Ρωσική Επανάσταση

Δείτε επίσης: Ρωσική επανάσταση του 1905

Η Ρωσική Επανάσταση ήταν σειρά από ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν στη Ρωσική Αυτοκρατορία κατά το έτος 1917 και σφράγισαν όχι μόνο την ιστορική πορεία της χώρας αυτής, αλλά επηρέασαν καθοριστικά ολόκληρη τη νεότερη παγκόσμια ιστορία. Έχει χαρακτηριστεί ως ένα από τα μεγαλύτερα ιστορικά γεγονότα της ανθρωπότητας. Ο όρος «Ρωσική Επανάσταση» χρησιμοποιείται συχνά συνεκδοχικά κυρίως για τα γεγονότα που συνέβησαν τον Φεβρουάριο και τον Οκτώβριο του 1917, εξ ου και η ονομασία τους, Φεβρουαριανή Επανάσταση και Οκτωβριανή επανάσταση αντίστοιχα. Αν και οι δύο αυτές επαναστάσεις θεωρούνται μέρος της Ρωσικής Επανάστασης, αφορούν πολύ διαφορετικές διαστάσεις και δεν πρέπει να συγχέονται μεταξύ τους.

Μπολσεβίκoi κόκκινοι φρουροί σε πορεία διαμαρτυρίας το 1917 για την επιστράτευση 11 εκατομμυρίων χωρικών στα πλαίσια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου.

Ξεκινώντας με την επανάσταση του Φεβρουαρίου το 1917, η πρώτη εξέγερση επικεντρώθηκε μέσα και γύρω από την τότε πρωτεύουσα Πέτρογκραντ (η σημερινή Αγία Πετρούπολη). Μετά από μεγάλες στρατιωτικές απώλειες κατά τη διάρκεια του πολέμου, ο ρωσικός στρατός είχε καταφύγει στην ανταρσία. Μέλη του ρωσικού κοινοβουλίου, της Δούμας, ανέλαβαν τον έλεγχο της χώρας και σχημάτισαν τη ρωσική προσωρινή κυβέρνηση. Σε αυτή την κυβέρνηση κυριαρχούσαν τα συμφέροντα της αστικής τάξης.

Οι κοινοτικές συνελεύσεις βάσης, τα Σοβιέτ, στις οποίες κυριαρχούσαν στρατιώτες και βιομηχανικά προλεταριάτα των πόλεων, επέτρεψαν αρχικά στη νεοσύστατη προσωρινή κυβέρνηση να κυβερνήσει, αλλά επέμεναν να έχουν τη δυνατότητα να επηρεάζουν την κυβέρνηση και να ελέγχουν τις πολιτοφυλακές. Ακολούθησε μια περίοδος διπλής εξουσίας, όπου η προσωρινή κυβέρνηση κατείχε την κρατική εξουσία, ενώ το δίκτυο των Σοβιέτ, υπό την ηγεσία των σοσιαλιστών, διοικούσε τις κατώτερες τάξεις, καθώς και ένα τμήμα της αστικής μεσαίας τάξης προσκείμενο στην αριστερά.

Κατά τη διάρκεια αυτής της χαοτικής περιόδου, γίνονταν συχνές ανταρσίες, διαμαρτυρίες και απεργίες. Πολλές σοσιαλιστικές πολιτικές οργανώσεις συμμετείχαν σε καθημερινούς αγώνες και συναγωνίζονταν για επιρροή εντός της Δούμας και των Σοβιέτ, μεταξύ των οποίων ήταν οι Μπολσεβίκοι με επικεφαλής τον Βλαντιμίρ Λένιν. Ο Λένιν πραγματοποίησε εκστρατεία για τον άμεση απεμπλοκή της Ρωσίας από τον πόλεμο με τη Γερμανία, την παραχώρηση γης στους αγρότες και την παροχή σίτισης στους εργάτες των πόλεων. Όταν η προσωρινή κυβέρνηση επέλεξε να συνεχίσει τον πόλεμο με τη Γερμανία, οι Μπολσεβίκοι και άλλες σοσιαλιστικές φατρίες, εκμεταλλεύτηκαν την καθολική περιφρόνηση για την πολεμική προσπάθεια ως δικαιολογία για να προωθήσουν περαιτέρω την επανάσταση. Οι Μπολσεβίκοι μετέτρεψαν τις εργατικές πολιτοφυλακές, που ειχαν υπό τον έλεγχό τους, σε Κόκκινους Φρουρούς (αργότερα Κόκκινος Στρατός), στους οποίους άσκησαν ουσιαστικό έλεγχο.

Η κατάσταση κορυφώθηκε με την Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917, μια ένοπλη εξέγερση υπό την ηγεσία των Μπολσεβίκων στην Πετρούπολη που ανέτρεψε την προσωρινή κυβέρνηση, μεταβιβάζοντας όλη την εξουσία της στα Σοβιέτ. Η πρωτεύουσα μεταφέρθηκε στη Μόσχα. Οι Μπολσεβίκοι είχαν εξασφαλίσει μια ισχυρή βάση υποστήριξης μέσα στα Σοβιέτ και, ως το κυρίαρχο κυβερνών κόμμα, ίδρυσαν μια ομοσπονδιακή κυβέρνηση αφιερωμένη στη μετατροπή της πρώην αυτοκρατορίας στο πρώτο σοσιαλιστικό κράτος του κόσμου, έχοντας να επιβάλουν τη σοβιετική δημοκρατία σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Η υπόσχεσή να τερματίσουν τη συμμετοχή της Ρωσίας στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο εκπληρώθηκε όταν οι Μπολσεβίκοι ηγέτες υπέγραψαν τη Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ με τη Γερμανία τον Μάρτιο του 1918. Για να εξασφαλίσουν περαιτέρω το νέο κράτος, οι Μπολσεβίκοι ίδρυσαν την Τσεκά, μια μυστική αστυνομία που λειτουργούσε ως επαναστατική υπηρεσία ασφαλείας για να εξοντώνει, να εκτελεί ή να τιμωρεί όσους θεωρούνται "εχθροί του λαού" σε εκστρατείες στα πρότυπα της Γαλλικής Επανάστασης.

Αμέσως μετά, ξέσπασε εμφύλιος πόλεμος μεταξύ των "Κόκκινων" (μπολσεβίκων), των "Λευκών" (αντεπαναστατών), των κινημάτων ανεξαρτησίας και άλλων σοσιαλιστικών φατριών που αντιτίθεντο στους μπολσεβίκους. Συνεχίστηκε για αρκετά χρόνια, κατά τα οποία οι Μπολσεβίκοι νίκησαν τόσο τους Λευκούς, όσο και όλους τους αντίπαλους σοσιαλιστές. Οι νικητές, ανασυγκροτήθηκαν ως Κομουνιστικό Κόμμα. Καθιέρωσαν επίσης τη σοβιετική εξουσία στις πρόσφατα ανεξάρτητες δημοκρατίες της Αρμενίας, του Αζερμπαϊτζάν, της Λευκορωσίας, της Γεωργίας και της Ουκρανίας. Το 1922 ενοποίησαν όλες αυτές της επικράτειες υπό την Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών (ΕΣΣΔ). Ενώ πολλά αξιοσημείωτα ιστορικά γεγονότα συνέβησαν στη Μόσχα και την Πετρούπολη, δρομολογήθηκαν, επίσης, σημαντικές αλλαγές σε πόλεις σε όλη την επικράτεια, μεταξύ των εθνικών μειονοτήτων και στις αγροτικές περιοχές, όπου η γη αναδιανεμήθηκε στους αγρότες.

Η πορεία προς την επανάσταση

Ήδη στις 30 Αυγούστου 1880 ο Φιοντόρ Ντοστογιέφσκι έγραψε στο "Ημερολόγιο ενός συγγραφέα":

"Έχω κάποιο προαίσθημα, πως ο "κύβος ερρίφθη". Ίσως το ξεκαθάρισμα των λογαριασμών να γίνει πολύ νωρίτερα από ό,τι θα μπορούσε κανείς να φανταστεί και στους πιο άγριους εφιάλτες του. Φοβερά συμπτώματα παρουσιάζονται. Ίσως να είναι κιόλας αρκετή για να προκαλέσει την αρχική δόνηση η προαιώνια, αφύσικη κατάσταση, που επικρατεί στα ευρωπαϊκά κράτη. Πώς θα μπορούσε, μα την αλήθεια, να χαρακτηριστεί φυσική μια κατάσταση ριζωμένη από αιώνες στο παμπάλαιο και το τεχνητό; Δεν μπορεί πια ένα μέρος από την ανθρωπότητα να κρατάει σκλαβωμένη όλη την υπόλοιπη. Ενώ τώρα αυτόν ίσα-ίσα το σκοπό εκπληρώνουν όλοι οι θεσμοί, που από καιρό έπαψαν να είναι χριστιανικοί, στην Ευρώπη, που κατάντησε ολότελα ειδωλολατρική... Η αφύσικη αυτή κατάσταση πραγμάτων και τα άλυτα αυτά πολιτικά προβλήματα -γνωστά στον καθένα, ας σημειωθεί- δεν είναι δυνατόν παρά να οδηγήσουν σ` ένα τεράστιο, τελειωτικό πόλεμο με τη συμμετοχή όλων, που θα ξεσπάσει σε τούτον τον αιώνα, μα ίσως ακόμα και σε τούτη τη δεκαετία...".

Η βιομηχανική επανάσταση είχε ως καίριο και κύριο αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας νέας τάξης, των εργατών, οι οποίοι όχι μόνο δεν είχαν την παραμικρή ιδιοκτησία πάνω στα μέσα παραγωγής, αλλά και ο ρόλος που έπαιζαν σ` όλη την παραγωγική διαδικασία ήταν καθαρά μηχανιστικός. Διαμορφώθηκε το προλεταριάτο, που σ` αντίθεση όμως με την αστική τάξη της Γαλλικής Επανάστασης, δεν άργησε να συνειδητοποιήσει τη θέση του και τη δύναμή του. Η τόσο επίμονα διακηρυγμένη ανθρώπινη ελευθερία και ο σεβασμός της αξιοπρέπειας του ατόμου κατά το 1789 κατάντησαν φληναφήματα εφόσον δεν παρεχόταν η υλική δυνατότητα στον καθένα να τα πραγματοποιήσει.

Ο ρόλος του κεφαλαίου, αλλά και η θέση της εργατικής τάξης μελετήθηκαν επιστημονικά από τους Καρλ Μαρξ και Φρίντριχ Ένγκελς, που δεν περιορίστηκαν σε αφηρημένες επιστημονικές μελέτες αλλά, ως καινούριοι Διαφωτιστές, άνοιξαν το δρόμο που οδηγεί στην πρακτική εφαρμογή της έλλειψης των κοινωνικών αντιθέσεων, στην κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, με μια λέξη στον κομμουνισμό. Η αστική τάξη, αφού εξασφάλισε λίγο ή πολύ όσα αγωνίστηκε να πετύχει το 1789, κατάντησε να συνεργάζεται με τα υπολείμματα της φεουδαρχίας, που είχε μεταβληθεί σε πεφωτισμένη, συνταγματική μοναρχία. Η μαρξιστική διδασκαλία της σήψης του καπιταλιστικού συστήματος μέσα από τις ίδιες του τις αντιθέσεις συμπληρώθηκε από τη μεγάλη προσφορά στο μαρξιστικό οικοδόμημα του Βλαδίμηρου Λένιν, ο οποίος υποστήριξε στο κείμενό του "Το σύνθημα για τις Ενωμένες Πολιτείες της Ευρώπης" και "Το στρατιωτικό πρόγραμμα της προλεταριακής επανάστασης" τη θεωρία, σύμφωνα με την οποία η επικράτηση του σοσιαλισμού είναι προσωρινά μόνο δυνατή σε μία μόνο, ξεχωριστή, καπιταλιστική χώρα.

Η Ρωσική Επανάσταση υπήρξε το φυσιολογικό αποτέλεσμα των κοινωνικών όρων που επέβαλαν στη Ρωσία ο Μέγας Πέτρος και η Αικατερίνη Β΄, του απολυταρχικού τσαρικού καθεστώτος, της αποσύνθεσης της αριστοκρατίας και του θεσμού της δουλοπαροικίας. Οι κοινωνικές αντιθέσεις κορυφώθηκαν ήδη από το 1825, όταν ξέσπασε η εξέγερση των Δεκεμβριστών, οι αρχηγοί της οποίας (Πέστελ και Ριλέεφ) θανατώθηκαν. Οι ιδέες του Σεν-Σιμόν, του Φουριέ, του Χέρτσεν άρχισαν να επηρεάσουν τη ρωσική διανόηση (Πετρασέφσκι, Τσερνισέφσκι, Ντομπρολιούμποφ) και σιγά σιγά ιδρύθηκαν διάφορες μυστικές οργανώσεις, ορισμένες από τις οποίες ανέπτυξαν τρομοκρατική δράση, με δολοφονίες πολιτικών προσώπων, με αποκορύφωμα τη δολοφονία του τσάρου Αλέξανδρου Β΄ το 1881.

Επαναστατικό υπόβαθρο κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα

Οι αρχικές ενδείξεις για μια διαφαινόμενη στροφή προς την επαναστατική διέξοδο, παρουσιάσθηκαν από τα τέλη της δεκαετίας του 1860, όταν στους κύκλους των νεαρών διανοούμενων της Ρωσικής Αυτοκρατορίας εμφανίσθηκαν αρκετές επαναστατικές ομάδες που συνολικά, συνέθεσαν το «κίνημα των λαϊκών» (Ναρόντνικοι) Σαν πρωταρχικό τους στόχο έθεσαν την προετοιμασία μιας αγροτικής επανάστασης, τον οποίο για να πετύχουν, ξεκίνησαν προπαγανδιστική προετοιμασία των εργατικών μαζών των μεγάλων πόλεων, τις οποίες μάζες θεωρούσαν συνδετικό κρίκο με τον κόσμο της υπαίθρου. Στα μέσα του 1874 η δραστηριότητά τους έφτασε στο απόγειο, ωστόσο, παρά την εισροή τεράστιου αριθμού ανθρώπων στις τάξεις τους, εμφανίζονταν ανοργάνωτοι και χωρίς συνωμοτικά χαρακτηριστικά. Αποτέλεσμα ήταν το κίνημά τους να ηττηθεί κατά κράτος από τις Τσαρικές δυνάμεις. Δυο χρόνια αργότερα, ιδρύθηκε μια ακόμη μυστική εταιρεία των ναρόντικων με τίτλο «Γη και Λευτεριά», αποβλέποντας σε σοβαρότερη και πιο μακροχρόνια δράση που σταδιακά θα έφερνε αποτελέσματα, όπως πρέσβευαν οι ηγέτες της (Γκεόργκι Πλεχάνοφ, Αλεξάντερ Μιχάιλωφ κ.α.) Οι εργατική τάξη προσχώρησε στο κίνημα, αλλά δεν διακρίθηκε για την επίδειξη πνεύματος πρωτοβουλίας και καίριο όπλο της ακολουθούμενης τακτικής ήταν οι πράξεις αυτοάμυνας, ως αντίδραση στις διώξεις του καθεστώτος. Διάδοχος της προαναφερόμενης οργάνωσης υπήρξε η εταιρεία «Η Θέληση του Λαού» που ιδρύθηκε μυστικά, το 1879 και βαθμηδόν, απορρόφησε τα περισσότερα από τα πιο ενεργά μέλη της «Γης και Λευτεριάς», όπως οι Αντρέι Ζελιάμπωφ, Σοφία Περόβσκαγια, Βέρα Φίνγκερ, Μορόζωφ κ.α. Πλέον η δραστηριότητα των επαναστατών προσηλώθηκε σε διαφώτιση προς κρίσιμες κοινωνικές ομάδες όπως φοιτητές, αξιωματικούς κι εργάτες, με στόχευση την ατομική τρομοκρατική δράση, σαν μέσο πίεσης προς την κυβέρνηση, ώστε η τελευταία να συναινέσει σε συνταγματικές αλλαγές και φιλελευθεροποίηση. Στις 1 Μαρτίου 1881 η συνωμοσία κορυφώθηκε με την υλοποίηση της καταδίκης σε θάνατο, την οποία είχε προηγουμένως εκδώσει η εταιρεία, σε βάρος του ίδιου του τσάρου Αλέξανδρου Β΄, ενέργεια που συνιστά το κύκνειο άσμα της «Θέλησης», καθώς μετά από αυτήν, το ρωσικό κράτος στράφηκε αποκλειστικά εναντίον της με όλη τη δύναμη των οργάνων του. Μέσα σε ένα μήνα από τη δολοφονία του τσάρου, όλοι όσοι ήταν άμεσα εμπλεκόμενοι σε αυτήν, εκτελέσθηκαν και στα 1883 η οργάνωση είχε εκφυλισθεί. Την ίδια όμως χρονιά, δημιουργήθηκε στην Ελβετία από τον Πλεχάνοφ το κίνημα «Απελευθέρωση της Εργατιάς», με το οποίο σηματοδοτήθηκε η μεταστροφή των ναρόντνικων, από το «λαϊκό αγώνα» προς το μαρξισμό.

Από το 1900 εμφανίζεται ο Λένιν, ο οποίος ίδρυσε μια εφημερίδα, τη "Σπίθα" (Ίσκρα) και εξέδωσε το 1902 το έργο του Τι να κάνουμε;, στο οποίο έδωσε για πρώτη φορά σαφείς οδηγίες για την αναμενόμενη επαναστατική δράση των μαζών. Εξάλλου ο Ρωσοϊαπωνικός Πόλεμος του 1904 έστρεψε και μεγάλο τμήμα της αστικής τάξης κατά του τσαρικού καθεστώτος και ο τσάρος Νικόλαος Β΄ φάνηκε ότι δε θα έκανε την παραμικρή παραχώρηση στους αγρότες και τους εργάτες, που κυριολεκτικά είχαν εξαθλιωθεί. Η απόφαση του Τσάρου να λύσει τα προβλήματα του καθεστώτος και να αντιπαλέψει τις ομάδες που τον αντιστρατεύονταν, ρίχνοντας τη χώρα στον Α΄ΠΠ, έφερε τα αντίθετα αποτελέσματα. Η ανάπτυξη της Ρωσίας το 1914 δεν της επέτρεπε να αντεπεξέλθει στις ανάγκες ενός βιομηχανοποιημένου μακροχρόνιου πολέμου. Η έλλειψη μεταφορικών μέσων, η μείωση της παραγωγής, η ανάγκη διαρκούς εφοδιασμού του στρατού και οι δαπάνες των εχθροπραξιών οδήγησαν σε υψηλές ανατιμήσεις των καταναλωτικών αγαθών ενώ οι μισθοί αυξάνονταν με χαμηλότερους ρυθμούς. Επίσης, ελλείψει σωστού εξοπλισμού και ηγεσίας, οι ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις αναλώνονται σε μάταιες επιθέσεις με τεράστιες απώλειες ανθρώπινων ζωών, που φτάνουν τα 3 εκατομμύρια στις αρχές του 1917. Παράλληλα, αγανάκτηση προκαλεί η διαφθορά μελών της αυλής ενώ και η φιλελεύθερη αριστοκρατία εναντιώνεται στον τσάρο διότι επωφελείται από τον πόλεμο για να αποκαταστήσει λίγο λίγο την απολυταρχία.

Το εθνικο-θρησκευτικό υπόβαθρο

Ένας μικρός αριθμός μελετών έχει εστιάσει όχι στην ταξική αλλά στην εθνική και θρησκευτική προέλευση της επαναστατικής ελίτ των Μπολσεβίκων. Μερικοί μελετητές θεωρούν ότι οι ηθικές και μεσσιανικές πολιτικές τους ήταν μια αντίδραση στις πολιτικές αποκλεισμού των μειονοτήτων στις τελευταίες δεκαετίες της Ρωσικής Αυτοκρατορίας ή και στην αποχώρησή τους από μια ασθενική κοινωνία των πολιτών. Το 1917 η τσαρική Ρωσία ήταν μόνο κατά 44% εθνικά ρωσική, με πάνω από 130 αναγνωρισμένες εθνότητες. Σύμφωνα με ορισμένες σύγχρονες μελέτες, η ταξική και η εθνική εμπειρία τόσο των Ρώσων όσο και των μειονοτήτων διασταυρώθηκαν κατά τη ριζοσπαστική κινητοποίηση. Στην αυτοκρατορική Ρωσία, η οικονομική τάξη και το πολιτικό στάτους ήταν αυτοκρατορικά οργανωμένα γύρω από την εθνότητα και οι φαντασιακές ταξικές κοινότητες συνήθως ήταν δομημένες γύρω από την εθνική αλληλεγγύη.

Η επανάσταση του 1905

Το 1905 στάθηκε η μεγάλη δοκιμή της επανάστασης του 1917. Πράγματι, τον Ιανουάριο του έτους αυτού κηρύχτηκε γενική απεργία στα εργοστάσια της Αγίας Πετρούπολης. Στις 9 Ιανουαρίου, ημέρα Κυριακή, χιλιάδες άοπλων με εικόνες και πορτρέτα του τσάρου συγκεντρώθηκαν στην πλατεία των χειμερινών ανακτόρων της Αγίας Πετρούπολης. Ο τσάρος δεν δέχτηκε να ακούσει τα αιτήματα του πλήθους και διέταξε τη φρουρά του να διαλύσει τους συγκεντρωμένους, με αποτέλεσμα η χιονισμένη πλατεία να βαφτεί με το αίμα εκατοντάδων νεκρών. Στις 15 Ιουνίου 1905 στασίασε και το πλήρωμα του καταδρομικού Ποτέμκιν. Στρατιωτικές στάσεις ακολούθησαν στην Κροστάνδη, στο στόλο του Εύξεινου, ενώ στις 7 Δεκεμβρίου ξέσπασε γενική απεργία στη Μόσχα, που εξελίχτηκε σε ένοπλη εξέγερση, η οποία τελικά πνίγηκε στο αίμα. Τα γεγονότα αυτά, μολονότι δεν πέτυχαν, έδωσαν την ευκαιρία στους αγρότες και στους εργάτες να οργανωθούν σε σοβιέτ και να προετοιμάζονται κατάλληλα για το αποφασιστικό και νικηφόρο χτύπημα. Στο μεταξύ ο τσάρος, κάτω από την πίεση των γεγονότων, παραχώρησε νομοθετικές συνελεύσεις (Δούμες),

Η Φεβρουαριανή Επανάσταση

Η εργατική επανάσταση άρχισε κατά το τέλος του Φεβρουαρίου του 1917 στην Αγία Πετρούπολη με τεράστιες απεργίες και δυναμικές διαδηλώσεις, που αργότερα εξελίχτηκαν σε οργανωμένο επαναστατικό κίνημα. Ο πρόεδρος της τέταρτης Δούμας Ροντζιάνκο μαζί με την εκτελεστική επιτροπή του σοβιέτ ζήτησαν την παραίτηση του τσάρου Νικόλαου Β΄, ο οποίος εγκατέλειψε την εξουσία στις 15 Μαρτίου 1917, χωρίς ο διάδοχός του δούκας Μιχαήλ Αλεξάντροβιτς, να δεχτεί τις ευθύνες του θρόνου. Έτσι ανατράπηκε οριστικά η μοναρχία στη Ρωσία και μαζί της η φεουδαρχική απολυταρχία. Προσωρινά ανέλαβε πρωθυπουργός ο πρίγκιπας Λβοφ, ο οποίος αντιπροσωπεύοντας τα συμφέροντα της αστικής τάξης διακήρυξε ότι θα συνέχιζε την ένοπλη σύγκρουση με τη Γερμανία μέχρι την τελική νίκη της Ρωσίας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο και ότι θα εφάρμοζε φιλελεύθερο πολιτικό πρόγραμμα μεταπολεμικά. Οι υποσχέσεις αυτές δεν ικανοποίησαν το λαό, που ανέμενε ριζικές αλλαγές μέσα στις κακουχίες του πολέμου, της πείνας και της εξαθλίωσης. Η προλεταριακή επανάσταση είχε γίνει κοινή συνείδηση και μια αστική φιλελεύθερη δημοκρατία φαινόταν τόσο ξεπερασμένη το 1917, όσο επί τσαρισμού η συνταγματική μοναρχία.

Μέσα στο Μάρτιο η προσωρινή κυβέρνηση έδωσε γενική αμνηστία, η Φινλανδία ανακηρύχτηκε αυτόνομο κράτος, φυλακίστηκε η αυτοκρατορική οικογένεια, καταργήθηκε η θανατική ποινή, σταμάτησαν το φοβερά πογκρόμ κατά των Εβραίων, εφαρμόστηκε το οκτάωρο και χορηγήθηκε το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι στις γυναίκες. Στην κρίσιμη αυτή στιγμή ο Λένιν επέστρεψε στη Ρωσία με σύνθημα τη μη υποστήριξη της καπιταλιστικής κυβέρνησης, την παύση του ιμπεριαλιστικού πολέμου και τη νίκη της κοινωνικής επανάστασης. Κι ενώ η κυβέρνηση κλονιζόταν και ο ρωσικός στρατός πιεζόταν συνεχώς από τους Γερμανούς, οι μπολσεβίκοι ενισχύθηκαν από τον Τρότσκι, το σπουδαιότερο μετά το Λένιν αρχηγό και οικοδόμο της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Η Οκτωβριανή Επανάσταση

Τον Ιούλιο ο Λβοφ παραιτήθηκε και πρωθυπουργός ανέλαβε ο Κέρενσκι, που προκήρυξε εκλογές για το Νοέμβρη. Στο μεταξύ ο στρατιωτικός διοικητής της Αγίας Πετρούπολης, Κορνίλοφ, επωφελήθηκε τόσο από τα στασιαστικά στρατιωτικά κινήματα του Ιουλίου, όσο και από την πολιτική χρεοκοπία του Κερένσκι και θέλησε να επιβάλει στρατιωτική δικτατορία. Το πραξικόπημα απέτυχε ολοκληρωτικά, κυρίως με τη συμβολή των οπλισμένων εργατικών μαζών κι έτσι η επανάσταση πέτυχε τη πρώτη της αποφασιστική νίκη. Το μέτωπο κατέρρεε, οι αγρότες οργανωμένοι επιτίθενται κατά των γαιοκτημόνων και στα σοβιέτ κυριαρχούσαν πλέον οι μπολσεβίκοι. Στις 25 Σεπτεμβρίου ο Τρότσκι εκλέχτηκε πρόεδρος του σοβιέτ της Αγίας Πετρούπολης, ενώ στις 7 Οκτωβρίου ο Λένιν έφτασε κρυφά στην Αγία Πετρούπολη για να αναλάβει τη διεύθυνση της ένοπλης εξέγερσης. Στην ιστορική συνεδρίαση της 10 Οκτωβρίου της κεντρικής επιτροπής του Μπολσεβικικού κόμματος έγινε δεκτή η πρόταση του Λένιν για ένοπλη εξέγερση, με ψήφους 10 υπέρ και 2 (Ζινόβιεφ, Κάμενεφ) κατά.

Στις 24 Οκτωβρίου ξέσπασε πλέον η μεγάλη επανάσταση. Το πρωί η κυβέρνηση απαγόρευσε την κυκλοφορία του κεντρικού οργάνου των μπολσεβίκων "Ραμπότσι Πουτ" κι έστειλε θωρακισμένα αυτοκίνητα στο τυπογραφείο και στα γραφεία σύνταξης της εφημερίδας. Οι κόκκινοι φρουροί όμως και οι επαναστατημένοι στρατιώτες απέκρουσαν τα θωρακισμένα αυτοκίνητα και κατά τις 11 η ώρα η εφημερίδα κυκλοφόρησε με την προκήρυξη της ανατροπής της κυβέρνησης. Το βράδυ της ίδιας μέρας κι ενώ το υπουργικό συμβούλιο συνεδρίαζε στα χειμερινά ανάκτορα, η κόκκινη φρουρά της Αγίας Πετρούπολης καταλάμβανε το κεντρικό τηλεγραφείο, τις γέφυρες, τους σιδηροδρομικούς σταθμούς και την Κρατική Τράπεζα. Το καταδρομικό "Αουρόρα" (Αυγή) μπήκε στο Νέβα κι έστρεψε τα πυροβόλα του στα ανάκτορα που ήταν έδρα της τελευταίας αστικής κυβέρνησης. Την άλλη μέρα τα ανάκτορα πολιορκήθηκαν και καταλήφθηκαν, η κυβέρνηση έπεσε, οι υπουργοί συνελήφθησαν και ο Κερένσκι δραπέτευσε. Και τυπικά πλέον η Ρωσική Επανάσταση επικράτησε.

Στις 25 Οκτωβρίου συνήλθε στο Σμόλνι το 2ο συνέδριο των σοβιέτ της Ρωσίας και αποφάσισε το πέρασμα της εξουσίας στα σοβιέτ και την έκδοση των δύο ιστορικών διαταγμάτων για την Ειρήνη και για τη Γη: "Η ιδιοκτησία των γαιοκτημόνων στη γη καταργείται από τη στιγμή αυτή χωρίς καμία αποζημίωση". Σχηματίστηκε το πρώτο Συμβούλιο των Επιτρόπων του Λαού (υπουργικό συμβούλιο), με το Λένιν ως πρόεδρο και τους Ρίκοφ, Μιλιούτιν, Τρότσκι, Λουνατσάρσκι και Στάλιν. Στις 2 Νοεμβρίου η σοβιετική κυβέρνηση δημοσίευσε τη διακήρυξη των δικαιωμάτων των λαών της Ρωσίας, ενώ η επανάσταση επικράτησε και στη Μόσχα κάτω από την καθοδήγηση του Μπουχάριν και του Σμιρνόφ. Αλλά μετά την πρώτη ηρεμία φούντωσε η αντίδραση κατά της νέας κατάστασης κυρίως με την υποστήριξη των ξένων εμπόλεμων δυνάμεων που δεν είδαν με καλό μάτι την κατάργηση των προνομίων τους στη ρωσική οικονομία, καθώς και με την εκμετάλλευση των μειονεκτημάτων της συνθήκης που αναγκάστηκε να συνάψει στο Μπρεστ-Λιτόφσκ το 1918 η Ρωσία με τους Γερμανούς. Σχηματίστηκαν γύρω από το νέο σοβιετικό κράτος πάμπολλα μέτωπα, ενώ οι εσωτερικές ανακατατάξεις και η νέα νοοτροπία δεν είχαν ακόμα γίνει καθεστώς.

Εμφύλιος

Στο μεταξύ στις 16 Ιουλίου 1918 εκτελέστηκε ολόκληρη η αυτοκρατορική οικογένεια, ενώ έκτακτη επιτροπή δημιουργήθηκε για την επιβολή της τάξης που ονομάστηκε Βετσέκα ή Τσεκά και αργότερα Γκεπεού. Οι εύποροι χωρικοί (κουλάκοι) εξεγέρθηκαν, όταν εθνικοποιήθηκαν οι μεταλλευτικές και μεταλλουργικές επιχειρήσεις και ιδρύθηκε το κρατικό μονοπώλιο σταριού. Ο Τρότσκι ανέλαβε τη δημιουργία ενός νέου ισχυρού στρατού για να αντιμετωπιστούν οι εξωτερικοί εχθροί. Η εκστρατεία της Κριμαίας που οργάνωσαν οι Άγγλοι και οι Γάλλοι το Δεκέμβριο του 1918 απέτυχε πλήρως (σ` αυτήν συμμετείχαν και Έλληνες). Ο ναύαρχος Κολτσάκ εξάλλου ανέλαβε το Σεπτέμβριο του 1918 τον αγώνα των αντεπαναστατών (Λευκών), που όμως δεν κατόρθωσαν να γίνουν αγαπητοί στους αγρότες, γιατί ταυτίζονταν με τους τσαρικούς. Παρόλα αυτά όμως κατόρθωσε να πλησιάσει το Βόλγα κατά το Μάρτιο και Απρίλιο του 1919. Το Φεβρουάριο όμως του 1920 δικάστηκε και τουφεκίστηκε. Στη δύση αφετέρου ο στρατηγός Γιούντενιτς με τη βοήθεια του αγγλικού στόλου και των Φινλανδών απειλούσε την Αγία Πετρούπολη, μέχρις ότου ο Τρότσκι κατάφερε να τον εξουδετερώσει. Άλλες αντεπαναστατικές ενέργειες από τους Ντενίκιν και Βράγκελ εξουδετερώθηκαν τελικά. Ο εμφύλιος πόλεμος φάνηκε πως είχε λήξει μόλις τον Οκτώβριο του 1920, οπότε η επανάσταση επιδόθηκε στην οικονομική ανασύνταξη και αναδιοργάνωση με σοσιαλιστικές αντιλήψεις.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• ΔΗΛΩΣΕΙΣ ΥΠΟΥΡΓΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗ ΡΩΣΙΑ - EXPEDITION CHANNEL WIKI
• Ένας Οκτώβρης 72 χρονών (μέρος 1ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ένας Οκτώβρης 72 χρονών (μέρος 2ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Ένας Οκτώβρης 72 χρονών (μέρος 3ο) (Αρχείο ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ)
• Θύμιος Νικολαΐδης, Θεσμοί και επανάσταση στα επιστημονικά ιδρύματα: Τα αστεροσκοπεία του Παρισιού και της Πετρούπολης, Κριτική - Επιστήμη & Εκπαίδευση, τ/χ.3 (2006), σελ.21-31 [1]