroastrizam|zoroastrijskih]] [[Mag|maga]] i visokog sveštenika [[Kartir|Kartira]], [[Bahram I]] je ubio Manija i započeo progon njegovih sljedbenika. [[Bahram II]] se, kao i njegov otac, pokorio željama zoroastrijskih sveštenika. Tokom njegove vladavine, Rimljani su pod vodstvom cara [[Kar|Marka Aurelija Kara]] razorili i opljačkali sasanidsku prijestolnicu [[Ktesifon]], a veći dio Armenije je, nakon pola stoljeća perzijske vladavine, ustupljen [[Dioklecijan|Dioklecijanu]].
 
Nakon kratkotrajne vladavine [[Bahram III|Bahrama III]], novi vladar [[Narseh]] je započeo novi rat sa Rimljanima. Nakon kratkotrajnog uspjeha protiv cara [[Galerije|Galerija]] kod [[Raka|Kalinikuma]] na Eufratu 296. godine, Narseh je poražen. Nakon dolaska novih rimskih snaga iz dunavskih garnizona u proljeće 298. godine, Narseh se povukao u Armeniju kako bi spremno dočekao rimsku vojsku. Međutim, neravan teren je više pogodovao rimskoj pješadiji nego sasanidskoj konjici. U dvije uspješne bitke car Galerije je osigurao pobjedu nad Narsehom. Tokom druge bitke, rimske snage su zauzele Narsehov tabor, riznicu i harem sa njegovim suprugama. Nakon toga je car Galerije napredovao u [[Medija|Mediju]] i [[Adijabena|Adijabenu]], odnoseći pobjedu nad pobjedom. Nakon prelaska rimskih snaga preko rijeke [[Tigris]] i zauzimanja prijestolnice [[Ktesifon]], Narseh je preko izaslanika molio cara Galerija za oslobađanje njegovih žena i djece. To je dovelo do mirovnih pregovora u proljeće 299. godine. Mirovni uslovi su bili veoma teški; Sasanidsko carstvo će sve teritorije preko rijeke Tigris prepustiti Rimskom carstvo; Armenija će biti vraćena pod rimsku vlast; [[Kraljevina Iberija|Kavkaska Iberija]] će pod rimskim namjesnikom plaćati vjernost Rimu; Nisibis, sada pod rimskom vlašću, biće jedini grad kroz koji će se obavljati trgovina između Sasanidskog i Rimskog carstva; i Rimsko carstvo će nadgledati pet satrapija između rijeke Tigris i Armenije. Poslije ovog poraza, Narseh se povukao sa vlasti ostavljajući prijestolje svome sinu [[Hormizd II|Hormizdu II]]. Međutim, to je dovelo do nemira koji su se proširili carstvom. Suzbijajući pobunu u Sakastanu i Kušanu, Hormizd II je ubijen 309. godine.
 
=== Prvo zlatno razdoblje (309–379) ===
Nakon smrti Hormizda II, mnoga arapska plemena su počela da pustoše i pljačkaju zapadne gradove carstva u provinciji Fars, rodnom mjestu sasanidskih kraljeva. U međuvremenu su sasanidski plemići ubili starijeg sina Hormizda II, oslijepili srednjeg i zatvorili najmlađeg (koji je kasnije prebjegao na rimsku teritoriju). Time je na prijestolje došao [[Šapur II]], nerođeno dijete jedne od žena Hormizda II, koji je krunisan u utrobi; kruna je postavljena na majčin stomak. Tokom njegove mladosti, carstvom su upravljali njegova majka i plemići. Nakon punoljetstva, Šapur II je preuzeo vlast dokazujući se kao energičan i efikasan vladar.
 
On je najprije poveo svoju malu, ali disciplinovanu vojsku na jug protiv Arapa koje je potukao, obezbjeđujući južnu granicu carstva. Zatim je započeo svoj prvi rat protiv Rimljana na zapadu. Sasanidi su pobijedili u nizu bitaka, ali nisu stekli teritorijalna proširenja. Neuspješno su izvršili opsadu pograničnog grada [[Nisibis|Nisibisa]], nakon rimskog zauzimanja gradova [[Singara]] i [[Dijarbakir|Amida]]. Zbog nomadskih upada u istočne dijelove carstva koji su prijetili da ugroze [[Maveranahr]], strateški važnu oblast za kontrolu [[Put svile|Puta svile]], pohodi na zapad su zaustavljeni. Šapur II je odmah krenuo prema istoku kako bi zaustavio prodiranje nomada, ostavljajući oblasne vojskovođe da napadaju Rimljane. Nakon savladavanja nomada iz srednje Azije, pripojio je novu pokrajinu koja je danas poznata kao [[Afganistan]].
 
Širenje sasanidske kulture i umjetnosti je išlo rame uz rame sa osvajanjima na istoku, prodirući čak do Kine. Nakon toga je Šapur II zajedno sa nomadima započeo drugu vojnu kampanju protiv Rimskog carstva 359. godine zauzimajući ponovo gradove Singara i Amida. Kao odgovor, rimski car [[Julijan]] je upao duboko u perzijsku teritoriju pobijedivši Šapurovu vojsku u [[Bitka kod Ktesifona|bici kod Ktesifona]] 363. godine. Međutim, nije uspio da zauzme sasanidsku prijestolnicu i ubijen je prilikom povlačenja. Njegov nasljednik [[Jovijan]], koji je bio zarobljen na istočnoj obali rijeke Tigris, je morao predati sve provincije koje su Sasanidi ustupili Rimu 298. godine, kako bi osigurao siguran izlazak svoje vojske iz Sasanidskog carstva.
 
Šapur II je sprovodio oštru religijsku politiku. Tokom njegove vladavine, napisan je zbornik svetih zoroastrijskih tekstova – [[Avesta]]. Progon hrišćana je bio posljedica hristijanizacije Rimskog carstva – najvećeg sasanidskog neprijatelja. Vlast se prema [[Jevreji|Jevrejima]] odnosila prijateljski pružajući im relativnu slobodu i brojne prednosti. U vrijeme Šapurove smrti, Sasanidsko carstvo je bilo jače nego ikada prije; neprijatelji na istoku su bili umireni sa [[Kraljevina Armenija|Armenijom]] pod Sasanidskom kontrolom.
 
=== Srednje razdoblje (379–498) ===
Od smrti Šapura II do početka vladavine [[Kavad I|Kavada I]] nastupio je dugotrajan period mira sa Rimljanima ([[Istočno Rimsko carstvo|Istočnim Rimskim carstvom]]), koji je prekinut sa samo dva kratkotrajna rata između 421. i 440. godine. Tokom ovog perioda, sasanidska vjerska politika se razlikovala od vladara do vladara. Uprkos nizu slabih careva, administrativni sistem koji je uspostavljen tokom vladavine Šapura II je ostao toliko jak da je carstvo nastavilo da efikasno funkcioniše.
 
Nakon smrti Šapura II 379. godine, moćno carstvo su naslijedili njegov polubrat [[Ardašir II]] (379–383) i njegov sin [[Šapur III]] (383–388), ali ni jedan od njih nije posjedovao sposobnosti svog prethodnika. [[Bahram IV]] (388–399) je bio aktivniji od svog oca, ali nije uradio ništa značajno za carstvo. Tokom ovog perioda, samo je Armenija sporazumno podijeljena između Rimskog i Sasanidskog carstva. Sasanidi su ponovo uspostavili vlast nad Velikom Armenijom, dok je Bizantijsko carstvo zadržalo mali dio zapadne Armenije.
 
Bahramov sin Jezdegerd I (399–421) često je poređen sa carem [[Konstantin Veliki|Konstantinom Velikim]]. Obojica su bili fizički snažni i vješto koristili diplomatiju, oportunistički nastupali i prakticirali vjersku toleranciju i pružali slobodu za rastuću vjersku manjinu. Jezdegerd I je zaustavio progon kršćana i kaznio plemiće i sveštenike koji su ih progonili. Njegova vladavina je obilježena relativno mirnim periodom u odnosu na Bizantijce pa je čak i preuzeo mladog [[Teodosije II|Teodosija II]] (408–450) pod svoje skrbništvo. Jezdegerd I se također oženio jevrejskom princezom, koja mu je rodila sina zvanog Narsi.
 
Njegov nasljednik, sin Bahram V (421–438) bio je jedan od najpoznatijih sasanidskih kraljeva i heroj mnogih mitova. Ovi su mitovi opstali i nakon uništenja carstva od strane Arapa. Bahram je krunu stekao nakon Jezdegerdove iznenadne smrti, koja se dogodila kada su se velikaši suprotstavili kralju uz pomoć el-Mundhira, arapske dinastije El-Hira. Bahramova majka bila je Šušandukht, kći jevrejsog [[Egzilarh]]a. 427. ugušio je invaziju nomadskih [[Bijeli Huni|Heftalita]] na istoku, proširivši svoj utjecaj na područje [[Srednja Azija|Srednje Azije]], gdje je njegov portret stoljećima preživio na novčićima [[Buhara|Buhare]] (u sadašnjem [[Uzbekistan]]u). Bahram je svrgnuo vazalskog kralja perzijskog području Armenije i učinio ga carstvom provincije.
 
== Reference ==
{{reference}}
 
{{Imperije}}
 
[[Kategorija:Carstva]]
[[Kategorija:Historija Irana]]
[[Kategorija:Sasanidsko carstvo]]
 
{{Link FA|ca}}
{{Link FA|de}}
{{Link FA|tr}}
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/wiki/Sasanidsko_Carstvo"