Rožaje
Rožaje (ćir. Рожаје, albanski: Rozhajë) su grad i naseljeno mjesto, te sjedište općine u Crnoj Gori.
Rožaje
Рожаје | |
|---|---|
grad | |
| Општина Рожаје | |
 pogled na Rožaje | |
 Grb | |
  Rožaje | |
| Koordinate: 42°50′38″N 20°10′08″E / 42.84389°N 20.16889°E | |
| Država |  Crna Gora |
| Vlada | |
| • Gradonačelnik | Rahman Husović (BS) |
| Površina | |
| • Općina | 432 km2 |
| Najveća nadmorska visina | 1.110 m |
| Stanovništvo (2011) | |
| • Općina | 22.964 |
| • Općina (gustoća) | 53,16 /km2 |
| • Naselje | 9.422 |
| Vremenska zona | CET (UTC+1) |
| • Ljeti (DST) | CEST (UTC+2) |
| Poštanski broj | 84310 |
| Pozivni broj | + 382 (051) |
| Registracija vozila | RO |
| Veb-sajt | Općina Rožaje |
Etimologija
urediTrgovište je ime dobilo ili po starom trgu u Rožajama ili tako što je šire područje naslijedilo naziv starog Trgovišta nakon izdvajanja Novog Pazara u poseban kadiluk. Naziv Rožaje nastao je ili od karakterističnih krečnjačkih klikova u obliku rogova iznad kojih se nalazilo staro utvrđenje ili po Ružinoj crkvi čiji se ostaci vide u Suhom Polju.
Geografija
urediRožaje se nalaze u gornjem toku rijeke Ibar, na raskrsnici puteva od Berana ka Peći, Novom Pazaru i Kosovskoj Mitrovici. Naselje se prostire u ledničkom basenu s obje strane Ibra, na mjestu gdje se sa prijevoja Kula na Žljebu, kojom se prelazi iz gornjeg Ibra u Metohiju i Turjak, preko kojeg vodi put iz Limske u Ibarsku dolinu, silazi u dolinu Ibra. Geografski gledano, Rožaje pripadaju području Sandžaka.
Graniči se sa općinama Berane i Petnjica u Crnoj Gori, Tutin u Srbiji te Istok i Peć na Kosovu. Najniža nadmorska visina iznosi 700 m, a najveća 2.403 m.
Rožajama pripadaju i naselja Šusteri i Bandžovo Brdo. Šusteri se prostiru između Grahovače, Lovničke rijeke i Ibra, a Bandžovo Brdo između Ibra i Crnje.
Klima
urediKlima u Rožajama je kontinentalna sa odlikama planinske.[1] Količina godišnjih padavina, od 800 do 1.300 mm, nije velika s obzirom na nadmorsku visinu i blizinu Jadranskog mora. Planine Hajla i Cmiljevica sprečavaju prodor vlažnih vjetrova u dolinu Ibra. Najviše godišnjih padavina je tokom oktobra, kada počinje padati i snijeg koji predstavlja trećinu svih padavina. U planinskim predjelima dostiže debljinu od 2 do 3 m. Krajem marta preovlađuju vjetrovi koji izazivaju naglo topljenje snijega.
Historija
urediTokom srednjeg vijeka rožajski kraj nalazio se na području srpske države. U osmanlijske ruke pao je 1455. Pod imenom Rožaje grad se prvi put spominje 1585.
U doba osmanlijske vladavine, na području Rožaja osnovana je Trgoviška nahija, koja je u narodu nazivana Rožajskom. Na početku je pripadala Vučitrnskom, a od 1527. Prizrenskom sandžaku.[2] Nakon poraza Osmanlija u Prvom balkanskom ratu podijeljena je na dvije oblasti. Jugozapadni dio pripao je Crnoj Gori, a sjeveroistočni Srbiji dobivši ime Štavica (Tutin). U ranijim periodima obuhvatala je i gornji Bihor, Pešter i dio novopazarske okolice. Geografski i etnički gledano, Rožaje i Tutin predstavljaju jednu cjelinu.
Rožaje se pod imenom Trgovište javljaju u putopisima osmanlijskih historičara od početka 17. vijeka. Hadži-Kalfa Trgovište smješta između Novog Pazara, Bihora i Podmila (vjerovatno Budimlja), navodeći da u njemu žive samo Srbi.
Duče-paša obnovio je 1638. utvrđenje koje su porušili ustanici i na obližnjem brdu Izlit sagradio stražaru kako bi kontrolisao puteve i prolaze od napada Klimenti. Pogubio je kneza Hotaša, a ženu i djecu prodao kao roblje. Stara tvrđava bila je smještena između Ibra i Lovničke rijeke. Imala je kulu i više manjih zgrada opasanih velikim zidom. U njoj su poslije 1912. sagrađene škola i crkva, a porušene tokom Drugog svjetskog rata.
Tokom Velikog bečkog rata, srpski ustanici su 1689. prodrli do Bijelog Polja. Dok je austrijska vojska boravila u Peći i Prištini, Osmanlije su 1690. povratile Rožaje. Početkom 18. vijeka počinje proces iseljavanja srpskog i naseljavanja predaka današnjeg stanovništva, prije svega Klimenti i Kuča. Klimente su odmah prihvatile islam, dok je kod Kuča taj proces tekao sporije. Obično su islam prihvatali sinovi doseljenika. Preostali i dio naseljenog stanovništva učestvovao je u ustanku patrijarha Šakabente 1737. Tokom 18. vijeka Rožaje je razoreno više puta te je ostalo malo naselje.
Krajem 18. vijeka, rožajski muslimani podijelili su se u dva tabora. Kuči su podržavali pećke Mahmudbegoviće, predstavnike osmanlijske vlasti, a Klimente odmetnutog skadarskog vezira. U tom sukobu vlast u rožajskom kraju preuzeli su Ganići, predstavnici Kuča. Tokom Prvog srpskog ustanka Rožajci su slali vojsku protiv ustanika kod Suvog Dola gdje je poginuo vojskovođa Ganić. U periodu od 1825. do 1831. vlast je u Rožajama preko suvodolskog kadije Hasana Hota pokušao preuzeti skadarski vezir. Hot je mnoge Rožajce poslao u Skadar gdje su pogubljeni. Ganići su 1831. uspjeli preoteti Suvi Do od Hota.
Za vrijeme pokreta za autonomiju Bosne, Rožajci su se kolebali između podrške pokretu i pećkim pašama, sultanovim pristalicama. Kada su Osmanlije počele suzbijati pokret, Rožajci su otkazali poslušnost. Ganići su se nakon zajedničkog napada Bosanaca i Pazaraca povukli u Rožajsku pećinu i branili sve do dolaska pomoći Arslan-paše Pećkog. 1837. u gradu je bilo oko 60 kuća, džamija, hanovi i tvrđava u ruševinama.
Rožaje su 1847. iz Skadarskog premještene u Bosanski pašaluk. Bosanski veziri predvodili su sredinom 19. vijeka ekspedicije jer Rožajci nisu htjeli plaćati dažbine. Mnogi rožajski prvaci odvedeni su u Travnik kao taoci. Odmetništva u rožajskom kraju nisu prestala sve do 1912. Nije poštovana centralna vlast, a kajmakam je bio marioneta plemenskih vođa. Rožajci su nerado išli u vojsku, sem u slučaju rata protiv Srbije i Crne Gore kada su učestvovali kao samostalne plemenske jedinice. Mlađi dio grada u ovom se periodu počeo razvijati oko Ganića kule. Grad je imao četiri mahale: Kučansku, dvije klimentske (Zejnelagića i Kurtagića) i Cigansku. Prema statistici iz 1865, u kojoj su uračunati samo muškarci, u Trgoviškoj kazi živjelo je 7.188 muslimana i 3.972 pravoslavca.
Pred Balkanske ratove u čaršiji je bilo 40 trgovačkih i zanatskih radnji. Od tada su Rožaje počele naglo opadati, prije svega zbog siromašenja aga, tadašnje državne politike i opadanja stočarstva. Ponovni razvoj počeo je poslije Drugog svjetskog rata, prije svega zbog razvitka šumske industrije. Od Balkanskih ratova do 1970-ih oko 4.500 Rožajaca iselilo se u Tursku, a veliki broj i u Sarajevo.[2]
Stanovništvo
urediNa popisu stanovništva 2011. godine općina Rožaje imala je 22.964 stanovnika, od čega u samim Rožajama 9.422.
Općina Rožaje
uredi| Broj stanovnika po popisima[3] | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1948 | 1953 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2003 | 2011 |
| 11.047 | 12.668 | 14.700 | 16.018 | 20.227 | 22.976 | 22.693 | 22.964 |
Napomena: Nastala iz stare općine Rožaje koja nije mijenjala granice.
Rožaje (naseljeno mjesto)
uredi| Broj stanovnika po popisima[3] | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1948 | 1953 | 1961 | 1971 | 1981 | 1991 | 2003 | 2011 |
| 1.464 | 1.813 | 2.765 | 5.327 | 7.336 | 9.033 | 9.121 | 9.422 |
Popis 2011.
uredi
|
|
|
Napomena: Oznaka Z predstavlja zaštićen podatak.
Raniji popisi
uredi| Rožaje | |
|---|---|
| 1991[5] | 2003[6] |
ukupno: 9,033 Muslimani 7,917 (87,64%) Crnogorci 568 (6,28%) Albanci 195 (2,15%) Srbi 87 (0,96%) Jugoslaveni 86 (0,95%) Romi 24 (0,26%) Turci 8 (0,08%) Hrvati 5 (0,05%) Slovenci 3 (0,03%) Mađari 1 (0,01%) Makedonci 1 (0,01%) Ukrajinci 1 (0,01%) ostali 1 (0,01%) neopredijeljeni 1 (0,01%) region. opr. 1 (0,01%) nepoznato 134 (1,48%)
|
ukupno: 9,121 Bošnjaci 7,585 (83,15%) Muslimani 795 (8,71%) Srbi 244 (2,67%) Crnogorci 231 (2,53%) Albanci 188 (2,06%) Romi 15 (0,16%) Mađari 2 (0,02%) Rusi 2 (0,02%) Hrvati 1 (0,01%) Makedonci 1 (0,01%) Nijemci 1 (0,01%) Slovenci 1 (0,01%) ostali 6 (0,06%) neopredijeljeni 20 (0,21%) region. opr. 1 (0,01%) nepoznato 28 (0,30%)
|
|
|
|
Kultura
urediOd kulturnih institucija postoje Zavičajni muzej "Ganića kula" i Centar za kulturu, a od udruženja Udruženje umjetnika "Kula" te folklorni ansambli KUD "Vrelo Ibra" i KUD "Centar za kulturu".
Centar za kulturu organizuje manifestacije: Međunarodni festival dječije pjesme "Zlatna pahulja", Rožajsko kulturno ljeto, Dani dijaspore, Septembarski dani kulture, Književni susreti "Miroslav Đurović" i Likovni salon Likovnog kluba "Kula". Osim toga, jednom godišnje izlazi i časopis Rožajski zbornik.[8]
Obrazovanje
urediNa teritoriji općine Rožaje nastava se odvija u dvije srednje i 10 osnovnih škola sa 12 područnih odjeljenja. Postoje i dvije predškolske ustanove.
Poznate ličnosti
urediGalerija
uredi-
-
srpska pravoslavna crkva "Ružica" -
Ganića kula -
zgrada općine -
hotel "Rožaje" -
sportska hala -
planina Hajla -
rijeka Ibar na toku kroz Rožaje -
panorama -
krajolik
Literatura
uredi- Lutovac, Milisav (1960). Rožaje i Štavica: antropogeografska ispitivanja. Beograd: Srpski etnografski zbornik.
Također pogledajte
urediReference
uredi- ^ "Opština Rožaje – Podaci o opštini" (PDF). Zajednica opština Crne Gore. Arhivirano s originala (PDF), 8. 5. 2016. Pristupljeno 13. 6. 2019.
- ^ a b "STANOVNIŠTVO ROŽAJSKOG KRAJA". Kosovo za Sandžak. 22. 6. 2016.
- ^ a b Knjiga 9, Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2003, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Podgorica, septembar 2005, COBISS-ID 8.764.176
- ^ a b c Zvanični rezultati popisa na web stranici Zavoda za statistiku Crne Gore
- ^ "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1991" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 5. 5. 2020.
- ^ a b c Knjiga 1, Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima, Republički zavod za statistiku, Podgorica, septembar 2004, ISBN 86-84433-00-9
- ^ "Vjerski sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1991" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 6. 5. 2020.
- ^ "O Centru za kulturu Rožaje". Centar za kulturu Rožaje. Arhivirano s originala, 17. 6. 2019. Pristupljeno 17. 6. 2019.
Vanjski linkovi
uredi
Nedovršeni članak Rožaje koji govori o gradu u Crnoj Gori treba dopuniti. Dopunite ga prema pravilima Wikipedije.