Teo: Malsamoj inter versioj
[kontrolita revizio] | [atendante kontrolon] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Kani (diskuto | kontribuoj) |
Sj1mor (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
||
(45 mezaj versioj de 11 uzantoj ne montriĝas) | |||
Linio 1:
:''Pri la aliaj signifoj de TEO rigardu en [[TEO]].''
----
[[Dosiero:
[[Dosiero:
[[Dosiero:Malaysia-tea plantation.jpg|eta|250x250px|Te-[[plantejo]] en [[Malajzio]].]]
'''Teo''' estas azia [[arbedo]] ({{Lang-la|Camellia sinensis}} [kamElia sinEnsis] = [[Ĉinia kamelio]]), kies freŝa foliaro sekigita estas uzata por prepari [[infuzaĵo]]n. Sekigitajn [[folio]]jn oni metas en tre varman [[Akvo|akvon]]. Post kelkaj [[Minuto|minutoj]], la teo pretas kaj trinkeblas. Tiukadre la termino "'''teo'''" uzatas por esprimi ambaŭ jenajn aliajn signifojn: nome kaj la sekigitaj folioj de la [[tearbedo]] kaj la [[trinkaĵo]] [[infuzo|infuze]] preparita el folioj de tearbo.▼
[[Dosiero:Longjing tea steeping in gaiwan.jpg|eta|dekstra|250ra|Infuzio de [[verda teo]].]]
▲'''Teo''' estas azia [[arbedo]] ({{Lang-la|Camellia sinensis}} [kamElia sinEnsis] = [[Ĉinia kamelio]]), kies freŝa foliaro sekigita estas uzata por prepari [[infuzaĵo]]n. Sekigitajn [[folio]]jn oni metas en tre varman [[
Ekzistas diversaj manieroj prepari teon:
Linio 14 ⟶ 15:
Gravas scii, ke ne ekzistas organizaĵo por kontroli la tenomojn. Konsekvence, la nomoj ne estas tiom gravaj, kiom ili estas, ekzemple, por [[vino]]j. Tamen, la tespecoj (vidu sube) estas universalaj. La uzo de la termino "teo" estas internacie normigita per la [[ISO-normo]] 3720.
Teo enhavas [[kafeino]]n, sed ofte homoj parolas pri [[teino]], ĉar ambaŭ estas la sama [[molekulo]]. Tial ĝi [[Stimulo|stimulas]] la [[
== Etimologio ==
La [[etimologio]] de variaj vortoj uzataj por ''teo'' montras la historion de transigo de te-trinka kulturo kaj necesa komerco el Ĉinio al diversaj landoj tra la tuta mondo.<ref>Mair kaj Hoh, 2009, pp. 262–264</ref> Plej granda parto de vortoj por teo tutmonde estas en
Tiel ĉefe du formoj (el radikoj "te" aŭ "ĉa(j)" eniris en la diversaj lingvoj, foje tre apude; ekzemple en [[hispana lingvo]] la vorto estas "té", dum en la najbara [[portugala lingvo]] estas "chá"; tamen en nuntempa uzado "chá limão" estas infuzio de citronŝelo, dum "chá preto" estas vera teo. Ĝenerale en centrokcidentaj eŭropaj lingvoj plej uzatas formoj el "te" (ankaŭ en [[Esperanto]] tiukadre), dum en [[slavaj lingvoj]] plej uzatas formoj el "ĉa". En la araba
== Historio ==
=== Botanika deveno ===
[[
===
[[
Tetrinkado eble startis en la regiono de [[Junano]], kie ĝi estis uzata por medicinaj celoj. Oni supozas ankaŭ, ke en [[Siĉuano]], "homoj ekbolis tefoliojn por konsumado en koncentrita likvaĵo sen aldono de aliaj folioj aŭ herboj, tiel uzante teon kiel amara sed stimula trinkaĵo, anstataŭ kiel medicina trinkaĵo."{{sfn|Heiss|Heiss|2007|pp=6–7}}
▲People in ancient East Asia ate tea for centuries, perhaps even [[millennia]], before ever consuming it as a beverage. They would nibble on the leaves raw, add them to [[soups]] or [[Leaf vegetable|greens]], or [[ferment]] them and chew them as [[betel]] is chewed.<ref>{{cite book |title=Tale of Tea: A Comprehensive History of Tea: From Prehistoric Times to the Present Day |author=George Van Driem |year=2019 |author-link1=George van Driem |publisher=BRILL |language=en |isbn=978-9004386259}}</ref>{{page needed|date=March 2022}}
▲Chinese legends attribute the invention of tea to the mythical [[Shennong]] (in central and northern China) in 2737 BC, although evidence suggests that tea drinking may have been introduced from the southwest of China (Sichuan/Yunnan area).<ref name="laura2">{{Citation| last = Yee| first = L.K.| title = Tea's Wonderful History| publisher = The Chinese Historical and Cultural Project| quote=year 1996–2012| url = http://www.chcp.org/tea.html| access-date = 17 June 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20020803115304/http://chcp.org/tea.html |archive-date=3 August 2002 }}</ref> The earliest written records of tea come from China. The word ''tú'' {{wiktzh|荼}} appears in the ''[[Classic of Poetry|Shijing]]'' and other ancient texts to signify a kind of "bitter vegetable" ({{lang|zh|苦菜}}), and it is possible that it referred to many different plants such as [[sow thistle]], [[chicory]], or [[Polygonum|smartweed]],{{sfn|Benn|2015|p=22}} as well as tea.{{sfn|Mair|Hoh|2009|pp=264–65}} In the ''[[Chronicles of Huayang]]'', it was recorded that the [[Ba (state)|Ba]] people in Sichuan presented ''tu'' to the [[Zhou dynasty|Zhou]] king. The [[Qin (state)|Qin]] later conquered the state of [[Ba (state)|Ba]] and its neighbour [[Shu (state)|Shu]], and according to the 17th century scholar [[Gu Yanwu]] who wrote in ''Ri Zhi Lu'' ({{lang|zh|日知錄}}): "It was after the Qin had taken Shu that they learned how to drink tea."{{sfn|Mair|Hoh|2009|pp=29–30}} Another possible early reference to tea is found in a letter written by the [[Qin dynasty]] general Liu Kun who requested that some "real tea" to be sent to him.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=NT8J5qDjABIC&pg=PR18 |title=All the Tea in China |author=Kit Boey Chow |author2=Ione Kramer |pages=2–3 |publisher=Sinolingua |date=1990 |isbn=978-0-8351-2194-1 |access-date=21 May 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160831072957/https://books.google.com/books?id=NT8J5qDjABIC&pg=PR18&lpg=PR18 |archive-date=31 August 2016 |url-status=live }}</ref>
=== Disvolvigoj ===
▲The earliest known physical evidence<ref>{{cite news|url=https://www.independent.co.uk/news/science/archaeology/archaeologists-discover-worlds-oldest-tea-buried-with-ancient-chinese-emperor-a6805171.html|title=Archaeologists discover world's oldest tea buried with ancient Chinese emperor|work=[[The Independent]]|publisher=Independent Print Limited|access-date=15 September 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20171008011801/http://www.independent.co.uk/news/science/archaeology/archaeologists-discover-worlds-oldest-tea-buried-with-ancient-chinese-emperor-a6805171.html|archive-date=8 October 2017|url-status=live}}</ref> of tea was discovered in 2016 in the mausoleum of [[Emperor Jing of Han]] in [[Xi'an]], indicating that tea from the genus ''Camellia'' was drunk by [[Han dynasty]] emperors as early as the second century BC.<ref>{{cite journal |title=Earliest tea as evidence for one branch of the Silk Road across the Tibetan Plateau|volume=6|pages=18955|author=Houyuan Lu|journal=[[Nature (journal)|Nature]]|doi=10.1038/srep18955|pmid=26738699|pmc=4704058| date=7 January 2016|display-authors=etal|bibcode=2016NatSR...618955L}}</ref> The Han dynasty work, "The Contract for a Youth", written by [[Wang Bao]] in 59 BC,<ref>{{cite web|url=http://phys.org/news/2016-01-world-oldest-tea-chinese-emperor.html|title=World's oldest tea found in Chinese emperor's tomb|publisher=[[Phys.org]]|date=28 January 2016|quote=The oldest written reference to tea is from the year 59 BC.|access-date=22 July 2016|archive-url=https://web.archive.org/web/20160917190549/http://phys.org/news/2016-01-world-oldest-tea-chinese-emperor.html|archive-date=17 September 2016|url-status=live}}</ref> contains the first known reference to boiling tea. Among the tasks listed to be undertaken by the youth, the contract states that "he shall boil tea and fill the utensils" and "he shall buy tea at Wuyang".{{sfn|Mair|Hoh|2009|pp=29–30}} The first record of tea cultivation is also dated to this period, during which tea was cultivated on Meng Mountain ({{lang|zh|蒙山}}) near [[Chengdu]].{{sfn|Mair|Hoh|2009|pp=30–31}} Another early credible record of tea drinking dates to the 3rd century AD, in a medical text by Hua Tuo, who stated, "to drink bitter t'u constantly makes one think better."<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=AGaTAgAAQBAJ&pg=PA28 |title=The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug |author=Bennett Alan Weinberg, Bonnie K. Bealer |page=28 |publisher=Routledge |year=2001 |isbn=978-0-415-92722-2 |access-date=7 September 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160513051901/https://books.google.com/books?id=AGaTAgAAQBAJ&pg=PA28&lpg=PA28 |archive-date=13 May 2016 |url-status=live}}</ref> However, before the [[Tang dynasty]], tea-drinking was primarily a southern Chinese ([[Northern and Southern dynasties|Southern dynasties]]) practice centered in [[Jiankang]].{{sfn|Benn|2015|p=42}} Tea was disdained by the [[Northern and Southern dynasties|Northern dynasties]] aristocrats, who describe it as inferior to yogurt.<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=3qmwywEACAAJ&q=slaves'%20drink&pg=PA76 |title=The Jiankang Empire in Chinese and World History |author=Andrew Chittick |pages=75–76 |publisher=Oxford University Press |year=2020 |isbn=9780190937546}}</ref><ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=PASE4LVLzQ0C&q=yogurt&pg=PA22 |title=Culture and Power in the Reconstitution of the Chinese Realm, 200–600 |editor1=Scott Pearce |editor2=Audrey G. Spiro |editor3=Patricia Buckley Ebrey |page=22 |publisher=Harvard University Asia Center |year=2001 |isbn=0-674-00523-6}}</ref> It became widely popular during the Tang dynasty, when it was spread to Korea, Japan, and Vietnam. ''[[The Classic of Tea]]'', a treatise on tea and its preparations, was written by the 8th century Chinese writer, [[Lu Yu]]. He was known to have influenced tea drinking on a large part in China.<ref name=":0">{{cite web |author=Miranda Brown |date=2 March 2022 |title=The Medieval Influencer Who Convinced the World to Drink Tea—Not Eat It |url=https://www.atlasobscura.com/articles/eating-tea? |website=Atlas Obscura}}</ref>{{Unreliable source?|date=April 2023}}
[[
Laŭlonge de jarcentoj, oni disvolvis varion de teknikoj por procezi teon, kaj nombrajn diferencajn formojn de teo. Dum la dinastio Tang, oni vaporboligis teon, poste oni dispecigis kaj el tio oni formis kukon,{{sfn|Mair|Hoh|2009|pp=39–41}} kaj en la [[dinastio Song]], oni disvolvis izolfolian teon, kio iĝis tre populara. Dum la [[dinastio Yuan|dinastioj Yuan]] kaj [[Ming dinastio|Ming]], neoksidigitajn tefoliojn unue oni movis sur varma seka [[pato]], kaj poste oni ruligis kaj aersekigis, procezo kiu haltigas la procezon de [[Redoksa reakcio|oksidiĝo]] kiu estus malheliginta la foliojn, tiel ebligante, ke la teo restu verda. En la 15-a jarcento, oni disvolvis [[Blua teo|bluan teon]], en kiu oni permesis, ke la folioj parte oksidiĝu antaŭ esti varmigitaj sur la pato.{{sfn|Benn|2015|p=42}} Okcidenta plaĉo, tamen, preferis la tute oksidigitan [[nigra teo|nigran teon]], kaj oni lasis, ke la folioj oksidiĝu plue. La [[flava teo]] estis hazarda malkovro en la produktado de verda teo dum la dinastio Ming, kiam ŝajne senzorgaj praktikoj lasis, ke la folioj flaviĝu, kio produktis diferencan guston.{{sfn|Mair|Hoh|2009|p=118}}
===
[[
▲[[File:Tea with ingredients.jpg|thumb|right|Tea with ingredients, China]]
[[
La unua registro de teo en angla lingvo venis el letero verkita de Richard Wickham, kiu venis al oficejo de la [[Brita Orienthinda Kompanio]] en Japanio, srikibinte al komercisto en Makao mendante "the best sort of chaw" (la plej bonkvalita te-speco) en 1615. Peter Mundy, vojaĝanto kaj komercisto kiu serĉis teon en [[Fuĝjano]] en 1637, skribis, "''ĉaa'' – nur akvo kun tipo de herbo boligita en ĝi".<ref>{{cite book |url=https://books.google.com/books?id=lXYFBQAAQBAJ&pg=PT25 |title=Tea: A Very British Beverage |author=Paul Chrystal |year=2014 |publisher=Amberley Publishing Limited |isbn=978-1-4456-3360-2 |access-date=5a de Septembro 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150928000518/https://books.google.com/books?id=lXYFBQAAQBAJ&pg=PT25&lpg=PT25 |archive-date=28a de Septembro 2015 |url-status=live}}</ref><ref>''Peter Mundy Merchant Adventurer'', 2011, eld. R.E. Pritchard, Bodleian Libraries, Oxford</ref> Teon oni vendis en kafejo en Londono en 1657, [[Samuel Pepys]] gustumis teon en 1660, kaj Catarina de Bragança portis la te-trinkadan kutimon al la anglia kortego kiam ŝi edziniĝis al [[Karlo la 2-a (Anglio)|Karlo la 2-a]] en 1662. Teo tamen ne estis amplekse konsumita en la Brita Insularo ĝis la 18-a jarcento kaj restis multekosta ĝis la lasta parto de tiu periodo. Anglaj trinkantoj preferis aldoni sukeron kaj lakton al nigra teo, kaj tiel la nigra teo superis la verdan teon en populareco en la 1720-aj jaroj.<ref>[https://www.bbc.co.uk/programmes/p004y24y "Tea".] In Our Time. 29a de Aprilo 2004. [[BBC]] Radio 4. Arkivita el la originalo la 11an de Aprilo 2015. Alirita la 7an de Septembro 2015.</ref> [[Kontrabando]] de teo dum la 18-a jarcento rezultis en aliro de la ĝenerala publiko kiu povis akiri kaj konsumi teon. La Britia registaro forigis la imposton al teo, tiel eliminante la kontrabandan komercadon ĉirkaŭ 1785.<ref>{{cite web |url=http://www.tea.co.uk/page.php?id=98#masses |archive-url=https://web.archive.org/web/20090730000451/http://www.tea.co.uk/page.php?id=98 |archive-date=30a de Julio 2009 |title=A Social History of the Nation's Favourite Drink |work=United Kingdom Tea Council }} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20090730000451/http://www.tea.co.uk/page.php?id=98#masses |date=2009-07-30 }}</ref> En Britio kaj Irlando, teo estis dekomence konsumita kiel luksaĵo por nur specialaj okazoj, kiel ĉe religiaj festivaloj, funebraj vigiloj, kaj arigoj por hejma laboro. La prezo de teo en Eŭropo tuj falis dum la 19-a jarcento, speciale post hindia teo ekalvenis grandkvante; fine de la 19-a jarcento teo estis iĝanta ĉiutaga trinkaĵo por ĉiuj sociaj tavoloj.<ref name="Lysaght" >Lysaght, Patricia (1987). "When I makes Tea, I makes Tea: the case of Tea in Ireland". ''Ulster Folklife''. 33: 48–49.</ref>
▲[[File:Gorskii 03992u.jpg|thumb|left|Tea-weighing station north of [[Batumi]], [[Russian Empire]], before 1915]]
La populareco de teo ludis gravan rolon en historiaj okazaĵoj – La ''Tea Act'' (Teleĝo) de 1773 okazigis la ribelon nomitan «[[Bostona teumado]]» kiu siavice rezultis en la [[Usona Revolucio]]. La neceso fronti la problemon de la Britia komercdeficito fakte pro la tekomerco rezultis en la nomita [[Opia milito]]. La imperiestro Kangksi de Qing estis malpermesinta vendadon de eksterlandaj produktoj en Ĉinio, kaj dekretis en 1685, ke ĉiuj varoj aĉetitaj el Ĉinio devas esti pagita per arĝenta monero aŭ ingoto.<ref>{{Cite book|last=Goldstone|first=Jack A.|url=https://books.google.com/books?id=mOu_DQAAQBAJ&q=chinese+european+bullion&pg=PT365|title=Revolution and Rebellion in the Early Modern World: Population Change and State Breakdown in England, France, Turkey, and China, 1600–1850; 25th Anniversary Edition|date=2016|publisher=Routledge|isbn=978-1-315-40860-6|language=en}}</ref> Komercistoj el aliaj landoj tiam klopodis por trovi alian produkton, tiuokaze [[opio]] vendota al Ĉinio por rericevi la arĝenton postulitan kiel pago por teo kaj por aliaj varoj. Sekvaj klopodoj fare de la ĉina registaro por eviti la komercon de opio kondukis al la milito.<ref>{{cite book |title=The Opium War: Drugs, Dreams and the Making of China |last=Lovell |first=Julia |isbn=978-1-4472-0410-7 |year=2012 |publisher=Picador}}</ref>
▲Tea was first introduced to Western priests and merchants in China during the 16th century, at which time it was termed ''chá''.<ref name="caff">{{cite book |author1=Bennett Alan Weinberg |author2=Bonnie K. Bealer |title=The World of Caffeine: The Science and Culture of the World's Most Popular Drug |url=https://books.google.com/books?id=YdpL2YCGLVYC&pg=PA63 |year=2001 |publisher=Psychology Press |isbn=978-0-415-92722-2 |page=63 |access-date=10 January 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160427034134/https://books.google.com/books?id=YdpL2YCGLVYC&pg=PA63 |archive-date=27 April 2016 |url-status=live}}</ref> The earliest European reference to tea, written as ''chiai'', came from ''Delle navigationi e viaggi'' written by Venetian [[Giovanni Battista Ramusio|Giambattista Ramusio]] in 1545.{{sfn|Mair|Hoh|2009|p=165}} The first recorded shipment of tea by a European nation was in 1607 when the Dutch East India Company moved a cargo of tea from [[Macau|Macao]] to Java, then two years later, the Dutch bought the first assignment of tea which was from [[Hirado, Nagasaki|Hirado]] in Japan to be shipped to Europe.{{sfn|Mair|Hoh|2009|p=106}} Tea became a fashionable drink in [[The Hague]] in the Netherlands, and the Dutch introduced the drink to Germany, France, and across the Atlantic to [[New Amsterdam]] (New York).{{sfn|Mair|Hoh|2009|p=169}}
[[Dosiero:Darjeeling Tea Garden worker.jpg|eta|maldekstre|Teplukistinoj en plantejo de [[Darĝiling]].]]
▲In 1567, Russian people came in contact with tea when the [[Cossacks|Cossack]] [[Ataman]]s Petrov and Yalyshev visited China.<ref>{{cite web |url=https://www.apollotea.com/tea-articles/tea-history/15-russian-tea-history |title=Russian Tea History |website=www.apollotea.com |access-date=28 May 2019}}</ref> The Mongolian Khan donated to [[Tsar]] [[Michael of Russia|Michael I]] four [[pood]]s (65–70 kg) of tea in 1638.<ref name="T">{{cite book |title=[[Great Soviet Encyclopedia]] |publisher=Советская энциклопедия |year=1978 |pages=vol. 29, p. 11 }}</ref> According to [[Jeremiah Curtin]],<ref>Jeremiah Curtin, ''A Journey to Southern Siberia'', 1909, chapter one</ref> it was possibly in 1636<ref>Basil Dymytryshyn, ''Russia's Conquest of Siberia: A Documentary Record'', 1985, volume one, document 48 (he was an envoy that year, but the tea may have been given on a later visit to the Khan)</ref> that Vassili Starkov was sent as envoy to the [[Altan Khan of the Khalkha|Altyn Khan]]. He was given 250 pounds of tea as a gift to the tsar. Starkov at first refused, seeing no use for a load of dead leaves, but the Khan insisted. Thus was tea introduced to Russia. In 1679, Russia concluded a treaty on regular tea supplies from China via [[camel train|camel caravan]] in exchange for furs. It is today considered the ''de facto'' national beverage.
== Kultivado ==▼
▲[[File:This print of the Raymond Hugh Mckay Commander. The first vessel direct from China to Hull is published commemorative of her arrival on the 14th October 1843 RMG PW7733.jpg|thumb|The ''Raymond'', Hugh Mckay Commander. The first vessel direct from China to [[Kingston upon Hull|Hull]] on her arrival on 14 October 1843 with a cargo of tea.]]
Teon oni kultivas en diversaj landoj. La plej konataj estas jenaj: [[Barato]], [[Ĉinio]], [[Kenjo]], [[Srilanko]], [[Japanio]], [[Nepalo]], [[Aŭstralio]], [[Tajvano]] kaj [[Argentino]]. La teplanto adaptiĝas plej bone en [[Subtropiko|subtropikaj]] kaj [[Tropika klimato|tropikaj klimatoj]], krome ĝi postulas [[pluvo]]j de proksimume 1250 mm jare. Kelkaj el plej bonkvalitaj teplantejoj estas je pli ol 1 500 m de alteco; tiu faktoro malrapidigas la kreskon de la planto kaj la folioj intensigas sian guston.
La kvar ĉefa tipoj de teo distingiĝas laŭ la laborprocezo. La folioj de la arbedo de ''Camellia sinensis'', se oni ne sekigas ilin tuj post rikoltado, ekoksidiĝas. Por eviti tiun procezon de oksidiĝo, oni varmigas la foliojn cele al forigo de la humidecon.
Oni stucas la arbedon por ke ĝi ne superu 2 m de alteco, kio faciligas la rikoltolaborojn. Ekde la tria jaro, oni povas rikolti la foliojn akirante [[rendimento]]n.
▲Chinese small-leaf-type tea was introduced into India in 1836 by the British in an attempt to break the Chinese monopoly on tea.<ref name="Sen" /> In 1841, [[Archibald Campbell (doctor)|Archibald Campbell]] brought seeds of Chinese tea from the [[Kumaon Kingdom|Kumaun]] region and experimented with planting tea in [[Darjeeling]]. The Alubari tea garden was opened in 1856, and [[Darjeeling tea]] began to be produced.{{sfn|Mair|Hoh|2009|p=214}} In 1848, [[Robert Fortune]] was sent by the [[East India Company|Honourable East India Company]] on a mission to China to bring the tea plant back to Great Britain. He began his journey in high secrecy as his mission occurred in the lull between the [[First Opium War]] and the [[Second Opium War]].<ref name="Rose">{{cite book |author=Sarah Rose |title=For All the Tea in China |publisher=Penguin Books |pages=1–5, 89, 122, 197 |year=2010 |author-link=Sarah Rose}}</ref> The Chinese tea plants he brought back were introduced to the [[Himalayas]], though most did not survive. The British had discovered that a different variety of tea was endemic to [[Assam]] and the northeast region of India, which was then hybridized with Chinese small-leaf-type tea. Using Chinese planting and cultivation techniques, the British colonial government established a tea industry by offering land in Assam to any European who agreed to cultivate it for export.<ref name="Sen" /> Tea was originally consumed only by [[Anglo-Indians]]; however, it became widely popular in India in the 1950s because of a successful advertising campaign by the India Tea Board.<ref name="Sen">{{cite book |author=Colleen Taylor Sen|title=Food Culture in India |url=https://books.google.com/books?id=YIyV_5wrplMC&pg=PA26 |year=2004 |publisher=Greenwood Publishing Group |isbn=978-0-313-32487-1 |page=26 |quote=Ironically, it was the British who introduced tea drinking to India, initially to anglicized Indians. Tea did not become a mass drink there until the 1950s when the India Tea Board, faced with a surplus of low-grade tea, launched an advertising campaign to popularize it in the north, where the drink of choice was milk. |access-date=10 January 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160424065113/https://books.google.com/books?id=YIyV_5wrplMC&pg=PA26 |archive-date=24 April 2016 |url-status=live}}</ref> The British introduced tea industry to Sri Lanka (then Ceylon) in 1867.<ref name="taylor-AU">{{cite web|url=http://www1.american.edu/ted/ceylon-tea.htm|title=TED Case Studies – Ceylon Tea|publisher=American University, Washington, DC|access-date=27 November 2013|archive-url=https://web.archive.org/web/20150223084443/http://www1.american.edu/ted/ceylon-tea.htm|archive-date=23 February 2015|url-status=dead}}</ref>
Oni procezas la tefoliojn por produkti la verdan aŭ nigran teojn. La produktado de nigra teo startas per procezo de "sekigado" de la folioj, ĉu nature ĉu per varma aero. Post sekigado, oni pasigas la materialon inter ruliloj por elpremi la sukojn kaj oni batas ilin por disrompi la foliojn. Poste oni kribas tion kaj oni fermentas ĝin por akiri la kvaliton de la fina produkto. Tiam oni sekigas, oni gradigas kaj oni klasigas la fermentitan teon por enpaki ĝin. La verdan teon oni preparas varmigante la foliojn, ĉu sur varmaj pletoj aŭ per vaporo. Oni premas la foliojn pere de ruloj, oni varmigas ilin kaj oni premas ilin denove, por akiri la deziritan kvaliton.
▲== Kultivado ==
La teproduktado povas krei kelkajn gasajn forĵetaĵojn el la sekigoperacio. Tiuj elsendoj ne tro gravas, kompare kun la elsendoj de la kaldronoj funkciigataj per karbo aŭ petrolo uzitaj por produkti la vaporon. La likvaj forĵetaĵoj devenaj de la purigoperacioj estas same ne tro gravaj.
== Specoj ==
[[Dosiero:Tea leaves steeping in a zhong čaj 05.jpg|eta|
Ekzistas pluraj specoj de teo. La plej popularaj inter ili estas teoj nigra, verda, blanka, pu-erh (ruĝa), ŭulong (blua), flava kaj aromigita.
Linio 95 ⟶ 97:
'''[[Aromigita teo]]''' estas kreataj per miksado de kromaj aromoj kun teofolioj - verdaj, nigraj, pu-erh aŭ ŭulong. Tio estas farata tuj antaŭ pakado, do jam post fino de ĉiuj procezoj ligitaj kun produktado de teo. Plej ofte al teoj oni aldonas florfoliojn aŭ fruktajn odoresencojn.
== Formoj ==
[[Dosiero: Teo_premita_en_brikformo._Teo_libera._Teo_pakita.jpg|eta|
La teoj ankaŭ povas sin prezenti laŭ diversaj formoj:
* '''libera''': la preparitaj folioj estas prezentitaj liberaj, sen ion ajn fari.
Linio 104 ⟶ 106:
* '''pakita''': la folioj, rompitaj. Poste oni povas meti tion en saketojn.
Ankaŭ la teo povas esti miksita kun aliaĵoj kiel [[mento]], [[
{{-|maldekstren}}
== Socia signifo ==
[[Dosiero:Tea_Banner2.jpg|775px]]
[[Dosiero:Tea ceremony performing 2.jpg|eta| Teo estas ofta trinkaĵo ĉe manĝaĵo en [[Ĉinio]] kaj [[Japanio]]. [[Ĉinoj|Ĉinianoj]] preferis ĝin al simpla akvo, ĉar akvo en troloĝataj [[
En Japanio, la [[Japana teceremonio|teceremonio]] komenciĝis kiel [[rito]] ligita al [[zeno]].
Dum la [[Industria Revolucio]] la stimulo de teo ebligis al la britaj [[proleto]]j elteni la longajn [[
== Legendoj ==
Linio 120 ⟶ 125:
== Ekonomio ==
Teo estas la plej populara trinkaĵo en la mondo se temas pri [[konsumado]]. Ĝia konsumado egalas al ĉiuj aliaj produktataj trinkaĵoj en la mondo — inkluzive de kafo, [[ĉokolado]] kaj aliaj trinkaĵoj kaj [[Alkoholaĵo|alkoholaj]] kaj [[Senalkoholaĵo|senalkoholaj]] — kune.<ref name="Macfarlane">Alan Macfarlane, Iris Macfarlane. The Empire of Tea. Eldonita en 2004 de The Overlook Press. ISBN 1-58567-493-1. p. 32</ref> Plejparto de teo konsumata ekster [[Orienta Azio]] estas produktata en larĝaj [[
=== Produktado ===
En 2003, monda teo-produktado egalis al {{formatnum:3.21}} milionoj da [[
La ĉi-suba tabelo montras nombron da teo-produktado (en tunoj) en la avanaj landoj en lastaj jaroj. La [[
[[Dosiero:World Map Tea Production.svg|eta|Elcentaĵo de la suma teoproduktado en 2017 {{Priskribo|#b9b9b9| Malpli ol 0.5% aŭ sensignifa kvanto}} {{Priskribo|#c6e9af| De 0.5 ĝis 1%.}} {{Priskribo|#aade87| De 1 ĝis 5%.}} {{Priskribo|#71c837| De 5 ĝis 10%.}} {{Priskribo|#447821| De 10 ĝis 20%.}} {{Priskribo|#2d5016| Pli ol 20%}}
]]
Linio 161 ⟶ 166:
!Sumo!!{{formatnum:3646452}}!!{{formatnum:3887308}}!!{{formatnum:ne haveblas (*)}}
|}
* Laŭ [[datumbazo]] de ONA en 2008 produktado en Turkio egalis al 1,100,257 tunoj, kio plej verŝajne estas [[eraro]]. Tiu nombro signife diferencas
=== Konsumado ===
En Barato oni trinkas plej multe da teo en la mondo, tamen pokapa konsumado egalas tie nur al po 750 [[
La ĉi-suba tabelo montras jaran porkapan konsumadon de teo en [[2004]].<ref name=msw/>
Linio 220 ⟶ 225:
== Ĉinia, tibeta tetrinkado ==
[[Dosiero:Monk churning butter tea.JPG|eta|maldekstre|220ra|Tibeta monaĥo preparanta buterteon.]]
Kiel [[hejmlando]] de teo, Ĉinio havas multspecajn teojn kaj teaĵojn. Kaj ĉinoj alte taksas tetrinkadon kaj ties [[
En [[Tibeto]] kaj [[Interna Mongolio]] oni trinkas ĉefe buterteon; precipe por la [[tibetanoj]] butero estas nemankigebla manĝaĵo. Antaŭe la tieaj [[
Kompare kun tibetanoj, [[mongoloj]] preparas buterteon pli simple: boligi akvon en [[Kupro|kupra]] [[kuirilo]], [[Pulvoro|pulvorigi]] [[Pulvora teo|teon]], ŝuti ĝin en bolantan akvon kaj aldoni al ĝi iom da salo, konvenan kvanton da freŝa lakto [[Bovina lakto|bovina]] aŭ [[Ŝafina lakto|ŝafina]],
[[Dosiero:Monk in Tashilhunpo3.jpg|eta|Monaĥo el Taŝilhunpo verŝante buterteon.|alt=Monk in red robes pouring butter tea into a bowl in the ground from a large silver-colored tea pot]]
Oleteo furoras en la regionoj de la nacimalplimultoj de [[Guanĝi]], [[Guizhou]] kaj aliaj lokoj en [[suda Ĉinio]]. En tiuj lokoj la [[klimato]] estas kompare humida kaj en ties [[Montaro|montaraj regionoj]] iom malvarma. Oleteo estas utila al forigo de [[malsekeco]] en la korpo. Pro tio, la tieaj
En la [[Ninĝia]]-a [[Hujoj|Huj]]-nacia Aŭtonoma Regiono, en [[norda Ĉinio]], oleteo kaj teo fakte preskaŭ havas nenion komunan, tamen oni tiel nomas oleteon, ĉar oni trinkas ĝin en maniero simila al tiu de tetrinkado. La procedo de preparado estas jena: unue distranĉi solidigitan ŝaf-grason kaj ĝin fandi en poto, aldoni al ĝi rostitan [[
Buterteo, oleteo kaj laktoteo estas nemankigeblaj por la ĉiutaga vivo de la supre menciitaj nacimalplimultoj ne nur pro bezono, sed ankaŭ pro [[ĝuo]]. Ekz., mongoloj kutimas trinki laktoteon matene kaj vespere. Tiam ĉiuj familianoj sidas kune, multe ĝuante la trinkadon, kaj en la [[tendo]] regas ne nur bonodoro, sed ankaŭ gaja [[etoso]].
== Internacia Tago de Teo ==
Laŭ Unuiĝintaj Nacioj la [[internacia tago]] de Teo estas la 21-a de majo.<ref>[https://www.un.org/fr/observances/tea-day]</ref>. Aliaj diras, ke tiu Tago estas la 15-a de decembro.
== Institucioj ==
La [[Muzeo Horniman]] estas muzeo en Forest Hill, London [[Borough of Lewisham]], Anglio. Fondita de viktoria teo-komercisto [[Frederick John Horniman]], Ĝi enhavas kolektojn de [[naturhistorio]], kulturaj [[
== Referencoj ==▼
{{Referencoj|2}}▼
== Literaturo ==
* Benn, James A. (2015). [https://books.google.es/books?id=XF17CAAAQBAJ&redir_esc=y Tea in China: A Religious and Cultural History.] Hong Kong University Press. ISBN 978-988-8208-73-9.
* Heiss, Mary Lou; Heiss, Robert J. (2007). [https://archive.org/details/storyofteacultur0000heis The Story of Tea: A Cultural History and Drinking Guide.] Ten Speed Press. ISBN 978-1-58008-745-2.
* Mair, Victor H.; Hoh, Erling (2009). [https://books.google.es/books?id=_TR_PQAACAAJ&redir_esc=y The True History of Tea.] Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-25146-1.
* Martin, Laura C. (2007). [https://books.google.es/books?id=DJ2j_bX6WTUC&pg=PA8&redir_esc=y Tea: The Drink that Changed the World.] Tuttle Publishing. ISBN 978-0-8048-3724-8. OCLC 1159227468. OL 1956186W.
== Vidu ankaŭ ==
Linio 244 ⟶ 260:
* [[Samovaro]]
* [[Teoarbedo]]
▲== Referencoj ==
▲{{Referencoj|2}}
== Eksteraj ligiloj ==
* [https://www.monato.be/2005/008444.php Peng JIANJUN: FARMACIO: Teo por preventi kancerojn] el [[Monato (gazeto)|''Monato'']] (2005/01, p.
* [https://www.youtube.com/playlist?app=desktop&list=PL31mb_Z-mPI82axgO7apljYMUOSwgjU9J&utm_content=197029731&utm_medium=social&utm_source=facebook&hss_channel=fbp-117008325013306 Ĉu trinki teon por konsento?], filmeto pri konsento en 13 lingvoj pere de subtekstoj kaj voĉlegado (mankas subteksto kaj voĉlegado en Esperanto), [[Tradukistoj sen landlimoj]], 2017.
* [https://kern.punkto.info/2024/09/15/kp220-teo/ KP220 Teo], podkasto de [[Kern.punkto]] aperinta 2024-09-15 ({{eo}})
{{Projektoj|commonscat=Tea|commons=Tea}}
* {{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Tea|revizio=1159595255}}
* {{Tradukita|lingvo= es |artikolo=Té|revizio=151864554}}
{{Havenda artikolo|Teo}}
[[Dosiero:Tea_Banner4.jpg|775px]]
{{Bibliotekoj}}
|