Μεταδεδομένα

Τα μεταδεδομένα (μετάφραση του όρου metadata, ο οποίος σχηματίζεται από την ελληνική λέξη μετά και τη λατινική λέξη data "δεδομένα") είναι δεδομένα τα οποία περιγράφουν άλλα δεδομένα. Κατά κανόνα, ένα σύνολο μεταδεδομένων περιγράφει ένα άλλο σύνολο δεδομένων, το οποίο αποτελεί μια πηγή.

Ορισμοί

Ο συνηθέστερος ορισμός που δίδεται είναι:

• Τα μεταδεδομένα είναι δεδομένα που αφορούν δεδομένα.

Επειδή οι περισσότεροι άνθρωποι στην καθημερινή χρήση της γλώσσας δεν κάνουν τη διάκριση ανάμεσα στα δεδομένα και τις πληροφορίες, συνηθίζονται επίσης οι ορισμοί:

• Τα μεταδεδομένα είναι πληροφορίες που αφορούν δεδομένα.
• Τα μεταδεδομένα είναι πληροφορίες που αφορούν πληροφορίες.

Στο βιβλιοθηκονομικό περιβάλλον, ένας πιο ακριβής και τεχνικός ορισμός είναι ο ακόλουθος:

• Τα μεταδεδομένα είναι δομημένα και κωδικοποιημένα δεδομένα τα οποία περιγράφουν χαρακτηριστικά πληροφοριακών οντοτήτων, αποσκοπώντας στην ταύτιση, αναγνώριση, ανακάλυψη, αξιολόγηση και διαχείριση των οντοτήτων που περιγράφονται.

Διαφορά ανάμεσα σε δεδομένα και μεταδεδομένα

Συνήθως δεν μπορεί κάποιος να διαχωρίσει τα απλά δεδομένα από τα μεταδεδομένα διότι:

• Κάποια δεδομένα μπορούν να είναι ταυτόχρονα και απλά δεδομένα και μεταδεδομένα. Η επικεφαλίδα σε κάποιο κείμενο είναι τόσο μέρος του κειμένου, δηλ. δεδομένο, όσο και τίτλος του κειμένου, δηλ. μεταδεδομένο.
• Τα δεδομένα και τα μεταδεδομένα μπορούν να αλλάξουν ρόλους. Ένα ποίημα, αυτό καθ' αυτό, είναι δεδομένα, αλλά αν το ποίημα αποτελεί τους στίχους σε ένα τραγούδι, ολόκληρο το ποίημα θα μπορούσε να επισυναφθεί σε ένα ηχητικό αρχείο ως μεταδεδομένα. Έτσι, η ερμηνεία εξαρτάται από ποια άποψη το βλέπει κανείς.
• Είναι δυνατό να δημιουργηθούν μετα-μετα-...-μεταδεδομένα. Εφόσον, σύμφωνα με τον συνήθη ορισμό, τα μεταδεδομένα είναι δεδομένα, είναι δυνατό να δημιουργήσει κάποιος μεταδεδομένα για αυτά τα δεδομένα, έπειτα μεταδεδομένα που να περιγράφουν τα νέα μεταδεδομένα, κ.ο.κ. Παρόλο που αυτό το θέμα εκ πρώτης όψεως φαίνεται μονάχα φιλοσοφικό, εντούτοις είναι συχνά χρήσιμη η αρχειοθέτηση μεταδεδομένων που αφορούν άλλα μεταδεδομένα, π.χ. για να υπάρχει έλεγχος ως προς την προέλευση των μεταδεδομένων όταν συγχωνεύονται δύο έγγραφα.

Τα πιο πάνω ισχύουν ανεξάρτητα από ορισμό που χρησιμοποιείται.

Χρήση

Η βασική χρησιμότητα των μεταδεδομένων είναι να επιταχύνουν και να εμπλουτίζουν την αναζήτηση πηγών. Η αναζήτηση με τη χρήση μεταδεδομένων γλιτώνει τον χρήστη από περίπλοκες και χρονοβόρες χειροκίνητες διαδικασίες φιλτραρίσματος πληροφοριών.

Είδη μεταδεδομένων

Τα μεταδεδομένα διακρίνονται σε κατηγορίες ανάλογα με:

• το περιεχόμενό τους. Μπορούν να περιγράφουν είτε την ίδια την πηγή, π.χ. όνομα και μέγεθος του αρχείου, ή το περιεχόμενο της πηγής, π.χ. "Το βίντεο δείχνει ένα αγόρι να παίζει ποδόσφαιρο."
• τη μεταβλητότητά τους. Σε σχέση με την πηγή, τα μεταδεδομένα μπορούν να είναι είτε αμετάβλητα, π.χ. ο τίτλος ενός αρχείου δεν αλλάζει, ανεξάρτητα από το ποιο μέρος του αρχείου λαμβάνεται υπ' όψη, είτε μεταβλητά, π.χ. οι περιγραφές των σκηνών σε ένα βίντεο ποικίλλουν.
• τη λογική συνάρτησή τους. Υπάρχουν τρία επίπεδα λογικής συνάρτησης, το ένα πάνω από το άλλο: κάτω βρίσκεται το υπο-συμβολικό επίπεδο που περιέχει τα ίδια τα απλά δεδομένα, στη μέση υπάρχει το συμβολικό επίπεδο όπου υπάρχουν μεταδεδομένα τα οποία περιγράφουν το περιεχόμενο των απλών δεδομένων, και πάνω το λογικό επίπεδο που περιέχει μεταδεδομένα τα οποία επιτρέπουν λογικούς συλλογισμούς βάσει του συμβολικού επιπέδου.

Μεταδεδομένα σε ψηφιακές βιβλιοθήκες

Υπάρχουν τρεις κατηγορίες μεταδεδομένων που χρησιμοποιούνται συχνά για να περιγράψουν αρχεία σε μια ψηφιακή βιβλιοθήκη:

1. περιγραφικά - Πληροφορίες που περιγράφουν το περιεχόμενο του αρχείου, όπως εγγραφές καταλόγου σε MARC και βοηθήματα ανεύρεσης. Χρησιμοποιούνται για βιβλιογραφικούς σκοπούς και για αναζήτηση-ανάκτηση.
2. δομικά - Πληροφορίες που συνδέουν ένα αρχείο με άλλα αρχεία ώστε να αποτελούν λογικές μονάδες (π.χ. πληροφορίες που συνδέουν την κάθε εικόνα που υπάρχει σε ένα βιβλίο με τις υπόλοιπες εικόνες του βιβλίου).
3. διοικητικά - Πληροφορίες που χρησιμοποιούνται για τη διαχείριση του αρχείου ή τον έλεγχο πρόσβασης σε αυτό. Μπορούν να περιλαμβάνουν πληροφορίες για το πώς σαρώθηκε, το μορφότυπο φύλαξης, δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, και πληροφορίες για τη μακροπρόθεσμη συντήρηση των ψηφιακών αρχείων.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• "Metacrap" - Οι απόψεις του Cory Doctorow για τους περιορισμούς των μεταδεδομένων στο Διαδίκτυο (στα αγγλικά) Meta Meta Data Data - Άρθρο του Ralph Kimball (στα αγγλικά)
• Guidance and techniques for tagging and keywording images - Άρθρο της Third Light Ltd