Sasanidsko Carstvo
Sasanidsko carstvo (perzijski: Ērānshahr) je naziv za iransko carstvo koje je bilo pod vlašću dinastije Sasanida od 224. do 651. godine. Poznato je kao jedno od vodećih svjetskih sila zajedno sa susjednim rivalom Rimsko-Bizantijskim carstvom sa kojim su bili u sukobu više od 400 godina. Sasanidsko carstvo je osnovao Ardašir I, koji je s vlasti zbacio posljednjeg partskog kralja Artabana V. Tokom teritorijalnog vrhunca, Sasanidsko carstvo je obuhvatalo teritoriju današnjeg Irana, Iraka, Bahreina, Kuvajta, Omana, Katara, Ujedinjenih Arapskih Emirata, Sirije, Palestine, Libana, Izraela, Jordana, Ermenije, Gruzije, Azerbejdžana, Dagestana, Južne Osetije, Abhazije, Egipta, Afganistana, Turkmenistana, Uzbekistana, Tadžikistana, Jemena i Pakistana.
| Sasanidsko carstvo Ērānshahr |
|||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 224–651 | |||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||
.GIF) |
|||||||||||||||||||
| Glavni grad | Estakhr (224–226)[1] Ktesifon (226–637) |
||||||||||||||||||
| Službeni jezik | Perzijski Aramejski |
||||||||||||||||||
| Državno uređenje | Monarhija | ||||||||||||||||||
| Šah | |||||||||||||||||||
• 224. - 240. (prvi) |
Ardašir I | ||||||||||||||||||
• 632. - 651. (zadnji) |
Jezdegerd III | ||||||||||||||||||
| Zakonodavstvo | |||||||||||||||||||
| Površina | |||||||||||||||||||
• Ukupno |
6,600,000 km2 km2 | ||||||||||||||||||
| Valuta | dirham | ||||||||||||||||||
Sasanidsko carstvo se smatra posljednjim velikim iranskim carstvom prije muslimanskog osvajanja i usvajanja islama. Sasanidski period se smatra vrhuncem antičke iranske civilizacije. Sasanidski kulturni uticaj je znatno proširen izvan teritorijalnih granica carstva, preplićući se sa uticajima zapadne Evrope, Afrike, Kine i Indije. Time je Sasanidski uticaj imao istaknutu ulogu u formiranju evropske i azijske srednjevjekovne umjetnosti.
Historija
Nastanak carstva (205. . 310.)
Papak, vladar regije Khir, je 200. godine uspio da svrgne Gochihra i imenuje se novim vladarem Bazrangidsa. Njegova majka Rodhagh je bila kćerka pokrajinskog guvernera Farsa. Papak i njegov najstariji sin Šapur su uspjeli da prošire svoju moć nad cijelim teritorijem Farsa. Događaji su nakon toga nejasni, ali je sigurno da se nakon smrti Papaka, Ardašir koji je u to vrijeme bio guverner Darabgerda, uključio u borbu za vlast zajedno sa svojim starijim bratom Šapurom. Izvori navode da je Šapur poginuo kada se krov jednog objekta srušio na njega. Ardašir se 208. godine, nakon ubistva braće, proglasio vladarom Farsa. Nakon imenovanja za šahanšaha, Ardašir je preselio prijestolnicu svog novog carstva u novoosnovani grad Ardašir-Hvarah (današnji Firuzabad). Ovaj grad, koji se nalazi u visokim planinama, je bio okružen visokim kružnim zidom sa velikom palatom na sjevernoj strani. Ostaci ovog grada i danas postoje.
Nakon učvršćivanja vlasti nad cijelim Farsom, Ardašir I je brzo proširio svoju teritoriju stićući kontrolu nad susjednim pokrajinama Kerman, Isfahan, Susa i Mesene. Kako bi zaustavio dalje širenje, partski kralj Artaban V je naredio guverneru Huzestana da započne rat protiv Ardašira I 224. godine. U ovom ratu Ardašir I je odnio pobjedu. U drugom pokušaju da uništi Ardašira I, Artaban V se sa njim susreo u bici kod Hormozgana. U ovoj bici su Artaban V i većina partske vojske poginuli. Nakon smrti partskog vladara, Ardašir I je izvršio invaziju na zapadne pokrajine Partskog carstva. U to vrijeme je dinastija Arsacid bila podijeljena između pristalica Artabana V i Vologasa VI, koji su dopustili Ardaširu da učvrsti svoju vlast na cijelom prostoru nekadašnjeg Partskog carstva. Nakon toga se krunisao u Ktesifonu kao jedini vladar Perzije uzevši titulu šahanšah ili "Kralj kraljeva", čime je 400-godišnje Partsko carstvo zauvijek nestalo.
U narednih nekoliko godina, Ardašir I je proširio svoje novo carstvo na istok i sjeverozapad, osvajajući provincije Sistan, Gorgan, Horasan, Margijana, Belh i Horazmija. Na zapadu je zauzeo Hatru, Ermeniju i Adijabenu čime je ušao duboko u rimsku teritoriju. Dvije godine kasnije, rimska ofanziva koju je predvodio car Aleksandar Sever ga je natjerala na kraj teritorijalnog širenja. Njegov sin Šapur I je nastavio širenje carstva osvajajući Baktriju i zapadni dio Kušanskog carstva. Nakon invazije na rimsku Mezopotamiju, Šapur I je zauzeo gradove Haran i Nisibis, ali je 243. godine rimski general Timesitej porazio perzijance kod Resene i povratio izgubljene teritorije. Nakon pobjede nad carem Gordijanom III u bici kod Misihea 244. godine, Šapur I je zaključio veoma povoljan mirovni ugovor sa novim carem Filipom Arabljaninom.