Μάχη του Καλλόντεν

Πίνακας που απεικονίζει αψιμαχία κατά τη διάρκεια της εξέγερσης του 1745, του Ντέιβιντ Μοριέ.

Η μάχη του Καλλόντεν διεξήχθη στην βόρεια Σκωτία, κοντά στο Ινβερνές στις 16 Απριλίου του 1746 κατά την επανάσταση των Ιακωβιτών. Ήταν η τελευταία προσπάθεια για την παλινόρθωση των Στούαρτ στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο πρίγκιπας Κάρολος Εδουάρδος Στούαρτ (1720-1788) ήταν γιος του Ιακώβου Εδουάρδου (1688-1766) και εγγονός του βασιλιά Ιακώβου Ζ'/Β' (1633-1701), ο οποίος καθαιρέθηκε το 1688 λόγω του ότι ήταν φανατικός καθολικός. Είχαν περάσει 30 χρόνια από την πρώτη επανάσταση των Ιακωβιτών (1715) και οι Άγγλοι δεν είχαν παράπονο. Οι περισσότεροι υποστηρικτές των Ιακωβιτών ήταν Σκωτσέζοι Χάιλαντερς. Ο πρίγκιπας είχε την στήριξη της καθολικής Γαλλίας του Λουδοβίκου ΙΕ'.

Πριν τη μάχη

Ο πρίγκιπας είχε την στήριξη κυρίως των Χάιλαντερ (βόρειοι Σκωτσέζοι) και των Ιρλανδών. Επίσης, είχε στην διάθεσή του δύο γαλλικά τάγματα του Λουδοβίκου ΙΕ'. Είχε την στήριξη δύο μεγάλων σκωτσέζικων οικογενειών, Μακντόναλντ και Κάμερον, που ήταν οικογένειες με επιρροή. Ο στρατός του ήταν από Σκωτσέζους και Ιρλανδούς. Τα γεγονότα ξεκίνησαν ραγδαία. Λίγες μέρες μετά την συγκρότηση στρατού στο Γκλενφίνναν κατέλαβαν το Εδιμβούργο χωρίς μάχη. 5 μέρες αργότερα οι Ιακωβίτες συνέτριψαν ένα τάγμα βασιλικού στρατού στο Πρέστονπανς, λίγα χιλιόμετρα ανατολικά του Εδιμβούργου. Εν τω μεταξύ, όλο και περισσότεροι νεοσύλλεκτοι, με το μέρος του πρίγκιπα, εμφανίζονταν. Ο πρίγκιπας άρχισε να πιστεύει ότι οι άντρες του ήταν ανίκητοι. Ο πρίγκιπας ήθελε να ξεκινήσει για το Λονδίνο. Οι στρατηγοί του τού είπαν να περιμένει την βοήθεια του Λουδοβίκου αλλά εκείνος ξεκίνησε.

Κάρολος Εδουάρδος Στιούαρτ (1720-1788), πίνακας του Γουίλιαμ Μόσμαν.

Αυτή ήταν η αρχή του τέλους.

Ήταν Δεκέμβρης. Ήδη πριν περάσει τα σύνορα και εισβάλει στην Αγγλία, ο πρίγκιπας είχε ήδη χάσει 1000 άντρες, οι οποίοι λιποτάκτησαν και έφυγαν στα Χάιλαντς. Παρά όλα αυτά, ο πρίγκιπας συνέχισε την πορεία του. Από το Καρλάιλ κατέβηκε στο Ντέρμπι μέσω Πρέστον και κατέλαβε το Μάντσεστερ. Αλλά η επανάσταση είχε αρχίσει να χάνει την ορμή της. Στο συμβούλιο του Ντέρμπι ο πρίγκιπας ήθελε να προχωρήσει για το Λονδίνο. Οι στρατηγοί του απορούσαν για την καθυστέρηση της βοήθειας των Γάλλων, που ο πρίγκιπας είχε αρχικά υποσχεθεί. Παρά την αντίθετη γνώμη του πρίγκιπα γύρισαν όλοι στην Σκωτία όπου τα πράγματα βελτιώθηκαν για λίγο. Οι Ιακωβίτες μάλιστα συνέτριψαν μια μεγάλη δύναμη βασιλικών στο Φόλκερκ, αλλά ο πρίγκιπας έχασε χρόνο με την πολιορκία του Στέρλινγκ. Ο στρατηγός των Ιακωβιτών, Λόρδος Τζωρτζ Μάρεϋ θεώρησε ότι δεν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν την δύναμη βασιλικών που ερχόταν καταπάνω τους, με αρχηγό τον Δούκα του Κάμπερλαντ, Γουλιέλμο-Αύγουστο (1721-1765), που ήταν ο νεότερος γιος του βασιλιά Γεωργίου Β', καθώς πολλοί άντρες λιποτακτούσαν. Το σχέδιο ήταν να υποχωρήσουν στα Χάιλαντς για την συγκέντρωση στρατού. Ο πρίγκιπας πλέον είχε σταματήσει για λίγο και διασκέδαζε, ενώ οι άντρες του ενοχλούσαν μικρά οχυρά. Ενώ γίνονταν όλα αυτά, ο αγγλικός στρατός εκπαιδευόταν σε μια νέα άσκηση για την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των Χάιλαντερς.

Διεξαγωγή

Φωτογραφία που απεικονίζει τη παράταξη και τη κίνηση των στρατευμάτων κατά τη διάρκεια της μάχης. Καλλόντεν 16 Απριλίου 1746.

Στα μέσα Μαρτίου, ο Δούκας του Κάμπερλαντ άρχισε να κινείται εναντίον των Ιακωβιτών. Η κρίσιμη μάχη έγινε στο Καλλόντεν Μουρ, ένα άγονο μέρος με ρείκια και τύρφη. Ενώ οι Ιακωβίτες ήταν συγκεντρωμένοι στο Ινβερνές, οι βασιλικοί γιόρταζαν τα γενέθλια του διοικητή τους, Δούκα του Κάμπερλαντ, με επιπλέον φαγητό και ποτό. Όταν το έμαθε αυτό ο Κάρολος ήθελε να επιτεθεί στο στρατόπεδο των χαλαρωμένων [έτσι νόμιζε] Άγγλων με νυχτερινή αιφνιδιαστική επίθεση στο στρατόπεδό τους στο Ναίρν. Κατά την νυχτερινή πορεία όμως έγινε μπέρδεμα και δεν κατάφεραν τίποτα εκτός από το να χάσουν 2000 άντρες που λιποτάκτησαν. Όσοι έμειναν, γύρισαν κουρασμένοι και αποκαμωμένοι προς το Ινβερνές. Ο Κάμπερλαντ είχε ξεκούραστο το στρατό του, και σε λίγο 12 τάγματα πεζικού, 3 συντάγματα ιππικού και μια φάλαγγα πυροβολικού έφτασαν στο Καλλόντεν, όπου συνάντησαν τους Ιακωβίτες. Το μέρος, όπως υποστήριξε ο Τζωρτζ Μάρεϋ ήταν επίπεδο, χωρίς κάλυψη, άρα και ακατάλληλο για τους Χάιλαντερς, ενώ ήταν κατάλληλο για το πυροβολικό και το ιππικό του βασιλικού στρατού. Κανένας Χάιλαντερ δεν θα πολεμούσε εδώ, εάν μπορούσε να επιλέξει.

Όταν οι Ιακωβίνοι κατάλαβαν τι γίνεται προσπάθησαν να συντάξουν τους άντρες τους. Έτσι, στα αριστερά τάχθηκαν οι Μακντόναλντς, οι οποίοι είχαν πάντα τα δεξιά και έτσι θίχτηκαν και έμειναν έτσι ακόμη και κατά την διάρκεια της μάχης. Στα δεξιά τάχθηκαν οι Κάμερον και οι υπόλοιπες φυλές. Ως εφεδρεία ήταν οι Γάλλοι. Οι Άγγλοι είχαν χωριστεί σε 15 τμήματα πεζικού, 6 ιππικού και 7 πυροβολαρχίες. Τα 8 τμήματα πεζικού ήταν μπροστά, τα 6 στην πίσω ενώ ένα βρισκόταν στα νώτα των Άγγλων για να φυλάει για τυχών επίθεση. Τα 7 τμήματα που ήταν πίσω δεν ενεπλάκησαν στην μάχη καθόλου. Τα τμήματα του ιππικού ήταν όλα μπροστά, 3 δεξιά μετά το πεζικό και 3 αριστερά, επίσης μετά το πεζικό. Οι πυροβολαρχίες, εκτός από 2, όλες οι άλλες ήταν μπροστά. Οι μπροστινές πυροβολαρχίες αποτελούνταν από δύο πυροβόλα 3 λιβρών και ήταν ταγμένες ανάμεσα από τα τμήματα πεζικού. Οι Ιακωβίνοι είχαν 12 πυροβόλα διαφόρων τύπων αλλά, αφού δεν είχαν επαγγελματίες πυροβολητές, δεν έκαναν τίποτα. Το δυναμικό των Ιακωβιτών ανερχόταν σε 5000 άντρες ενώ των βασιλικών σε 9000 άντρες.

Οι Ιακωβίτες, αν και άυπνοι, κουρασμένοι, πεινασμένοι και μουσκεμένοι, όρμησαν στα τα βασιλικά συντάγματα, τα οποία και διέσπασαν. Η μάχη άρχισε στις 13:00 επειδή ένας βασιλικός αξιωματικός που επέβλεπε το μέτωπο των Ιακωβιτών, δέχτηκε μία κανονιά. Ο πρίγκιπας ήταν στα μετόπισθεν αλλά δεν έβλεπε την μάχη ενώ σφοδρός βομβαρδισμός γινόταν από τους βασιλικούς στους Ιακωβίτες. Ο καπνός από τις κανονιές, αφού ο αέρας ήταν κόντρα, έτσουζε τα μάτια των Ιακωβιτών. Τότε, πάνω στον πανικό τους και ξεχνώντας ακόμη και να πυροβολήσουν, οι Ιακωβίτες κάνουν μία ανεξέλεγκτη και απρόσμενη έφοδο στους Άγγλους, οι οποίοι δεν χάνουν την ψυχραιμία τους. Οι ομοβροντίες θερίζουν τους επαναστάτες, αλλά περίπου 500 επαναστάτες διείσδυσαν, αλλά γρήγορα οι πολιτοφύλακες Κάμπελ [οι μόνοι Σκωτσέζοι που τάχθηκαν με τους Άγγλους] τους κατεδίωξαν. Εν τω μεταξύ, Κάμπελ εργάτες γκρέμιζαν τις περιφράξεις των γύρω χωραφιών για να κάνουν έφοδο οι δραγόνοι στα μετόπισθεν. Με στρατηγικές κινήσεις, οι Άγγλοι κατάφεραν να διώξουν τους Ιακωβίτες από το κέντρο και τα δεξιά ενώ οι Μακντόναλντς επιτέθηκαν χωρίς αποτέλεσμα και υποχώρησαν και αυτοί με τους Κάμπελ να τους καταδιώκουν. Oι δραγόνοι, στο μεταξύ, έγιναν αντιληπτοί από τα γαλλικά τμήματα και το ιππικό των Ιακωβιτών αλλά αυτό δεν σταμάτησε την προέλασή τους. Οι Κάμπελ κυνήγησαν όσους έμειναν και έσφαζαν αλύπητα, ακόμη και γυναικόπαιδα και τραυματίες.

Μετά την μάχη

Γουλιέλμος Αύγουστος , Δούκας του Κάμπερλαντ (1721-1765), πίνακας του Ντέιβιντ Μοριέ.

Ο πρίγκιπας γλίτωσε με ένα γαλλικό καράβι έξι μήνες μετά την μάχη. Ο Μάρεϋ γλίτωσε και μάλιστα οδήγησε γαλλικά τμήματα για να κόψουν την υποχώρηση. Παρά όλα αυτά, ο Μάρεϋ δεν επισκεπτόταν τον πρίγκιπα επειδή θεωρούνταν προδότης ο Μάρεϋ, κάτι που σαφώς και δεν ισχύει. Ο πρίγκιπας έγινε ένας μπεκρής και διόλου ελκυστικός γέρος. Ο Κάμπερλαντ απαγόρευσε στους Σκωτσέζους Χάιλαντερς να ασκούν τα έθιμά τους και να ομιλούν την κελτική διάλεκτο.

Συνέπειες

Χάθηκε κάθε ελπίδα για παλινόρθωση των Στούαρτ. Δημιουργήθηκε ένα κλίμα απέχθειας για τον Κάμπερλαντ και για τους Κάμπελ ενώ πάρθηκαν μέτρα για να αποφευχθεί άλλη επανάσταση. Παρά όλα αυτά, οι Χάιλαντερς εντάχθηκαν στον αγγλικό στρατό και στις επόμενες δεκαετίες δεν έχασαν καιρό για να δείχνουν την γενναιότητά τους.

Βιβλιογραφία

• John Macdonald, Great battlefields of the world