Μαρκασίτης

Μαρκασίτης

Μαρκασίτης. Προέλευση: Κομητεία Άλμπα, Ρουμανία
Γενικά
Κατηγορία	Σουλφίδια (μικτά θειούχα). Ομάδα μαρκασίτη.
Χημικός τύπος	FeS2
Ορυκτολογικά χαρακτηριστικά
Πυκνότητα	4,9 gr/cm3
Χρώμα	Βρονζοκίτρινο, αλλοιούμενο με την πάροδο του χρόνου σε θαμπό καστανοπράσινο
Σύστημα κρυστάλλωσης	Ρομβικό
Κρύσταλλοι	Πινακοειδείς, λεπιδοειδείς ή πρισματικοί.
Υφή	Συμπαγής, βοτρυοειδής, σταλακτιτική
Διδυμία	{101} χαρακτηριστική "λειρί του πετεινού"
Σκληρότητα	6 - 6,5
Σχισμός	Ευδιάκριτος {101}
Θραύση	Ανώμαλη
Λάμψη	Μεταλλική
Γραμμή κόνεως	Καστανομέλαινα έως πρασινομέλαινα
Πλεοχρωισμός	[100] λευκός [010] κιτρινόλευκος [001] λευκός με καστανέρυθρη απόχρωση
Διαφάνεια	Αδιαφανής
Παρατηρήσεις	Διμορφικό ορυκτό με τον σιδηροπυρίτη

Ο μαρκασίτης (αγγλ. marcasite) είναι θειούχο ορυκτό του σιδήρου. Έχει την ίδια χημική σύσταση με τον σιδηροπυρίτη, κρυσταλλώνεται, όμως, στο ρομβικό σύστημα (διμορφισμός), με συνέπεια τα δύο ορυκτά συχνά να συγχέονται μακροσκοπικά. Έχει χρώμα μπρουτζοκίτρινο που συχνά αποκλίνει σε γκριζο-πράσινο ή γκρίζο. Οι κρύσταλλοί του έχουν μορφή βραχυπρισματική, παχυπλακώδη ενώ οι μεγαλύτεροι αυτών έχουν φυλλώδη κατασκευή με οδοντώσεις.

Το όνομά του προέρχεται από την αραβική ή μαυριτανική λέξη για τους πυρίτες εν γένει. Στην ομάδα του μαρκασίτη ανήκουν τα εξής ορυκτά:

• Φεροσεληνίτης (Ferroselite) FeSe₂
• Φρομπεργίτης (Frohbergite) FeTe₂
• Αστίτης (Hastite) CoSe₂
• Ματαγκαμίτης (Mattagamite) CoTe₂
• Κουλερουδίτης (Kullerudite) NiSe₂
• Ομειίτης (Omeiite) (Os,Ru)As₂
• Ανδουοίτης (Anduoite) (Ru,Os)As₂
• Λολινγκίτης (Lollingite) FeAs₂
• Σεϊναγιοκίτης (Seinajokite) (Fe,Ni)(Sb,As)₂
• Σαφφλορίτης (Safflorite) (Co,Fe)As₂
• Ραμελσβεργίτης (Rammelsbergite) NiAs₂
• Νικελαντιμονίτης (Nisbite) NiSb₂

Χαρακτηριστική είναι η διδυμία που εμφανίζουν οι κρύσταλλοί του: Σχηματίζονται κρύσταλλοι με σχήμα όπως το λειρί ενός πετεινού, εξ ου και καλείται "λειρόμορφο" (cock comb), που παρατηρείται μόνο στον μαρκασίτη και που αποτελεί παραλλαγή του λειριοπυρίτη. Επίσης απαντώνται κρύσταλλοι αυτού με άκρες σχήματος αιχμής ακοντίου. Συχνός είναι, επίσης, και ο ψευδομορφισμός του, προς τον μαγνητοπυρίτη, τον σιδηροπυρίτη, τον γαληνίτη, τον αργυρίτη κ.ά.
Συχνά ανευρίσκεται να αντικαθιστά οργανική ύλη σχηματίζοντας απολιθώματα σε ιζηματογενή στρώματα και ιδιαίτερα σε ανθρακοφόρες κοίτες. Σχηματίζει, επίσης, ψευδόμορφα της γύψου και του φθορίτη καθώς και του σιδηρούχου γκετίτη.

Τα δείγματά του οξειδώνονται με την επίδραση της ατμόσφαιρας, απελευθερώνοντας θείο, το οποίο σταδιακά μετατρέπεται σε θειικό οξύ. Σταδιακά, ολόκληρο το δείγμα θα μετατραπεί σε λευκή σκόνη, ενώ θα εκπέμπει και χαρακτηριστική οσμή θείου. Η αντίδραση αυτή συμβαίνει και σε ορυχεία μαρκασίτη, στα οποία εμφανίζεται θέρμανση των τοιχωμάτων. Είναι δευτερογενές ορυκτό, απαντώμενο σε ιζηματογενείς αποθέσεις υπό συνθήκες υψηλής οξύτητας και χαμηλών θερμοκρασιών. Εμφανίζεται, επίσης, και σε ανάλογων συνθηκών υδροθερμικές φλέβες. Σχετίζεται με σιδηροπυρίτη, φθορίτη, γαληνίτη, σφαλερίτη, κινναβαρίτη, ασβεστίτη και δολομίτη.

Απαντάται σε πολλά σημεία του πλανήτη. Χαρακτηριστικά κοιτάσματά του βρίσκονται στα όρη Χαρτς στη Γερμανία, στις αποθέσεις κρητίδος του Κεντ στην Αγγλία, μεταξύ Φοκστόουν και Ντόβερ, στο Πα-ντε-Καλέ στη Γαλλία και στην Ιταλία. Επίσης στο Μεξικό, στις ΗΠΑ (πολιτείες Οκλαχόμα, Κάνσας και Μισσούρι, στη Βολιβία, στην Αυστραλία και στην Ιαπωνία. Ορυκτά της ομάδας του απαντούν, μαζί με μαρκασίτη, στη Φινλανδία και στη Ρωσία (Μουρμάνσκ).

Στην Ελλάδα ο μαρκασίτης απαντάται συνηθέστερα μετά του σιδηροπυρίτη, και του αρσενοπυρίτη στα κοιτάσματα του Λαυρίου και στη περιοχή Σουσάκι της Κορινθίας, ως προϊόν επίδρασης των εκεί ατμίδων, καθώς επίσης και στα λιγνιτοφόρα στρώματα της Ελλάδας.

Πηγές

• "Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου", τόμ. 13ος, σελ. 21
• Τμήμα Γεωλογίας Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
• Mindat.org
• Minerals.net
• Webmineral.com
• Handbook of Mineralogy(pdf)

Βιβλιογραφία

• James Dwight Dana, Manual of Mineralogy and Lithology, Containing the Elements of the Science of Minerals and Rocks, READ BOOKS, 2008 ISBN 1443742244
• Frederick H. Pough, Roger Tory Peterson, Jeffrey (PHT) Scovil, A Field Guide to Rocks and Minerals, Houghton Mifflin Harcourt, 1988 ISBN 039591096X
• Walter Schumann, R. Bradshaw, K.A.G. Mills, Handbook of Rocks, Minerals and Gemstones, Houghton Mifflin Harcourt, 1993 ISBN 0395511372

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• How Minerals Form and Change "Pyrite oxidation under room conditions"