Gwledydd Nordig
| Enghraifft o'r canlynol | administrative territorial entity of more than one country, ardal ddiwylliannol  |
|---|---|
| Poblogaeth | 27,800,000 |
| Yn cynnwys | Sweden, Denmarc, Norwy, y Ffindir, Gwlad yr Iâ |
 | |
| Gwefan | https://www.norden.org/en |
 Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia | |
 | Er bod gwybodaeth werthfawr yn yr erthygl hon, rhaid ymestyn ar y wybodaeth er mwyn iddi gyrraedd safon arferol, derbyniol Wicipedia. Os na chaiff yr erthygl ei gwella'n ddigonol ymhen wythnos neu ddwy wedi 17 Medi 2024, fe all gael ei dileu. Os caiff yr erthygl ei gwella'n sylweddol, wedyn mae croeso i chi dynnu'r neges hon oddi ar y dudalen. Ceir rhestr o erthyglau sydd angen eu gwella yma. Sut mae ei gwella? Dyma restr o hanfodion pob erthygl; beth am dreulio ychydig o amser yn mynd drwy'r cyngor hwn? Gweler hefyd ein canllawiau Arddull ac Amlygrwydd. |
Mae'r term gwledydd Nordig[1] yn cyfeirio at wledydd sy'n rhan o ranbarth hanesyddol yng nghogledd Ewrop a De Cefnfor yr Arctig sydd â nodweddion cyffredin. Cyfeiria gwledydd Nordig neu'r Norden (Daneg/Norwyeg/Swedeg Norden,[2] Islandeg Norðurlöndin, Ffaröeg Norðurlond, Ffinneg Pohjoismaat, Sameg y Gogledd Davviriikkat) gyda'u gilydd at wladwriaethau gogledd Ewrop: Denmarc, y Ffindir, Gwlad yr Iâ, Norwy, a Sweden[3] rhanbarthau ymreolaethol Ynysoedd Ffaröe, Ynys Las (ill dwy yn rhan o Ddenmarc) ac Åland (rhan o'r Ffindir). Mae'r gwledydd Nordig yn gorchuddio bron i 3.5 miliwn km² ac mae ganddyn nhw boblogaeth o tua 26 miliwn.
Mae'r gwledydd hyn yn gartref i bobloedd Sgandinafaidd neu Finaidd, Sami, Inuit, ac i raddau llai, diwylliannau ac ieithoedd y Baltig.[4]
Adeiladwyd perthynas y gwledydd Nordig dros gyfnod hir gyda dylanwad y bobloedd Llychlyn (gwledydd presennol Sweden, Denmarc, a Norwy) ar y rhanbarthau cyfagos ers Oes y Llychlynwyr. Bu gwrthdaro milain yn y cyfnod yma ond hefyd cyfnewid economaidd a diwylliannol rhwng y gwahanol bobloedd.
Mae'r term "gwledydd Nordig" a ddefnyddir gan y cyfryngau a sefydliadau gwleidyddol yn cyfeirio amlaf at y 5 gwlad sy'n ymwneud â chydweithrediad Nordig strwythurol (yn enwedig y Cyngor Nordig) ac nid yw o reidrwydd yn cynnwys gwledydd eraill sydd â diwylliant Nordig, treftadaeth Nordig neu sy'n honni eu bod yn rhan ohono.
Geirdarddiad a therminoleg
[golygu | golygu cod]Dydy'r gwledydd Nordig ddim yr un peth â gwledydd Sgandinafaidd sy'n tarddu o'r un iaith Hen Norseg. Mae hyn gan bod y term Nordig yn cynnwys pobl a gweriniaeth y Ffindir sy'n gangen o'r teulu ieithyddol Ffinno-Wgrig.
Cyn 19g, roedd y term Norden yn cael ei ddefnyddio i ddynodi Gogledd Ewrop gyfan, weithiau gan gynnwys Ynysoedd Prydain. Dydy hyn ddim yn wir bellach.
Yn aml gwelir yr ymadrodd "Nordig newydd" a ddefnyddir yn arbennig gan yr Estoniaid,[5] i ddynodi'r gwledydd nad ydynt yn ymwneud â chydweithrediad ac sy'n dymuno bod yn gysylltiedig â'r ardal hwn.
Daearyddiaeth: tiriogaethau a rhanbarthau a gwmpesir gan y dynodiad
[golygu | golygu cod]Mae'r tiriogaethau sy'n gymwys fel Nordig wedi amrywio dros amser.
Elwodd y Ffindir, a ystyriwyd yn rhan o wledydd y Baltig i ddechrau pan enillodd annibyniaeth yn 1917, yn fawr o gydweithrediad Nordig ar ôl yr Ail Ryfel Byd, a dyna pam y cyfeirir ati'n aml ar gam fel gwlad Llychlyn.[6] I'r gwrthwyneb, dioddefodd Estonia, sydd er hynny â diwylliant brodorol sy'n gyffredin i ddiwylliant y Ffindir (gyda llên gwerin cenedlaethol a thraddodiadau tebyg megis y sawna[7][8]) o ddelwedd a ddifrodwyd oherwydd ei uniad gorfodol gan'r Undeb Sofietaidd o 1940 i 1991. Ers adennill ei hannibyniaeth yn 1991, mae Estonia wedi ceisio ailsefydlu ei hymlyniad diwylliannol trwy gyfathrebu am ei threftadaeth a thraddodiadau Nordig, ond nid yw wedi gallu ymuno â'r Cyngor Nordig ac nid yw wedi llwyddo i gysylltu ei delwedd â eiddo'r gwledydd Nordig eraill.[9].
Er gwaethaf bod yn aelodau sylwedyddol o'r Cyngor Nordig, dydy Latfia a Lithwania, heb eu cynnwys yn anaml iawn yn y term "gwledydd Nordig" fel y'i defnyddir yn y cyfryngau. Dim ond yn rhannol y mae diwylliannau'r gwledydd Nordig wedi bod yn bresennol trwy gydol hanes yn Latfia ac mewn ffurfiau amrywiol iawn, yn arbennig gyda phobl Ffinaidd frodorol y Lifoniaid,[10] trefedigaethau Llychlynnaidd cyn yr Oesoedd Canol, neu dra-arglwyddiaeth Teyrnas Sgandinafia Sweden dros diriogaeth Latfia yn yr 17g. Ar y llaw arall, nid oes gan Lithwania fawr ddim cysylltiad, os o gwbl, â diwylliannau Nordig ac fe'i cynhwysir yn y grŵp hwn yn unig oherwydd ei safle fel aelod sylwedydd o'r Cyngor Nordig.
Gwleidyddiaeth dramor
[golygu | golygu cod]Mae gan y gwledydd hyn statws gwleidyddol gwahanol: mae Sweden, Norwy a Denmarc yn frenhiniaethau, tra bod Gwlad yr Iâ, Estonia a'r Ffindir yn weriniaethau. Ar ben hynny, er bod Denmarc, y Ffindir, Estonia a Sweden wedi ymuno â'r Undeb Ewropeaidd, nid yw hyn yn wir am Norwy a Gwlad yr Iâ.
Fodd bynnag, mae ganddynt sefydliad cyffredin, y Cyngor Nordig, a chadarnhaodd yr Undeb Pasbort Nordig cyn Confensiwn Schengen, ar ddiwedd y 1950au, gan ganiatáu symudiad rhydd i'w dinasyddion heb reolaethau ffiniau. Wedi'i meddiannu gan yr Undeb Sofietaidd tan y 1990au cynnar, dim ond ar ôl adfer ei hannibyniaeth y gallai Estonia ymuno â'r Cyngor Nordig, ac fel aelod sylwedydd syml.
Dolenni allannol
[golygu | golygu cod]- Ffeithiau am y gwledydd Nordig gwefan The Nordic Council and the Nordic Council of Ministers, amlieithog)
- vifanord Llyfrgell arbenigol rithwir ar gyfer llenyddiaeth yn ymwneud â Gogledd Ewrop a rhanbarth y Môr Baltig (prosiect y prifysgolion yn Greifswald, Göttingen, a Kiel)
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ [https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2023-08/dyfodol-newydd-ar-gyfer-darlledu-a-chyfathrebu-yng-nghymru-adolygiad-o-gyfrifoldebau-a-phwerau-darlledu-mewn-gwledydd-penodol.pdf Adolygiad o gyfrifoldebau a phwerau darlledu mewn gwledydd penodol Adroddiad i’r Panel Arbenigol ar Awdurdod Darlledu a Chyfathrebu Cysgodol i Gymru], Llywodraeth Cymru, 2023, https://www.llyw.cymru/sites/default/files/publications/2023-08/dyfodol-newydd-ar-gyfer-darlledu-a-chyfathrebu-yng-nghymru-adolygiad-o-gyfrifoldebau-a-phwerau-darlledu-mewn-gwledydd-penodol.pdf
- ↑ Yn ogystal â'r enw ar gyfer y cwmpawd, defnyddir y gair hefyd yn y tair iaith Sgandinafaidd gyfandirol hyn fel enw cywir ar gyfer y rhanbarth a ddisgrifir yma. Dyna pam mae'r cyfieithiad "the north" a ddefnyddir weithiau yn Almaeneg yn gwbl gywir.
- ↑ Axel Sømme (Hrsg.): Die Nordischen Länder. Dänemark, Finnland, Island, Norwegen, Schweden. Westermann, Braunschweig 1967, S. 19.
- ↑ "Nordig Countries". Britannica. Cyrchwyd 2 Awst 2024.
- ↑ "The Birth of New Nordic Tech Valley". Startup Estonia. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2023-09-25. Cyrchwyd 2023-10-14.
- ↑ https://www.lefigaro.fr/voyages/non-la-finlande-n-est-pas-un-pays-scandinave-et-voici-pourquoi-20221128
- ↑ McKelvie, Robin; Estonia, Visit (2023-03-07). "What you need to know about Estonian sauna etiquette". Bradt Guides. Cyrchwyd 2023-06-15.
- ↑ Jaakkola, T. (1988-01-01), The Kaali giant meteorite fall in the Finnish-Estonian folklore.
- ↑ Lagerspetz, Mikko (2003-03), "How Many Nordic Countries?: Possibilities and Limits of Geopolitical Identity Construction", Cooperation and Conflict 38 (1): 49–61, doi:10.1177/0010836703038001003, ISSN 0010-8367, http://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0010836703038001003, adalwyd 2023-10-13
- ↑ Valk, Heiki (2021-12-20), 12, Eesti ja soome-ugri keeleteaduse ajakiri. Journal of Estonian and Finno-Ugric Linguistics, pp. 95–122, doi:10.12697/jeful.2021.12.2.04, ISSN 2228-1339, https://ojs.utlib.ee/index.php/jeful/article/view/jeful.2021.12.2.04, adalwyd 2023-10-13