Razlika između verzija stranice "Sasanidsko Carstvo"
| [pregledana izmjena] | [pregledana izmjena] |
Uklonjeni sadržaj Dodani sadržaj
No edit summary |
m KWiki premjestio je stranicu Sasanidsko carstvo na Sasanidsko Carstvo |
||
| (Nije prikazana 4 međuverzija 2 korisnika) | |||
Red 3:
| izvorno_ime = Ērānshahr
| genitiv =
| razdoblje = 224–651.
| država_prije1 =Partsko carstvo
| država_prije_zastava1 =
Red 14:
| država_prije5 =
| država_prije_zastava5 =
| država_poslije1 =
| država_poslije_zastava1 = black flag.svg
| država_poslije2 = Dinastija Dabuyid
Red 36:
| državno_uređenje = [[Monarhija]]
| vrsta_vlasti = '''Šah'''
| godina_prve_vlasti =
| vladar_prva_vlast = [[Ardašir I]] (prvi)
| godina_druge_vlasti =
| vladar_druga_vlast = [[Jezdegerd III]] (zadnji)
| godina_treće_vlasti =
Red 44:
| nezavisnost =
| nezavisnost_priznato =
| površina = 6
| procenat_vode =
| stanovnika =
Red 55:
| komentar =
}}
'''Sasanidsko carstvo''' ([[Perzijski jezik|perzijski]]: ''Ērānshahr'')
Sasanidsko carstvo se smatra posljednjim velikim iranskim carstvom prije [[Muslimansko osvajanje Perzije|muslimanskog osvajanja]] i usvajanja [[Islam|islama]]. Sasanidski period se smatra vrhuncem antičke iranske civilizacije. Sasanidski kulturni uticaj je znatno proširen izvan teritorijalnih granica carstva, preplićući se sa uticajima [[Zapadna Evropa|zapadne Evrope]], [[Afrika|Afrike]], [[Kina|Kine]] i [[Indija|Indije]]. Time je Sasanidski uticaj imao istaknutu ulogu u formiranju evropske i azijske srednjevjekovne umjetnosti.
Red 62:
{{Glavni|Historija Sasanidskog carstva}}
=== Nastanak carstva (
[[Papak (vladar)|Papak]], vladar regije Khir, je 200. godine uspio da svrgne [[Gochihr|Gochihra]] i imenuje se novim vladarem [[Bazrangids|Bazrangidsa]]. Njegova majka Rodhagh je bila kćerka pokrajinskog guvernera [[Fars (provincija)|Farsa]]. Papak i njegov najstariji sin Šapur su uspjeli da prošire svoju moć nad cijelim teritorijem Farsa. Događaji su nakon toga nejasni, ali je sigurno da se nakon smrti Papaka, Ardašir koji je u to vrijeme bio guverner [[Darab|Darabgerda]], uključio u borbu za vlast zajedno sa svojim starijim bratom Šapurom. Izvori navode da je Šapur poginuo kada se krov jednog objekta srušio na njega. Ardašir se 208. godine, nakon ubistva braće, proglasio vladarom Farsa. Nakon imenovanja za [[Šah (titula)|šahanšaha]], Ardašir je preselio prijestolnicu svog novog carstva u novoosnovani grad [[Ardašir-Hvarah]] (današnji [[Firuzabad]]). Ovaj grad, koji se nalazi u visokim planinama, je bio okružen visokim kružnim zidom sa velikom palatom na sjevernoj strani. Ostaci ovog grada i danas postoje.
Red 69:
U narednih nekoliko godina, Ardašir I je proširio svoje novo carstvo na istok i sjeverozapad, osvajajući provincije [[Sistan]], [[Gorgan]], [[Horasan (grad)|Horasan]], [[Merv|Margijana]], [[Belh]] i [[Horezm|Horazmija]]. Na zapadu je zauzeo [[Hatra|Hatru]], [[Kraljevina Armenija|Armeniju]] i [[Adijabena|Adijabenu]] čime je ušao duboko u rimsku teritoriju. Dvije godine kasnije, rimska ofanziva koju je predvodio car [[Aleksandar Sever]] ga je natjerala na kraj teritorijalnog širenja. Njegov sin [[Šapur I]] je nastavio širenje carstva osvajajući [[Baktrija|Baktriju]] i zapadni dio [[Kušansko carstvo|Kušanskog carstva]]. Nakon invazije na [[Mezopotamija (rimska provincija)|rimsku Mezopotamiju]], Šapur I je zauzeo gradove [[Haran]] i [[Nusajbin|Nisibis]], ali je 243. godine rimski general [[Timesitej]] porazio perzijance kod [[Bitka kod Resene|Resene]] i povratio izgubljene teritorije. Nakon pobjede nad carem [[Gordijan III|Gordijanom III]] u [[Bitka kod Misihea|bici kod Misihea]] 244. godine, Šapur I je zaključio veoma povoljan mirovni sporazum sa novim carem [[Filip Arabljanin|Filipom Arabljaninom]]. Ovaj mir je bio kratkog vijeka, jer je Šapur I nastavio rat pobijedivši rimljane u [[Bitka kod Barbalisa|bici kod Barbalisa]] 253. godine, a zatim osvojio i opljačkao [[Antiohija|Antiohiju]]. Rimski kontranapad pod komandom cara [[Valerijan|Valerijana]] je završen katastrofalnim porazom rimske vojske i opsadom [[Edesa|Edese]]. Tada je car Valerijan zarobljen i držan kao zatvorenik do kraja života. Šapur I je ovu pobjedu proslavio klesanjem impresivnog kamenog reljefa u [[Naqsh-e Rostam|Naqsh-e Rostamu]] i [[Bishapur|Bishapuru]], kao i monumentalnim natpisom na perzijskom i grčkom jeziku u blizini [[Perzepolis|Perzepolisa]].
Šapur je imao intenzivne razvojne planove. Naredio je izgradnju prve [[Band-e-Kaisar|most-brane u Iranu]] i osnovao mnoge gradove koje je naselio emigrantima sa rimskih teritorija. Nakon toga su dva nova grada, [[Bishapur]] i [[Nishapur]], nazvana po njemu. Od svih religija, posebno je favorizirao [[maniheizam]] i osnivača ovog učenja [[Mani|Manija]] (koji mu je posvetio jednu od svojih knjiga
Nakon kratkotrajne vladavine [[Bahram III|Bahrama III]], novi vladar [[Narseh]] je započeo novi rat sa Rimljanima. Nakon kratkotrajnog uspjeha protiv cara [[Galerije|Galerija]] kod [[Raka|Kalinikuma]] na Eufratu 296. godine, Narseh je poražen. Nakon dolaska novih rimskih snaga iz dunavskih garnizona u proljeće 298. godine, Narseh se povukao u Armeniju kako bi spremno dočekao rimsku vojsku. Međutim, neravan teren je više pogodovao rimskoj pješadiji nego sasanidskoj konjici. U dvije uspješne bitke car Galerije je osigurao pobjedu nad Narsehom. Tokom druge bitke, rimske snage su zauzele Narsehov tabor, riznicu i harem sa njegovim suprugama. Nakon toga je car Galerije napredovao u [[Medija|Mediju]] i [[Adijabena|Adijabenu]], odnoseći pobjedu nad pobjedom. Nakon prelaska rimskih snaga preko rijeke [[Tigris]] i zauzimanja prijestolnice [[Ktesifon]], Narseh je preko izaslanika molio cara Galerija za oslobađanje njegovih žena i djece. To je dovelo do mirovnih pregovora u proljeće 299. godine. Mirovni uslovi su bili veoma teški; Sasanidsko carstvo će sve teritorije preko rijeke Tigris prepustiti Rimskom carstvo; Armenija će biti vraćena pod rimsku vlast; [[Kraljevina Iberija|Kavkaska Iberija]] će pod rimskim namjesnikom plaćati vjernost Rimu; Nisibis, sada pod rimskom vlašću, biće jedini grad kroz koji će se obavljati trgovina između Sasanidskog i Rimskog carstva; i Rimsko carstvo će nadgledati pet satrapija između rijeke Tigris i Armenije. Poslije ovog poraza, Narseh se povukao sa vlasti ostavljajući prijestolje svome sinu [[Hormizd II|Hormizdu II]]. Međutim, to je dovelo do nemira koji su se proširili carstvom. Suzbijajući pobunu u Sakastanu i Kušanu, Hormizd II je ubijen 309. godine.
=== Prvo zlatno razdoblje (
Nakon smrti Hormizda II, mnoga arapska plemena su počela da pustoše i pljačkaju zapadne gradove carstva u provinciji Fars, rodnom mjestu sasanidskih kraljeva. U međuvremenu su sasanidski plemići ubili starijeg sina Hormizda II, oslijepili srednjeg i zatvorili najmlađeg (koji je kasnije prebjegao na rimsku teritoriju). Time je na prijestolje došao [[Šapur II]], nerođeno dijete jedne od žena Hormizda II, koji je krunisan u utrobi; kruna je postavljena na majčin stomak. Tokom njegove mladosti, carstvom su upravljali njegova majka i plemići. Nakon punoljetstva, Šapur II je preuzeo vlast dokazujući se kao energičan i efikasan vladar.
Red 80:
Širenje sasanidske kulture i umjetnosti je išlo rame uz rame sa osvajanjima na istoku, prodirući čak do Kine. Nakon toga je Šapur II zajedno sa nomadima započeo drugu vojnu kampanju protiv Rimskog carstva 359. godine zauzimajući ponovo gradove Singara i Amida. Kao odgovor, rimski car [[Julijan]] je upao duboko u perzijsku teritoriju pobijedivši Šapurovu vojsku u [[Bitka kod Ktesifona|bici kod Ktesifona]] 363. godine. Međutim, nije uspio da zauzme sasanidsku prijestolnicu i ubijen je prilikom povlačenja. Njegov nasljednik [[Jovijan]], koji je bio zarobljen na istočnoj obali rijeke Tigris, je morao predati sve provincije koje su Sasanidi ustupili Rimu 298. godine, kako bi osigurao siguran izlazak svoje vojske iz Sasanidskog carstva.
Šapur II je sprovodio oštru religijsku politiku. Tokom njegove vladavine, napisan je zbornik svetih zoroastrijskih tekstova
=== Srednje razdoblje (
Od smrti Šapura II do početka vladavine [[Kavad I|Kavada I]] nastupio je dugotrajan period mira sa Rimljanima ([[Istočno Rimsko carstvo|Istočnim Rimskim carstvom]]), koji je prekinut sa samo dva kratkotrajna rata između 421. i 440. godine. Tokom ovog perioda, sasanidska vjerska politika se razlikovala od vladara do vladara. Uprkos nizu slabih careva, administrativni sistem koji je uspostavljen tokom vladavine Šapura II je ostao toliko jak da je carstvo nastavilo da efikasno funkcioniše.
Nakon smrti Šapura II 379. godine, moćno carstvo su naslijedili njegov polubrat [[Ardašir II]] (
Bahramov sin Jezdegerd I (399–421) često je poređen sa carem [[Konstantin Veliki|Konstantinom Velikim]]. Obojica su bili fizički snažni i vješto koristili diplomatiju, oportunistički nastupali i prakticirali vjersku toleranciju i pružali slobodu za rastuću vjersku manjinu. Jezdegerd I je zaustavio progon kršćana i kaznio plemiće i sveštenike koji su ih progonili. Njegova vladavina je obilježena relativno mirnim periodom u odnosu na Bizantijce pa je čak i preuzeo mladog [[Teodosije II|Teodosija II]] (408–450) pod svoje skrbništvo. Jezdegerd I se također oženio jevrejskom princezom, koja mu je rodila sina zvanog Narsi.
Njegov nasljednik, sin Bahram V (421–438) bio je jedan od najpoznatijih sasanidskih kraljeva i heroj mnogih mitova. Ovi su mitovi opstali i nakon uništenja carstva od strane Arapa. Bahram je krunu stekao nakon Jezdegerdove iznenadne smrti, koja se dogodila kada su se velikaši suprotstavili kralju uz pomoć el-Mundhira, arapske dinastije El-Hira. Bahramova majka bila je Šušandukht, kći jevrejsog [[Egzilarh]]a. 427. ugušio je invaziju nomadskih [[Bijeli Huni|Heftalita]] na istoku, proširivši svoj utjecaj na područje [[Srednja Azija|Srednje Azije]], gdje je njegov portret stoljećima preživio na novčićima [[Buhara|Buhare]] (u sadašnjem [[Uzbekistan]]u). Bahram je svrgnuo vazalskog kralja perzijskog području Armenije i učinio ga carstvom provincije.
== Reference ==
| |||