Επιθεώρηση (ελληνικό θέατρο)

Η επιθεώρηση είναι είδος θεατρικής τέχνης που δημιουργήθηκε στην Ελλάδα το τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα. Χαρακτηρίζεται από εναλλαγές πράξεων δηλαδή αλλεπάλληλων σκηνών μουσικής, τραγουδιού, χορού, διαλόγων, μπαλέτου κλπ.. Τα κυρίαρχα στοιχεία της είναι ο κωμικός λόγος, η σάτιρα, ο αναχρονισμός και η αμφισβήτηση της πολιτικής και κοινωνικής επικαιρότητας.

Οι πρώτες επιθεωρήσεις

Οι πρώτοι σεναριογράφοι της Επιθεώρησης (Μπάμπης Άννινος, Γιώργος Τσοκόπουλος, Τίμος Μωραϊτίνης, Αντώνης Βώττης κ.α.), προϋπήρξαν ως ευθυμογράφοι σε διάφορα έντυπα, γεγονός που επισημαίνει τη στενή σχέση μεταξύ του θεατρικού αυτού είδους και της δημοσιογραφίας. Σύμφωνα πάντως με ορισμένους μελετητές όπως ο Πολύβιος Δημητρακόπουλος, η Επιθεώρηση έλκει την καταγωγή της απευθείας από τις Αριστοφανικές κωμωδίες της αρχαιότητας.

Ως ανεπίσημη ημερομηνία της πρώτης επιθεώρησης αναφέρεται η 1 Σεπτεμβρίου του 1881 στη θεατρική σκηνή του Νέου Φαλήρου, όπου και παρουσιάσθηκε το έργο (τεσσάρων πράξεων) "Ζήτω η Ελλάς", εισπράττοντας πολύ αρνητικές κριτικές από το σύνολο του Τύπου της εποχής. Στις 31 Αυγούστου του 1894 ανέβηκε στην Αθήνα στο θέατρο "Παράδεισος" από το θίασο "Πρόοδος" του Δημήτριου Κοτοπούλη, το έργο "Λίγο απ' όλα" του Μίκιου Λάμπρου, γνωρίζοντας πολύ μεγάλη επιτυχία (ξεπέρασε τις 1.000 παραστάσεις στην πρωτεύουσα, που τότε αριθμούσε μόλις 7.000 πληθυσμό). Το έργο μεταφέρθηκε επίσης και σε σκηνές άλλων πόλεων της Ελλάδας αλλά και του εξωτερικού (Μικρά Ασία και αλλού). Τόσο βαθιά υπήρξε μάλιστα η επιρροή εκείνης της θεατρικής Επιθεώρησης στο κοινό, ώστε άτομα αλλά και επιχειρήσεις σε όλη τη χώρα δανείσθηκαν τον τίτλο της για να προωθήσουν τα προϊόντα τους.

Επόμενος σημαντικός σταθμός για την εξέλιξη της θεατρικής Επιθεώρησης στάθηκαν τα "Παναθήναια", ετήσιες εκδηλώσεις που διοργανώθηκαν από το 1907 έως το 1923. Σε αυτά, ερμήνευσαν ποικίλους χαρακτηριστικούς ρόλους οι σπουδαίοι ηθοποιοί Μαρίκα Κοτοπούλη, Ροζαλία Νίκα κ.α.. Αναδείχθηκαν επίσης, νέοι κωμικοί όπως Κωνσταντίνος Σαγιώρ, Τηλέμαχος Λεπενιώτης και Αλέκος Γονίδης. Παράλληλα με τα "Παναθήναια" εγκαινιάσθηκαν οι ετήσιες Επιθεωρήσεις "Ο Κινηματογράφος", το "Πανόραμα" και ο "Παπαγάλος" που αποτέλεσαν τους προγόνους των μετέπειτα γνωστών έργων της περιόδου του μεσοπολέμου, της Κατοχής, όπως και της πρώτης μεταπολεμικής γενεάς (1945-1960).

Νεότερα χρόνια

Η εξέλιξη αρχικά του κινηματογράφου τη δεκαετία του 1960-1970 και η εμφάνιση εν συνεχεία της τηλεόρασης περιόρισαν μεν, όμως δεν εξαφάνισαν την Επιθεώρηση, ωστόσο η τελευταία παρέκκλινε του αρχικού της προσανατολισμού, ιδιαίτερα από τη δεκαετία του 1980 και εντεύθεν. Σαν αιτία για αυτή την μεταστροφή θεωρείται από πολλούς η μεταβολή των ηθών, κάτι που αντανακλάται πρώτιστα στην Επιθεώρηση σε σχέση με τα υπόλοιπα παρεμφερή είδη θεάματος, όσο και η ένδεια θεατρικών συγγραφέων, μετά το θάνατο ή την απόσυρση κορυφαίων του είδους όπως οι: Σώτος Πετράς, Δημήτρης Ευαγγελίδης, Παναγιώτης Παπαδούκας, Νίκος Καμπάνης, Τάκης Μακρίδης, Γιάννης Ξανθούλης, Κώστας Παναγιωτόπουλος, Δημήτρης Ψαθάς, Χρήστος Γιαννακόπουλος, Πολύβιος Βασιλειάδης, Νίκος Τσιφόρος, Ασημάκης Γιαλαμάς, Αλέκος Σακελλάριος κ.α..

Η επιθεώρηση τον 21ο αιώνα

Στις αρχές του 21ου αιώνα οι επιθεωρήσεις παρουσιάζονταν σε συγκεκριμένα θέατρα με την υπογραφή σπουδαίων σκηνοθετών όπως οι Φώτης Μεταξόπουλος, Χάρρυ Κλυνν και Στέφανο Σαρτίνι. Τα θέατρα αυτά ήταν κυρίως το θέατρο «Άλσος», το θέατρο Περοκέ καθώς και το Δελφινάριο. Στο τελευταίο «στεγάζεται» από το 2004 έως και σήμερα ο ηθοποιός, σκηνοθέτης, θεατρικός συγγραφέας και παραγωγός, Μάρκος Σεφερλής, διασώζοντας το είδος της επιθεώρησης στη σύγχρονη εποχή. Αξίζει να σημειωθεί πως με την επαναλειτουργία του θεάτρου «Άλσος» το 2022, η Δήμητρα Παπαδοπούλου έγραψε και παρουσίασε δύο επιθεωρήσεις, ενώ το καλοκαίρι του 2024 ο Σταμάτης Φασουλής επανήλθε με την παράσταση «Τότε, τώρα, πάντα!».

Πηγές

• Ανδριανός Γεωργίου: «Μια κοκέττα 100 χρόνων», περιοδικό "ΡΟΜΑΝΤΣΟ", τεύχος 2022 (15 Δεκεμβρίου 1981, σελ. 50-51)