Tègna sólium
|
C'l artìcul chè 'l è scrit in
Miranduléś |
La Tègna sólium (nóm sientìfic “Taenia solium”, cgnusùda méj cuma “bêg di nimài” o “bêg sulitàri” parchè in gènar al viṿ da par lò in dal budèli 'd 'l óm) 'l è 'n bêg cistôd ad culōr biànc dla famìja dal Taeniidae parasìta di nimài (òspit intermèdi) e d'l óm (òspit definitìṿ) in dua al gh fà vgnir la cisticircóśi. Quànd però par 'n asidènt 'l óm al dvènta lò 'l òspit intermèdi, la Tègna sólium la dà inìsi a 'n brut mâł ciamâ neurocisticircóśi ch'la pōl purtàr a di dan grâṿ a 'l sarvèl [1], epilesìa, urbìśia, paràliśi o anc a la mòrt [2].
Cuma tut i cistôd dla sò rasa, la Tègna sólium la gh'à quàtar vintóśi in dla sò tèsta ch'la s ciàma scòlas e anc dū unsèṅ. La s cata in tut al mónd in dua la gint la magna la carna di ninét e la sumìlia dimóndi a n'atra tègna, la Tègna saginàda, dita “bêg sulitàri di bóv”.
Par cumpréndar bèṅ al cìcclo 'd vita ad cal parasìta chè a gh'è da tacàr da quànd al bêg adûlt, ch'al pōl rivàr anc a sinc mét'r ad lunghésa, in dal budèli 'd 'l óm (al sò òspit definitìṿ) al lasa andàr di sò pès gràvad pîṅ 'd óṿ (anc duśènt-sinquantamìla a la vòlta) ciamâ pruglótad. Chi segmènt lè i finìsan fóra da 'l buś dal cûl c'n i pét méntar lò al cuntìnua a crésar sparténd-'s al magnàr c'n al sò òspit p'r uśmōś.
Quànd i èṅ lìb'r in d'l ambînt, i óṿ i spètan che di gugiōi (òspit intermèdi) i i màndan śò in mèś a dal magnàr muśnènt ad trasi 'd mèrda ma i gh'aṅ dal tèmp parchè i pōlan scampàr anc par soquànt méś. In dal còrp di pòrc i óṿ i s vèran pasànd a 'l stadi 'd uncusféra (la larva minga incóra madùra) ch'la taca a giràr in dal sangṿ par rivàr a la léngua, a i mùscui e a 'l cōr.
Chè al parasìta al sa śvilùpa dvintànd un cistisérć, na larva granda ch'la pōl armàgnar in di tesû dla bèstia anc par di an. Quànd 'l óm al magna la sò carna, al larvi i finìs'n in dal sò budèli dvintànd dal Tègni grandi bòni ad far di fiōi e acsè al sérć al s sèra. La Tègna sólium la pōl scampàr in dal budèli anc par vint-sinc an.
Quànd però 'l è 'l óm a magnàr i óṿ (parchè al gh'à 'l maṅ muśnènti o par via dal gòmit), a pōl sucédar, anc s'l è dimóndi difìcil ma minga impusìbil, ch'al sia lò 'l òspit intermèdi e i cistisérć i s fórm'n in dal sò stómag. Da 'd chè 'l parasìta al viàśa p'r al còrp rivànd a i òć (al pōl far dvintàr òrub), a i mùscui o a 'l sarvèl in dua la dà vita a la neurocisticircóśi che s'la n vèṅ minga curàda in tèmp e bèṅ, tirànd-i via uprànd o cun di fàrmag antiparasitàri cuma 'l praziquantel o 'l albendaśōł, la pōl far murìr al malâ in dal gir ad soquànt an. Far 'l àt'r i parasìta lè i èṅ più periculóś da mòrt che da viṿ parchè quànd i marsìs'n al sistéma imunitàri al s dà da far [3] ma acsè la masa la crés quànd in dal sarvèl a n gh'è mia spasi lìbar e la presiòṅ dònca la mònta.
Par cumbàt'r al parasìta 'l è méj cōśar bèṅ la carna prima 'd magnàr-la, a gh'è da rivàr almànc a sinquànta-siē grâd dapartùt, o ślar-la prima par déś dè a -10° e lavàr-as bèṅ al maṅ dòp ès'r-as spasâ 'l cûl dòp avér cagâ o avér tucâ di ugèt cuntaminâ cun di pét umàṅ.
Esénd ch'al vérum al tira via dal nutrimènt in dal budèli a gh'è dla gint ch'la 'l ciàpa apòsta par pèrdar péś sénsa fadìga [4] cuma dal dóni in Cina [5] anc s'l è 'n quèl periculóś.
Culegamènt estéran
Nòti
- ↑ Panèṅ a la Tègna Vice.com, 14 ad Nuvémbar dal 2012
- ↑ Mòrt par la cisticircóśi in di Stat Unî Sèntar p'r al cuntról e la prevensiòṅ di mâi, Favràr dal 2007
- ↑ Gh'î'v da spés mâł a la tèsta? Òcio ch'un bêg sulitàri al prév ès'r andâ a star in dal vòstar sarvèl! Meteo web, 31 ad Luj dal 2013
- ↑ La custrìnś la fiōla a magnàr di bêg sulitàri: «la gh'iva da śmagrìr» Il Giornale, 23 'd Agóst dal 2014
- ↑ Cina. Par śmagrìr e catàr lavōr cal dóni i màndan śò al bêg sulitàri Blitz quotidiano, 1 ad Śnar dal 2011
Àtar prugèt
Wikiquote contiene citazioni di o su Tègna sólium
Wikimedia Commons contiene file multimediali su Tègna sólium
