Karlo Paržik

Karlo Paržik
Karlo Paržik
Rođenje	4. juli 1857.; Veliš, Austrijsko Carstvo
Smrt	16. juni 1942 (84 godine); Sarajevo, NDH
Nacionalnost	Čeh
Zanimanje	Arhitekt

Karlo Paržik (češki: Karel Pařík) bio je češki arhitekta, rođen je u selu Veliš blizu grada Jičín, u Kraljevini Češkoj, u Austrijskom Carstvu 1857. godine, a umro u Sarajevu, 16. juna 1942. godine. Završio je akademiju likovnih umjetnosti, te arhitekturu i građevinarstvo. U Sarajevo je došao sa 26 godina, gdje je djelovao gotovo 60 godina. Zalagao se za očuvanje historijskog dijela grada i predlagao izgradnju novih dijelova grada od Koševa prema Sarajevskom polju. Gradio je i u Dalmaciji, Zagrebu i Beogradu, a u Sarajevu projektovao. Nakon smrti njegovog sina Marijana jedini preživjeli član je njegov unuk Emil Paržik koji danas živi skromno jer je nakon drugog svjetskog rata porodici Paržik oduzeta imovina. Karlo Paržik je dao svoj lični pečat i veliki doprinos urbanizaciji i izgradnji Sarajeva za vrijeme austrougarske vladavine.^[1]

Zemaljski muzej

Zgrada Zemaljskog muzeja je najznačajnije djelo arhitekte Karla Paržika. Muzej je osnovan 1885. godine, a za publiku je bio otvoren 1. februara 1888. godine. Zgrada je izgrađena sa četiri, terasama međusobno povezana paviljona, a u sredini je lijepo uređena botanička bašta. Radovi na izgradnji objekta trajali su do 1913. godine kada je zgrada useljena. Po sveukupnim kvalitetima, ovaj monomentalni ansambl riješen u neorenesansnom duhu izvjesno je najbolje djelo arhitekte Karla Paržika.^[2]

Marijin dvor

Karlo Paržik je projektovao i palaču Marijin dvor, koju podiže tvorničar građevinskog materijala August Braun i daje joj ime po svojoj ženi Mariji. Zgrada Marijin Dvor (Marienhof) građena je od 1885. do 1899. godine kao stambeno-poslovna zgrada sa centralnim dvorištem. Zgrada je nacionalni spomenik Bosne i Hercegovine^[3]

Fasada je rađena u stilu neorenesanse i klasicizma kao i sve zgrade iz tog perioda koje je projektovao Karlo Paržik. Zgrada nosi simbol arhitektonskog nasljeđa iz austrougarskog perioda u našim krajevima.^[4] Danas, jedan trg na Marin-dvoru ispred crkve sv. Josipa u Sarajevu nosi ime Karla Paržika.^[5]

Sarajevska sinagoga

Za vrijeme austrougarske uprave postojala je sefardska i aškenaška opština. Aškenazi dolaze u Sarajevo tek poslije 1878. godine. Grade sinagogu 1901. godine. Oblik tog hrama je izgrađen sa ugaonim kupolama na visokim tamburima, a presvučen je plitkom pseudomaurskom dekorativnom plastikom. Tokom izgradnje vršene su promjene od arhitekte Karla Paržika, koji se smatra autorom objekta, a hram je završen 30.09.1902. godine. Izbor pseudomaurskog stilskog izraza za jevrejski sakralni objekat nije slučajan jer ova dekoracija ukazuje na njihovo istočno porijeklo. Danas je ovo jedina aktivna sinagoga u Bosni i Hercegovini i prvi jevrejski vjerski objekat izgrađen u pseudomaurskom stilu.^[6]

Evangelistička crkva

Arhitekta Karlo Paržik bio je jedan od najplodnijih graditelja svog vremena. Jedno od mnogobrojnih njegovih monomentalnih djela je i Evangelistička crkva. Jedina za vrijeme austrougarske uprave, izgrađena je 1899. godine, također po nacrtima Karla Paržika u romaničko-bizantijskom stilu kao centralna potkupolna građevina. Krilni dijelovi objekta dograđeni su oko 1911. godine. Arhitektonski i prostorno, graditelj je precizno oblikovao sam proces bogosluženja i ukazuje na njegova ishodišta. Danas je ovo zgrada Akademije likovnih umjetnosti.

Šerijatsko sudačka škola

Među njegovim prvim realizovanim projektima nalazi se i zgrada Šerijatsko sudačke škole sagrađena je 1887. godine u bogatom pseudomaurskom dekorativnom maniru sa elementima i detaljima skupljenim iz raznih regionalnih škola islamske umjetnosti. U njoj je otvoren Muzej grada Sarajeva 1949. godine koji ima arheološku, historijsku, etnografsku i umjetničku zbirku. Ovdje je značajno da se koncept organizacije osmansko-turskih medresa zasniva na principu unutrašnjeg dvorišta, što potiče još iz helenističke arhitekture. Danas se u ovoj zgradi nalazi fakultet islamskih nauka.

Vijećnica

Karlo Paržik godine 1891. radi projekat drugog značajnijeg objekta u pseudomaurskom stilu - Vijećnice. On daje osnovu u obliku jednakostraničnog trokuta na čijim se krajevima nalaze kružni tornjevi pokriveni kupolama. Ovakav oblik sigurno je uslovljen oblikom parcele, zbog toga što je graditelj želio da i ovom objektu osigura izgled monumentalne potkupolne građevine, piramidalno gradiranih volumena. Za to je jednakostranični trokut u osnovi bio idealna figura koja direktno ne vodi u imitaciju već postojećih. Pošto Paržik nije htio ispoštovati ministrove zahtjeve projekat nije bio prihvaćen. Po izmijenjenom projektu kojeg rade arhitekti Aleksander Wittek i Ćiril Iveković, 1896. godine, nastaje današnja zgrada u istom stilu. Morfološko porijeklo dekorativno-plastičnih elemenata nije teško otkriti u spomenicima Kaira, a brojni detalji su iz Alhambre. To je centralna potkupolna građevina koja bar po strukturi prostora uspostavlja dijalog sa monomentalnom osmansko-turskom arhitekturom. Ovakav koncept dao je još Paržik projektom iz 1891. godine. Vijećnica je završena 1894. godine.

Hotel Evropa

Karlo Paržik je projektovao i prvi moderni hotel, hotel Evropu. A sagradio ga je 1882. godine Gligorije Jeftanović. Svečano je otvoren 12. decembra 1882. godine.

Bio je to punih 110 godina najuglediniji hotel u Sarajevu, od samog otvaranja pa sve do 1.8.1992. kada je izgorio. Mnogo je pjesnika, slikara, umjetnika svih profila, političara, svraćalo u ovaj hotel, u vrijeme Austro-Ugarske monarhije, Jugoslavije. Rekonstrukcija ovog hotela je dovršena i hotel je ponovno svečano otvoren 12. decembra 2008. na svoj 126. rođendan. Današnje ime hotela Evropa je hotel Europe.

Ostala djela

Od ostalih djela potrebno je izdvojiti da je projektovao i Pravni fakultet (tadašnju pravosudnu palaču koja je bila potrebna za rješavanje raznih pravnih i političkih pitanja), crkvu sv. Josipa, zemaljsku banku, Narodno pozorište Sarajevo^[7], te mnoge druge objekte u Sarajevu.