Λισαβόνα

Λισαβόνα
; Σημαία	; Έμβλημα
	Λισαβόνα 38°42′29″N 9°8′20″W
Χώρα	Πορτογαλία
Διοικητική υπαγωγή	διαμέρισμα της Λισαβόνας
Προστάτης	Αντώνιος της Πάδοβας
Διοίκηση
• Mayor of Lisbon	Carlos Moedas
• Μέλος του/της	União das Cidades Capitais Luso-Afro-Américo-Asiáticas; Σύνδεσμος Ιστορικών Πόλεων
Έκταση	100,05 km²
Υψόμετρο	100 μέτρα
Πληθυσμός	545.923 (2021)
Ταχ. κωδ.	1000–1900
Ζώνη ώρας	UTC±00:00; UTC+01:00
Ιστότοπος	Επίσημος ιστότοπος
	Σχετικά πολυμέσα
	δεδομένα (π • σ • ε )

Συντεταγμένες: 38°42′28.951″N 9°8′20.458″W / 38.70804194°N 9.13901611°W / 38.70804194; -9.13901611

Η Λισαβόνα ή Λισσαβώνα, (πορτογαλικά: Lisboa‎ (Λιζμπόα)), παλαιότερα Ολισσιπόνα, είναι η πρωτεύουσα και η μεγαλύτερη πόλη της Πορτογαλίας. Η Λισαβόνα έχει πληθυσμό 545.796^[5] κατοίκους ενώ η μητροπολιτική (γενικότερη) περιοχή της Λισαβόνας με τα προάστια έχει σχεδόν 3.000.000 κατοίκους (2013).^[6] Έχει χαρακτηριστεί «Πόλη του Οδυσσέα»,^[7] επίσης «Πόλη των μεγάλων θαλασσοπόρων - εξερευνητών», ως και «Πριγκίπισσα του Ωκεανού».

Ονομασία - ορθογραφία

Η παραδοσιακή γραφή της πόλης στην ελληνική γλώσσα ήταν Λισσαβώνα (στην καθαρεύουσα Λισσαβών).^[8] Από τη δεκαετία του 1990 και έπειτα, έχει αρχίσει να επικρατεί η απλούστερη γραφή Λισαβόνα, κάτι που συνέβη και με άλλες ονομασίες πόλεων.

Γενικά

Το ιστορικό κέντρο της Λισαβόνας βρίσκεται κτισμένο επάνω σε επτά λόφους και των μεταξύ αυτών κοιλάδων κατά μήκος της βόρειας όχθης του ποταμού Τάγου (πορτογαλικά: Τέζου) και 17 χλμ. ανατολικά προ των εκβολών του στον Ατλαντικό, πράγμα που την καθιστά μεγαλοπρεπή από τη θάλασσα. Το εμπορικό τμήμα της πόλης, η Μπάισα (Σιντάντ Μπάισα = Κάτω Πόλη), βρίσκεται μεταξύ του παλαιού τμήματος της πόλης Αλφάμα, ανατολικά, και της Μπάιρου Άλτου και Εστρέλα (=άνω πόλη) δυτικά. Συνέχεια στη δυτική πλευρά της προηγουμένης και προς τη θάλασσα, παρά τις εκβολές του Τάγου, εκτείνεται ο εμπορικός λιμένας και τα προάστια Αλκάνταρα και Μπελέμ. Η παλαιά πόλη χαρακτηρίζεται από στενούς, ανηφορικούς και ελικοειδείς δρόμους, πάρα πολύ απότομους για τα μηχανοκίνητα οχήματα, πράγμα που δεν είναι μεν πρακτικό σήμερα, προσδίνει όμως μεγάλη γραφικότητα στην πόλη. Η εξυπηρέτηση κατοίκων και επισκεπτών γίνεται από τρία τελεφερίκ και έναν ανελκυστήρα.

Η δυτική πλευρά της κυρίως πόλης και βόρεια της περιοχής Αλκάνταρα καταλαμβάνεται κατά το μεγαλύτερο μέρος της από το δασικό πάρκο Monsanto, ένα από τα μεγαλύτερα αστικά πάρκα στην Ευρώπη με έκταση κοντά στα 10 τετραγωνικά χιλιόμετρα με πολλές πλούσιες επαύλεις.

Σημειώνεται ότι μετά τον ιδιαίτερα καταστρεπτικό σεισμό που συνέβη στις 1 Νοεμβρίου του 1755, όπου το μεγαλύτερο μέρος του κέντρου της πόλης ισοπεδώθηκε, η πλειονότητα των κλασικών κτιρίων της πόλης ανάγονται κυρίως στον 18ο αιώνα.

Ιστορία

Η αρχαία ιστορία της πόλης καλύπτεται από διάφορους μύθους, μεταξύ των οποίων φέρεται να ιδρύθηκε από τον Οδυσσέα, του οποίου το λατινικό όνομά είναι "Ulysses". Αυτό συνάγεται εκ του αρχαίου ιστορικού ονόματός της, σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, που ήταν Ulissipo, ή Olissipo. Επί ρωμαϊκών χρόνων έφερε το όνομα "Felicitas Julia". Μετά τους Ρωμαίους και τους Τεύτονες επιδρομείς που ακολούθησαν, όταν η περιοχή καταλήφθηκε το 714 από τους Μαυριτανούς, μετά τη νίκη της Γουαδελέτης, μετονόμασαν την πόλη σε "Αλ Οσμπούνα" ή "Λασμπούνα". Από το 844 μέχρι το 1422 η Λασμπούνα αποτελώντας την πρωτεύουσα της ευρύτερης περιοχής και του νέου χριστιανικού Βασιλείου απετέλεσε το μήλο της έριδος πολλών επιδρομέων με αντίστοιχες καταστροφές, μέχρι που πυρπολήθηκε το 1373 από τους Ισπανούς.

Λίγο αργότερα, με την ανακάλυψη του λεγόμενου Νέου Κόσμου, τη ναυπήγηση τεράστιων ιστιοφόρων και την απότομη αύξηση του εμπορίου η Λισαβόνα κατέστη μία από τις πλουσιότερες πρωτεύουσες της Ευρώπης. Τα διάφορα όμως γεγονότα που ακολούθησαν κυριολεκτικά εξαφάνισαν την ευημερία εκείνη. Μεταξύ αυτών επιγραμματικά αναφέρονται: η δίωξη των Εβραίων το 1497, ο σεισμός του 1531, η μόνιμη εγκατάσταση της Ιερής Εξέτασης στη Λισαβόνα το 1536, ο σεισμός του 1551, η πανώλη του 1569, καθώς και η πανωλεθρία του Αλκαζάρ Κεμπίρ στο Μαρόκο, το 1578, όπου φονεύθηκε ο βασιλιάς Σεβαστιανός και μένοντας εν χηρεία ο θρόνος ακολούθησε η επιβολή της ισπανικής κυριαρχίας που διατηρήθηκε επί 60 χρόνια, μέχρι το 1640. Στη συνέχεια άρχισε και πάλι η πόλη να ανακάμπτει οικονομικά, όταν τότε συνέπεσε η ανακάλυψη της Βραζιλίας με τον εισαγόμενο εξ αυτής πλούτο.
Δυστυχώς όμως και αυτή η νέα περίοδος ευημερίας τερματίσθηκε απότομα με τον μεγάλο σεισμό της Λισαβόνας που σημειώθηκε στις 1 Νοεμβρίου του 1755, όπου το μεγαλύτερο μέρος της πόλης ισοπεδώθηκε. Ακολούθησε η ανοικοδόμηση της πόλης επί των ερειπίων της. Πριν όμως προλάβει να ολοκληρωθεί ξέσπασαν οι Ναπολεόντειοι Πόλεμοι κατά τους οποίους η πόλη απετέλεσε μεγάλη βάση των Άγγλων εναντίον των οποίων στάλθηκαν γαλλικά στρατεύματα υπό τον στρατηγό και μετέπειτα στρατάρχη Ζαννό ντε Μονσέ ο οποίος και κυρίευσε την πόλη.

Μετά το τέλος του Ναπολέοντα όπου η χώρα απελευθερώθηκε, ο Βασιλιάς Ιωάννης ΣΤ΄ ενέκρινε το νέο φιλελεύθερο σύνταγμα γεγονός που προκάλεσε εμφύλιο πόλεμο κατά τον οποίο η Λισαβόνα κατέστη το επίκεντρο των συγκρούσεων. Μη μπορώντας τελικά ο Βασιλιάς να σταματήσει τις εμφύλιες συγκρούσεις αναγκάσθηκε να εγκαταλείψει τον θρόνο. Επί του γεγονότος αυτού συνέβη νέος σεισμός (του 1910) και ακολούθησαν άλλοι το 1915, το 1917, το 1919 και το 1927 προκαλώντας συνεχείς καταστροφές στην πόλη.
Στη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου χιλιάδες πρόσφυγες από διάφορες χώρες της Ευρώπης κατέφυγαν στη Λισαβόνα προκειμένου να μεταβούν στη συνέχεια στις ΗΠΑ ή την Αγγλία. Μετά τον πόλεμο στην πόλη κατέφυγαν και πολλοί Ιταλοί εξόριστοι. Στις 20 Φεβρουαρίου του 1952 συνήλθε στη Λισαβόνα το Συμβούλιο του Βορειοατλαντικού συμφώνου του ΝΑΤΟ όπου στην αίθουσα του πορτογαλικού κοινοβουλίου λήφθηκε η απόφαση της αύξησης μέτρων της αμυντικής ισχύος του Οργανισμού. Στη σύνοδο εκείνη παρευρέθηκαν και οι αντιπροσωπείες Ελλάδας και Τουρκίας προκειμένου να προπαρασκευασθεί η είσοδος των δύο χωρών στον Αμυντικό Οργανισμό.

Κλίμα

Το κλίμα της Λισαβόνας είναι τυπικό μεσογειακό με ήπιους και βροχερούς χειμώνες και ζεστά και ξηρά καλοκαίρια. Ωστόσο, πολλές φορές η θαλασσινή αύρα που παρατηρείται συχνότατα προσφέρει μεγάλη αίσθηση δροσιάς. Η πόλη απολαμβάνει 250 μέρες ηλιοφάνειας τον χρόνο.

Αξιοθέατα

Το τραμ της Λισαβόνας

Η καρδιά της πόλης είναι το κέντρο Μπάισα (Baixa), περιοχή υπό εξέταση για να λάβει μια θέση στην παγκόσμια κληρονομιά της UNESCO. Το Μπάισα οργανώνεται σε ένα σύστημα πλέγματος και ένα δίκτυο τετραγώνων που χτίστηκε μετά από τον μεγάλο σεισμό του 1755, ο οποίος ισοπέδωσε ένα μεγάλο μέρος της μεσαιωνικής πόλης. Το κάστρο του Σάου Ζορζ και ο καθεδρικός ναός της Λισαβόνας βρίσκονται σε έναν από τους επτά λόφους της Λισαβόνας, στα ανατολικά του Μπάισα. Η παλαιότερη περιοχή της πόλης είναι η Αλφάμα, κοντά στον Τάγο, γεγονός το οποίο την έχει καταστήσει σχετικά άτρωτη από τους διάφορους σεισμούς.

Άλλα μνημεία της πόλης: η Πράσα ντου Κουμέρσιου (Praça do Comércio - Πλατεία Εμπορίου), πλατεία Ροσίου (Rossio), πλατεία Restauradores, ανελκυστήρας Σάντα Ζούστα (Elevador de Santa Justa), ένας ανελκυστήρας στο στυλ γοτθικής αναγέννησης, που κατασκευάσθηκε περί το 1900 για να συνδέσει το Μπάισα και το Μπάιρρου Άλτου, το μοναστήρι των Ζερόνιμος, ο πύργος της Μπελέμ και το Μνημείο των Ανακαλύψεων (Padrão dos Descobrimentos).

Η πόλη της Λισαβόνας είναι πλούσια σε γοτθική και μπαρόκ αρχιτεκτονική, καθώς και σε μεταμοντέρνες κατασκευές. Η πόλη διασχίζεται, επίσης, από τις μεγάλες λεωφόρους και τα μνημεία κατά μήκος αυτών των κύριων οδών, ιδιαίτερα στις ανώτερες περιοχές. Μεταξύ αυτών, είναι οι λεωφόροι Avenida da Liberdade (της ανεξαρτησίας), Avenida Fontes Pereira de Mello, Avenida Almirante Reis (του ναυστάθμου) και η Avenida da Republica (της Δημοκρατίας).

Από τα μουσεία της πόλης ξεχωρίζουν τα: Museu Nacional de Arte Antiga (Εθνικό Μουσείο Αρχαίας Τέχνης), Museu dos Azulejos (Μουσείο των Μωσαϊκών Κεραμιδιών πορτογαλικού στιλ), Museu Calouste Gulbenkian (Μουσείο Καλούστ Γκουλμπενκιάν, που περιέχει ποικίλες συλλογές αρχαίας και μοντέρνας τέχνης), το Oceanario de Λισαβόνα (Ενυδρείο της Λισαβόνας, το μεγαλύτερο στην Ευρώπη), το Museu do Design at Centro Cultural de Belém (Μουσείο Ντιζάιν, στο Μπελέμ), το Museu Nacional dos Coches (Εθνικό Μουσείο Βασιλικών Αμαξών, που περιέχει τη μεγαλύτερη συλλογή βασιλικών αμαξών στον κόσμο) και το Museu da Farmácia (Μουσείο Φαρμάκων).

Το 1994 ήταν η «ευρωπαϊκή πρωτεύουσα πολιτισμού». Η Έκθεση EXPO '98 διοργανώθηκε στη Λισαβόνα.

Οικονομία

Η περιοχή της Λισαβόνας είναι κατά πολύ η πλουσιότερη στην Πορτογαλία: παράγει 45% του πορτογαλικού ΑΕΠ, και στους κατά κεφαλήν όρους είναι αρκετά παραπάνω από το υπόλοιπο της Πορτογαλίας και επάνω από τον μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ΕΕ είναι πιθανό να σταματήσει την αναπτυξιακή ενίσχυση για την περιοχή της Λισαβόνας στα ερχόμενα έτη.