Νεοελληνική λογοτεχνία: Διαφορά μεταξύ των αναθεωρήσεων
Gdimo (συζήτηση | συνεισφορές) Χωρίς σύνοψη επεξεργασίας |
|||
| Γραμμή 75: | Γραμμή 75: | ||
====Η ποίηση σε Αθήνα και Επτάνησα==== |
====Η ποίηση σε Αθήνα και Επτάνησα==== |
||
{{Κύριο|Α' Αθηναϊκή Σχολή}} |
{{Κύριο|Α' Αθηναϊκή Σχολή}} |
||
{{Κύριο|Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία)}} |
{{Κύριο|Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία)}}[[Αρχείο:Solomos portrait 4.jpg|thumb|150px|[[Διονύσιος Σολωμός]], αρχηγός της [[Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία)|«Επτανησιακής σχολής»]]]] |
||
[[Αρχείο:Solomos portrait 4.jpg|thumb|150px|[[Διονύσιος Σολωμός]], αρχηγός της [[Επτανησιακή σχολή (λογοτεχνία)|«Επτανησιακής σχολής»]]]] |
|||
Τις πρώτες δεκαετίες μετά την Επανάσταση η ποίηση αναπτύχθηκε σε δύο πόλους, τα [[Επτάνησα]] και την [[Αθήνα]]. Η βασική διαφορά μεταξύ των δύο ποιητικών «σχολών» ήταν η χρήση της γλώσσας: οι σπουδαιότεροι Επτανήσιοι ποιητές έγραψαν στη δημοτική (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχε μεγάλος αριθμός ποιητών που έγραφαν σε καθαρεύουσα γλώσσα), ενώ στην Αθήνα η γλώσσα της ποίησης γινόταν όλο και πιο αρχαΐζουσα, υπό την επίδραση των μεγαλοϊδεατικών τάσεων και της επιθυμίας να αναδειχθεί η ιστορική συνέχεια μεταξύ αρχαίων και νέων Ελλήνων· η καθαρεύουσα επιβαλλόταν εξάλλου και από τους [[Α' Αθηναϊκή Σχολή#Ποιητικοί διαγωνισμοί|Ποιητικούς διαγωνισμούς]]. |
Τις πρώτες δεκαετίες μετά την Επανάσταση η ποίηση αναπτύχθηκε σε δύο πόλους, τα [[Επτάνησα]] και την [[Αθήνα]]. Η βασική διαφορά μεταξύ των δύο ποιητικών «σχολών» ήταν η χρήση της γλώσσας: οι σπουδαιότεροι Επτανήσιοι ποιητές έγραψαν στη δημοτική (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχε μεγάλος αριθμός ποιητών που έγραφαν σε καθαρεύουσα γλώσσα), ενώ στην Αθήνα η γλώσσα της ποίησης γινόταν όλο και πιο αρχαΐζουσα, υπό την επίδραση των μεγαλοϊδεατικών τάσεων και της επιθυμίας να αναδειχθεί η ιστορική συνέχεια μεταξύ αρχαίων και νέων Ελλήνων· η καθαρεύουσα επιβαλλόταν εξάλλου και από τους [[Α' Αθηναϊκή Σχολή#Ποιητικοί διαγωνισμοί|Ποιητικούς διαγωνισμούς]]. |
||
| Γραμμή 87: | Γραμμή 85: | ||
====Η πεζογραφία==== |
====Η πεζογραφία==== |
||
{{Κύριο|Ελληνική πεζογραφία 1830-1880}} |
{{Κύριο|Ελληνική πεζογραφία 1830-1880}} |
||
[[Αρχείο:Royidis.jpg|thumb|130px|[[Εμμανουήλ Ροΐδης]],ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους του 19ου αι.]] |
[[Αρχείο:Royidis.jpg|thumb|130px|[[Εμμανουήλ Ροΐδης]], ένας από τους σημαντικότερους Έλληνες πεζογράφους του 19ου αι.]] |
||
[[Αρχείο:Demetrius Vikelas.jpg|thumb|130px|[[Δημήτριος Βικέλας]] ]] |
[[Αρχείο:Demetrius Vikelas.jpg|thumb|130px|[[Δημήτριος Βικέλας]] ]] |
||
Η πεζογραφία μέχρι το [[1880]] καλλιεργήθηκε κυρίως στην [[Αθήνα]] και σε άλλα πνευματικά κέντρα όπως η [[Σύρος]] ή η [[Κωνσταντινούπολη]], όχι όμως και στα [[Επτάνησα]] (με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως ''Τα μυστήρια της Κεφαλλονιάς'' του [[Ανδρέας Λασκαράτος|Λασκαράτου]] και η ''Αυτοβιογραφία'' της [[Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου]]). Τα χρόνια αυτά είναι τα χρόνια της διαμόρφωσης του νεοελληνικού [[μυθιστόρημα|μυθιστορήματος]] και τα έργα παρουσιάζουν ποικιλία στη μορφή και το περιεχόμενο. Τα κυρίαρχα θέματα είναι περιπετειώδεις ερωτικές ιστορίες ή ιστορικά γεγονότα από την [[Επανάσταση του 1821|Επανάσταση]] ή παλιότερες περιόδους της ελληνικής ιστορίας, αλλά είναι εμφανής κάποιες φορές και η σατιρική ή η κριτική διάθεση. Η γλώσσα των κειμένων είναι η [[καθαρεύουσα]] με αρκετές διαβαθμίσεις από απλούστερες μορφές έως ακραία αρχαΐζουσα γλώσσα, ενώ παρατηρείται κάποιες φορές και προσπάθεια απόδοσης του προφορικού λόγου και των ιδιωματισμών. Το πιο διάσημο σήμερα έργο της περιόδου είναι η [[Πάπισσα Ιωάννα (μυθιστόρημα)|''Πάπισσα Ιωάννα'']] του [[Εμμανουήλ Ροΐδης|Ροΐδη]]· άλλα έργα που ξεχώρισαν είναι ο ''Αυθέντης του Μορέως'' του [[Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής|Ραγκαβή]], ο ''Θάνος Βλέκας'' του Παύλου Καλλιγά, η ''Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι'' του Χαρίλαου Δημόπουλου και ο ''Λουκής Λάρας'' του [[Δημήτριος Βικέλας|Δημήτριου Βικέλα]], ενώ μυθιστορήματα που ήταν δημοφιλή τότε, όπως η ''Ορφανή της Χίου'' και η ''Ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως'' ξεχάστηκαν μετά το [[1880]]. |
Η πεζογραφία μέχρι το [[1880]] καλλιεργήθηκε κυρίως στην [[Αθήνα]] και σε άλλα πνευματικά κέντρα όπως η [[Σύρος]] ή η [[Κωνσταντινούπολη]], όχι όμως και στα [[Επτάνησα]] (με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως ''Τα μυστήρια της Κεφαλλονιάς'' του [[Ανδρέας Λασκαράτος|Λασκαράτου]] και η ''Αυτοβιογραφία'' της [[Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου]]). Τα χρόνια αυτά είναι τα χρόνια της διαμόρφωσης του νεοελληνικού [[μυθιστόρημα|μυθιστορήματος]] και τα έργα παρουσιάζουν ποικιλία στη μορφή και το περιεχόμενο. Τα κυρίαρχα θέματα είναι περιπετειώδεις ερωτικές ιστορίες ή ιστορικά γεγονότα από την [[Επανάσταση του 1821|Επανάσταση]] ή παλιότερες περιόδους της ελληνικής ιστορίας, αλλά είναι εμφανής κάποιες φορές και η σατιρική ή η κριτική διάθεση. Η γλώσσα των κειμένων είναι η [[καθαρεύουσα]] με αρκετές διαβαθμίσεις από απλούστερες μορφές έως ακραία αρχαΐζουσα γλώσσα, ενώ παρατηρείται κάποιες φορές και προσπάθεια απόδοσης του προφορικού λόγου και των ιδιωματισμών. Το πιο διάσημο σήμερα έργο της περιόδου είναι η [[Πάπισσα Ιωάννα (μυθιστόρημα)|''Πάπισσα Ιωάννα'']] του [[Εμμανουήλ Ροΐδης|Ροΐδη]]· άλλα έργα που ξεχώρισαν είναι ο ''Αυθέντης του Μορέως'' του [[Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής|Ραγκαβή]], ο ''Θάνος Βλέκας'' του [[Παύλος Καλλιγάς|Παύλου Καλλιγά]], η ''Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι'' του Χαρίλαου Δημόπουλου και ο ''[[Λουκής Λάρας]]'' του [[Δημήτριος Βικέλας|Δημήτριου Βικέλα]], ενώ μυθιστορήματα που ήταν δημοφιλή τότε, όπως η ''Ορφανή της Χίου'' και η ''Ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως'' ξεχάστηκαν μετά το [[1880]]. |
||
===1880-1930=== |
===1880-1930=== |
||
| Γραμμή 102: | Γραμμή 100: | ||
[[Image:Constantine Cavafy, ca 1900.jpg|thumb|right|160px|Ο [[Κωνσταντίνος Καβάφης|Κ.Π. Καβάφης]]]] |
[[Image:Constantine Cavafy, ca 1900.jpg|thumb|right|160px|Ο [[Κωνσταντίνος Καβάφης|Κ.Π. Καβάφης]]]] |
||
Τα χρόνια γύρω στα [[1910]], όταν ο [[Κωστής Παλαμάς]] έγραφε τις κεντρικές ποιητικές συνθέσεις του, τον ''Δωδεκάλογο του Γύφτου'' και τη ''Φλογέρα του Βασιλιά'', στην [[Αλεξάνδρεια]] της [[Αίγυπτος|Αιγύπτου]] έφτανε στην ωριμότητά του ο [[Κωνσταντίνος Καβάφης|Κ.Π.Καβάφης]], ο οποίος όμως έγινε ευρύτερα γνωστός στην [[Αθήνα]] μετά το [[1920]], κυρίως εξαιτίας της ιδιότυπης, για την ποιητική παράδοση της εποχής, γραφής του, με την [[καθαρεύουσα]] γλώσσα και τον σχεδόν πεζολογικό τόνο. Τα ίδια χρόνια όμως εμφανίστηκαν και νεότεροι ποιητές που ακολούθησαν προσωπικούς δρόμους και διαφοροποιήθηκαν από την ποίηση του [[Κωστής Παλαμάς|Παλαμά]]. Ο πρώτος από αυτούς ήταν ο [[Άγγελος Σικελιανός]] με το εκτενές ποίημα «Αλαφροΐσκιωτος» το [[1909]], το οποίο ακολούθησαν πολλά εκτενή ή συντομότερα ποιήματα με χαρακτηριστικό τους τον πληθωρικό λυρισμό αλλά και τη μερική αποδέσμευση από τον παραδοσιακό στίχο. Συνομήλικος του [[Άγγελος Σικελιανός|Σικελιανού]] ήταν ο [[Κώστας Βάρναλης]] ο οποίος έδωσε τα χαρακτηριστικότερα έργα του, στα οποία εκφράζονται οι αριστερές ιδεολογικές του πεποιθήσεις, μετά το [[1920]]. |
Τα χρόνια γύρω στα [[1910]], όταν ο [[Κωστής Παλαμάς]] έγραφε τις κεντρικές ποιητικές συνθέσεις του, τον ''Δωδεκάλογο του Γύφτου'' και τη ''Φλογέρα του Βασιλιά'', στην [[Αλεξάνδρεια]] της [[Αίγυπτος|Αιγύπτου]] έφτανε στην ωριμότητά του ο [[Κωνσταντίνος Καβάφης|Κ.Π.Καβάφης]], ο οποίος όμως έγινε ευρύτερα γνωστός στην [[Αθήνα]] μετά το [[1920]], κυρίως εξαιτίας της ιδιότυπης, για την ποιητική παράδοση της εποχής, γραφής του, με την [[καθαρεύουσα]] γλώσσα και τον σχεδόν πεζολογικό τόνο. Τα ίδια χρόνια όμως εμφανίστηκαν και νεότεροι ποιητές που ακολούθησαν προσωπικούς δρόμους και διαφοροποιήθηκαν από την ποίηση του [[Κωστής Παλαμάς|Παλαμά]]. Ο πρώτος από αυτούς ήταν ο [[Άγγελος Σικελιανός]] με το εκτενές ποίημα «[[Αλαφροΐσκιωτος]]» το [[1909]], το οποίο ακολούθησαν πολλά εκτενή ή συντομότερα ποιήματα με χαρακτηριστικό τους τον πληθωρικό λυρισμό αλλά και τη μερική αποδέσμευση από τον παραδοσιακό στίχο. Συνομήλικος του [[Άγγελος Σικελιανός|Σικελιανού]] ήταν ο [[Κώστας Βάρναλης]] ο οποίος έδωσε τα χαρακτηριστικότερα έργα του, στα οποία εκφράζονται οι αριστερές ιδεολογικές του πεποιθήσεις, μετά το [[1920]]. |
||
===== Γενιά του ’20 ===== |
===== Γενιά του ’20 ===== |
||
| Γραμμή 114: | Γραμμή 112: | ||
Μετά το [[1880]] σημειώνεται αλλαγή στη θεματολογία και στον τρόπο πραγμάτευσης του υλικού από τους πεζογράφους. Ενώ κατά τα προηγούμενα χρόνια επικρατούσαν τα ρομαντικά-ερωτικά ή τα ιστορικά μυθιστορήματα, οι συγγραφείς μετά το [[1880]] καλλιέργησαν κυρίως το [[διήγημα]] και στράφηκαν σε θέματα από την καθημερινή ζωή της επαρχίας αρχικά και αργότερα των μεγαλουπόλεων. Η πεζογραφική παραγωγή της περιόδου χαρακτηρίζεται συνήθως με τον όρο [[Ηθογραφία (νεοελληνική λογοτεχνία)|ηθογραφία]], που αναφέρεται στην πιστή αναπαράσταση των ηθών και του τρόπου ζωής μιας κοινότητας. |
Μετά το [[1880]] σημειώνεται αλλαγή στη θεματολογία και στον τρόπο πραγμάτευσης του υλικού από τους πεζογράφους. Ενώ κατά τα προηγούμενα χρόνια επικρατούσαν τα ρομαντικά-ερωτικά ή τα ιστορικά μυθιστορήματα, οι συγγραφείς μετά το [[1880]] καλλιέργησαν κυρίως το [[διήγημα]] και στράφηκαν σε θέματα από την καθημερινή ζωή της επαρχίας αρχικά και αργότερα των μεγαλουπόλεων. Η πεζογραφική παραγωγή της περιόδου χαρακτηρίζεται συνήθως με τον όρο [[Ηθογραφία (νεοελληνική λογοτεχνία)|ηθογραφία]], που αναφέρεται στην πιστή αναπαράσταση των ηθών και του τρόπου ζωής μιας κοινότητας. |
||
Χρονολογία-σταθμός θεωρείται το έτος [[1883]], όταν δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ''Εστία'' το πρώτο διήγημα του [[Γεώργιος Βιζυηνός|Γεώργιου Βιζυηνού]], ''Το αμάρτημα της μητρός μου'', ενώ ένα μήνα αργότερα προκηρύχθηκε από το ίδιο περιοδικό διαγωνισμός για συγγραφή διηγήματος. Η προκήρυξη παρότρυνε τους συγγραφείς να αξιοποιήσουν θέματα από την παραδοσιακή ζωή του λαού ή την ελληνική ιστορία και, παρόλο που τα διηγήματα που γράφτηκαν με αφορμή των διαγωνισμό δεν ήταν όλα επιτυχημένα, ή αρκετά από αυτά δεν ήταν τόσο διηγήματα όσο συλλογή λαογραφικού υλικού, η συγκεκριμένη θεματολογία επικράτησε κατά τις επόμενες δεκαετίες, με δύο γενικές κατευθύνσεις στον τρόπο αντιμετώπισης του θέματος: αφ’ ενός την ωραιοποιημένη και ειδυλλιακή απεικόνιση του αγροτικού τρόπου ζωής, με συχνή την πληθώρα λαογραφικών στοιχείων (όπως τα έργα των [[Γεώργιος Δροσίνης|Γ. Δροσίνη]], [[Κώστας Κρυστάλλης|Κ. Κρυστάλλη]], [[Ιωάννης Κονδυλάκης|Ι. Κονδυλάκη]] κ.α.) και αφ’ ετέρου τις ποικιλότερες προοπτικές, όπως η ψυχογραφία ([[Γεώργιος Βιζυηνός|Γ. Βιζυηνός]]) ή ο [[ρεαλισμός (λογοτεχνία)|ρεαλισμός]] και ο [[νατουραλισμός]] ([[Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης]], [[Ανδρέας Καρκαβίτσας]]). Αυτοί οι τρεις συγγραφείς θεωρούνται οι κορυφαίοι αυτής της κατεύθυνσης. Από αυτούς, οι δύο πρώτοι έμειναν πιστοί στην [[καθαρεύουσα]], ενώ ο [[Ανδρέας Καρκαβίτσας|Καρκαβίτσας]] στράφηκε γρήγορα προς τη δημοτική, για τη χρήση της οποίας στην πεζογραφία άνοιγαν νέοι ορίζοντες με ''Το Ταξίδι μου'' του [[Γιάννης Ψυχάρης|Ψυχάρη]] και τη σημαντικότερη απόπειρα του [[Κωστής Παλαμάς|Παλαμά]] να γράψει πεζό κείμενο, το διήγημά του ''Θάνατος Παλληκαριού''. |
Χρονολογία-σταθμός θεωρείται το έτος [[1883]], όταν δημοσιεύτηκε στο περιοδικό ''[[Εστία (περιοδικό)|Εστία]]'' το πρώτο διήγημα του [[Γεώργιος Βιζυηνός|Γεώργιου Βιζυηνού]], ''[[Το αμάρτημα της μητρός μου]]'', ενώ ένα μήνα αργότερα προκηρύχθηκε από το ίδιο περιοδικό διαγωνισμός για συγγραφή διηγήματος. Η προκήρυξη παρότρυνε τους συγγραφείς να αξιοποιήσουν θέματα από την παραδοσιακή ζωή του λαού ή την ελληνική ιστορία και, παρόλο που τα διηγήματα που γράφτηκαν με αφορμή των διαγωνισμό δεν ήταν όλα επιτυχημένα, ή αρκετά από αυτά δεν ήταν τόσο διηγήματα όσο συλλογή λαογραφικού υλικού, η συγκεκριμένη θεματολογία επικράτησε κατά τις επόμενες δεκαετίες, με δύο γενικές κατευθύνσεις στον τρόπο αντιμετώπισης του θέματος: αφ’ ενός την ωραιοποιημένη και ειδυλλιακή απεικόνιση του αγροτικού τρόπου ζωής, με συχνή την πληθώρα λαογραφικών στοιχείων (όπως τα έργα των [[Γεώργιος Δροσίνης|Γ. Δροσίνη]], [[Κώστας Κρυστάλλης|Κ. Κρυστάλλη]], [[Ιωάννης Κονδυλάκης|Ι. Κονδυλάκη]] κ.α.) και αφ’ ετέρου τις ποικιλότερες προοπτικές, όπως η ψυχογραφία ([[Γεώργιος Βιζυηνός|Γ. Βιζυηνός]]) ή ο [[ρεαλισμός (λογοτεχνία)|ρεαλισμός]] και ο [[νατουραλισμός]] ([[Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης]], [[Ανδρέας Καρκαβίτσας]]). Αυτοί οι τρεις συγγραφείς θεωρούνται οι κορυφαίοι αυτής της κατεύθυνσης. Από αυτούς, οι δύο πρώτοι έμειναν πιστοί στην [[καθαρεύουσα]], ενώ ο [[Ανδρέας Καρκαβίτσας|Καρκαβίτσας]] στράφηκε γρήγορα προς τη δημοτική, για τη χρήση της οποίας στην πεζογραφία άνοιγαν νέοι ορίζοντες με ''Το Ταξίδι μου'' του [[Γιάννης Ψυχάρης|Ψυχάρη]] και τη σημαντικότερη απόπειρα του [[Κωστής Παλαμάς|Παλαμά]] να γράψει πεζό κείμενο, το διήγημά του ''Θάνατος Παλληκαριού''. |
||
Γύρω στα [[1900]] παρουσιάζεται μία νέα στροφή στη θεματική, αυτήν τη φορά προς αστικά περιβάλλοντα. Ένας από τους πρωτεργάτες της «αστικής πεζογραφίας» είναι ο [[Γρηγόριος Ξενόπουλος]] που αναπαριστά στα μυθιστορήματά του το αστικό περιβάλλον της [[Αθήνα]]ς και της [[Ζάκυνθος|Ζακύνθου]]. Παράλληλα αρχίζουν να γράφονται έργα με εντονότερες κοινωνικές προοπτικές και [[νατουραλισμός|νατουραλιστικές]] επιδράσεις που τοποθετούνται σε αστικά περιβάλλοντα όχι μόνο της [[Αθήνα]]ς αλλά και άλλων πόλεων, όπως τα έργα των [[Κωνσταντίνος Χρηστομάνος|Κωνσταντίνου Χρηστομάνου]], [[Κωνσταντίνος Χατζόπουλος|Κώστα Χατζόπουλου]], [[Κωνσταντίνος Θεοτόκης|Κων/νου Θεοτόκη]] (βλ. για παράδειγμα ''[[Πίστομα]]''), [[Δημοσθένης Βουτυράς|Δημοσθένη Βουτυρά]] και [[Πέτρος Πικρός|Πέτρου Πικρού]]. Τη δεκαετία του [[1920]], ενώ οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της προηγούμενης γενιάς ([[Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης|Παπαδιαμάντης]], [[Ανδρέας Καρκαβίτσας|Καρκαβίτσας]], [[Κωνσταντίνος Θεοτόκης|Θεοτόκης]] κ.α.) έχουν πεθάνει, εμφανίζονται κάποιοι πεζογράφοι που αργότερα έπαιξαν σημαντικό ρόλο ως εκπρόσωποι της γενιάς του '30, οι οποίοι είτε εμπνέονται από τις πρόσφατες εμπειρίες του [[Α' Παγκόσμιος Πόλεμος|Α' Παγκοσμίου πολέμου]] και της [[Μικρασιατική καταστροφή|μικρασιατικής καταστροφής]] ([[Στράτης Μυριβήλης]], [[Ηλίας Βενέζης]]), είτε ακολουθούν άλλους δρόμους, όπως ο [[Φώτης Κόντογλου]] με την«εξωτική» ιστορία ''Pedro Cazaz'' και ο [[Θράσος Καστανάκης]] με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα των μυθιστορημάτων του. |
Γύρω στα [[1900]] παρουσιάζεται μία νέα στροφή στη θεματική, αυτήν τη φορά προς αστικά περιβάλλοντα. Ένας από τους πρωτεργάτες της «αστικής πεζογραφίας» είναι ο [[Γρηγόριος Ξενόπουλος]] που αναπαριστά στα μυθιστορήματά του το αστικό περιβάλλον της [[Αθήνα]]ς και της [[Ζάκυνθος|Ζακύνθου]]. Παράλληλα αρχίζουν να γράφονται έργα με εντονότερες κοινωνικές προοπτικές και [[νατουραλισμός|νατουραλιστικές]] επιδράσεις που τοποθετούνται σε αστικά περιβάλλοντα όχι μόνο της [[Αθήνα]]ς αλλά και άλλων πόλεων, όπως τα έργα των [[Κωνσταντίνος Χρηστομάνος|Κωνσταντίνου Χρηστομάνου]], [[Κωνσταντίνος Χατζόπουλος|Κώστα Χατζόπουλου]], [[Κωνσταντίνος Θεοτόκης|Κων/νου Θεοτόκη]] (βλ. για παράδειγμα ''[[Πίστομα]]''), [[Δημοσθένης Βουτυράς|Δημοσθένη Βουτυρά]] και [[Πέτρος Πικρός|Πέτρου Πικρού]]. Τη δεκαετία του [[1920]], ενώ οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της προηγούμενης γενιάς ([[Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης|Παπαδιαμάντης]], [[Ανδρέας Καρκαβίτσας|Καρκαβίτσας]], [[Κωνσταντίνος Θεοτόκης|Θεοτόκης]] κ.α.) έχουν πεθάνει, εμφανίζονται κάποιοι πεζογράφοι που αργότερα έπαιξαν σημαντικό ρόλο ως εκπρόσωποι της γενιάς του '30, οι οποίοι είτε εμπνέονται από τις πρόσφατες εμπειρίες του [[Α' Παγκόσμιος Πόλεμος|Α' Παγκοσμίου πολέμου]] και της [[Μικρασιατική καταστροφή|μικρασιατικής καταστροφής]] ([[Στράτης Μυριβήλης]], [[Ηλίας Βενέζης]]), είτε ακολουθούν άλλους δρόμους, όπως ο [[Φώτης Κόντογλου]] με την«εξωτική» ιστορία ''Pedro Cazaz'' και ο [[Θράσος Καστανάκης]] με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα των μυθιστορημάτων του. |
||
| Γραμμή 124: | Γραμμή 122: | ||
====Η ποίηση της Γενιάς του '30==== |
====Η ποίηση της Γενιάς του '30==== |
||
Η ποιητική γενιά του ’30 συνδέεται με την πλήρη αποδέσμευση από τον παραδοσιακό στίχο. Δείγματα ελεύθερου στίχου πρωτοεμφανίστηκαν μέσα στη δεκαετία του ’20, με τα ποιήματα του Τ.Κ. Παπατσώνη, ενώ γύρω στα τέλη της δεκαετίας και στις αρχές της δεκαετίας του ’30 πύκνωσαν οι εκδόσεις ποιημάτων με ελεύθερο στίχο: το [[1929]] εκδόθηκαν ποιήματα του Αναστάσιου Δρίβα, το [[1930]] η συλλογή ''Στου γλυτωμού του χάζι'' του [[Θεόδωρος Ντόρρος|Θεόδορου Ντόρρου]], το [[1933]] τα ποιήματα του [[Νικήτας Ράντος|Νικήτα Ράντου]] και το [[1933]] του Γιώργου Σαραντάρη. Αντίθετα ποιητές που πρωταγωνίστησαν αργότερα στη «γενιά του ’30» με ποιήματα σε ελεύθερο στίχο ξεκίνησαν με παραδοσιακό, όπως ο [[Γιώργος Σεφέρης]] στις δύο πρώτες συλλογές του, ''Στροφή'' ([[1931]]) και ''Στέρνα'' ([[1932]]) και ο [[Γιάννης Ρίτσος]] στη συλλογή ''Τρακτέρ'' ([[1934]]) και τον ''Επιτάφιο'' ([[1936]]). |
Η ποιητική γενιά του ’30 συνδέεται με την πλήρη αποδέσμευση από τον παραδοσιακό στίχο. Δείγματα ελεύθερου στίχου πρωτοεμφανίστηκαν μέσα στη δεκαετία του ’20, με τα ποιήματα του Τ.Κ. Παπατσώνη, ενώ γύρω στα τέλη της δεκαετίας και στις αρχές της δεκαετίας του ’30 πύκνωσαν οι εκδόσεις ποιημάτων με ελεύθερο στίχο: το [[1929]] εκδόθηκαν ποιήματα του Αναστάσιου Δρίβα, το [[1930]] η συλλογή ''Στου γλυτωμού του χάζι'' του [[Θεόδωρος Ντόρρος|Θεόδορου Ντόρρου]], το [[1933]] τα ποιήματα του [[Νικήτας Ράντος|Νικήτα Ράντου]] και το [[1933]] του Γιώργου Σαραντάρη. Αντίθετα ποιητές που πρωταγωνίστησαν αργότερα στη «γενιά του ’30» με ποιήματα σε ελεύθερο στίχο ξεκίνησαν με παραδοσιακό, όπως ο [[Γιώργος Σεφέρης]] στις δύο πρώτες συλλογές του, ''[[Στροφή (ποιητική συλλογή)|Στροφή]]'' ([[1931]]) και ''Στέρνα'' ([[1932]]) και ο [[Γιάννης Ρίτσος]] στη συλλογή ''Τρακτέρ'' ([[1934]]) και τον ''[[Επιτάφιος (Γιάννης Ρίτσος)|Επιτάφιο]]'' ([[1936]]). |
||
Ο πιο σημαντικός σταθμός στην ποίηση της «γενιάς του ’30» είναι το έτος [[1935]]. Εκείνη τη χρονιά, που κατά σύμπτωση δημοσιεύεται και η τελευταία συλλογή του [[Κωστής Παλαμάς|Παλαμά]], ιδρύεται το περιοδικό ''Νέα Γράμματα'', με το οποίο συνεργάζονται οι κυριότεροι εκπρόσωποι της γενιάς, εκδίδεται το ''Μυθιστόρημα'' του [[Γιώργος Σεφέρης|Σεφέρη]], δημοσιεύονται τα πρώτα ποιήματα του [[Οδυσσέας Ελύτης|Ελύτη]] και εισάγεται στην [[Ελλάδα]] ο [[υπερρεαλισμός]] με την ''Υψικάμινο'' του [[Ανδρέας Εμπειρίκος|Εμπειρίκου]]. Βέβαια οι ποιητές εξακολουθούν να υπηρετούν το συμβολισμό, που κυριάρχησε κυρίως κατά την προηγούμενη ποιητική γενιά. Μέσα στην ίδια δεκαετία δημοσίευσαν τα πρώτα ποιήματα σε ελεύθερο στίχο ο [[Γιάννης Ρίτσος|Ρίτσος]] και ο [[Νικηφόρος Βρεττάκος|Βρεττάκος]] και πρωτοεμφανίστηκε και ο δεύτερος σημαντικός εκπρόσωπος του [[υπερρεαλισμός|υπερρεαλισμού]], ο [[Νίκος Εγγονόπουλος]]. |
Ο πιο σημαντικός σταθμός στην ποίηση της «γενιάς του ’30» είναι το έτος [[1935]]. Εκείνη τη χρονιά, που κατά σύμπτωση δημοσιεύεται και η τελευταία συλλογή του [[Κωστής Παλαμάς|Παλαμά]], ιδρύεται το περιοδικό ''Νέα Γράμματα'', με το οποίο συνεργάζονται οι κυριότεροι εκπρόσωποι της γενιάς, εκδίδεται το ''Μυθιστόρημα'' του [[Γιώργος Σεφέρης|Σεφέρη]], δημοσιεύονται τα πρώτα ποιήματα του [[Οδυσσέας Ελύτης|Ελύτη]] και εισάγεται στην [[Ελλάδα]] ο [[υπερρεαλισμός]] με την ''[[Υψικάμινος (ποιητική συλλογή)|Υψικάμινο]]'' του [[Ανδρέας Εμπειρίκος|Εμπειρίκου]]. Βέβαια οι ποιητές εξακολουθούν να υπηρετούν το συμβολισμό, που κυριάρχησε κυρίως κατά την προηγούμενη ποιητική γενιά. Μέσα στην ίδια δεκαετία δημοσίευσαν τα πρώτα ποιήματα σε ελεύθερο στίχο ο [[Γιάννης Ρίτσος|Ρίτσος]] και ο [[Νικηφόρος Βρεττάκος|Βρεττάκος]] και πρωτοεμφανίστηκε και ο δεύτερος σημαντικός εκπρόσωπος του [[υπερρεαλισμός|υπερρεαλισμού]], ο [[Νίκος Εγγονόπουλος]]. |
||
====Η πεζογραφία της γενιάς του '30==== |
====Η πεζογραφία της γενιάς του '30==== |
||
Οι πεζογράφοι που εντάσσονται στη «Γενιά του '30» είναι σύνολο συγγραφέων με συχνά διαφορετικά χαρακτηριστικά, αλλά με κοινό στόχο την ανανέωση της πεζογραφίας. Οι γενικές τάσεις που επικράτησαν μπορούν να διακριθούν σε τρεις ομάδες: πεζογράφους με καταγωγή από τη [[Μικρά Ασία]],που εμφανίστηκαν ήδη από τη δεκαετία του '20 και έμειναν πιο κοντά στην παράδοση, εμπνεόμενοι κυρίως από τον τόπο καταγωγής τους και οι οποίοι συχνά αποκαλούνται «[[Αιολική Σχολή]]» ([[Στράτης Μυριβήλης]], [[Ηλίας Βενέζης]], [[Φώτης Κόντογλου]] και [[Στρατής Δούκας]]), τους πεζογράφους που ακολούθησαν κυρίως την τάση του αστικού [[ρεαλισμός (λογοτεχνία)|ρεαλιστικού]] μυθιστορήματος ([[Γεώργιος Θεοτοκάς|Γιώργος Θεοτοκάς]], [[Άγγελος Τερζάκης]], [[Μ. Καραγάτσης]] κ.α.) και τέλος πεζογράφους που εισήγαγαν μοντερνιστικές τάσεις όπως η παραβίαση των [[ρεαλισμός (λογοτεχνία)|ρεαλιστικών]] συμβάσεων και νέες αφηγηματικές τεχνικές όπως ο [[εσωτερικός μονόλογος]]. Αυτή η ομάδα συχνά ονομάζεται «Σχολή της Θεσσαλονίκης», επειδή οι κύριοι εκπρόσωποι ([[Στέλιος Ξεφλούδας]], [[Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης]] κ.α.) έζησαν και έδρασαν στη [[Θεσσαλονίκη]]. |
Οι πεζογράφοι που εντάσσονται στη «Γενιά του '30» είναι σύνολο συγγραφέων με συχνά διαφορετικά χαρακτηριστικά, αλλά με κοινό στόχο την ανανέωση της πεζογραφίας. Οι γενικές τάσεις που επικράτησαν μπορούν να διακριθούν σε τρεις ομάδες: πεζογράφους με καταγωγή από τη [[Μικρά Ασία]],που εμφανίστηκαν ήδη από τη δεκαετία του '20 και έμειναν πιο κοντά στην παράδοση, εμπνεόμενοι κυρίως από τον τόπο καταγωγής τους και οι οποίοι συχνά αποκαλούνται «[[Αιολική Σχολή]]» ([[Στράτης Μυριβήλης]], [[Ηλίας Βενέζης]], [[Φώτης Κόντογλου]] και [[Στρατής Δούκας]]), τους πεζογράφους που ακολούθησαν κυρίως την τάση του αστικού [[ρεαλισμός (λογοτεχνία)|ρεαλιστικού]] μυθιστορήματος ([[Γεώργιος Θεοτοκάς|Γιώργος Θεοτοκάς]], [[Άγγελος Τερζάκης]], [[Μ. Καραγάτσης]] κ.α.) και τέλος πεζογράφους που εισήγαγαν μοντερνιστικές τάσεις όπως η παραβίαση των [[ρεαλισμός (λογοτεχνία)|ρεαλιστικών]] συμβάσεων και νέες αφηγηματικές τεχνικές όπως ο [[εσωτερικός μονόλογος]]. Αυτή η ομάδα συχνά ονομάζεται «Σχολή της Θεσσαλονίκης», επειδή οι κύριοι εκπρόσωποι ([[Στέλιος Ξεφλούδας]], [[Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης]] κ.α.) έζησαν και έδρασαν στη [[Θεσσαλονίκη]]. |
||
Μία αξιοσημείωτη τάση που παρατηρείται στην πεζογραφία της γενιάς του '30 μετά τη δικτατορία του [[Ιωάννης Μεταξάς|Μεταξά]] το [[1936]] είναι η στροφή πολλών συγγραφέων στο άμεσο ή απώτερο παρελθόν, δηλαδή σε αναμνήσεις από την παιδική τους ηλικία (για παράδειγμα ο ''Λεωνής'' του [[Γεώργιος Θεοτοκάς|Θεοτοκά]]) ή ιστορικά μυθιστορήματα (όπως η ''Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ'' του [[Άγγελος Τερζάκης|Τερζάκη]]). Αυτή η στροφή ερμηνεύεται ως εθελοντική «λογοκρισία» των συγγραφέων απέναντι στο καθεστώς αλλά σχετίζεται και με την αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας και την αξιοποίηση της παράδοσης. |
Μία αξιοσημείωτη τάση που παρατηρείται στην πεζογραφία της γενιάς του '30 μετά τη δικτατορία του [[Ιωάννης Μεταξάς|Μεταξά]] το [[1936]] είναι η στροφή πολλών συγγραφέων στο άμεσο ή απώτερο παρελθόν, δηλαδή σε αναμνήσεις από την παιδική τους ηλικία (για παράδειγμα ο ''Λεωνής'' του [[Γεώργιος Θεοτοκάς|Θεοτοκά]]) ή ιστορικά μυθιστορήματα (όπως η ''[[Πριγκιπέσσα Ιζαμπώ|Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ]]'' του [[Άγγελος Τερζάκης|Τερζάκη]]). Αυτή η στροφή ερμηνεύεται ως εθελοντική «λογοκρισία» των συγγραφέων απέναντι στο καθεστώς αλλά σχετίζεται και με την αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας και την αξιοποίηση της παράδοσης. |
||
====Η λογοτεχνία κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του εμφυλίου==== |
====Η λογοτεχνία κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του εμφυλίου==== |
||
Οι εμπειρίες του πολέμου επέδρασαν άμεσα στη λογοτεχνία της εποχής, και κυρίως στην ποίηση: σε πολλά ποιήματα που γράφτηκαν κατά τη διάρκεια της [[δεκαετία 1940|δεκετίας 1940]] γίνονται αναφορές στο ιστορικό παρόν, είτε ευθέως, όπως στο ''Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας'' του [[Οδυσσέας Ελύτης|Ελύτη]], είτε μεταφορικά, με αξιοποίηση της παράδοσης και του ιστορικού παρελθόντος (''Ρωμιοσύνη'' του [[Γιάννης Ρίτσος|Ρίτσου]]) ή άλλων υπαινιγμών (''Μπολιβάρ'' του [[Νίκος Εγγονόπουλος|Εγγονόπουλου]]). |
Οι εμπειρίες του πολέμου επέδρασαν άμεσα στη λογοτεχνία της εποχής, και κυρίως στην ποίηση: σε πολλά ποιήματα που γράφτηκαν κατά τη διάρκεια της [[δεκαετία 1940|δεκετίας 1940]] γίνονται αναφορές στο ιστορικό παρόν, είτε ευθέως, όπως στο ''Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας'' του [[Οδυσσέας Ελύτης|Ελύτη]], είτε μεταφορικά, με αξιοποίηση της παράδοσης και του ιστορικού παρελθόντος (''[[Ρωμιοσύνη (ποίημα)|Ρωμιοσύνη]]'' του [[Γιάννης Ρίτσος|Ρίτσου]]) ή άλλων υπαινιγμών (''Μπολιβάρ'' του [[Νίκος Εγγονόπουλος|Εγγονόπουλου]]). |
||
Στην πεζογραφία, αντιθέτως, η στροφή στο παρελθόν των συγγραφέων της γενιάς του '30 ερμηνεύτηκε αρνητικά ως απόπειρα φυγής. Δεν έλειψαν βέβαια και πεζά έργα εμπνευσμένα από τις εμπειρίες του πολέμου, όπως το ''Πλατύ ποτάμι'' του [[Γιάννης Μπεράτης|Γιάννη Μπεράτη]] ή το ''Μνήμα της γριάς'' του [[Άγγελος Βλάχος (1915-2003)|Άγγελου Βλάχου]], η αξιοποίηση όμως των εμπειριών του πολέμου στην πεζογραφία έγινε εντονότερη στην επόμενη δεκαετία. Παράλληλα, μέσα στη [[δεκαετία 1940|δεκαετία του 1940]] δημοσιεύθηκε το μυθιστόρημα του [[Νίκος Καζαντζάκης|Καζαντζάκη]] ''Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά'' αλλά και δύο έργα που θεωρούνται ότι άνοιξαν τον δρόμο σε τάσεις που επικράτησαν τις επόμενες δεκαετίες, τα ''Ψάθινα καπέλα'' της [[Μαργαρίτα Λυμπεράκη|Μαργαρίτας Λυμπεράκη]] ([[1946]]) και το ''Contre-temps'' της [[Μιμίκα Κρανάκη|Μιμίκας Κρανάκη]] ([[1947]]). |
Στην πεζογραφία, αντιθέτως, η στροφή στο παρελθόν των συγγραφέων της γενιάς του '30 ερμηνεύτηκε αρνητικά ως απόπειρα φυγής. Δεν έλειψαν βέβαια και πεζά έργα εμπνευσμένα από τις εμπειρίες του πολέμου, όπως το ''Πλατύ ποτάμι'' του [[Γιάννης Μπεράτης|Γιάννη Μπεράτη]] ή το ''Μνήμα της γριάς'' του [[Άγγελος Βλάχος (1915-2003)|Άγγελου Βλάχου]], η αξιοποίηση όμως των εμπειριών του πολέμου στην πεζογραφία έγινε εντονότερη στην επόμενη δεκαετία. Παράλληλα, μέσα στη [[δεκαετία 1940|δεκαετία του 1940]] δημοσιεύθηκε το μυθιστόρημα του [[Νίκος Καζαντζάκης|Καζαντζάκη]] ''[[Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά]]'' αλλά και δύο έργα που θεωρούνται ότι άνοιξαν τον δρόμο σε τάσεις που επικράτησαν τις επόμενες δεκαετίες, τα ''Ψάθινα καπέλα'' της [[Μαργαρίτα Λυμπεράκη|Μαργαρίτας Λυμπεράκη]] ([[1946]]) και το ''Contre-temps'' της [[Μιμίκα Κρανάκη|Μιμίκας Κρανάκη]] ([[1947]]). |
||
===Η μεταπολεμική λογοτεχνία=== |
===Η μεταπολεμική λογοτεχνία=== |
||
| Γραμμή 143: | Γραμμή 141: | ||
Για τον χαρακτηρισμό της ποίησης της [[πρώτη μεταπολεμική γενιά|πρώτης μεταπολεμικής γενιάς]] (αυτής δηλαδή που εμφανίστηκε κατά τη δεκαετία του 1950 αλλά και νωρίτερα) έχουν προταθεί διάφορες κατηγοριοποιήσεις. Αναμφισβήτητα η πιο ευδιάκριτη ομάδα ποιητών είναι αυτή που γράφει ποίηση που χαρακτηρίζεται ως «κοινωνική» ή «πολιτική», στην οποία ανήκουν ποιητές με αριστερές πεποιθήσεις, οι οποίοι υπέστησαν διώξεις για τις ιδέες τους, όπως οι [[Μανόλης Αναγνωστάκης]], [[Τάσος Λειβαδίτης]], [[Τίτος Πατρίκιος]]. Άλλοι ποιητές που ξεχώρισαν, χωρίς να είναι εύκολο να ενταχθούν σε κάποια συγκεκριμένη τάση, είναι οι [[Μίλτος Σαχτούρης]], [[Τάκης Σινόπουλος]], [[Νίκος Καρούζος]]. Η ποίηση των δύο πρώτων, που παρουσιάζει το κοινό στοιχείο των εφιαλτικών εικόνων, της δυσφορίας και της οδύνης, έχει κατά καιρούς συνδεθεί με εφαρμογή κάποιων αρχών του [[υπερρεαλισμός|υπερρεαλισμού]], η οποία αποδίδεται και στα έργα άλλων ποιητών, όπως ο [[Γιάννης Δάλλας]], ο [[Δημήτρης Παπαδίτσας]] ή η [[Ελένη Βακαλό]], ενώ ο Καρούζος συχνά χαρακτηρίζεται ως «θρησκευτικός» ή «φιλοσοφικός» ποιητής εξαιτίας της στενής σχέσης του έργου του με την ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση. |
Για τον χαρακτηρισμό της ποίησης της [[πρώτη μεταπολεμική γενιά|πρώτης μεταπολεμικής γενιάς]] (αυτής δηλαδή που εμφανίστηκε κατά τη δεκαετία του 1950 αλλά και νωρίτερα) έχουν προταθεί διάφορες κατηγοριοποιήσεις. Αναμφισβήτητα η πιο ευδιάκριτη ομάδα ποιητών είναι αυτή που γράφει ποίηση που χαρακτηρίζεται ως «κοινωνική» ή «πολιτική», στην οποία ανήκουν ποιητές με αριστερές πεποιθήσεις, οι οποίοι υπέστησαν διώξεις για τις ιδέες τους, όπως οι [[Μανόλης Αναγνωστάκης]], [[Τάσος Λειβαδίτης]], [[Τίτος Πατρίκιος]]. Άλλοι ποιητές που ξεχώρισαν, χωρίς να είναι εύκολο να ενταχθούν σε κάποια συγκεκριμένη τάση, είναι οι [[Μίλτος Σαχτούρης]], [[Τάκης Σινόπουλος]], [[Νίκος Καρούζος]]. Η ποίηση των δύο πρώτων, που παρουσιάζει το κοινό στοιχείο των εφιαλτικών εικόνων, της δυσφορίας και της οδύνης, έχει κατά καιρούς συνδεθεί με εφαρμογή κάποιων αρχών του [[υπερρεαλισμός|υπερρεαλισμού]], η οποία αποδίδεται και στα έργα άλλων ποιητών, όπως ο [[Γιάννης Δάλλας]], ο [[Δημήτρης Παπαδίτσας]] ή η [[Ελένη Βακαλό]], ενώ ο Καρούζος συχνά χαρακτηρίζεται ως «θρησκευτικός» ή «φιλοσοφικός» ποιητής εξαιτίας της στενής σχέσης του έργου του με την ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση. |
||
Στη ''σύγχρονη ελληνική ποίηση'' επίσης συγκαταλέγονται οι [[Κική Δημουλά]], [[Τάκης Βαρβιτσιώτης]], [[Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ]],[[Γιάννης Βαρβέρης]], [[Γιάννης Κακουλίδης]], [[Δημήτρης Καλοκύρης]], [[Πάνος Καπώνης]], [[Γιάννης Κοντός]], [[Νάσος Βαγενάς]], [[Γιώργος Βέης]], [[Χάρης Βλαβιανός]], [[Αθηνά Παπαδάκη]], [[Λευτέρης Πούλιος]], [[Γιώργος Μαρκόπουλος]], [[Τζένη Μαστοράκη]], [[Κώστας Μαυρουδής]], [[Αντώνης Φωστιέρης]], [[Νατάσα Χατζιδάκι|Νατάσα Χατζηδάκι]], [[Τηλέμαχος Χυτήρης]]. Οι περισσότεροι από αυτούς ανήκουν στη λεγόμενη '''Γενιά του '70''' ή την «ποίηση της αμφισβήτησης» κατά τον ορισμό του Βάσου Βαρίκα. |
Στη ''σύγχρονη ελληνική ποίηση'' επίσης συγκαταλέγονται οι [[Κική Δημουλά]], [[Τάκης Βαρβιτσιώτης]], [[Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ]], [[Γιάννης Βαρβέρης]], [[Γιάννης Κακουλίδης]], [[Δημήτρης Καλοκύρης]], [[Πάνος Καπώνης]], [[Γιάννης Κοντός]], [[Νάσος Βαγενάς]], [[Γιώργος Βέης]], [[Χάρης Βλαβιανός]], [[Αθηνά Παπαδάκη]], [[Λευτέρης Πούλιος]], [[Γιώργος Μαρκόπουλος]], [[Τζένη Μαστοράκη]], [[Κώστας Μαυρουδής]], [[Αντώνης Φωστιέρης]], [[Νατάσα Χατζιδάκι|Νατάσα Χατζηδάκι]], [[Τηλέμαχος Χυτήρης]]. Οι περισσότεροι από αυτούς ανήκουν στη λεγόμενη '''Γενιά του '70''' ή την «ποίηση της αμφισβήτησης» κατά τον ορισμό του Βάσου Βαρίκα. |
||
====Μεταπολεμική πεζογραφία==== |
====Μεταπολεμική πεζογραφία==== |
||
Οι πρώτοι μεταπολεμικοί πεζογράφοι αξιοποίησαν τις εμπειρίες του πολέμου του '40, της Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, σε έργα όπως η ''Πολιορκία'' του [[Αλέξανδρος Κοτζιάς|Αλέξανδρου Κοτζιά]], η ''Πυραμίδα 67'' του [[Ρένος Αποστολίδης|Ρένου Αποστολίδη]] και οι ''Ακυβέρνητες πολιτείες'', του [[Στρατής Τσίρκας|Στρατή Τσίρκα]], έργο που ξεχωρίζει για τη χρήση πολλών μοντέρνων αφηγηματικών τεχνικών. Ο άλλος σημαντικός θεματικός κύκλος από τον οποίον αντλούν οι πεζογράφοι είναι η καθημερινότητα και η ζωή στις πόλεις, με πιο γνωστούς εκπροσώπους τους [[Κώστας Ταχτσής|Κώστα Ταχτσή]], [[Γιώργος Ιωάννου (λογοτέχνης)|Γιώργο Ιωάννου]], [[Μένης Κουμανταρέας|Μένη Κουμανταρέα]], ενώ κάποιοι συγγραφείς αντιμετωπίζουν με κριτική ματιά και σκεπτικισμό τη σύγχρονη οικονομική, κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, όπως ο [[Σπύρος Πλασκοβίτης]] στο ''Φράγμα'', ο [[Βασίλης Βασιλικός]] στην ''Τριλογία'' ή ο [[Αντώνης Σαμαράκης]] στο ''Λάθος''. Πιο πρωτοποριακές τάσεις, με αξιοποίηση μοντερνιστικών τεχνικών και αμφισβήτηση των [[ρεαλισμός (λογοτεχνία)|ρεαλιστικών συμβάσεων]] εμφανίζονται σε έργα του [[Νίκος Καχτίτσης|Νίκου Καχτίτση]] και του [[Γιώργος Χειμωνάς|Γιώργου Χειμωνά]]. |
Οι πρώτοι μεταπολεμικοί πεζογράφοι αξιοποίησαν τις εμπειρίες του πολέμου του '40, της Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, σε έργα όπως η ''Πολιορκία'' του [[Αλέξανδρος Κοτζιάς|Αλέξανδρου Κοτζιά]], η ''Πυραμίδα 67'' του [[Ρένος Αποστολίδης|Ρένου Αποστολίδη]] και οι ''Ακυβέρνητες πολιτείες'', του [[Στρατής Τσίρκας|Στρατή Τσίρκα]], έργο που ξεχωρίζει για τη χρήση πολλών μοντέρνων αφηγηματικών τεχνικών. Ο άλλος σημαντικός θεματικός κύκλος από τον οποίον αντλούν οι πεζογράφοι είναι η καθημερινότητα και η ζωή στις πόλεις, με πιο γνωστούς εκπροσώπους τους [[Κώστας Ταχτσής|Κώστα Ταχτσή]], [[Γιώργος Ιωάννου (λογοτέχνης)|Γιώργο Ιωάννου]], [[Μένης Κουμανταρέας|Μένη Κουμανταρέα]], ενώ κάποιοι συγγραφείς αντιμετωπίζουν με κριτική ματιά και σκεπτικισμό τη σύγχρονη οικονομική, κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, όπως ο [[Σπύρος Πλασκοβίτης]] στο ''Φράγμα'', ο [[Βασίλης Βασιλικός]] στην ''Τριλογία'' ή ο [[Αντώνης Σαμαράκης]] στο ''[[Το λάθος|Λάθος]]''. Πιο πρωτοποριακές τάσεις, με αξιοποίηση μοντερνιστικών τεχνικών και αμφισβήτηση των [[ρεαλισμός (λογοτεχνία)|ρεαλιστικών συμβάσεων]] εμφανίζονται σε έργα του [[Νίκος Καχτίτσης|Νίκου Καχτίτση]] και του [[Γιώργος Χειμωνάς|Γιώργου Χειμωνά]]. |
||
Στη ''σύγχρονη ελληνική πεζογραφία'' επίσης ξεχωρίζουν οι [[Μάρω Δούκα]], [[Διδώ Σωτηρίου]], [[Νίκος Θέμελης]], [[Ιωάννα Καρυστιάνη]], [[Ευγενία Φακίνου]], [[Ρέα Γαλανάκη]], [[Θανάσης Βαλτινός]], [[Σώτη Τριανταφύλλου]], [[Γιάννης Ξανθούλης]], [[Μάνος Κοντολέων]], [[Παύλος Μάτεσις]], [[Βαγγέλης Ραπτόπουλος]]. |
Στη ''σύγχρονη ελληνική πεζογραφία'' επίσης ξεχωρίζουν οι [[Μάρω Δούκα]], [[Διδώ Σωτηρίου]], [[Νίκος Θέμελης]], [[Ιωάννα Καρυστιάνη]], [[Ευγενία Φακίνου]], [[Ρέα Γαλανάκη]], [[Θανάσης Βαλτινός]], [[Σώτη Τριανταφύλλου]], [[Γιάννης Ξανθούλης]], [[Μάνος Κοντολέων]], [[Παύλος Μάτεσις]], [[Βαγγέλης Ραπτόπουλος]]. |
||
Τρέχουσα έκδοση από την 14:15, 24 Ιουλίου 2024
Με τον όρο Νεοελληνική λογοτεχνία αναφερόμαστε στη λογοτεχνία του νέου ελληνισμού. Οι περισσότεροι μελετητές ανάγουν τις αρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας ήδη στα βυζαντινά χρόνια, στα πρώτα γραπτά κείμενα σε δημώδη γλώσσα που εμφανίζονται κατά τον 11ο αι. περίπου. Κριτήριο της διάκρισης αυτής δεν είναι μόνο η γλώσσα των κειμένων, αλλά και το γεγονός ότι σε αρκετά από αυτά τα λογοτεχνικά έργα εμφανίζονται στοιχεία που επιβιώνουν και παίζουν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της λογοτεχνικής παραγωγής μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Γι' αυτόν τον λόγο, και παρά τις ποικίλες απόψεις σχετικά με το θέμα των αρχών της νεοελληνικής λογοτεχνίας,[1] τα σχετικά εγχειρίδια ξεκινούν την εξέταση της νεοελληνικής λογοτεχνίας από τα δημώδη κείμενα των τελευταίων αιώνων της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Η νεοελληνική λογοτεχνία μπορεί να διακριθεί σχηματικά σε τρεις μεγάλες περιόδους:
- Την υστεροβυζαντινή περίοδο, από την οποία έχουν ενδιαφέρον για τον μελετητή της νεοελληνικής λογοτεχνίας τα κείμενα σε δημώδη γλώσσα που προέρχονται είτε από περιοχές της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας είτε από φραγκοκρατούμενες περιοχές.
- Την περίοδο 1453-1821, κατά την οποία παρουσιάζονται δύο διακριτοί πόλοι στη λογοτεχνική παραγωγή: οι φραγκοκρατούμενες (Κρήτη, Επτάνησα, Κύπρος) και οι τουρκοκρατούμενες περιοχές. Η μεγαλύτερη άνθηση παρουσιάζεται στις φραγκοκρατούμενες και ιδίως στην Κρήτη μέχρι το 1669. Τους δύο επόμενους αιώνες η λογοτεχνία επιζεί στα Επτάνησα και σταδιακά εμφανίζεται ένας νέος πόλος, το περιβάλλον των Φαναριωτών, που θα παίξει ρόλο στην περίοδο του Διαφωτισμού και στα πρώτα χρόνια της ανεξαρτησίας.
- Τη νεότερη ελληνική λογοτεχνία, από το 1821 έως σήμερα: μετά την απελευθέρωση η λογοτεχνία στην Ελλάδα γνωρίζει μεγάλη άνθηση. Οι Έλληνες λογοτέχνες παρακολουθούν τις λογοτεχνικές εξελίξεις της Ευρώπης και συντονίζονται με αυτές, αξιοποιώντας παράλληλα τα στοιχεία της ελληνικής λογοτεχνικής και πνευματικής παράδοσης.
Οι αρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η χρονολογία 1453, έτος κατάλυσης της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, φαίνεται προβληματική ως αφετηρία της νεοελληνικής λογοτεχνίας επειδή δημιουργεί μια τομή στη λογοτεχνική παραγωγή η οποία δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αφού ανάμεσα στα κείμενα σε δημώδη γλώσσα της Βυζαντινής περιόδου και στα αντίστοιχα των πρώτων αιώνων μετά την άλωση υπάρχουν πολλές ομοιότητες, γλωσσικές και θεματικές. Επιπλέον, το γεγονός ότι στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου οι ιστορικοί (για παράδειγμα ο Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος) αναζητούσαν τις αρχές του Νέου Ελληνισμού στο ύστερο Βυζάντιο, σε συνδυασμό με το έντονο επιστημονικό ενδιαφέρον εκείνης της εποχής για πολλά δημώδη κείμενα που τότε ανακαλύφθηκαν και εκδόθηκαν για πρώτη φορά, είχε δημιουργήσει ήδη μια παράδοση σύμφωνα με την οποία στα δημώδη κείμενα των τελευταίων αιώνων του Βυζαντίου διαφαίνονταν οι ρίζες της νεοελληνικής εθνικής συνείδησης και εντοπίζονταν οι απαρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Για παράδειγμα ο Νικόλαος Πολίτης χαρακτήριζε τον Διγενή Ακρίτα «εθνικό έπος των νεωτέρων Ελλήνων» και διατύπωνε την άποψη ότι «ἀσφαλεστάτη ἀφετηρία τῆς νέας ἑλληνικής ποιήσεως δύναται νὰ χρησιμεύση τὸ ἐθνικόν ἔπος, ἐν ᾧ παρακολουθοῦμεν τὴν ἱστορικήν ἀνάπτυξιν τῆς ἑλληνικής ψυχῆς».[2]
Έτσι, ήδη σε κάποιες από τις πρώτες Ιστορίες της νεοελληνικής λογοτεχνίας του 20ου αι. (για παράδειγμα Άριστου Καμπάνη, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (1000 μ.Χ.-1900) (1925), Ηλία Βουτιερίδη, Σύντομη ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας (1000-1930) (1933), η εξέταση άρχιζε από τα βυζαντινά χρόνια, σχήμα που καθιερώθηκε και στις επόμενες Ιστορίες. Ο Λίνος Πολίτης στο πρώτο κεφάλαιο της Ιστορίας της Νεοελληνικής λογοτεχνίας (1978) του έγραφε σχετικά: «Στους τελευταίους αιώνες του Βυζαντίου παρουσιάζονται ορισμένα στοιχεία με έκδηλο χαρακτήρα, μπορούμε να πούμε, νεοελληνικό.[...] Από τον Διγενή έως τον Ερωτόκριτο υπάρχει ενότητα και εξέλιξη οργανική, αδιάσπαστη, ώστε μια τομή στα 1453 [...] θα ήταν αυθαίρετη.[..] Φυσικότερο είναι να παραδεχτούμε πως το νεοελληνικό στοιχείο φανερώνεται[...] από τα βυζαντινά ακόμη χρόνια, και να θεωρήσουμε πως η "δημώδης γραμματεία" της βυζαντινής εποχής [...] αποτελεί την αρχή της καθαυτό νέας ελληνικής λογοτεχνίας».[3]
Αντιθέτως, άλλοι μελετητές επέμεναν ιδιαιτέρως στα μεσαιωνικά χαρακτηριστικά της δημώδους παραγωγής των υστεροβυζαντινών και πρώτων μεταβυζαντινών χρόνων και πρότειναν άλλου είδους διακρίσεις: ο Εμμανουήλ Κριαράς χαρακτήριζε την περίοδο από το 1204 έως περίπου τα τέλη του 17ου αι. ως «υστεροβυζαντινή» ή «υστερομεσαιωνική» αλλά ταυτόχρονα και «πρωτονεοελληνική», αναγνωρίζοντας σε αυτήν την περίοδο της λογοτεχνίας διττό χαρακτήρα, με στοιχεία μεσαιωνικά και νεοελληνικά.[4] Ο Γ.Π. Σαββίδης πρότεινε ως συμβολική χρονολογία αρχής της νεοελληνικής λογοτεχνίας το έτος της πρώτης έκδοσης του Απόκοπου, του πρώτου, απ' όσο γνωρίζουμε, νεοελληνικού λογοτεχνικού κειμένου που τυπώθηκε, δηλαδή το 1519 ή 1509 (όπως διορθώθηκε αργότερα με την εύρεση μιας προγενέστερης έκδοσης),[5] ενώ ο Στυλιανός Αλεξίου τοποθέτησε τις αρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας στα πρώτα έργα που έχουν τα χαρακτηριστικά της Αναγέννησης, δηλαδή τα κυπριακά ερωτικά ποιήματα και την περίοδο της ακμής της κρητικής λογοτεχνίας, προτείνοντας για τα προγενέστερα κείμενα τον όρο «βυζαντινή λογοτεχνία σε δημώδη γλώσσα»[6]
Η «νεοελληνική λογοτεχνία» ως το 1453
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το πρώτο γραπτό μνημείο σε δημώδη γλώσσα, το οποίο θεωρείται παραδοσιακά ότι σηματοδοτεί την αρχή της νεοελληνικής λογοτεχνίας, είναι το έμμετρο επικό-μυθιστορηματικό αφήγημα γνωστό ως «Έπος του Διγενή Ακρίτη», του 11ου-12ου αι. Από τα μέσα του 12ου αιώνα έχουμε μια σειρά σατιρικών και ηθικοδιδακτικών ποιημάτων. Τα λεγόμενα Πτωχοπροδρομικά ποιήματα, που απευθύνονται στους αυτοκράτορες Ιωάννη Β' Κομνηνό και Μανουήλ Κομνηνό, εξιστορούν με σατιρικό τρόπο τα βάσανα του ποιητή από την ανυπόφορη γυναίκα του και τη φτώχεια που ταλαιπωρεί τους ανθρώπους των γραμμάτων και σατιρίζουν τον κλήρο. Αντίθετα, ηθικοδιδακτικό στόχο έχουν τα ποιήματα Στίχοι γραμματικοί του Μιχαήλ Γλυκά και Ο Σπανέας.
Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Λατίνους (1204) η χρήση της δημώδους επεκτάθηκε. Η πολυπληθέστερη ομάδα κειμένων σε δημώδη γλώσσα είναι έμμετρες μυθοπλαστικές αφηγήσεις που γενικά κατατάσσονται στο λογοτεχνικό είδος του μυθιστορήματος (ή ακριβέστερα της μυθιστορίας) και έχουν θεματολογία ερωτική ή μυθολογική. Τα έργα αυτά είναι είτε μεταφράσεις δυτικών έργων -λιγότερο ή περισσότερο πιστές- είτε πρωτότυπες συνθέσεις στις οποίες διασταυρώνεται η παράδοση των ελληνιστικών και λόγιων βυζαντινών μυθιστορημάτων με δυτικά πρότυπα. Τα πρωτότυπα έργα είναι τα: Αχιλληίς, Καλλίμαχος και Χρυσορρόη, Βέλθανδρος και Χρυσάντζα, Λίβιστρος και Ροδάμνη, Διήγησις γεναμένη εν Τροία, με ερωτικό περιεχόμενο, καθώς και τα περισσότερο ηρωικού χαρακτήρα έργα Διήγησις του Αλεξάνδρου και Ιστορία του Βελισσάριου. Τα μεταφρασμένα είναι τα: Ο Πόλεμος της Τρωάδος, Φλώριος και Πλάτζια-Φλώρα, Ιμπέριος και Μαργαρώνα, Απολλώνιος ο Τύριος, Θησηίδα (μετάφραση από τον Βοκκάκιο.
Μια άλλη ομάδα έργων σε δημώδη γλώσσα είναι οι αλληγορικές διηγήσεις με πρωταγωνιστές ζώα ή φυτά, όπως τα ἐμμετρα Ο Φυσιολόγος, Ο Πουλολόγος, το Συναξάριον του τετιμημένου γαϊδάρου και το πεζό Ο Πωρικολόγος. Ακόμη, δημώδης γλώσσα χρησιμοποιήθηκε και σε χρονικά (τα έμμετρα Χρονικόν του Μορέως, 14ος αι., το Χρονικό των Τόκκων, 15ος αι., και τα πεζά κυπριακά χρονικά του Λεοντίου Μαχαιρά, 14ος αι. και του Γεωργίου Βουστρωνίου, 15ος αι.). Τέλος, τον 14ο αι. εμφανίζονται και τα πρώτα λογοτεχνικά έργα της κρητικής λογοτεχνίας: τα ποιήματα του Στέφανου Σαχλίκη,του Μαρίνου Φαλιέρου και του Λεονάρδου Ντελλαπόρτα που έζησαν και έγραψαν στο δεύτερο μισό του 14ου αι. [7]
Η λογοτεχνία ως την απελευθέρωση (1453-1821)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Λογοτεχνία και πνευματική κίνηση έως και τον 17ο αιώνα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το σημαντικό γεγονός της κατάλυσης της Βυζαντινής αυτοκρατορίας μετά το 1453 δεν άφησε ανεπηρέαστη τη λογοτεχνία: κάποια από τα πρώτα κείμενα που εμφανίστηκαν ήταν ανώνυμα ή επώνυμα στιχουργικά κείμενα αναφερόμενα στην άλωση, τα οποία είναι γνωστά ως Θρήνοι. Το πιο γνωστό από αυτά τα κείμενα είναι το Ανακάλημα της Κωνσταντινόπολης. Άλλα παρόμοια κείμενα είναι τα Άλωσις Κωνσταντινουπόλεως, Θρήνος των τεσσάρων Πατριαρχείων, Θρήνος της Κωνσταντινουπόλεως. Η μεγαλύτερη λογοτεχνική άνθηση της περιόδου όμως προήλθε από τις περιοχές που τελούσαν υπό φράγκικη κυριαρχία και ώς ένα βαθμό οφείλεται στην αλληλεπίδραση μεταξύ της ελληνικής και της δυτικής κουλτούρας. Τα αξιολογότερα λογοτεχνικά δείγματα της περιόδου προέρχονται από την Κύπρο, τη Ρόδο, την Κρήτη και τα Επτάνησα.
Οι Φραγκοκρατούμενες περιοχές: Ρόδος, Επτάνησα, Κύπρος, Κρήτη και νησιά του Αιγαίου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Από τη Ρόδο προέρχεται μια συλλογή ερωτικών ποιημάτων του 15ου αιώνα που είναι γνωστή με τον τίτλο Καταλόγια ή Ερωτοπαίγνια[8] και ένα έμμετρο χρονικό με τίτλο Το θανατικό της Ρόδου, του Εμμανουήλ Λιμενίτη, που αναφέρεται στην επιδημία πανούκλας που έπληξε τη Ρόδο το 1498-1499. Από τα Επτάνησα σώζονται τα στιχουργήματα του Κερκυραίου Ιάκωβου Τριβώλη Ιστορία του Ταγιαπιέρα (τυπώθηκε το 1528) και Ιστορία του ρε της Σκότζιας με τη ρήγισσα της Εγγλιτέρας (τυπώθηκε το 1543) και του Ζακυνθηνού Μάρκου Δεφαράνα Λόγοι διδακτικοί του πατρός προς τον υιόν (1543) και Ιστορία της Σωσάννης (1569). Στην Κύπρο είχε αναπτυχθεί αξιόλογη πνευματική κίνηση μέχρι την άλωση από τους Τούρκους το 1571. Από τα μέσα του 16ου αι. προέρχεται μία συλλογή ερωτικών ποιημάτων, γνωστή με τον τίτλο Κυπριακά ερωτικά ποιήματα. Περιέχει 156 ποιήματα στην κυπριακή διάλεκτο, επηρεασμένα από την ιταλική ποίηση της Αναγέννησης και κυρίως από τον Πετράρχη. Σε αυτήν τη συλλογή βρίσκονται τα πρώτα ελληνικά σονέτα.
Η λογοτεχνική παραγωγή στη βενετοκρατούμενη Κρήτη διακρίνεται σε δύο περιόδους: την περίοδο της προετοιμασίας (ώς το 1590 περίπου) και την περίοδο της ακμής (1590-1669). Τα ποιήματα της πρώτης περιόδου έχουν περιεχόμενο σατιρικό, ηθικοδιδακτικό, ιστορικό και σπανιότερα ερωτικό. Από την περίοδο αυτή περισσότερο γνωστά είναι τα ποιήματα Απόκοπος του Μπεργαδή, η Κοσμογέννησις του Γεώργιου Χούμνου, τα ανώνυμα Γαδάρου, λύκου και αλεπούς διήγησις ωραία, Ο κάτης και οι ποντικοί, το Ερωτικόν ενύπνιον του Μαρίνου Φαλιέρου, το ανώνυμο Ριμάδα κόρης και νιου, η Συμφορά της Κρήτης του Μανόλη Σκλάβου.
Κατά τη δεύτερη περίοδο σημειώνεται η μεγάλη άνθηση κυρίως του θεάτρου και η καλλιέργεια του κρητικού ιδιώματος που εξυψώνεται σε άρτια επεξεργασμένη λογοτεχνική γλώσσα. Ο σημαντικότερος συγγραφέας θεατρικών έργων είναι ο Γεώργιος Χορτάτσης, συγγραφέας του πιο διαδεδομένου θεατρικού έργου της εποχής, της Ερωφίλης, αλλά και της κωμωδίας Κατσούρμπος (ενδεχομένως και του Στάθη) και του ποιμενικού δράματος Πανώρια. Άλλα θεατρικά έργα είναι η Θυσία του Αβραάμ (ενδεχομένως του Κορνάρου), ο Φορτουνάτος και ο Ζήνων. Από την ίδια περίοδο προέρχεται και η έμμετρη μυθιστορία Ερωτόκριτος του Κορνάρου καθώς και το ειδύλλιο Η Βοσκοπούλα.
Παράλληλα με το κρητικό θέατρο, στα νησιά του Αιγαίου παρουσιάζεται ανάπτυξη της θεατρικής παραγωγής με έργα θρησκευτικού περιεχομένου. Αυτή η τάση σχετίζεται με την προσηλυτιστική δράση των ιησουιτών μοναχών στα κολέγια που είχαν ιδρύσει σε διάφορα νησιά του Αιγαίου, όπου οι θεατρικές παραστάσεις αποτελούσαν μέρος του εκπαιδευτικού προγράμματος. Αποτέλεσμα αυτού ήταν και η «απάντηση» ορθοδόξων ιερέων με άλλα θεατρικά έργα. Τα σωζόμενα κείμενα είναι 10 και παραδίδονται πλήρη ή αποσπασματικά. Σε αυτά εντοπίζονται επιδράσεις του κρητικού θεάτρου και ίχνη των τεχνοτροπιών του Μπαρόκ και του Ροκοκό. Από τη Χίο προέρχονται πέντε επώνυμα έργα του 17ου αι.: τρία γράφτηκαν από τον Μιχαήλ Βεστάρχη (Διάλογος της Υπεραγίας Θεοτόκου, Στίχοι... εις την Ανάστασιν του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, Στίχοι... εις τον Ελεάζαρον και τους επτά παίδας τους Μακκαβαίους...) και τα άλλα δύο από τους ορθόδοξους ιερείς Γρηγόριο Κονταράτο (Στίχοι... εις τους τρεις παίδας παρά Ναβουχοδονόσωρ βασιλέον βαλθείσιν εις την κάμινον...) και Γαβριήλ Προσοψά (Δράμα περί του γεννηθέντος τυφλού). Μεταγενέστερο, επίσης από τη Χίο, είναι το έργο Δαβίδ. Από τις Κυκλάδες προέρχεται η Τραγέδια του Αγίου Δημητρίου, που παραστάθηκε στη Νάξο το 1723, και ένα άτιτλο πεζό δράμα για τον Ηρώδη και τη σφαγή των νηπίων (είναι μάλιστα το πρώτο νεοελληνικό θεατρικό σε πεζό λόγο). Σώζονται ακόμη αποσπάσματα από έργα για τον Άγιο Ισίδωρο και τον Άγιο Γεώργιο, καθώς και ένα τμήμα από έργο με μη θρησκευτικό περιεχόμενο, το ποιμενικό δράμα Καλλίμαχος και Ροδάμνια.
Τουρκοκρατούμενη Ελλάδα και Διασπορά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Εκτός από τις φραγκοκρατούμενες περιοχές, καθαρά λογοτεχνική παραγωγή δεν εμφανίστηκε στην υπόλοιπη Ελλάδα. Όμως στις ελληνικές κοινότητες της διασποράς (κυρίως της Βενετίας και στους κύκλους του Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης) άρχισε σταδιακά να αναπτύσσεται πνευματική κίνηση και να γίνονται προσπάθειες καλλιέργειας της ομιλουμένης γλώσσας, με στόχο την επικοινωνία με τον λαό. Αξιομνημόνευτος από αυτήν την άποψη είναι ο Νικόλαος Σοφιανός, Κερκυραίος λόγιος που έζησε τον 16αι. στη Βενετία και έγραψε γραμματική της νέας ελληνικής γλώσσας, η οποία όμως δεν δημοσιεύτηκε τότε. Η λαϊκή γλώσσα χρησιμοποιήθηκε κυρίως σε κείμενα θρησκευτικά, ομιλίες ή διασκευές θρησκευτικών κειμένων, όπως Η Παλαιά τε και Νέα Διαθήκη του Ιωαννίκιου Καρτάνου (1536), ο Θησαυρός του Δαμασκηνού Στουδίτη (1561 περίπου), ένα από τα αγαπημένα λαϊκά αναγνώσματα που είχε πολλές επανεκδόσεις κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι Διδαχές του Αλέξιου Ραρτούρου (1560), ομιλίες και μεταφράσεις κειμένων του Μελέτιου Πηγά, Πατριάρχη Αλεξανδρείας (1549-1601) και του Μάξιμου Μαργούνιου (1530-1602).
Κατά τη διάρκεια του 17ου αι. συνεχίστηκε η συγγραφή θρησκευτικών κειμένων σε λαϊκή γλώσσα, όπως η Αμαρτωλών σωτηρία του Αγάπιου Λάνδου και αφηγήσεις θαυμάτων και Βίων Αγίων από τους Ιωάννη Μορεζήνο και του Νεόφυτο Ροδινό. Τα πιο αξιόλογα όμως δείγματα καλλιέργειας της λαϊκής γλώσσας προέρχονται από τον Φραγκίσκο Σκούφο (1644-1697), συγγραφέα εγχειριδίου ρητορικής με εξαιρετικά παραδείγματα σε απλή γλώσσα και τον Ηλία Μηνιάτη (1669-1714), τον μεγαλύτερο ρήτορα της περιόδου. Οι Διδαχές του Μηνιάτη είναι κείμενα σε δημοτική γλώσσα με περίτεχνα επεξεργασμένο ύφος σύμφωνα με τους κανόνες του λογοτεχνικού μπαρόκ.
Η λογοτεχνία μέχρι την εποχή του Διαφωτισμού
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Μετά την άλωση της Κρήτης το 1669 οι μόνες πνευματικές εστίες που απέμειναν ήταν τα Επτάνησα, ο ελληνισμός της Διασποράς και το Φανάρι, αλλά παράλληλα υπήρξε σταδιακή οικονομική και πνευματική άνθηση και στις τουρκοκρατούμενες περιοχές της ηπειρωτικής Ελλάδας. Ο 18ος αι. συχνά χαρακτηρίζεται ως «αντιποιητικός», επειδή τα λογοτεχνικά έργα της εποχής δεν φτάνουν στο ύψος της κρητικής λογοτεχνίας. Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι δεν υπάρχουν αρκετά ενδιαφέροντα λογοτεχνικά δείγματα.
Στα Επτάνησα παρατηρείται πνευματική κίνηση και μικρή άνθηση του θεάτρου, στην οποία συνετέλεσε και το γεγονός ότι πολλοί Κρήτες κατέφυγαν εκεί μετά την πτώση της Κρήτης στους Οθωμανούς. Βέβαια θεατρικά δείγματα υπήρχαν στα επτάνησα και πριν από το 1669, για παράδειγμα η ''Ευγένα'' του ζακυνθινού Θεόδωρου Μοντσελέζε που τυπώθηκε το 1646 και η μετάφραση του Pastor Fido (Ο Πιστός Βοσκός) από τον επίσης Ζακυνθινό Μιχαήλ Σουμμάκη, το 1658. Στις αρχές του 18ου αι. ο σημαντικότερος επτανήσιος ποιητής ήταν ο Κεφαλλονίτης Πέτρος Κατσαΐτης που έγραψε δύο θεατρικά έργα, την Ιφιγένεια (1720) και τον Θυέστη (1721) καθώς και το ποίημα Κλαυθμός Πελοποννήσου, ενώ πιθανολογείται επίσης ότι δικό του έργο είναι και το στιχούργημα Νέα Ιστορία Αθέσθη Κυθηρέου που τυπώθηκε ανώνυμα το 1749 στη Βενετία. Η κρητική επίδραση είναι φανερή σε όλα αυτά τα έργα· εξάλλου το κρητικό θέατρο επιβίωνε και σε παραστάσεις έργων, γνωστές ως Ομιλίες.
Ένα από τα πιο σημαντικά λογοτεχνικά γεγονότα των αρχών του 18ου αι. είναι η έκδοση της ποιητικής συλλογής Άνθη Ευλαβείας, από Έλληνες σπουδαστές του Φλαγγινιανού εκπαιδευτηρίου της Βενετίας, το 1708. Πνευματική και λογοτεχνική κίνηση αναπτύχθηκε επίσης στην Κωνσταντινούπολη, στους κύκλους του Πατριαρχείου και των Φαναριωτών, όπου έγιναν απόπειρες διαμόρφωσης μιας ποιητικής που χρησιμοποιούσε το ιδίωμα των ελλήνων της Κωνσταντινούπολης. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν δύο στιχουργήματα των μέσων του 18ου αι., η Στοιχειομαχία του Ιωάννη Ρίζου Μανέ (1746), που περιγράφει την πάλη των φυσικών στοιχείων και η Βοσπορομαχία (1752) του Momars, υπηκόου της Αυστρίας που ζούσε στην Κωνσταντινούπολη, η οποία περιγράφει τον ανταγωνισμό μεταξύ των δύο ακτών του Βοσπόρου. Στο αστικό περιβάλλον του Φαναρίου και των Ελλήνων της διασποράς (κυρίως παραδουνάβιες ηγεμονίες) διαμορφώθηκε και η συνήθεια σύνταξης στιχουργημάτων ερωτικού περιεχομένου κυρίως που κυκλοφορούσαν σε ανώνυμες συλλογές, γνωστές ως «μισμαγιές». Από τον κύκλο των Φαναριωτών προέρχεται και ένα πεζό έργο που χαρακτηρίζεται συχνά ως η πρώτη απόπειρα σύνταξης μυθιστορήματος: είναι το Φιλοθέου Πάρεργα που γράφτηκε το 1718 από τον Νικόλαο Μαυροκορδάτο, αλλά τυπώθηκε το 1800.
Στην ηπειρωτική Ελλάδα κυριαρχεί τον 18ο αι. η μορφή του Καισάριου Δαπόντε, πολυγραφότατου ποιητή και μοναχού που έγραψε πολλές χιλιάδες στίχους με περιεχόμενο αυτοβιογραφικό, ηθικοδιδακτικό και θρησκευτικό.
Η ποίηση στην εποχή του Διαφωτισμού: Φαναριώτες, «πρόδρομοι» και Επτανήσιοι
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Το τελευταίο τέταρτο του 18ου αι. χαρακτηρίζεται από την εμφάνιση του νεοελληνικού διαφωτισμού. Οι κυριότερες πνευματικές κατευθύνσεις της περιόδου είναι η συζήτηση για το γλωσσικό ζήτημα, το οποίο σχετίζεται άμεσα με το ζήτημα της παιδείας του έθνους, καθώς και η προετοιμασία της επανάστασης και της επακόλουθης πολιτικής και πνευματικής αναγέννησης.
Στα χρόνια εκείνα παρατηρείται και μια μερική άνθηση του ποιητικού λόγου με δύο πόλους: από τη μία ποιητές που ανήκουν στο κλίμα των φαναριωτών και από την άλλη οι επτανήσιοι ποιητές που χαρακτηρίζονται ως προσολωμικοί. Κεντρικές προσωπικότητες όμως είναι οι λεγόμενοι «πρόδρομοι», ο Αθανάσιος Χριστόπουλος, ο Ρήγας Φεραίος και ο Ιωάννης Βηλαράς.
Στο κλίμα των Φαναριωτών κινούνται ποιητές όπως ο Διονύσιος Φωτεινός (1777-1821), με γνωστότερο έργο του μία μεταγραφή του Ερωτόκριτου σύμφωνα με τις γλωσσικές και αισθητικές αντιλήψεις των φαναριωτών, ο Μιχαήλ Περδικάρης (1766-1828), που έγραψε την σκληρή σάτιρα Ερμήλος ή Διμοκριθηράκλειτος (1817), στην οποία ελέγχει αυστηρά τόσο τους κληρικούς όσο και τους αστούς υποστηρικτές των νέων ιδεών, και ο Γεώργιος Σακελλάριος (1765 -1838), που αξίζει να μνημονεύεται γιατί είναι από τους εισηγητές του προρομαντισμού στην Ελλάδα.
Ως «πρόδρομοι» χαρακτηρίζονται οι Αθανάσιος Χριστόπουλος, Ρήγας Φεραίος και Ιωάννης Βηλαράς για τον προδρομικό ρόλο τους στη διάδοση της παιδείας, την καλλιέργεια της δημοτικής γλώσσας και την επίδρασή τους σε μεταγενέστερους λογοτέχνες. Εμπνευσμένοι από τις ιδέες του διαφωτισμού είχαν στόχο τον φωτισμό του γένους και με πλούσιο πρωτότυπο και μεταφραστικό έργο στη δημοτική γλώσσα επιδιώξαν την πνευματική αναγέννηση του ελληνισμού. Ο Ρήγας μετέφρασε λογοτεχνικά και επιστημονικά έργα και μετέφρασε ελεύθερα κάποια διηγήματα του Γάλλου Rétif de la Bretonne στο έργο του Σχολείον των ντελικάτων εραστών, στο οποίο ενσωμάτωσε πολλά φαναριώτικά ποιήματα. Ο Αθανάσιος Χριστόπουλος εξέδωσε το 1811 τη συλλογή ποιημάτων Λυρικά, με ερωτικό, αρκαδικό και βακχικό περιεχόμενο, για τα οποία χαρακτηρίστηκε «ο νέος Ανακρέων». Λυρικά ποιήματα πιο κοντά στη δημοτική γλώσσα καθώς και σατιρικά έγραψε και ο Ιωάννης Βηλαράς, τα οποία εκδόθηκαν μετά τον θάνατό του. Ο Βηλαράς αξίζει βέβαια να μνημονεύεται και για τη μαχητική υπεράσπιση της δημοτικής και για τις πρωτοποριακές ιδέες του, όπως αυτή της καθιέρωσης της φωνητικής ορθογραφίας, τις οποίες υποστήριξε στο βιβλίο του Ρομέηκη γλόσα (1815).
Στα τέλη του 18ου αι. παρατηρείται ακμή της ποίησης στη Ζάκυνθο και οι ποιητές της περιόδου χαρακτηρίζονται προσολωμικοί επειδή θεωρείται ότι με το έργο τους διαμόρφωσαν τις κατάλληλες συνθήκες για την πνευματική ανάπτυξη και τη μελλοντική εμφάνιση και διαμόρφωση της επτανησιακής σχολής. Η ποίηση αυτή είναι κυρίως πατριωτική και σατιρική. Τα σημαντικότερα έργα είναι οι Θούριοι του Αντώνιου Μαρτελάου και του Νικόλαου Κούρτσολα και οι σάτιρες του Αντώνιου Κατήφορου και του Νικόλαου Κουτούζη.
Η νεότερη ελληνική λογοτεχνία (1821 έως σήμερα)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ρομαντικά χρόνια (1820-1880)
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το μεγάλο γεγονός της Επανάστασης του 1821 επηρέασε σημαντικά τη λογοτεχνία των πρώτων χρόνων του νεοσύστατου ελληνικού κράτους. Μέσα στη δεκαετία του 1820 γράφτηκαν τα πρώτα ποιήματα με θέμα την Επανάσταση από δύο Επτανήσιους ποιητές, τον Σολωμό (Ύμνος εις την Ελευθερίαν, 1823) και τον Κάλβο (Λύρα, 1824, Λυρικά, 1826). Η Επανάσταση αποτελούσε βασικό θέμα και στα ποιήματα των Αθηναίων ποιητών καθώς και σε αρκετά πεζογραφικά έργα των πρώτων χρόνων της περιόδου, ενώ το ρεύμα που καθόρισε τη φυσιογνωμία της νεοελληνικής λογοτεχνίας έως το 1880 ήταν ο ρομαντισμός, που επηρέασε το έργο τόσο των Αθηναίων όσο και των Επτανησίων ποιητών, αν και εμφανίστηκε με διαφορετικές μορφές στην Αθήνα και τα Επτάνησα. Ο ρομαντικός χαρακτήρας της Επτανησιακής σχολής άρχισε να αναγνωρίζεται τα τελευταία χρόνια,[9] επειδή η παλαιότερη κριτική αντιμετώπιζε αρνητικά τον ελληνικό ρομαντισμό, καθώς τον ταύτιζε με την καθαρεύουσα και τους εκφραστικούς τρόπους της Α' Αθηναϊκής Σχολής.
Η ποίηση σε Αθήνα και Επτάνησα
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Τις πρώτες δεκαετίες μετά την Επανάσταση η ποίηση αναπτύχθηκε σε δύο πόλους, τα Επτάνησα και την Αθήνα. Η βασική διαφορά μεταξύ των δύο ποιητικών «σχολών» ήταν η χρήση της γλώσσας: οι σπουδαιότεροι Επτανήσιοι ποιητές έγραψαν στη δημοτική (χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν υπήρχε μεγάλος αριθμός ποιητών που έγραφαν σε καθαρεύουσα γλώσσα), ενώ στην Αθήνα η γλώσσα της ποίησης γινόταν όλο και πιο αρχαΐζουσα, υπό την επίδραση των μεγαλοϊδεατικών τάσεων και της επιθυμίας να αναδειχθεί η ιστορική συνέχεια μεταξύ αρχαίων και νέων Ελλήνων· η καθαρεύουσα επιβαλλόταν εξάλλου και από τους Ποιητικούς διαγωνισμούς.
Ορόσημο για την εμφάνιση του ρομαντισμού της Α' Αθηναϊκής Σχολής είναι το 1831, έτος δημοσίευσης των ποιημάτων Οδοιπόρος του Παναγιώτη Σούτσου και Δήμος και Ελένη του Αλέξανδρου Ρίζου Ραγκαβή. Η εξέλιξη της αθηναϊκής ρομαντικής ποίησης έχει διακριθεί σε τρεις φάσεις[10]: «τα χρόνια της εξόρμησης» (1830-1850, που είναι περίοδος διαμόρφωσης της φυσιογνωμίας, «τα χρόνια της ακμής» (1850-1870), όταν οι κυριότεροι εκπρόσωποι (Αλέξανδρος Σούτσος, Π. Σούτσος, Ραγκαβής) έχουν φτάσει στην ωριμότητα, ενώ εμφανίζονται και νεότεροι (Δημήτριος Παπαρρηγόπουλος, Σπυρίδων Βασιλειάδης). Τα χρόνια αυτά σηματοδοτούνται από την κυριαρχία των Ποιητικών διαγωνισμών του Πανεπιστημίου Αθηνών και τη στροφή προς τον αρχαϊσμό. Η τελευταία δεκαετία ονομάζεται περίοδος της «παρακμής», γιατί τότε, και ενώ οι κυριότεροι εκπρόσωποι έχουν πεθάνει και οι Ποιητικοί διαγωνισμοί, φτάνουν σε ακραίες μορφές τα αρνητικά χαρακτηριστικά του ρεύματος (ατημέλητη έκφραση, υπερβολική μελαγχολία που έφτανε στη θανατολαγνεία). Κυρίαρχη ποιητική μορφή είναι ο Αχιλλέας Παράσχος, όμως μέσα στη δεκαετία αυτή εμφανίζονται και κάποιοι ποιητές που προαναγγέλλουν την εμφάνιση της Νέας Αθηναϊκής Σχολής, όπως ο Γεώργιος Βιζυηνός, ο Αριστομένης Προβελλέγγιος και ο Ιωάννης Παπαδιαμαντόπουλος.
Στα Επτάνησα η ποίηση ακολουθεί διαφορετικές κατευθύνσεις υπό την επίδραση κυρίως της μακρόχρονης επαφής με την ιταλική παιδεία. Οι Επτανήσιοι ποιητές μπορούν, σχηματικά, να διακριθούν σε δύο ομάδες: τους «σολωμικούς ποιητές», που προσπάθησαν να ακολουθήσουν τον δρόμο του Διονύσιου Σολωμού, γράφοντας ποιήματα σε δημοτική γλώσσα με τον 15σύλλαβο του δημοτικού τραγουδιού ή σύντομες φόρμες της ιταλικής στιχουργίας, και τους ποιητές που ακολούθησαν προσωπικές επιλογές, όπως ο Ανδρέας Κάλβος, με την ιδιότυπη και μοναδικές στιχουργικές και γλωσσικές επιλογές του, ο Ανδρέας Λασκαράτος που συνέχισε τη μακρά σατιρική παράδοση των Επτανήσων και ο Αριστοτέλης Βαλαωρίτης που έχει κοινά στοιχεία τόσο με τους Επτανήσιους ποιητές (δημοτική γλώσσα) όσο και με τους αθηναίους ρομαντικούς (ρητορεία και στόμφος).
Η πεζογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Η πεζογραφία μέχρι το 1880 καλλιεργήθηκε κυρίως στην Αθήνα και σε άλλα πνευματικά κέντρα όπως η Σύρος ή η Κωνσταντινούπολη, όχι όμως και στα Επτάνησα (με ελάχιστες εξαιρέσεις όπως Τα μυστήρια της Κεφαλλονιάς του Λασκαράτου και η Αυτοβιογραφία της Ελισάβετ Μουτζάν-Μαρτινέγκου). Τα χρόνια αυτά είναι τα χρόνια της διαμόρφωσης του νεοελληνικού μυθιστορήματος και τα έργα παρουσιάζουν ποικιλία στη μορφή και το περιεχόμενο. Τα κυρίαρχα θέματα είναι περιπετειώδεις ερωτικές ιστορίες ή ιστορικά γεγονότα από την Επανάσταση ή παλιότερες περιόδους της ελληνικής ιστορίας, αλλά είναι εμφανής κάποιες φορές και η σατιρική ή η κριτική διάθεση. Η γλώσσα των κειμένων είναι η καθαρεύουσα με αρκετές διαβαθμίσεις από απλούστερες μορφές έως ακραία αρχαΐζουσα γλώσσα, ενώ παρατηρείται κάποιες φορές και προσπάθεια απόδοσης του προφορικού λόγου και των ιδιωματισμών. Το πιο διάσημο σήμερα έργο της περιόδου είναι η Πάπισσα Ιωάννα του Ροΐδη· άλλα έργα που ξεχώρισαν είναι ο Αυθέντης του Μορέως του Ραγκαβή, ο Θάνος Βλέκας του Παύλου Καλλιγά, η Στρατιωτική Ζωή εν Ελλάδι του Χαρίλαου Δημόπουλου και ο Λουκής Λάρας του Δημήτριου Βικέλα, ενώ μυθιστορήματα που ήταν δημοφιλή τότε, όπως η Ορφανή της Χίου και η Ηρωίς της Ελληνικής Επαναστάσεως ξεχάστηκαν μετά το 1880.
1880-1930
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η χρονολογία 1880 σηματοδοτεί μία σημαντική στροφή τόσο στην ποίηση όσο και στην πεζογραφία. Νέα ευρωπαϊκά ρεύματα, όπως ο παρνασσισμός, ο συμβολισμός ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός, είναι πλέον πηγές έμπνευσης των λογοτεχνών, ενώ η ανάπτυξη της επιστήμης της Λαογραφίας οδηγεί σε θεματική ανανέωση των λογοτεχνικών έργων. Παράλληλα η δημοτική καθιερώνεται στην ποίηση πρώτα και αργότερα και στην πεζογραφία. Η χρονιά 1930 είναι επίσης οριακή, αφού τότε εμφανίζονται τα πρώτα δείγματα του μοντερνισμού στην ποίηση και την πεζογραφία. Το χρονικό διάστημα μεταξύ των ετών 1880-1930 χαρακτηρίζεται από πλούσια παραγωγή ποιητικών και πεζών έργων, την εμφάνιση πολλών και σημαντικών λογοτεχνών και την κυριαρχία ποικίλων τάσεων.
Η ποίηση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Το 1880 εκδίδονται δύο ποιητικές συλλογές που σηματοδοτούν την εμφάνιση της Νέας Αθηναϊκής Σχολής: οι Στίχοι του Νίκου Καμπά και οι Ιστοί Αράχνης του Γεώργιου Δροσίνη. Η τεχνοτροπική αλλαγή και η απομάκρυνση από τον αθηναϊκό ρομαντισμό είναι εμφανής: η γλώσσα των ποιημάτων είναι δημοτική, τα θέματα είναι οικεία, καθημερινά, και οι τόνοι χαμηλοί. Ο κυριότερος εκπρόσωπος της γενιάς αυτής όμως είναι ο Κωστής Παλαμάς, που κυριάρχησε στη νεοελληνική πνευματική ζωή για τις επόμενες δεκαετίες. Το ποιητικό του έργο είναι πλούσιο και ποικίλο: εμπνέεται από θέματα καθημερινά, από την εσωτερική ζωή, από ιστορικά γεγονότα ή από την επικαιρότητα, γράφει είτε σύντομα ποιήματα είτε μεγαλύτερες, επικολυρικές συνθέσεις (Ο Δωδεκάλογος του Γύφτου, Η Φλογέρα του Βασιλιά), φροντίζοντας πάντα για τη μορφική αρτιότητα του στίχου και εμπνεόμενος από τη νεοελληνική ποιητική παράδοση αλλά και από τα σύγχρονα ευρωπαϊκά ρεύματα. Από τους πρώτους ποιητές της Γενιά του 1880, μόνο ο Παλαμάς παρουσίασε σημαντική εξέλιξη στην ποιητική του, ενώ σύντομα εμφανίστηκαν νεότεροι ποιητές που συνέχισαν την ανανέωση ακολουθώντας τα ρεύματα του παρνασσισμού (τα σονέτα του Κωνσταντίνου Θεοτόκη, του Λορέντζου Μαβίλη και του Ιωάννη Γρυπάρη) και του συμβολισμού (Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, Λάμπρος Πορφύρας) ή δικούς τους εκφραστικούς δρόμους (Μιλτιάδης Μαλακάσης, Κώστας Κρυστάλλης).
Τα χρόνια γύρω στα 1910, όταν ο Κωστής Παλαμάς έγραφε τις κεντρικές ποιητικές συνθέσεις του, τον Δωδεκάλογο του Γύφτου και τη Φλογέρα του Βασιλιά, στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου έφτανε στην ωριμότητά του ο Κ.Π.Καβάφης, ο οποίος όμως έγινε ευρύτερα γνωστός στην Αθήνα μετά το 1920, κυρίως εξαιτίας της ιδιότυπης, για την ποιητική παράδοση της εποχής, γραφής του, με την καθαρεύουσα γλώσσα και τον σχεδόν πεζολογικό τόνο. Τα ίδια χρόνια όμως εμφανίστηκαν και νεότεροι ποιητές που ακολούθησαν προσωπικούς δρόμους και διαφοροποιήθηκαν από την ποίηση του Παλαμά. Ο πρώτος από αυτούς ήταν ο Άγγελος Σικελιανός με το εκτενές ποίημα «Αλαφροΐσκιωτος» το 1909, το οποίο ακολούθησαν πολλά εκτενή ή συντομότερα ποιήματα με χαρακτηριστικό τους τον πληθωρικό λυρισμό αλλά και τη μερική αποδέσμευση από τον παραδοσιακό στίχο. Συνομήλικος του Σικελιανού ήταν ο Κώστας Βάρναλης ο οποίος έδωσε τα χαρακτηριστικότερα έργα του, στα οποία εκφράζονται οι αριστερές ιδεολογικές του πεποιθήσεις, μετά το 1920.
Γενιά του ’20
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Παράλληλα όμως, τα χρόνια του μεσοπολέμου έκανε την εμφάνισή της και μια ομάδα ποιητών που είχαν γεννηθεί περίπου στα 1890, οι οποίοι εξέφρασαν την απογοήτευση από τη Μικρασιατική καταστροφή και την αποτυχία της «Μεγάλης Ιδέας» με μία ποίηση η οποία χαρακτηρίστηκε νεορομαντική ή νεοσυμβολιστική, με κύριο χαρακτηριστικό την απογοήτευση και την έλλειψη ιδανικών. Ο σημαντικότερος εκφραστής αυτών των αναζητήσεων ήταν ο Κώστας Καρυωτάκης.
Η πεζογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
Μετά το 1880 σημειώνεται αλλαγή στη θεματολογία και στον τρόπο πραγμάτευσης του υλικού από τους πεζογράφους. Ενώ κατά τα προηγούμενα χρόνια επικρατούσαν τα ρομαντικά-ερωτικά ή τα ιστορικά μυθιστορήματα, οι συγγραφείς μετά το 1880 καλλιέργησαν κυρίως το διήγημα και στράφηκαν σε θέματα από την καθημερινή ζωή της επαρχίας αρχικά και αργότερα των μεγαλουπόλεων. Η πεζογραφική παραγωγή της περιόδου χαρακτηρίζεται συνήθως με τον όρο ηθογραφία, που αναφέρεται στην πιστή αναπαράσταση των ηθών και του τρόπου ζωής μιας κοινότητας.
Χρονολογία-σταθμός θεωρείται το έτος 1883, όταν δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Εστία το πρώτο διήγημα του Γεώργιου Βιζυηνού, Το αμάρτημα της μητρός μου, ενώ ένα μήνα αργότερα προκηρύχθηκε από το ίδιο περιοδικό διαγωνισμός για συγγραφή διηγήματος. Η προκήρυξη παρότρυνε τους συγγραφείς να αξιοποιήσουν θέματα από την παραδοσιακή ζωή του λαού ή την ελληνική ιστορία και, παρόλο που τα διηγήματα που γράφτηκαν με αφορμή των διαγωνισμό δεν ήταν όλα επιτυχημένα, ή αρκετά από αυτά δεν ήταν τόσο διηγήματα όσο συλλογή λαογραφικού υλικού, η συγκεκριμένη θεματολογία επικράτησε κατά τις επόμενες δεκαετίες, με δύο γενικές κατευθύνσεις στον τρόπο αντιμετώπισης του θέματος: αφ’ ενός την ωραιοποιημένη και ειδυλλιακή απεικόνιση του αγροτικού τρόπου ζωής, με συχνή την πληθώρα λαογραφικών στοιχείων (όπως τα έργα των Γ. Δροσίνη, Κ. Κρυστάλλη, Ι. Κονδυλάκη κ.α.) και αφ’ ετέρου τις ποικιλότερες προοπτικές, όπως η ψυχογραφία (Γ. Βιζυηνός) ή ο ρεαλισμός και ο νατουραλισμός (Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, Ανδρέας Καρκαβίτσας). Αυτοί οι τρεις συγγραφείς θεωρούνται οι κορυφαίοι αυτής της κατεύθυνσης. Από αυτούς, οι δύο πρώτοι έμειναν πιστοί στην καθαρεύουσα, ενώ ο Καρκαβίτσας στράφηκε γρήγορα προς τη δημοτική, για τη χρήση της οποίας στην πεζογραφία άνοιγαν νέοι ορίζοντες με Το Ταξίδι μου του Ψυχάρη και τη σημαντικότερη απόπειρα του Παλαμά να γράψει πεζό κείμενο, το διήγημά του Θάνατος Παλληκαριού.
Γύρω στα 1900 παρουσιάζεται μία νέα στροφή στη θεματική, αυτήν τη φορά προς αστικά περιβάλλοντα. Ένας από τους πρωτεργάτες της «αστικής πεζογραφίας» είναι ο Γρηγόριος Ξενόπουλος που αναπαριστά στα μυθιστορήματά του το αστικό περιβάλλον της Αθήνας και της Ζακύνθου. Παράλληλα αρχίζουν να γράφονται έργα με εντονότερες κοινωνικές προοπτικές και νατουραλιστικές επιδράσεις που τοποθετούνται σε αστικά περιβάλλοντα όχι μόνο της Αθήνας αλλά και άλλων πόλεων, όπως τα έργα των Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, Κώστα Χατζόπουλου, Κων/νου Θεοτόκη (βλ. για παράδειγμα Πίστομα), Δημοσθένη Βουτυρά και Πέτρου Πικρού. Τη δεκαετία του 1920, ενώ οι σημαντικότεροι εκπρόσωποι της προηγούμενης γενιάς (Παπαδιαμάντης, Καρκαβίτσας, Θεοτόκης κ.α.) έχουν πεθάνει, εμφανίζονται κάποιοι πεζογράφοι που αργότερα έπαιξαν σημαντικό ρόλο ως εκπρόσωποι της γενιάς του '30, οι οποίοι είτε εμπνέονται από τις πρόσφατες εμπειρίες του Α' Παγκοσμίου πολέμου και της μικρασιατικής καταστροφής (Στράτης Μυριβήλης, Ηλίας Βενέζης), είτε ακολουθούν άλλους δρόμους, όπως ο Φώτης Κόντογλου με την«εξωτική» ιστορία Pedro Cazaz και ο Θράσος Καστανάκης με τον κοσμοπολίτικο χαρακτήρα των μυθιστορημάτων του.
Η Γενιά του ’30 και η λογοτεχνία μέχρι το τέλος του εμφυλίου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Τα χρόνια γύρω στο 1930 είναι τα χρόνια εμφάνισης μοντερνιστικών τάσεων στην ποίηση και την πεζογραφία, γι’ αυτό και οι συγγραφείς που πρωτοδημοσίευσαν έργα με ανανεωτική διάθεση εκείνη την περίοδο ή και λίγο νωρίτερα, εντάσσονται στη λεγόμενη «Γενιά του ’30». Το βασικό χαρακτηριστικό της ποιητικής ανανέωσης είναι η καθιέρωση του ελεύθερου στίχου και η εισαγωγή του υπερρεαλισμού, ενώ στην πεζογραφία καλλιεργείται ιδιαιτέρως το αστικό μυθιστόρημα και εμφανίζονται κάποιες μοντερνιστικές τάσεις όπως ο εσωτερικός μονόλογος.
Η ποίηση της Γενιάς του '30
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η ποιητική γενιά του ’30 συνδέεται με την πλήρη αποδέσμευση από τον παραδοσιακό στίχο. Δείγματα ελεύθερου στίχου πρωτοεμφανίστηκαν μέσα στη δεκαετία του ’20, με τα ποιήματα του Τ.Κ. Παπατσώνη, ενώ γύρω στα τέλη της δεκαετίας και στις αρχές της δεκαετίας του ’30 πύκνωσαν οι εκδόσεις ποιημάτων με ελεύθερο στίχο: το 1929 εκδόθηκαν ποιήματα του Αναστάσιου Δρίβα, το 1930 η συλλογή Στου γλυτωμού του χάζι του Θεόδορου Ντόρρου, το 1933 τα ποιήματα του Νικήτα Ράντου και το 1933 του Γιώργου Σαραντάρη. Αντίθετα ποιητές που πρωταγωνίστησαν αργότερα στη «γενιά του ’30» με ποιήματα σε ελεύθερο στίχο ξεκίνησαν με παραδοσιακό, όπως ο Γιώργος Σεφέρης στις δύο πρώτες συλλογές του, Στροφή (1931) και Στέρνα (1932) και ο Γιάννης Ρίτσος στη συλλογή Τρακτέρ (1934) και τον Επιτάφιο (1936).
Ο πιο σημαντικός σταθμός στην ποίηση της «γενιάς του ’30» είναι το έτος 1935. Εκείνη τη χρονιά, που κατά σύμπτωση δημοσιεύεται και η τελευταία συλλογή του Παλαμά, ιδρύεται το περιοδικό Νέα Γράμματα, με το οποίο συνεργάζονται οι κυριότεροι εκπρόσωποι της γενιάς, εκδίδεται το Μυθιστόρημα του Σεφέρη, δημοσιεύονται τα πρώτα ποιήματα του Ελύτη και εισάγεται στην Ελλάδα ο υπερρεαλισμός με την Υψικάμινο του Εμπειρίκου. Βέβαια οι ποιητές εξακολουθούν να υπηρετούν το συμβολισμό, που κυριάρχησε κυρίως κατά την προηγούμενη ποιητική γενιά. Μέσα στην ίδια δεκαετία δημοσίευσαν τα πρώτα ποιήματα σε ελεύθερο στίχο ο Ρίτσος και ο Βρεττάκος και πρωτοεμφανίστηκε και ο δεύτερος σημαντικός εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού, ο Νίκος Εγγονόπουλος.
Η πεζογραφία της γενιάς του '30
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι πεζογράφοι που εντάσσονται στη «Γενιά του '30» είναι σύνολο συγγραφέων με συχνά διαφορετικά χαρακτηριστικά, αλλά με κοινό στόχο την ανανέωση της πεζογραφίας. Οι γενικές τάσεις που επικράτησαν μπορούν να διακριθούν σε τρεις ομάδες: πεζογράφους με καταγωγή από τη Μικρά Ασία,που εμφανίστηκαν ήδη από τη δεκαετία του '20 και έμειναν πιο κοντά στην παράδοση, εμπνεόμενοι κυρίως από τον τόπο καταγωγής τους και οι οποίοι συχνά αποκαλούνται «Αιολική Σχολή» (Στράτης Μυριβήλης, Ηλίας Βενέζης, Φώτης Κόντογλου και Στρατής Δούκας), τους πεζογράφους που ακολούθησαν κυρίως την τάση του αστικού ρεαλιστικού μυθιστορήματος (Γιώργος Θεοτοκάς, Άγγελος Τερζάκης, Μ. Καραγάτσης κ.α.) και τέλος πεζογράφους που εισήγαγαν μοντερνιστικές τάσεις όπως η παραβίαση των ρεαλιστικών συμβάσεων και νέες αφηγηματικές τεχνικές όπως ο εσωτερικός μονόλογος. Αυτή η ομάδα συχνά ονομάζεται «Σχολή της Θεσσαλονίκης», επειδή οι κύριοι εκπρόσωποι (Στέλιος Ξεφλούδας, Νίκος Γαβριήλ Πεντζίκης κ.α.) έζησαν και έδρασαν στη Θεσσαλονίκη.
Μία αξιοσημείωτη τάση που παρατηρείται στην πεζογραφία της γενιάς του '30 μετά τη δικτατορία του Μεταξά το 1936 είναι η στροφή πολλών συγγραφέων στο άμεσο ή απώτερο παρελθόν, δηλαδή σε αναμνήσεις από την παιδική τους ηλικία (για παράδειγμα ο Λεωνής του Θεοτοκά) ή ιστορικά μυθιστορήματα (όπως η Πριγκηπέσσα Ιζαμπώ του Τερζάκη). Αυτή η στροφή ερμηνεύεται ως εθελοντική «λογοκρισία» των συγγραφέων απέναντι στο καθεστώς αλλά σχετίζεται και με την αναζήτηση της εθνικής ταυτότητας και την αξιοποίηση της παράδοσης.
Η λογοτεχνία κατά τη διάρκεια της Κατοχής και του εμφυλίου
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι εμπειρίες του πολέμου επέδρασαν άμεσα στη λογοτεχνία της εποχής, και κυρίως στην ποίηση: σε πολλά ποιήματα που γράφτηκαν κατά τη διάρκεια της δεκετίας 1940 γίνονται αναφορές στο ιστορικό παρόν, είτε ευθέως, όπως στο Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας του Ελύτη, είτε μεταφορικά, με αξιοποίηση της παράδοσης και του ιστορικού παρελθόντος (Ρωμιοσύνη του Ρίτσου) ή άλλων υπαινιγμών (Μπολιβάρ του Εγγονόπουλου).
Στην πεζογραφία, αντιθέτως, η στροφή στο παρελθόν των συγγραφέων της γενιάς του '30 ερμηνεύτηκε αρνητικά ως απόπειρα φυγής. Δεν έλειψαν βέβαια και πεζά έργα εμπνευσμένα από τις εμπειρίες του πολέμου, όπως το Πλατύ ποτάμι του Γιάννη Μπεράτη ή το Μνήμα της γριάς του Άγγελου Βλάχου, η αξιοποίηση όμως των εμπειριών του πολέμου στην πεζογραφία έγινε εντονότερη στην επόμενη δεκαετία. Παράλληλα, μέσα στη δεκαετία του 1940 δημοσιεύθηκε το μυθιστόρημα του Καζαντζάκη Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά αλλά και δύο έργα που θεωρούνται ότι άνοιξαν τον δρόμο σε τάσεις που επικράτησαν τις επόμενες δεκαετίες, τα Ψάθινα καπέλα της Μαργαρίτας Λυμπεράκη (1946) και το Contre-temps της Μιμίκας Κρανάκη (1947).
Η μεταπολεμική λογοτεχνία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Για τον χαρακτηρισμό της ποίησης της πρώτης μεταπολεμικής γενιάς (αυτής δηλαδή που εμφανίστηκε κατά τη δεκαετία του 1950 αλλά και νωρίτερα) έχουν προταθεί διάφορες κατηγοριοποιήσεις. Αναμφισβήτητα η πιο ευδιάκριτη ομάδα ποιητών είναι αυτή που γράφει ποίηση που χαρακτηρίζεται ως «κοινωνική» ή «πολιτική», στην οποία ανήκουν ποιητές με αριστερές πεποιθήσεις, οι οποίοι υπέστησαν διώξεις για τις ιδέες τους, όπως οι Μανόλης Αναγνωστάκης, Τάσος Λειβαδίτης, Τίτος Πατρίκιος. Άλλοι ποιητές που ξεχώρισαν, χωρίς να είναι εύκολο να ενταχθούν σε κάποια συγκεκριμένη τάση, είναι οι Μίλτος Σαχτούρης, Τάκης Σινόπουλος, Νίκος Καρούζος. Η ποίηση των δύο πρώτων, που παρουσιάζει το κοινό στοιχείο των εφιαλτικών εικόνων, της δυσφορίας και της οδύνης, έχει κατά καιρούς συνδεθεί με εφαρμογή κάποιων αρχών του υπερρεαλισμού, η οποία αποδίδεται και στα έργα άλλων ποιητών, όπως ο Γιάννης Δάλλας, ο Δημήτρης Παπαδίτσας ή η Ελένη Βακαλό, ενώ ο Καρούζος συχνά χαρακτηρίζεται ως «θρησκευτικός» ή «φιλοσοφικός» ποιητής εξαιτίας της στενής σχέσης του έργου του με την ορθόδοξη θρησκευτική παράδοση.
Στη σύγχρονη ελληνική ποίηση επίσης συγκαταλέγονται οι Κική Δημουλά, Τάκης Βαρβιτσιώτης, Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, Γιάννης Βαρβέρης, Γιάννης Κακουλίδης, Δημήτρης Καλοκύρης, Πάνος Καπώνης, Γιάννης Κοντός, Νάσος Βαγενάς, Γιώργος Βέης, Χάρης Βλαβιανός, Αθηνά Παπαδάκη, Λευτέρης Πούλιος, Γιώργος Μαρκόπουλος, Τζένη Μαστοράκη, Κώστας Μαυρουδής, Αντώνης Φωστιέρης, Νατάσα Χατζηδάκι, Τηλέμαχος Χυτήρης. Οι περισσότεροι από αυτούς ανήκουν στη λεγόμενη Γενιά του '70 ή την «ποίηση της αμφισβήτησης» κατά τον ορισμό του Βάσου Βαρίκα.
Μεταπολεμική πεζογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Οι πρώτοι μεταπολεμικοί πεζογράφοι αξιοποίησαν τις εμπειρίες του πολέμου του '40, της Κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, σε έργα όπως η Πολιορκία του Αλέξανδρου Κοτζιά, η Πυραμίδα 67 του Ρένου Αποστολίδη και οι Ακυβέρνητες πολιτείες, του Στρατή Τσίρκα, έργο που ξεχωρίζει για τη χρήση πολλών μοντέρνων αφηγηματικών τεχνικών. Ο άλλος σημαντικός θεματικός κύκλος από τον οποίον αντλούν οι πεζογράφοι είναι η καθημερινότητα και η ζωή στις πόλεις, με πιο γνωστούς εκπροσώπους τους Κώστα Ταχτσή, Γιώργο Ιωάννου, Μένη Κουμανταρέα, ενώ κάποιοι συγγραφείς αντιμετωπίζουν με κριτική ματιά και σκεπτικισμό τη σύγχρονη οικονομική, κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα, όπως ο Σπύρος Πλασκοβίτης στο Φράγμα, ο Βασίλης Βασιλικός στην Τριλογία ή ο Αντώνης Σαμαράκης στο Λάθος. Πιο πρωτοποριακές τάσεις, με αξιοποίηση μοντερνιστικών τεχνικών και αμφισβήτηση των ρεαλιστικών συμβάσεων εμφανίζονται σε έργα του Νίκου Καχτίτση και του Γιώργου Χειμωνά.
Στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία επίσης ξεχωρίζουν οι Μάρω Δούκα, Διδώ Σωτηρίου, Νίκος Θέμελης, Ιωάννα Καρυστιάνη, Ευγενία Φακίνου, Ρέα Γαλανάκη, Θανάσης Βαλτινός, Σώτη Τριανταφύλλου, Γιάννης Ξανθούλης, Μάνος Κοντολέων, Παύλος Μάτεσις, Βαγγέλης Ραπτόπουλος.
Σημειώσεις
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- ↑ Ενδεικτικά: Ε. Κριαράς, «Οι όροι "μεσαιωνικός" και "νεοελληνικός" στη γραμματολογία μας», Μεσαιωνικά μελετήματα. Γραμματεία και γλώσσα, Θεσσαλονίκη 1988 και ανακοινώσεις των Γ. Π. Σαββίδη, Στ. Αλεξίου, Ε. Γ. Καψωμένου, M. Vitti και H. Eideneier στο «Αρχές της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας». Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συνεδρίου «Neograeca Medii Aevi», Βενετία 1993
- ↑ Ν. Πολίτης, «Περί του εθνικού έπους των νεωτέρων Ελλήνων». Το απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο της Β. Αποστολίδου, Ο Κωστής Παλαμάς ιστορικός της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Θεμέλιο, 1992, σ. 126
- ↑ Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1978, σ.1-2
- ↑ Εμμ. Κριαράς, «Οι όροι «μεσαιωνικός» και «νεοελληνικός» στη γραμματολογία μας», Μεσαιωνικά μελετήματα τ. Α΄, Θεσσαλονίκη 1988, σελ. 405-407
- ↑ Γ.Π. Σαββίδης, «Πότε άραγες αρχίζει η νεότερη ελληνική λογοτεχνία;», Αρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συνεδρίου «Neograeca Medii Aevi» τ. Α΄, Βενετία 1993, σελ. 37-41
- ↑ Στυλιανός Αλεξίου, «Η ορολογία των περίοδων της λογοτεχνίας μας»,Αρχές της νεοελληνικής λογοτεχνίας. Πρακτικά του Δεύτερου Διεθνούς Συνεδρίου «Neograeca Medii Aevi» τ. Α΄, Βενετία 1993, σελ. 54-60.
- ↑ Για περισσότερες πληροφορίες για τη δημώδη λογοτεχνία της περιόδου βλ. H.-G. Beck, Ιστορία της Βυζαντινής Δημώδους Λογοτεχνίας, μετάφρ. Νίκη Eideneier, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, Αθήνα 1988 και R. Beaton, Η ερωτική μυθιστορία του ελληνικού μεσαίωνα, μετάφρ. Νίκη Τσιρώνη, δεύτερη, αναθεωρημένη έκδοση, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1996
- ↑ Λίνου Πολίτη, Μερικές σημειώσεις στα «Ερωτοπαίγνια», Ελληνικά, τομ.13, τ/χ.2 (1954), σελ.266-274
- ↑ Γ. Βελουδής, «Ο Επτανησιακός, ο Αθηναϊκός και ο Ευρωπαϊκός Ρομαντισμός», Μονά-Ζυγά. Δέκα νεοελληνικά μελετήματα, Γνώση, Αθήνα 1992
- ↑ Κ. Θ. Δημαράς, «Η ποίηση στον ΙΘ΄ αιώνα»,Ελληνικός Ρομαντισμός, Ερμής, Αθήνα 1994, σελ. 169
Πηγές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Κ. Θ. Δημαράς, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Ίκαρος, Αθήνα 1975 (6η έκδοση)
- Λίνος Πολίτης, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1978
- Mario Vitti, Ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας, Εκδόσεις Οδυσσέας, Αθήνα 2003 (αναθεωρημένη έκδοση)
- Γιώργος Βελουδής, «Ο Επτανησιακός, ο Αθηναϊκός και ο Ευρωπαϊκός Ρομαντισμός», Μονά-Ζυγά. Δέκα νεοελληνικά μελετήματα, Γνώση, Αθήνα 1992
- Ρόντρικ Μπίτον, Εισαγωγή στη νεότερη ελληνική λογοτεχνία, Νεφέλη, Αθήνα 1996
- Μιχάλης Μερακλής, Η σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία (1945-1970).Ι. Ποίηση, Εκδόσεις Κωνσταντινίδη
- Αλέξανδρος Αργυρίου, Η μεταπολεμική πεζογραφία: Από τον πόλεμο του '40 ώς τη δικτατορία του '67 (εισαγωγή), Εκδόσεις Σοκόλης, Αθήνα 1988-90
- Συλλογικό, Λεξικό Νεοελληνικής Λογοτεχνίας: Εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 2007
- Πάνος Καπώνης, «Η ποιητική ομάδα του ’70», Πρόσωπα στην ομίχλη, Απόπειρα, Αθήνα 2012
