Vidi fonton por Israelo

{{Informkesto lando
| nomoenlokalingvo = {{lang-he|מדינת ישראל|t=''Medinat Jisra'el''}}<br />{{lang-ar|دولة إسرائيل|t=''Daŭlat Isrâ'îl''}}
| eonomo = Ŝtato Israelo
| flago = [[Dosiero:Flago-de-Israelo.svg|150px|Flago de Israelo]][[Flago de Israelo]]
| blazono = [[Dosiero:Coat of arms of Israel.svg|120px|Blazono de Israelo]]
| nacia himno = [[Hatikva]] (La Espero)
| nacia devizo = 
| lokigo-bildo = [[Dosiero:Israel (orthographic projection).svg|270px|Lokigo]]
| lingvoj = [[hebrea lingvo|hebrea]]; tamen la [[araba lingvo|araba]] havas "specialan statuson"
| ĉefurbo = [[Jerusalemo|Jerusalemo (internacie nerekonata)]] (504 mil)
| religio = plejparte [[juda]], krome [[islama]], [[kristana]] kaj aliaj
| areo= 22145
| akvo = 2
| loĝantaro = 9449000 
| loĝantaro-jaro = 2021
| loĝdenso = 340 
| areo-komento = <small>loĝdenso kalkulita el la fakta areo de 27 799 km²</small>
| valuto = [[Nova israela siklo]] aŭ ''ŝekelo''
| valuta kodo = ILS aŭ NIS
| horzono = [[UTC+2|+2]] <br />[[UTC+3]] (somere)
| ttt = il
| landkodo = IL
| tel = 972
| aŭtokodo = IL
| politika sistemo = Parlamenta [[respubliko]]
| ŝtatestro = prezidento [[Isaac Herzog]]
| ĉefministro = [[Benjamin Netanjahu]]
| parlamento = [[Kneset]]
| nacia tago = 
| sendependeco = [[1948]]
| MEP = 353,390 milionoj da [[Usona dolaro|USD]]
| MEP pokapa = 37,446 [[Usona dolaro|USD]]
| MEP jaro = 2020<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2008/01/weodata/weorept.aspx?sy=2007&ey=2007&ssd=1&sort=country&ds=%2C&br=0&c=512%2C446%2C914%2C666%2C612%2C668%2C614%2C672%2C311%2C946%2C213%2C137%2C911%2C962%2C193%2C674%2C122%2C676%2C912%2C548%2C313%2C556%2C419%2C678%2C513%2C181%2C316%2C682%2C913%2C684%2C124%2C273%2C339%2C921%2C638%2C948%2C514%2C943%2C218%2C686%2C963%2C688%2C616%2C518%2C223%2C728%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C522%2C692%2C622%2C694%2C156%2C142%2C624%2C449%2C626%2C564%2C628%2C283%2C228%2C853%2C924%2C288%2C233%2C293%2C632%2C566%2C636%2C964%2C634%2C182%2C238%2C453%2C662%2C968%2C960%2C922%2C423%2C714%2C935%2C862%2C128%2C716%2C611%2C456%2C321%2C722%2C243%2C942%2C248%2C718%2C469%2C724%2C253%2C576%2C642%2C936%2C643%2C961%2C939%2C813%2C644%2C199%2C819%2C184%2C172%2C524%2C132%2C361%2C646%2C362%2C648%2C364%2C915%2C732%2C134%2C366%2C652%2C734%2C174%2C144%2C328%2C146%2C258%2C463%2C656%2C528%2C654%2C923%2C336%2C738%2C263%2C578%2C268%2C537%2C532%2C742%2C944%2C866%2C176%2C369%2C534%2C744%2C536%2C186%2C429%2C925%2C178%2C746%2C436%2C926%2C136%2C466%2C343%2C112%2C158%2C111%2C439%2C298%2C916%2C927%2C664%2C846%2C826%2C299%2C542%2C582%2C443%2C474%2C917%2C754%2C544%2C698%2C941&s=NGDPD%2CNGDPDPC&grp=0&a=&pr1.x=29&pr1.y=7|titolo=International Monetary Fund, World Economic Outlook Database, April 2008|alirdato=[[15-a de februaro]] [[2023]]|lingvo=en}}</ref>
| esperanto-asocio = [[Esperanto-Ligo en Israelo]]<br />[[Junulara Esperanto-Ligo Israela]]
}}
[[Dosiero:IL-mapo.png|eta|Israelo]]
[[Dosiero:BritishMandatePalestine1920.png|eta|La origina teritorio de la [[Mandata Palestino|brita mandato de palestino]], kiel ordonis la [[Ligo de Nacioj|Ligo de nacioj]]]]
'''Israelo'''<ref name=PIV2020> aŭ '''Izraelio''' {{citaĵo el la reto|titolo=PIV 2020 — Izraelio|lingvo=eo|url=https://vortaro.net/#Izraelio_kd|alirdato=[[15-a de februaro]] 2023}} - tamen atentindas ke en Vikipedio ankoraŭ ekzistas pliaj tekstoj [[Izraela reĝlando]] kaj [[Izraela reĝlando]], kaj tutsame iu metanto de vorto "Izraelio" eble celis unu el tiuj tekstoj. </ref> ({{lang-he|מדינת ישראל|t=, ''Medinat Jisra'el''}}, {{lang-ar|دولة إسرائيل|t=''Daŭlat Isrâ'îl''}}, signifante Ŝtato Israelo) estas lando en Sud-Okcidenta [[Azio]], la naskiĝejo kaj [[Sankta Lando|sankta lando]] de [[Judismo]], la tria plej sankta loko por [[Islamo]] (post [[Mekko]] kaj [[Medino]]) kaj tre grava lando al aliaj [[Monoteismo|monoteismaj religioj]] – la diversaj eklezioj de [[Kristanismo]] (ĉefe la [[Rom-katolika eklezio|rom-katolika]] kaj la [[Orientaj katolikaj eklezioj|orientaj]]) kaj de la [[Bahaa Kredo]]. La financa kaj teknologia ĉefurbo de Israelo estas [[Tel-Avivo]] <ref name="lboro.ac.uk">{{cite web |title=GaWC&nbsp;– The World According to GaWC 2008 |work=Globalization and World Cities Research Network |accessdate=1a de marto 2009 |url=http://www.lboro.ac.uk/gawc/world2008t.html}}</ref> kaj ĝia ĉefurbo estas [[Jerusalemo]], kvankam ne ĉiuj landoj agnoskas la israelan [[suvereneco]]n super tiu urbo.<ref group="noto">La [[Jerusalema Leĝo]] diras, ke "Jerusalemo, kompleta kaj unuiĝinta, estas la ĉefurbo de Israelo", kaj la urbo servas kiel la [[sidejo]] de la registaro, la hejmo de la prezidenta loĝejo, registaraj oficejoj, supera kortumo kaj parlamento. La sekureca rezolucio 478 de la [[Unuiĝintaj Nacioj]] (20-a aŭgusto 1980; 14-0, Usono sin detenis) esprimis malaprobon de la Jerusalema Leĝo kaj alvokis, ke membraj ŝtatoj fortiru siajn diplomatiajn misiojn el Jerusalemo. Multaj landoj tenas siajn ambasadorejojn en aliaj urboj kiel Tel-Avivo, [[Ramat Gan]], kaj [[Herzlija]] (vidu la [https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html CIA-Faktlibron] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20181225080845/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html%20 |date=2018-12-25 }} kaj [http://www.un.org/Depts/Cartographic/map/profile/israel.pdf Mapon de Israelo]). Tamen en la 21-a jarcento kelkaj landoj (notinde, Usono) movis siajn ambasadejojn al Jerusalemo, konfirmante ĝian statuson de la ĉefurbo de Israelo.</ref><ref>{{citaĵo el la reto|url=https://www.knesset.gov.il/laws/special/eng/basic10_eng.htm |titolo='&#39;Basic Law: Jerusalem, Capital of Israel'&#39; |eldonejo=Knesset.gov.il |alirdato=14-a de oktobro 2013}}</ref>

La ŝtato Israelo estas [[demokratio]] kun [[parlamenta sistemo]], [[proporcia balotsistemo]], kaj [[universala voĉdonrajto]].<ref>{{cite web |url=http://www.freedomhouse.org/article/global-survey-2006-middle-east-progress-amid-global-gains-freedom |title=Global Survey 2006: Middle East Progress Amid Global Gains in Freedom |accessdate=20a de Marto 2012 |date=19a de Decembro 2005 |publisher=Freedom House |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-16 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20120623031255/http://www.freedomhouse.org/article/global-survey-2006-middle-east-progress-amid-global-gains-freedom |arkivdato=2012-06-23 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.freedomhouse.org/article/global-survey-2006-middle-east-progress-amid-global-gains-freedom |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-16 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20120623031255/http://www.freedomhouse.org/article/global-survey-2006-middle-east-progress-amid-global-gains-freedom |arkivdato=2012-06-23 }}</ref> La [[Ĉefministroj de Israelo|Ĉefministro]] estas la estro de la [[registaro]] kaj la [[Kneset]] estas la [[parlamento]]. Kun [[loĝantaro]] de ĉirkaŭ 9 milionoj en 2019,<ref>{{Cite web|url=https://www.jewishvirtuallibrary.org/latest-population-statistics-for-israel|title=Latest Population Statistics for Israel|website=www.jewishvirtuallibrary.org|access-date=23a de Marto 2019}}</ref> Israelo estas [[Industrilando|disvolviĝinta lando]] kaj membro de la [[Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo]] (OEKE).<ref name="OECD">{{cite web |url=http://www.oecd.org/israel/israelsaccessiontotheoecd.htm |title=Israel's accession to the OECD |publisher=Organisation for Economic Co-operation and Development |accessdate=12a de Aŭgusto 2012}}</ref> Ĝi havas la [[Listo de landoj laŭ MEP (ĝenerale)|31-e plej grandan ekonomion laŭ MEP]] en la mondo kaj estas [[Landoj laŭ indico de homa disvolviĝo|disvolviĝinta]] lando en daŭra [[milito|milita konflikto]].<ref>{{Cite web|url=https://www.acleddata.com/curated-data-files/|title=Current conflicts|last=|first=|date=|website=|url-status=live|archive-url=|archive-date=|access-date=}}</ref> Ĝi havas [[Landoj laŭ indico de homa disvolviĝo|la plej altan]] [[vivnivelo]]n en la [[Mezoriento]] (sen kalkuli la [[Arabaj landoj|arabajn landojn]] de la [[Persa Golfo]] kaj [[Saudarabio]]n<ref name="HDI">[http://hdr.undp.org/en/composite/HDI "Human Development Index and its components".] United Nations Development Programme. 2018. Alirita la 16an de Novembro 2020.</ref>) kaj rangas inter la pintaj landoj en la mondo laŭ [[militisto|procento de loĝantoj kun militista trejnado]],<ref name=IISS_military>[[IISS]]: ''IISS 2018'', pp. 339-340</ref> [[universitato|procento de loĝantoj kun universitataj studoj]],<ref name="OECD_education">15a de Septembro 2016, Education at a Glance: Israel [http://www.keepeek.com/Digital-Asset-Management/oecd/education/education-at-a-glance-2016/israel_eag-2016-63-en] publikigita de Organisation for Economic Co-operation and Development en la 18a de Januaro 2017.</ref> elspezo en [[esplorado]],<ref name=OECD_R&D>{{Cite web|url=https://data.oecd.org/rd/gross-domestic-spending-on-r-d.htm|title=Research and development (R&D) - Gross domestic spending on R&D - OECD Data|website=data.oecd.org|access-date=10a de Februaro 2016|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170114013730/https://data.oecd.org/rd/gross-domestic-spending-on-r-d.htm|archivedate=2017-01-14}}</ref> kaj [[vivodaŭro]].<ref name=OECD_life_expec/>

La moderna ŝtato Israelo identigas siajn radikojn kun la malnova [[Tero de Izraelo]] (''Erec Jisrael''), centra koncepto de la [[Judismo]] de antaŭ tri mil jaroj. Post la [[Unua Mondmilito]], la [[Ligo de Nacioj]] aprobis la [[Brita mandato Palestino|Britan mandaton Palestinon]] ene de la [[Koloniismo|koloniisma]] intenco kontroli teritoriojn en strategia areo ĝis tiam kontrolita de la [[Otomana Imperio]]. Tio koincidis kun la intenco de diversaj judaj kaj pro-judaj sektoroj krei „hejmon por la [[juda popolo]]“, kion post la persekutado kontraŭ judoj ([[Holokaŭsto]]) fare de la [[Nazia Germanio]] dum la [[Dua Mondmilito]] ricevis fortan subtenon. En 1947, la [[Unuiĝintaj Nacioj]] (UN) aprobis la dividon de [[Palestino]] en du ŝtatojn, nome unu juda kaj alia araba. La 14-an de majo de 1948, la ŝtato Israelo deklaris sian sendependecon, kiu estis sekvita de la Milito de Sendependeco kontraŭ la apudaj arabaj ŝtatoj, kiuj malakceptis la planon de la UN. En [[1949]] Israelo estiĝis membro de la UN. La pluaj venkoj en serio de postaj militoj konfirmis ĝian sendependecon kaj plivastigis la limojn de la juda ŝtato trans tio, kion intencis la [[Plano de UN por la dispartigo de Palestino|Plano de Divido de la Unuiĝintaj Nacioj]]. De tiam, Israelo estas en konflikto kontraŭ multaj de la najbaraj arabaj landoj (vidu [[Araba-israela konflikto]] kaj [[Arabaj-israelaj militoj]]) kaj precipe kontraŭ la araba loĝantaro de la [[Palestiniaj teritorioj]], kiuj [[Israele okupataj teritorioj|estas okupacitaj]] ekde [[1967]] sed daŭre ne [[Anekso|aneksataj]] (vidu [[Israel–Palestina konflikto]]). La ĉefa [[malplimulto]] estas la [[Arabaj israelanoj]] (aktuale en [[2020]] ili nombras 2 milionoj, ĉ. 20% de la landa loĝantaro), kies [[nacia identeco]] samas kiel la [[palestinanoj]] <ref name="Bligh2004">{{Citaĵo el libro|url=https://books.google.com/books?id=Ho-RAgAAQBAJ|titolo=The Israeli Palestinians: An Arab Minority in the Jewish State|aŭtoro=Alexander Bligh|dato=2a de Aŭgusto 2004|eldoninto=Routledge|ISBN=978-1-135-76077-9}}</ref>, rilatoj estas pli bonaj kaj daŭre pliboniĝantaj <ref>{{cite web|last=Berger|first=Miriam|title=Palestinian in Israel|website=Foreign Policy|date=2019-01-18|url=https://foreignpolicy.com/2019/01/18/palestinian-in-israel/|ref=harv|access-date=2020-01-26}}</ref>. 

De ĝia fondo, la landlimoj de Israelo kaj eĉ ĝia rajto ekzisti estis temo de disputadoj, speciale inter ĝiaj arabaj najbaroj, sed ne nur. Tamen, Israelo subskribis [[Packontrakto|packontraktojn]] kun kaj [[Egiptio]] kaj [[Jordanio]], kaj penadojn estas faritaj por atingi permanentan interkonsenton kun la [[Palestina Aŭtonomec-Aŭtoritato]], dum plue okupacias ties teritorion kaj malhelpas la normalan funkciadon de la [[Ŝtato Palestino]], ĉefe per instalado de [[setlejo]]j de [[judaj israelanoj]] en tiuj teritorioj.

== Historio ==
{{Ĉefartikolo|Historio de Israelo}}

=== El la antikvo ĝis la 19-a jarcento ===
{{Ĉefartikolo|Historio de Antikva Israelo}}
La malnova tero de [[Kanaano]], lokita je la sudokcidento de la nomita [[Fekunda duonluno]], estis ekde la antikva tempo, tero de trafiko kaj intera punkto inter la [[Mezopotamio|mezopotamiaj]] civilizacioj de la riveroj [[Tigriso]] kaj [[Eŭfrato]], unuflanke, kaj [[Antikva Egiptio]] en la valo de la [[Nilo]] por la alia. La regiono estis dividita en malgrandaj [[Urboŝtato|urbo-ŝtatoj]] aŭ sendependaj lokaj reĝlandoj, kiel [[Moabo]] kaj [[Edomo]] ĉe la oriento, [[Reĝlando de Judujo|Judao]] kaj [[Antikva Israelo|Israelo]] en la centro, [[Arameoj|Aramo]] kaj [[Fenicio]] en la nordo, kiuj devis fari portempaj aliancoj per kunigo de iliaj [[militfortoj]] kontraŭ la daŭraj invadoj de [[imperio]]j (de [[Egiptio]], [[Asirio]] aŭ [[Babilonio]]), kiel de [[Beduenoj|arabaj nomadoj]] kaj la [[Popoloj de la Maro]], la [[filiŝtoj]]. En tiu tero oni vidis la lumon de du la plej grandaj mejloŝtonoj de la [[okcidenta civilizacio]]: la [[Ŝemida lingvaro|ŝemida alfabeto]], origino de multaj malnovaj kaj modernaj [[alfabeto]]j, kaj [[monoteismo]] de kiu devenas la [[abrahamaj religioj]], kaj poste etendiĝis ambaŭ atingoj tra la tuta [[Okcidento]]. Ĝi ankaŭ vidis la naskiĝo de kelkaj el la unuaj [[urbo]]j de la mondo (kiel [[Jeriko]]), kiu jam aĝas sep mil jarojn, en plena [[neolitika revolucio]], tiel kiel unu el la unuaj [[havenurbo]]j de la mondo, nome la malnova [[Jafo]].

Dum la [[Helenisma epoko|Helenisma klasika periodo]], [[Regno de Judujo|Jehudo]] estis absorbita en la postaj [[Diadoĥoj|Helenismaj regnoj]] kiuj sekvis la konkerojn de [[Aleksandro la Granda]], sed en la 2-a jarcento a.K. la Judoj ribeliĝis kontraŭ la [[Seleŭkia Imperio]] kaj kreis la [[Makabea dinastio|Hasmonean]] regnon. Tiu, la lasta teorie sendependa regno de [[Izraela Lando|Israelo]], grade perdis sian sendependon ekde la 63 a.K. pro sia konkero fare de [[Pompejo]] por la [[Romia Imperio]], iĝante Romia kaj poste Partia klienta ŝtato. Post la instalado de klientaj regnoj sub la [[Heroda dinastio]], la [[Judeo (romia provinco)|Provinco Judea]] estis skuita per enlandaj tumultoj, kiuj finis per la [[Unua Juda-Romia Milito]], la detruo de la [[Dua Templo]], la apero de la [[Rabena judismo]] kaj de la [[Prakristanismo]]. La nomo Judeo aŭ Judea ([[Latina lingvo|latine]], Iudaea) ne plu estis uzita de [[Grek-romia mondo|grek-romianoj]] ([[Orienta Romia Imperio]]) post la [[Bar-Koĥba-ribelo]] de la jaro 135 n.e. Post tio okazis la [[juda diasporo]].

En la [[7-a jarcento]], la tuta [[Levantenio]] de la [[Bizanca Imperio]] (posteulo de la [[Romia Imperio]]) estis konkerita fare de la [[Araboj|araba ekspansio]] kaj restis en islamana kontrolo ĝis la [[Unua Krucmilito]] nome en 1099, sekvita de konkero fare de arabaj [[Ajubidoj]] en 1187. La [[Mamlukoj|Mamluka]] [[Mamluka Sultanlando (Kairo)|Sultanlando de Egiptio]] etendis sian kontrolon super Levantenio en la [[13-a jarcento]] ĝis sia malvenko fare de la [[Otomana Imperio]] en 1517. La situacio apenaŭ ŝanĝiĝis dum kelkaj jarcentoj kaj la tuta Levantenio restis dume en kontakto kun la ceteraj arabaj kaj islamaj landoj de [[Orienta Mediteraneo]]. Dum la [[19-a jarcento]], en Eŭropo kaj iom en Nordameriko naskiĝis la ĝermo de nacia sento inter judoj kio kondukis al la establado de nova soci-politik-religi-kultura movado nome [[Cionismo]] kiu celis ĉefe enmigradon al [[Palestino]] por konstrui tie novan politikan [[ento]]n.

=== Moderna epoko ===
En la fino de la [[19-a jarcento]] en [[Ĥibat Cion|Ĥoveve Cion]] (Cionista Movado) nome la unua tia societo en Varsovio partoprenis [[L. L. Zamenhof]]. La movado fondis unuajn dekomencajn koloniojn en Palestino. En [[1897]] Kongreso de Cionistoj en [[Bazelo]] ([[Svislando]]) sub prezidanteco de D-ro [[Theodor Herzl]] akceptis „Bazelan Programon“ (La Cionismo celas la formadon de publike garantiita hejmo por la Juda popolo en Palestino). En [[1909]] tiukadre okazis la fondo de [[Tel-Avivo]] (oni povis vidi sur tiu loko ĝis tiam nenion krom [[sabloduno]]j). Post la [[Unua mondmilito]] Palestino ĉesis esti provinco de Turkio kaj venis sub la [[protektorato]]n de Britio. Fakte la [[2-an de novembro]] [[1917]] la [[Balfour-deklaro|Balfoura Deklaro]] (fakte simpla letero de eksterafera ministro [[Arthur James Balfour|Balfour]] al lordo [[Lionel Walter Rothschild|Rothschild]], barono Rothschild la 2-a) asertis la jenon: La registaro de Lia Reĝa Moŝto rigardas kun favoro la fondon de Nacia Hejmo por la Hebrea Popolo en Palestino, kaj faros sian eblon por faciligi la atingon de tiu ĉi celo, kun klaresprimita kompreno, ke nenio estos farata, kio povus malutili al la ekzistantaj civilaj kaj religiaj rajtoj de la ne-hebreaj komunumoj en Palestino aŭ al la rajtoj kaj politika leĝostato, kiujn la Hebreoj ĝuas en iu alia lando. Tio unuaflanke estis komprenita kiel promeso de kreado de aparta juda ŝtato, dum aliflanke oni komprenis nur la promeson faciligi la setladon de judoj en la teritorio.

En [[aprilo]] [[1921]] „Keren Hajesod“ (Fundamenta Kaso de Palestino) organizaĵo de hebreoj en la tuta mondo kolektis 2 milionojn da pundoj. Samtempe ekzistis alia financa organizo, Hebrea Nacia Kaso, kies tasko estis aĉeti bienojn, sur kiuj la [[kolonio]]j ([[moŝavao]]) formiĝu. Per la helpo de tiuj ĉi du kasoj dum du jaroj 18 kolonioj estis formitaj. La [[Valo de Jizre'el|Valo de Jesreel]], bone konata en la Biblia historio, estis tiutempe dense loĝata de pli ol 80 judaj kolonioj (kune kun la antaŭmilitaj, malnova [[Jiŝuv]] en la kvar sanktaj urboj), kvankam antaŭ kelkaj jaroj tiu ĉi valo estis tute malplena kaj neprilaborata. La [[30-an de junio]] [[1922]] la [[Kongreso de Usono]] unuvoĉe akceptis la Lodge–Fish rezolucion konforman al la judfavora kompreno de la Balfoura Deklaro. La [[24-an de julio]] [[1922]] la [[Ligo de Nacioj]] konfirmis la aserton de la Balfoura Deklaro cedante mandaton por Palestino al [[Granda Britujo]].

Organizaĵo Ĥalucim de junularaj pioniroj komencis entrepreni iniciatojn por konstrui la landon. Preskaŭ ĉie, kie la Pioniroj komencis laboron, ili trovis [[marĉo]]jn kaj rokarojn, kiuj estis konsiderataj ne kultureblaj de multaj antaŭmilitaj esplorantoj. <!--Oni tiel skribis pri ili: „Sed jen ili venis, kaj metis en la teron tiel arde amatan la tutan amon, la tutan entuziasmon, kiu povas plenigi junajn korojn, por trahaki rokojn, sekigi la marĉojn kaj planti arbojn kaj legomojn en tiaj lokoj, kie dum jarmiloj eĉ herbeto ne kreskis.“POR PLUTENI TIUN CITAJXON NECESAS LA REFERENCO: de kie gxi venas?--> En [[1925]] en Palestino vivis 600 mil homoj, el ili 150 mil judoj. [[Tel-Avivo|Tel Aviv]] havis 30 mil loĝantojn, pli ol mil domojn, plurajn [[fabriko]]jn, elektran lumon. Laborista Banko posedis kapitalon de 60 mil pundoj. Rutenberg Elektriga Kompanio provizis Tel-Avivon kaj [[Ĥajfo]]n per [[elektro]] kaj planis elektrizi la tutan landon utiligante akvenergion de [[rivero Jordano]]. Cionisma Medicina Organizaĵo „Hadassa“ sukcese batalis kontraŭ [[malario]] kaj [[trakomo]] de okuloj. En [[aprilo]] de [[1925]] en [[Jerusalemo]] malfermiĝis la [[Hebrea Universitato de Jerusalemo|Hebrea Universitato]] je ĉeesto de pli ol 10 mil judoj de ĉiuj landoj. Dum la [[Dua Mondmilito]] la tuta areo kiel kontrolita de [[Unuiĝinta Reĝlando]] estis zono de batalkampo.

=== Vojo al sendependigo ===
{{Ĉefartikolo|Israel–Palestina konflikto}}
[[Dosiero:Arab volunteers.jpg|eta|maldekstre|250px|Arabaj volontuloj en Palestino, 1947.]]
En novembro [[1947]] [[Unuiĝintaj Nacioj]] decidis dividi la ĝistiaman teritorion de Palestino en du duonojn: nome la araba ŝtato ĉe la rivero [[Jordano]] kaj la [[juda ŝtato]] kun 56 % de la teritorio. La judaj gvidantoj akceptis la decidon. La gvidantoj de la lokaj araboj rifuzis akcepti ĝin kaj la saman tagon komencis ataki la judan loĝantaron. Komenciĝis [[Enlanda Milito dum la Mandato Palestino|milito inter la lokaj judoj kaj la lokaj araboj]]. En majo [[1948]] oni proklamis en Tel-Avivo la [[Deklaro de sendependo de Israelo|fondon de la juda ŝtato Israelo]]. La saman tagon kelkaj arabaj najbaraj ŝtatoj (Egiptio, Jordanio, [[Sirio]] ktp) ekatakis Israelon kaj tiam plilarĝiĝis la konflikto al la [[Arab-israela milito de 1948|araba-israela milito]], la unua milito en serio de militoj inter Israelo kaj ĝia najbaraj arabaj landoj. En marto [[1949]] finiĝis la milito per venko de la [[israela armeo]]. Unu el ĝiaj ĉefaj rezultoj estis, ke centmiloj da lokaj araboj („Palestinanoj“) forlasis siajn hejmojn kaj ekloĝis en aliaj partoj de Palestino aŭ en la najbaraj arabaj landoj („Palestinaj rifuĝintoj“). Parto de ili mem forlasis/forfuĝis dum la milito, dum alia parto estis forpelita de la israelaj soldatoj dum la bataloj.
Alia grava rezulto: ne fondiĝis la araba ŝtato de la lokaj palestinanoj. Ĝiaj planitaj teritorioj estis regataj de tiam parte fare de Israelo kaj parte fare de Jordanio ([[Cisjordanio]]), inklude la disdividon de Jerusalemo inter Israelo, ĉe la okcidento, kaj Jordanio, ĉe la [[Orienta Jerusalemo|oriento]], inkluzive de la [[Malnova Urbo (Jerusalemo)|malnova urbo]]. El [[1948]] ĝis [[1952]] estis [[Ĥajim Vajzman]] la unua israela prezidento. El [[1949]] ĝis [[1953]] estis [[David Ben-Gurion]] la unua israela ĉefministro (vidu artikolon [[Ĉefministroj de Israelo]]). En [[1949]] okazis la akcepto de Israelo kiel membro de [[Unuiĝintaj Nacioj]].

En [[1956]], samtempe kun la [[sueza krizo]], okazis la Sinaja kampanjo. En [[1967]] pro la [[Sestaga Milito]] Israelo ricevis kontrolon [[Orienta Jerusalemo|Orientan Jerusalemon]], [[Cisjordanio]]n de Jordanio, la [[Gaza Sektoro|sektoron de Gaza]], la duoninsulon de [[Sinajo]] de Egiptio kaj la [[Golanaj Altaĵoj]] de Sirio. La milito komenciĝis kiam la egiptaj kaj siriaj armeoj grandpotence alproksimiĝis la israelajn limojn minacante konkeri ĝin pro kio la israela armeo ekatakis la unua. En [[1973]] okazis la [[Milito de Jom Kippur]] kontraŭ [[Sirio]] kaj [[Egiptio]]. En [[1978]] oni komencis la negocojn al la [[Interkonsento de Camp-David|interkonsenton de Camp David]], la unuan [[packontrakto]]n kun araba lando, per kiuj Israelo redonis [[Sinajo]]n al Egiptio.

En [[1982]] okazis militoperaco nomita de Israelo ''Paco al Galileo'', kio rezultis en la [[Libana milito de 1982]], nome invado fare de Israelo en Libanon, detruo de palestinanaj militbazoj en suda [[Libano]] kaj komenco de Israela okupacio de suda Libano ĝis la retiriĝo en 2000. Israelo plutenis la [[Israele okupataj teritorioj|disputitajn teritoriojn]], kaj kvankam en [[1994]] oni kreis ĝermon de araba regiono, nome [[Palestina Aŭtonomio]] en [[Gazaa Sektoro]] kaj [[Cisjordanio]], pluis la konfliktoj inter la ŝtato Israelo kaj la palestinaj loĝantoj kontraŭisraelaj, dum Israelo konstruis [[Cisjordania Murego|apartisman muregon]] ene de Cisjordanio kaj plimultigis [[Israelaj setlejoj|israelajn setlejojn]] en tiu teritorio.

== Geografio ==
{{Ĉefartikolo|Geografio de Israelo}}
[[Dosiero:JordanRiver en.svg|eta|dekstre|250px|La rivero Jordano estas la celita orienta limo de Israelo.]]
En Israelo distingiĝas tri regionoj de Okcidento al Oriento, nome la jenaj:
* la ebenaĵo ĉe la mediteranea marbordo,
* la centra montoĉeno kaj la
* [[Jordana Rift-Valo|Jordana Valo]].
Al ĉi tiuj tri regionoj, oni devas aldoni tiun de la [[dezerto Negevo]], lokita sude de Israelo. La aridaj regionoj okupas pli ol duonon de la teritorio de Israelo. Kvankam granda parto de tiu teritorio estas senhoma, en la valoj abundas la iridojn, kaj ankaŭ la arboj kiel [[pino]]j, [[eŭkalipto]]j, [[olivujo]]j kaj [[akacio]]j.

Israelo estas en la zono de [[Levantenio]] de la mondoregiono konata kiel [[Fekunda duonluno]] de [[Azio]]. La lando estas en la [[Orienta Mediteraneo|orienta pinto]] de la [[Mediteranea Maro]], limigita de [[Libano]] norde, [[Sirio]] nordoriente, [[Jordanio]] kaj [[Cisjordanio]] oriente, kaj [[Egiptio]] kaj la [[Gaza Zono]] sudokcidente. Ĝi kuŝas inter latitudoj 29° kaj 34° N, kaj longitudoj 34° kaj 36° E (Or).

La suverena teritorio de Israelo (laŭ la limigaj linioj de la [[Rodoso|rodosaj]] Interkonsentoj por [[Batalhalto]] de [[1949]] kaj ekskludante ĉiujn teritoriojn konkeritajn de Israelo dum la [[Sestaga Milito]] de [[1967]]) estas proksimume 20 770&nbsp;km² de surfaco, el kio du procento estas akvo.<ref name="cia">[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html "Israel".] {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20181225080845/https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/geos/is.html%20 |date=2018-12-25 }} The World Factbook. Central Intelligence Agency. Alirita la 16an de novembro 2020.</ref> Tamen Israelo estas tiom mallarĝa (100&nbsp;km je la plej larĝa punkto, kompare kun 500&nbsp;km el nordo al sudo) ke la [[ekonomia ekskluda zono]] en la Mediteraneo estas duoble pli granda ol la terareo de la lando.<ref>{{cite news |url=http://www.haaretz.com/print-edition/news/israel-navy-to-devote-majority-of-missile-boats-to-secure-offshore-drilling-rafts-1.406203 |title=Israel Navy to devote majority of missile boats to secure offshore drilling rafts |first=Gili |last=Cohen |date=9a de Januaro 2012 |newspaper=Haaretz}}</ref> La totala areo sub la "[[de facto]]" juro de Israelo, inkludante la zonon de [[Orienta Jerusalemo]] kaj la areon de la [[Golanaj Altaĵoj]], estas 22 072&nbsp;km² ampleksa,<ref>{{cite web |url=http://www.cbs.gov.il/reader/shnaton/templ_shnaton_e.html?num_tab=st01_01&CYear=2012 |title=Area of Districts, Sub-Districts, Natural Regions and Lakes |date=11a de Septembro 2012 |publisher=Israel Central Bureau of Statistics |accessdate=13a de Junio 2013}}</ref> kaj la totala areo sub "[[de facto]]" kontrolo de Israelo, inklude la milit-kontrolita kaj nur parte [[Palestina aŭtonomio|Palestin-regata]] teritorio de la [[Cisjordanio|Okcidenta Riverbordo]], estas 27 799&nbsp;km² ampleksa.<ref name="loc-geo">{{cite journal |url=http://lcweb2.loc.gov/frd/cs/iltoc.html |date=7a de Majo 2009 |title=Israel (Geography) |journal=Country Studies |accessdate=12a de Februaro 2010 }}</ref>
[[Dosiero:Southern District in Israel.svg|eta|dekstra|150px|La [[Suda distrikto de Israelo]], kiu inkludas sude la dezerton [[Negevo]] kaj en ties suda pinto aliron al la [[Akaba Golfo]] kaj al la [[Ruĝa Maro]].]]

Spite sian malgrandan grandon, Israelo estas hejmo de vario de geografiaj trajtoj, el la [[Dezerto Negevo]] en la sudo al la interna fekunda [[Valo de Jizre'el]], la montaroj de [[Galileo]], [[Karmel (montaro)|Karmelo]] kaj al la [[Golanaj Altaĵoj|Golano]] en la nordo. La Israela [[Marborda ebenaĵo|Marborda Ebenaĵo]] laŭ la bordoj de la Mediteranea Maro estas hejmo de plej el la landa loĝantaro.<ref>{{cite web |url=http://goisrael.com/Tourism_Eng/Tourist%20Information/Discover%20Israel/Geographic%20Regions/pages/The%20coastal%20plain.aspx |title=The Coastal Plain |publisher=Israel Ministry of Tourism |access-date=6a de Januaro 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170107171405/http://goisrael.com/Tourism_Eng/Tourist%20Information/Discover%20Israel/Geographic%20Regions/pages/The%20coastal%20plain.aspx |archive-date=7a de Januaro 2017 |url-status=dead |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-11 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20170107171405/http://goisrael.com/Tourism_Eng/Tourist%20Information/Discover%20Israel/Geographic%20Regions/pages/The%20coastal%20plain.aspx |arkivdato=2017-01-07 }}</ref> Oriente de la centraj altaj teroj estas la [[Jordana Valo]], kiu formas malgrandan apartan parton de la 6 500&nbsp;km longa [[Grand-Rifta Valo]]. La [[Jordana rivero]] fluas laŭlonge de la Jordana Valo, el la [[Monto Hermon]] tra la [[Hulaha Valo]] kaj la [[Maro de Galileo]] ĝis la [[Morta Maro]], nome la plej malalta punkto de la surfaco de la [[Tero]].<ref>{{Cite book |url=https://archive.org/details/livingwatersmyth0000krei |publisher=Israel Ministry of Foreign Affairs |accessdate=20a de Julio 2007 |year=1999 |title=The Living Dead Sea |isbn=978-0-8264-0406-0 |url-access=registration }}</ref> Pli sude estas la [[Arabaha Valo]], kiu finas en la [[Akaba Golfo]], kiu estas parto de la [[Ruĝa Maro]]. Unika de Israelo kaj de la [[Sinajo|Sinaja Duoninsulo]] estas la "maĥteŝ", aŭ tipaj [[Erozio|eroziejoj]].<ref>{{cite book |url=https://whc.unesco.org/en/tentativelists/1486/ |publisher=UNESCO |title=Makhteshim Country |accessdate=19a de Septembro 2007 |isbn=978-954-642-135-7 |year=2001 }}</ref> La plej granda "maĥteŝ" en la mondo estas la [[Maĥteŝ Ramon]] en Negevo,<ref>Jacobs 1998 [https://books.google.com/books?id=TRc9ea_CKOUC&pg=PA284 284]. "The extraordinary Makhtesh Ramon&nbsp;– the largest natural crater in the world&nbsp;..." {{Cite book|url=https://archive.org/details/israelpalestinia00jaco |title=Israel and the Palestinian Territories |accessdate=24a de Februaro 2016 |isbn=978-1-85828-248-0 |last1=Jacobs |first1=Daniel |last2=Eber |first2=Shirley |last3=Silvani |first3=Francesca |last4=(Firm) |first4=Rough Guides |year=1998 |page= }}</ref> kiu estas 40 por 8&nbsp;km ampleksa.<ref>{{cite encyclopedia |url=https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/vie/Ramon.html |encyclopedia=Jewish Virtual Library |title=Makhtesh Ramon |accessdate=12a de Februaro 2010 }}</ref> Israela informo pri la media statuso de la [[Mediteranea Baseno]] asertas, ke Israelo havas la plej grandan nombron de plantospecioj por kvadrata metro el ĉiuj landoj de la baseno.<ref name=rinat>{{cite news |last=Rinat |first=Zafrir |title=More endangered than rain forests? |newspaper=Haaretz |location=Tel Aviv |accessdate=20a de Marto 2012 |date=29a de Majo 2008 |url=http://www.haaretz.com/print-edition/features/more-endangered-than-rain-forests-1.246839}}</ref>

=== Klimato ===
Lokita inter la [[dezerto]]j de Afriko kaj Azio de unu parto, kaj de la Mediteranea, varma kaj humida maro de la alia, Israelo troviĝas en [[vojkruciĝo]] de klimataj influoj, kiuj permesas distingi ĝis kvardek [[Mikroklimato|malsamajn tipojn de klimato]] en tiel reduktita surfaco.

La temperatura reĝimo varias notinde depende de la alteco, speciale en vintro: de la okcidento al la oriento la klimato transiĝas de tipe [[Mediteranea klimato|mediteranea]] al [[Kontinenta klimato|kontinenta]]. La montaj regionoj kutimas esti ventosuferaj kaj tre malvarmaj, kelkfoje kun neĝofaloj. La pinto de la [[monto Hermono]] estas kovrita de [[neĝo]] dum la plej granda parto de la jaro, kaj Jerusalemo ĝenerale ricevas almenaŭ unu neĝofalon ĉiujare.

La klimato de Israelo estas karakterizita de varmaj someroj kaj mildaj vintroj. Pluvokvanto varias signife trans la lando kaj de jaro al jaro.

=== Naturo ===
[[Dosiero:Hoopoe with insect.jpg|eta|maldekstre|La [[Upupo]] – nome [[Simbolaj bestoj de ŝtatoj|nacia birdo]] de Israelo<ref>[https://www.pri.org/stories/2013-09-29/12-countries-have-cooler-national-animals-united-states 12 countries that have cooler national animals than the United States] alirita en 22a de januaro 2020, ĉe Public Radio International.</ref>|alt=]]
La faŭno kaj flaŭro de Israelo enhavas tre varian aron de plantoj kaj animaloj pro la loko de la lando inter [[Tropikoj|tropikaj]] kaj moderklimataj zonoj, borde kun [[Mediteraneo]] okcidente kaj kun [[Arida klimato|dezertaj zonoj]] oriente kaj sude.<ref> ''Israel Journal of Zoology''. 49-50. Cornell University. Weizmann Science Press of Israel. 2003. </ref> Unu de la trajtoj de la regiono kiu plej multe helpas la diversecon de birdospecioj estas ties funkciado kiel ripozejo de la [[migrobirdo]]j en ilia migrado inter la nordo de Eŭrazio kaj [[Orienta Afriko]] kaj la Nordo kaj [[Centra Azio]], kaj revene, en la nura migrovojo de Mediteraneo kiu ne postulas flugadon super maro. Multaj birdospecioj nestumas en zonoj kiel ĉe la marĉaj areoj de la [[Hula Valo]]. Sed aliflanke, multaj aliaj historiaj specioj de la regiono, kiel la [[Bruna urso|siria bruna urso]] kaj la [[Araba struto|siria struto]], jam estas [[formortinta]]j en Israelo pro la [[habitatodetruo]]<ref>[https://www.iucnredlist.org/en «The IUCN Red List of Threatened Species».] ''IUCN Red List of Threatened Species''. Konsultita la 13an de februaro 2020. </ref> kaj la [[ĉasado]].<ref>[https://nnhc.huji.ac.il/birds/?p=106&lang=en «The Ostriches of the Middle-East | Birds Collection» (en angla)]. Konsultita la 13an de februaro 2020. </ref>

Spite la relativan malgrandon de la lando, Israelo enhavas grandan varion de cento da mamuloj.<ref> Menache, Susan (2002). [https://books.google.de/books/about/The_Mammals_of_Israel.html?id=x8xFAAAAYAAJ&source=kp_book_description&redir_esc=y ''The Mammals of Israel'' (en angla).] Gefen Pub. ISBN 978-965-229-278-0. Konsultita la 18an de januaro 2020. </ref> Tiu diverseco rilatas ĉefe al ties aparta loko inter diversaj klimataj kaj [[Biogeografio|biogeografiaj zonoj]]. Por multaj specioj tiu lando estas zono lima de habitato: la teritorioj de  [[Palearkto|palearktaj specioj]] finiĝas en la dezertaj zonoj de la lando, dum la teritorioj de specioj indiĝenaj de la dezertoj de Afriko finiĝas en la mediteraneaj marbordoj. La plimulto de mamuloj de Israelo estas palearktaj, el kiuj deckono estas [[endemio]]j de la mondoregiono.

[[Dosiero:Reem-Lavan001.jpg|thumb|dekstre|[[Arabia orikso]] en la natura rezervejo Jotvata.]]
Eble la plej abunda speciaro de mamuloj en Israelo estas la [[vesperto]]j, kiuj, havante 33 speciojn, el kiuj la plejmulto estas [[insektomanĝanto]]j, estas troveblaj en diferencaj habitatoj tra la tuta lando. Tiu abundo kondukis al multaj lokaj esploroj pri tiuj animaloj kaj specife pri ties komunikado kaj flugado.<ref>[https://www.enlacejudio.com/2017/01/10/decodifican-en-israel-lenguaje-los-murcielagos-se-dicen/ «Decodifican en Israel el lenguaje de los murciélagos».] Enlace Judío. 10a de januaro 2017. Konsultita la 28an de aprilo 2020. </ref>

Ĉiuokaze eble la [[gazelo]] estas tamen la plej simbola mamulo de la lando, kun populacioj el la [[Golanaj Altaĵoj]] norde ĝis la dezerto [[Negev]] sude, kaj la [[Morta Maro]] oriente. Totale temas pri tri specioj de gazelo kaj kelkaj subespecioj, el kiuj kelkaj estas kunhavataj kun Palestino kaj Jordanio, kaj ankaŭ kelkaj estas minacataj pro loka formorto en naturo.

== Politiko ==
[[Dosiero:Knesset in Jerusalem Israel.jpg|300px|maldekstra|eta|La ''[[Kneset]]'', la parlamento de Israelo.]]
Israelo estas [[parlamenta demokratio]] kun sistemo de multaj partioj kaj [[Disigo de povoj|disigo de povoj]] kun [[universala voĉdonado]]. 

La politikan sistemon de Israelo estas formita el la [[Leĝofara povo|leĝfara povo]], la [[plenuma povo]] kaj la [[justica povo]]. Ĝiaj plej gravaj institucioj estas la ''[[Prezidanto de Israelo|prezidanto]]'', kiu estas la estro de la ŝtato, la ''[[Kneset]]'', kiu estas la [[parlamento]] de la lando kun 120 membroj, la ĉefministro kaj lia/ŝia kabineto, kiu formas la ''registaron'', kaj la justica sistemo, kies plej alta tribunalo estas la [[Supera Kortumo de Israelo]], laŭleĝe sendependa de la registaro. 

En lando kun tiom komplika situacio en la internacia konsidero kaj speciale kun proksimaj landoj kaj aliaj potencoj, ludas gravan rolon la [[Ministerio de Eksteraj Aferoj de Israelo|Ministerio de Eksteraj Aferoj]].

=== Administra divido ===
Israelo estas dividita en ses [[distriktoj de Israelo|distriktojn]]:
* [[Suda distrikto de Israelo|suda]]
* [[Centra distrikto de Israelo|centra]]
* [[Norda distrikto de Israelo|norda]]
* [[Distrikto Jerusalemo|Jerusalemo]]
* [[Distrikto Tel-Avivo|Tel-Avivo]]
* [[Distrikto Ĥajfo|Ĥajfo]]

La plej grandaj urboj de Israelo estas Jerusalemo (504 mil), [[Tel-Avivo]] (321 mil) kaj [[Ĥajfo]] (223 mil).

=== Konfliktoj ===
{{Ĉefartikolo|Arab–Israela konflikto}}
[[Dosiero:6dayswar1.jpg|dekstra|eta|250px|Oficiroj de la Israela Aerarmeo apud detruita egipta aviadilo dum la [[Sestaga milito]] de junio de [[1967]].]]
Israelo estas malgranda lando je la orienta bordo de la [[Mediteraneo]]. La moderna lando formiĝis je la [[14-a de majo]], [[1948]], kiel patrujo por la [[judoj]] el la tuta mondo. Je [[1947]] [[UNO]] voĉdonis fini la [[Britio|britian]] regadon de [[Palestino]], kaj decidis dividi la regionon en du partojn, Israelo unuflanke kaj ŝtato araba aliflanke. Alvenis multaj da enmigrintoj de [[Eŭropo]], [[Azio]], [[Afriko]] kaj [[Ameriko]] al Israelo. Dum la [[Sestaga milito]] de junio de [[1967]], la israelanoj pliigis multe la amplekson de sia teritorio, kaj ekregis sur orienta [[Jerusalemo]], kiu poste estis aneksita kaj deklarita kiel parto de la unuigita ĉefurbo.

Estis kaj estas multaj konfliktoj inter la [[palestinanoj]] kaj la judoj pri la regado kaj admnistracio de la [[Gazaa Sektoro|Gazaa sektoro]], la Okcidenta Bordo ([[Cisjordanio]]) kaj precipe pri la plurkultura urbo [[Jerusalemo]], kaj pri la kreo de la ŝtato de Israelo mem. Ankaŭ la Golana Montaro, kiu apartenis al [[Sirio]], estis post milito okupaciita de Israelo. Dum jardekoj [[Unuiĝintaj Nacioj]] kontraŭis la agadon de la israela ŝtato, kiu neniam akceptis ties rezoluciojn.

La plej danĝera sia kontraŭulo en la regiono Israelo konsideras [[Irano]]n (nek araba nek najbara), kiun ĝi ofte akuzas pri subtenado de kontraŭisraela terorismo kaj strebo krei nuklean armilon, dum Israelo delonge havas tion. Pro tiuj klopodoj estis starigitaj internaciaj sankcioj kontraŭ Irano, kiuj funkcias dum jardekoj. En [[januaro 2020]] Israelo asertis, ke fine de 2020 Irano havos pliriĉigitan [[uranio]]n en kvanto [[:n:Israelo avertas ke antaŭ la jarfino Irano kapablos fari la unuan atombombon|sufiĉa por konstrui atombombon]]. La israela ĉefministro [[Benjamin Netanjahu]] ofte diris, ke Israelo ne permesos al Irano fariĝi nuklea potenco.

En 2020 tri arabaj landoj anoncis normaligon de rilatoj kun Israelo: nome [[:n:Historia interkonsento inter Israelo kaj la Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj|Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj]], [[:n:Israelo kaj Barejno interkonsentis normaligi rilatojn|Barejno]] kaj [[:n:Sudano normaligos rilatojn kun Israelo|Sudano]].

Ekde la fino de [[2023]] la plej grava konflikto rilatas al la [[Gazaa Sektoro|Gazaa sektoro]], de kie eliris atako fare de [[Hamas]] kontraŭ israela teritorio, kiu rezultis en centoj da mortintoj kaj pli ol cent kaptitoj, kiuj estis metitaj ostaĝe en kaŝejoj de la sektoro. Kiel reprezalio kaj serĉe de la ostaĝoj, la israela armeo entreprenis atakon kontraŭ la sektoro, bombardadis, invadis, detruegis la urbojn, loĝejojn kaj instalaĵojn, inter kiuj lernejoj, hospitaloj, bazaroj ktp. Je la 29a de Junio 2024, mortintaj palestinanoj estis 37 834.<ref>[https://www.aljazeera.com/news/liveblog/2024/6/27/israel-war-on-gaza-live-children-buried-as-us-to-support-israel-build-up?update=3007434 "Gaza's death toll rises".] [[Al Jazeera]]. 29a de Junio 2024. </ref>

=== Ekspansiismo ===
==== Sestaga milito ====
{{Ĉefartikolo|Sestaga milito}}
[[Dosiero:Zones A and B in the occupied palestinian territories.svg|300|eta|maldekstre|Administra divido de Cisjordanio laŭ interkonsento "Oslo 2". Fakte la nuraj teritorioj sub teoria palestina administracio estas tiuj markitaj ruĝe, dum la cetero estas fakte okupaciita de Israelo, kies armeanoj kutime eniras kaj agadas eĉ en la ruĝe markitaj teritorioj.]]
Dum la [[Sestaga milito]] de 1967, Israelo konkeris Cisjordanion el [[Jordanio]], konkeris la sektoron de Gazao kaj la [[Sinajo|duoninsulon Sinajan]] el Egiptio, kaj la [[Golanaj Altaĵoj|Golanajn Altaĵojn]] el Sirio, kaj metis tiujn teritoriojn sub [[Okupado|milita okupacio]]. Israelo kaj la [[Palestiniaj teritorioj|palestinaj teritorioj]] reokupis tiam la areon limigitan per la landlimoj de la iama [[Mandato de la Ligo de Nacioj|Palestino sub brita mandato]]. Egiptio rezignis pri eblaj reklamoj pri la Sektoro de Gazao pere de la pac-traktato egipt-israela de [[1979]]. En 1988, ankaŭ Jordanio rezignis pri eblaj reklamoj por Cisjordanio,<ref> Kifner, John (1a de aŭgusto 1988). [https://www.nytimes.com/1988/08/01/world/hussein-surrenders-claims-west-bank-plo-us-peace-plan-jeopardy-internal-tensions.html «HUSSEIN SURRENDERS CLAIMS ON WEST BANK TO THE P.L.O.; U.S. PEACE PLAN IN JEOPARDY; Internal Tensions»] (en angla). [[New York Times]]. Konsultita la 11an de novembro 2017. </ref> interkonsento kiu formaliĝis en la pactraktato israel-jordana de 1994.

La nomita Verda Linio konstituas la landlimon disputatan de Israelo kontraŭ la teritorioj de Palestino. Tuj post la [[Sestaga milito]] de 1967, Israelo etendis la limojn de la municipo Jerusalemo kaj ekaplikis siajn leĝojn, sian jurisdikcion kaj sian administracion al [[Orienta Jerusalemo]] kaj eĉ al la apudaj zonoj. En 1980, la parlamenta [[Knesset]] aprobis la [[Jerusalema Leĝo|Jerusaleman Leĝon]] kaj deklaris, ke Jerusalemo estas la ĉefurbo «kompleta kaj unuigita» de Israelo. La israela registaro proponis la israelan ŝtatanecon al la palestinaj loĝantoj. Tiu plimulte malakceptis tion kaj estas konsiderataj kiel permanentaj loĝantoj kongrue kun la israela juro. Laŭ la israela organizaĵo por la homaj rajtoj Hamoked kiu aliris al dokumentoj de la israela ministerio pri internaj aferoj pere de la ''Freedom of Information Act'' (Leĝo por la Informlibereco), se tiuj palestinoj loĝas eksterlande sep jarojn, aŭ ricevas ŝtatanecon aŭ lograjton en alia lando, perdas sian israelan lograjton.<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/8390717.stm «Surge in East Jerusalem Palestinians losing residency»] (en angla). [[BBC]] News. 2a de decembro 2009. Konsultita la 11an de novembro 2017. </ref><ref> Korman, Sharon (2005). ''The right to conquest: the acquisition of territory by force in international law and practice''. Usono: Oxford University Press US. p. 250–260. ISBN 978-0-19-828007-1. </ref>

La planitan aneksadon de Orienta Jerusalemo kondamnis la [[Konsilio pri Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj]] kiel «rompo de la internacia juro» kaj oni deklaris ĝin «sen leĝa efiko» (''null and void'') pere de la Rezolucio 478a de la Konsilio pri Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj. Ĝin ne agnoskas la [[internacia komunumo]] pro kio dukomence neniu ŝtato havis ambasadon en Jerusalemo, sed en [[Telavivo]]. Ĉiuokaze instaliĝis multaj konsulejoj en Jerusalemo, el kiuj iom post iom kelkaj iĝis ambasadejoj, kiel apogo al aŭ akcepto de la israela politiko.<ref>[https://www.science.co.il/Embassies.php «Tourism : Embassies and Consulates in Israel»] (en angla). Israel Science and Technology Directory. Konsultita la 11an de novembro 2017. </ref><ref> Briney, Amanda (3a de marto 2017). [https://www.thoughtco.com/embassy-and-consulate-overview-1435412 «Embassy and Consulate - An Overview»] (en angla). ThoughtCo. Konsultita la 11an de novembro 2017. </ref>

==== Okupacioj kaj negocadoj en la 21-a jarcento ====
[[Dosiero:Israel Blank Map (de facto borders).png|eta|305x305px|Malhelverde estas la teritorioj kiuj praktike okupas Israelo, dum helverde estas la teritorioj teorie administraciataj de Palestino, sed praktike same kontrolataj de Israelo.]]
La landlimoj de la [[Ŝtato Palestino]] kun Israelo dependas de la negocado kadre de la pacprocezo israel-palestina. En 2006 la tiam ĉefministro [[Ehud Olmert]] deklaris, ke la [[Cisjordania Murego|israela bariero de Cisjordanio]] – kiu ĉirkaŭas preskaŭ ĉiuj [[Israelaj setlejoj|judajn setlejojn]], tri gravajn urbojn, same kiel kelkajn malgrandajn palestinajn setlejojn por inkludi ilin en israela teritorio — povus esti la bazo de estonta israela kandlimo.<ref> Myre, Greg (10a de marto 2006). [https://www.nytimes.com/2006/03/10/world/middleeast/olmert-outlines-plans-for-israels-borders.html «Olmert Outlines Plans for Israel's Borders»] (en angla). [[New York Times]]. Konsultita la 11an de novembro 2017. </ref> En 2014, la israela ministro pri eksteraj aferoj nome [[Avigdor Lieberman]] ripetis sian planon de 2004 kiu proponis translokigi la landliman regionon konata kiel Triangulo (ĉe nordokcidenta Cisjordanio kun araba loĝantaro) al Palestino, interŝanĝe por la blokoj de judaj setlejoj truditaj trans la limo kun Cisjordanio. La proponon malakceptis kaj la israela ĉefministro [[Benjamin Netanyahu]] kaj la palestina prezidanto [[Maĥmud Abbas]].<ref> Winer, Stuart (8a de januaro 2014). [https://www.timesofisrael.com/liberman-defends-his-population-transfer-plan/ «Liberman defends his population transfer plan»] (en angla). The Times of Israel. Konsultita la 11an de novembro 2017. </ref>

==== Israela projekto aneksadi parton de Cisjordanio ====
La sinteno de la Ŝtato Palestino pri siaj landlimoj estas apogita de la Araba Paciniciato (''Arab Peace Initiative'') de 2002 kiu proponas, ke Israel revenu al la «limoj de 1967». Dume, Israelo deziras aneksadi la [[Israelaj setlejoj|judajn setlejojn]] de Cisjordanio kaj konservi [[Orienta Jerusalemo|Orientan Jerusalemon]], dum iliaj limoj Gaza-Israelo plifiksigis ekde la Pacfara Pintokunveno de Camp David (2000), kaj aparte post la [[Retiro de Israelo el Gazao]] (2005). Post la israela ĝenerala balotado de [[2019]] kaj la formado de nova registaro de [[Benjamin Netanyahu]] post interkonsento kun [[Benny Gantz]], ambaŭ reasertis sian intencon etendi la israelan suveranecon ne nur ĉe la judaj setlejoj de Cisjordanio (kolektive alinomitaj fare de Israelo kiel Judeo kaj Samario) sed ankaŭ ĉe la [[Jordana valo|valo de la rivero Jordano]], kio gravas por la kontrolo de la [[irigacio]], kaj kio estus la aneksado al Israelo de 30% de la palestina teritorio de Cisjordaniao.<ref> Sanz, Juan Carlos (17a de majo 2020). [https://elpais.com/internacional/2020-05-17/netanyahu-defiende-la-anexion-de-cisjordania-al-presentar-su-nuevo-gobierno.html «Netanyahu defiende la anexión de Cisjordania al presentar su nuevo Gobierno».] [[El País]]. Konsultita la 5an de junio 2020. </ref>

==== Gaza-sektoro kaj milito de 2023-2024 ====
Dum 2008 kaj komenco de 2009 okazis konstantaj atakoj kaj bombardadoj inter Israelo kaj la hegemonia organizaĵo Hamaso el la [[Gaza-sektoro]], kio rezultis en 14 mortoj el kiuj 11 militistoj en Israelo kaj mortoj de pli ol 1 300 palestinanoj, el kiuj la plimulto estis civiluloj, krom la detruo de nombraj konstruaĵoj kaj infrastrukturoj.<ref>[https://www.amnesty.org/en/documents/mde15/015/2009/en/ «Israel/Gaza: Operation "Cast Lead": 22 days of death and destruction».] ''Amnesty International'' (en angla). Konsultita la 8an de oktobro 2021 kaj la 10an de julio 2024. </ref><ref>[https://www.bbc.com/news/world-middle-east-28252155 «Gaza-Israel conflict: Is the fighting over?».] [[BBC]] News. 26a de aŭgusto 2014. Konsultita la 8an de oktobro 2021 kaj la 10an de julio 2024. </ref><ref>[https://elpais.com/internacional/2008/12/29/actualidad/1230505213_850215.html «Ban Ki-moon condena "el exceso de fuerza" israelí en Gaza».] [[El País]]. 29a de decembro 2008. ISSN 1134-6582. Konsultita la 8an de oktobro 2021 kaj la 10an de julio 2024.  </ref>

Krom aliaj konfliktoj kaj bataletoj, denove en 2014, okazis plua interpafado inter Hamaso kaj israela armeo, kio rezultis en la morto de pli ol 70 israelanoj (el kiuj la plejmulto soldatoj), kaj de pli ol 2 300 palestinanoj (el kiuj la plejmulto civiluloj), krom la detruo de miloj da loĝejoj kaj de nombraj infrastrukturoj.<ref>[https://www.theguardian.com/world/2015/mar/27/israel-kills-more-palestinians-2014-than-any-other-year-since-1967 «Israel killed more Palestinians in 2014 than in any other year since 1967».] [[the Guardian]]. 27a de marto 2015. Konsultita la 8an de oktobro 2021 kaj la 10an de julio 2024. </ref><ref> Redacción LA NACION (2a de aŭgusto 2014). [https://www.lanacion.com.ar/el-mundo/las-escalofriantes-cifras-en-gaza-muertos-destruccion-y-economia-en-crisis-nid1715253/ «Las escalofriantes cifras en Gaza: muertos, destrucción y economía en crisis».] La Nación. ISSN 0325-0946. Konsultita la 8an de oktobro 2021 kaj la 10an de julio 2024. </ref>

{{Ĉefartikolo|Atako de Hamaso kontraŭ Israelo|Israela invado de Gazaa sektoro (2023)}}
La 7an de oktobro [[2023]], diversaj [[Paramilitismo|paramilitaj]] palestinaj grupoj estritaj de [[Hamaso]] lanĉis [[Atako de Hamaso kontraŭ Israelo|grandskalan atakon]] kontraŭ ĉelimaj komunumoj de Israelo, kun rezulto de la morto de ĉirkaŭ 1 200 personoj, el kiuj unu triono estis militistoj, kaj la kidnapo de ĉirkaŭ 240 personoj, kaj militistoj kaj civiluloj, kiuj estis portitaj al la interno de la [[Gaza-sektoro]]. Israelo deklaris la [[milita stato|militan staton]], ekbombardadis la Gazaan sektoron, kaj finfine startigis invadon de tiu regiono de [[Palestino]] la 27an de oktobro 2023, kio estis la komenco de la [[Israel-hamasa milito de 2023]].<ref> Leatherby, Lauren (25a de novembro 2023). [https://www.nytimes.com/2023/11/25/world/middleeast/israel-gaza-death-toll.html «Gaza Civilians, Under Israeli Barrage, Are Being Killed at Historic Pace».] [[The New York Times]]. Konsultita la 10an de decembro 2023. </ref> La invado rezultis en [[masakro]] en la [[Gaza-sektoro]], ĉar ĝis julio 2024 estis mortigita pli ol 37 372 personoj, la granda plimulto civiluloj, inter kiuj 15 000 infanoj kaj pli ol 10 000 virinoj, dum pliaj 10 000 personoj estas malaperintaj kaj eble mortintaj sub la ruinoj de la detruitaj konstruaĵoj. Meze de decembro 2023, Israelo estis lanĉinta 29 000 tunojn da bomboj sur Gazaa sektoro, detruante aŭ damaĝante 70 % de la loĝejoj. Fakuloj asertas, ke la skalo kaj ritmo de la detruado en Gazaa estas inter la plej gravaj de la ĵusa tutmonda historio.<ref> Burke, Jason (22a de novembro 2023). [https://www.theguardian.com/world/2023/nov/22/israel-hamas-war-hostages-freed-deal-ceasefire «Israel and Hamas agree deal for release of some hostages and four-day ceasefire».] [[The Guardian]]. ISSN 0261-3077. Konsultita la 10an de februaro 2024. </ref><ref>[https://web.archive.org/web/20231222012633/https://apnews.com/article/israel-gaza-bombs-destruction-death-toll-scope-419488c511f83c85baea22458472a796 «Israel's military campaign in Gaza seen as among the most destructive in recent history, experts say».] AP News. 21a de decembro 2023. Arkivita el originalo la 22an de decembro 2023. Konsultita la 22an de decembro 2023. </ref> Dum la invado, Israelo detruis almenaŭ unu trionon de la loĝejoj de la regiono kaj centojn da kulturaj monumentoj kaj profanis dekojn da tombejoj.<ref> Wintour, Patrick (7a de decembro 2023). [https://www.theguardian.com/world/2023/dec/07/widespread-destruction-in-gaza-puts-concept-of-domicide-in-focus «Widespread destruction in Gaza puts concept of ‘domicide’ in focus».] [[The Guardian]]. ISSN 0261-3077. Konsultita la 10an de februaro 2024. </ref><ref> Saber, Indlieb Farazi. [https://www.aljazeera.com/news/2024/1/14/a-cultural-genocide-which-of-gazas-heritage-sites-have-been-destroyed «A ‘cultural genocide’: Which of Gaza’s heritage sites have been destroyed?».] [[Al Jazeera]]. Konsultita la 10an de februaro 2024. </ref><ref> Diamond, Jeremy (20a de januaro 2024). [https://edition.cnn.com/2024/01/20/middleeast/israel-gaza-cemeteries-desecrated-investigation-intl-cmd/index.html «At least 16 cemeteries in Gaza have been desecrated by Israeli forces, satellite imagery and videos reveal».] [[CNN]]. Konsultita la 10an de februaro 2024. </ref> Siaflanke en Israelo okazis dum tiu duonjaro nombraj protestoj kaj manifestacioj cele al instigo, ke la israela registaro haltigu la militon por rekuperi la kaptitajn israelajn ostaĝojn.

Dum Israelo pluis la militagadon kaj en Gazaa sektoro (ĉefe bombardado) kaj en Cisjordanio (invadoj, atakoj, arestoj, kaj murdoj) nova areo de konflikto disvolviĝis inter norda Israelo kaj suda [[Libano]]. Tie interpafado fare de [[Hizbulaho]] unuflanke kaj la israela armeo aliflanke rezultis en fortega reago israela. Inter la 17-a kaj 18-a de septembro 2024 almenaŭ 37 personoj estis mortigitaj kaj pli ol 3 400 estis vunditaj post miloj da televokiloj, uzitaj de membroj de Hizbulaho eksplodis en Libano kaj Sirio. La 24-an de septembro 2024 okazis atakondo de Israelo kontraŭ sudo kaj oriento da Libano kio okazigis pli ol milon da mortoj, milojn da vunditoj kaj ĉirkaŭ milionon da fuĝintoj ĉefe al Bejruto. La 27-an de septembro 2024 nova atako de Israelo en Bejruto mortigis [[Hassan Nasrallah]], la estro de Hizbulaho. Per tia militagado Israelo klopodas apartigi la libanan loĝantaron disde la ŝijaisma organizo, masakri ĉefe ties estrojn kaj provoki reagon de Irano, ĉefa apoginto de Hizbulaho. Tio sumiĝis al la pli ol 41 500 palestinoj mortintaj en unu militjaro en Gazao.<ref>Juan Antonio Sanz [https://www.publico.es/internacional/israel-descabeza-hizbula-apunta-iran-siguiente-paso-rehacer-mapa-oriente-medio.html#md=modulo-portada-bloque:2col-t4;mm=mobile-big Israel descabeza Hizbulá y apunta a Irán como siguiente paso para rehacer el mapa de Oriente Medio] [[Público]] 29/09/2024 Alirita samtage </ref>

=== Internaciaj konsideroj ===
[[Dosiero:Bethlehem Wall Graffiti - Ich bin ein Berliner.jpg|thumb|maldekstre|Grafitio sur la Cisjordania Murego survoje al [[Bet-Leĥem]] en Cisjordanio diranta "[[Ich bin ein Berliner]]"]]
La [[Internacia Kortumo]] diris en deklaro de 2004 pri la laŭleĝeco de la konstruado de la [[Cisjordania Murego]], ke la teroj kaptitaj de Israelo en la Sestaga Milito, inklude Orientan Jerusalemon, estas okupaciitaj teritorioj, kaj ke la konstruado de la murego ene de okupaciitaj palestinaj teritorioj perfortas la [[internacia juro|internacian juron]].<ref>{{cite news |title=Arabs will ask U.N. to seek razing of Israeli wall |url=http://www.nbcnews.com/id/5400559/ |publisher=NBC News |date=9a de Julio 2004 |access-date=9a de Februaro 2013}}</ref> Plimulto de negocado rilate al la teritorioj okazis sur la bazo de la Rezolucio 242a de la Konsilio pri Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj, kiu emfazas "la neakcepteblecon de la akiro de teritorio pere de milito", kaj alvokas Israelon retiriĝi el okupaciitaj teritorioj por reveni al normaligo de rilatoj kun arabaj ŝtatoj ("Teron kontraŭ paco").<ref>{{cite news |title=Olmert: Willing to trade land for peace |work=Ynetnews |date =16a de Decembro 2006 |url=http://www.ynetnews.com/articles/0,7340,L-3340641,00.html |access-date=26a de Septembro 2007 }}</ref><ref>{{cite news |title=Syria ready to discuss land for peace |newspaper=The Jerusalem Post |date=12a de Junio 2007 |url=http://www.jpost.com/Israel/Article.aspx?id=64667 |access-date=20a de Marto 2012}}</ref><ref>{{cite news |title=Egypt: Israel must accept the land-for-peace formula |newspaper=The Jerusalem Post |date=15a de Marto 2007 |url=http://www.jpost.com/MiddleEast/Article.aspx?id=54876 |access-date=20a de Marto 2012}}</ref> Israelo ricevis kritikojn, ke ĝi engaĝiĝis en sistemaj kaj disvastigitaj malrespektoj kontraŭ la [[homaj rajtoj]] en la [[Palestiniaj teritorioj]] okupaciitaj de Israelo, inkludante la okupacion mem,<ref>{{cite web|title=A/RES/36/147. Report of the Special Committee to Investigate Israeli Practices Affecting the Human Rights of the Population of the Occupied Territories |url=https://www.un.org/documents/ga/res/36/a36r147.htm|access-date=12a de Februaro 2017}}</ref> kaj [[militkrimo]]jn kontraŭ civiluloj.<ref name="tny1">{{cite news |last1=Rudoren |first1=Jodi |last2=Sengupta |first2=Somini |date=22a de Junio 2015 |title=U.N. Report on Gaza Finds Evidence of War Crimes by Israel and by Palestinian Militants |newspaper=The New York Times |url=https://www.nytimes.com/2015/06/23/world/middleeast/israel-gaza-report.html |access-date=12a de Februaro 2017}}</ref><ref>{{cite web |date=23a de Julio 2014 |title=Human Rights Council establishes Independent, International Commission of Inquiry for the Occupied Palestinian Territory |url=https://www.ohchr.org/en/press-releases/2014/07/human-rights-council-establishes-independent-international-commission |access-date=12a de Februaro 2017 |publisher= Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights}}</ref><ref>{{cite news|title=UN condemns Israel's West Bank settlement plans|url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-38740712|publisher=BBC News|access-date=12a de Februaro 2017 |date=25a de Januaro 2017}}</ref><ref>{{cite web |date=22a de Decembro 1987 |title=The Avalon Project: United Nations Security Council Resolution 605 |url=http://avalon.law.yale.edu/20th_century/un605.asp |access-date=12a de Februaro 2017 |website=avalon.law.yale.edu}}</ref> Tiuj akuzoj inkludas malobeojn al la internacia humanitara juro<ref>{{cite web|title=Faced with Israeli denial of access to Occupied Palestinian Territory, UN expert resigns |url=https://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=52935|archive-url=https://web.archive.org/web/20161205095623/http://www.un.org/apps/news/story.asp?NewsID=52935|archive-date=5a de Decembro 2016 |date=4a de Januaro 2016}}</ref> fare de la [[Konsilio pri Homaj Rajtoj ĉe Unuiĝintaj Nacioj|Konsilio pri Homaj Rajtoj de la Unuiĝintaj Nacioj]],<ref>{{cite web|title=Human Rights Council adopts six resolutions and closes its thirty-first regular session |url=http://www.ohchr.org/EN/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=18535&LangID=E |access-date=12a de Februaro 2017}}</ref> La [[Usona Departemento de Ŝtato]] konsideris la informojn pri la gravaj perfortoj kontraŭ la homaj rajtoj de Palestinanoj "kredindaj" kaj ene de Israelo<ref>'Significant human rights issues included credible reports of: unlawful or arbitrary killings; arbitrary detention, often extraterritorial detention of Palestinians from the occupied territories in Israel; restrictions on Palestinians residing in Jerusalem including arbitrary or unlawful interference with privacy, family, and home; substantial interference with the freedom of association; arbitrary or unlawful interference with privacy; harassment of nongovernmental organizations; significant restrictions on freedom of movement within the country; violence against asylum seekers and irregular migrants; violence or threats of violence against national, racial, or ethnic minority groups; and labor rights abuses against foreign workers and Palestinians from the West Bank.' [https://www.state.gov/wp-content/uploads/2022/04/313615_ISRAEL-2021-HUMAN-RIGHTS-REPORT.pdf ''Israel 2021 Human Rights Report,''] [[United States Department of State]] 17a de Aprilo 2021.</ref> kaj en la okupaciitaj teritorioj.<ref>'With respect to Israeli security forces in the West Bank: credible reports of unlawful or arbitrary killings due to unnecessary or disproportionate use of force by Israeli officials; torture or cruel, inhuman, or degrading treatment or punishment by Israeli officials; arbitrary arrest or detention; arbitrary or unlawful interference with privacy; restrictions on free expression and media, including violence, threats of violence, unjustified arrests and prosecutions against journalists, and censorship; restrictions on internet freedom; restrictions on Palestinians residing in Jerusalem, including arbitrary or unlawful interference with privacy, family, and home; substantial interference with the rights of peaceful assembly and freedom of association, including harassment of nongovernmental organizations; and restrictions on freedom of movement and residence.' [https://www.state.gov/reports/2021-country-reports-on-human-rights-practices/israel-west-bank-and-gaza/west-bank-and-gaza/ 2021 ''Country Reports on Human Rights Practices: Israel, West Bank and Gaza,''] [[United States Department of State]] 12a de Aprilo 2022</ref> [[Amnesty International]] kaj aliaj NRO-oj dokumentis arbitrajn amasarestojn, torturon, eksterleĝajn mortigojn, sistemajn misuzojn kaj senpunecon<ref>{{cite news|last1=Heyer |first1=Julia Amalia|title=Kids Behind Bars: Israel's Arbitrary Arrests of Palestinian Minors |work=Der Spiegel |url=http://www.spiegel.de/international/world/israeli-military-arrest-large-numbers-of-palestinian-children-a-995758.html |access-date=23a de Aprilo 2017|date=7a de Oktobro 2014}}</ref><ref>{{cite web|title=Israel and Occupied Palestinian Territories 2016/2017 |url=https://www.amnesty.org/en/countries/middle-east-and-north-africa/israel-and-occupied-palestinian-territories/report-israel-and-occupied-palestinian-territories/|publisher=Amnesty International|access-date=23a de Aprilo 2017|language=en}}</ref><ref>{{cite web|last1=Isfahan|first1=Ali |title=Why Israel's Impunity Goes Unpunished by International Authorities |url=https://www.foreignpolicyjournal.com/2014/08/11/why-israels-impunity-goes-unpunished-by-international-authorities/ |publisher=Foreign Policy Journal|access-date=23a de Aprilo 2017|date=11a de Aŭgusto 2014}}</ref><ref>{{cite news |last1=Barghouti |first1=Marwan|date=16a de Aprilo 2017 |title=Why We Are on Hunger Strike in Israel's Prisons |url=https://www.nytimes.com/2017/04/16/opinion/palestinian-hunger-strike-prisoners-call-for-justice.html|newspaper=The New York Times |access-date=23a de Aprilo 2017}}</ref> kune kun la delonga malakcepto de la rajto de [[Palestinanoj]] al [[Rajto de memdetermino|memdeterminado]].<ref>{{cite news |last1=Dorfman|first1=Zach |title=George Mitchell wrote 'A Path to Peace' about Israel and Palestine. Is there one?|url=http://www.latimes.com/books/jacketcopy/la-ca-jc-mitchell-peace-20170127-story.html|newspaper=Los Angeles Times|access-date=1a de Februaro 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=Outrage over Maimane's visit to Israel |url=http://www.iol.co.za/news/politics/outrage-over-maimanes-visit-to-israel-7397147|access-date=1a de Februaro 2017}}</ref><ref>{{cite web|title=The subordination of Palestinian rights must stop |url=http://www.thenational.ae/opinion/comment/the-subordination-of-palestinian-rights-must-stop|access-date=1a de Februaro 2017|publisher=The National}}</ref><ref>{{cite web|title=Palestine-Israel Journal: Settlements and the Palestinian Right to Self-Determination |website=pij.org |url=http://www.pij.org/details.php?id=478 |access-date=1a de Februaro 2017}}</ref><ref>{{cite web|last1=Hammond |first1=Jeremy R.|title=The Rejection of Palestinian Self Determination |url=http://www.foreignpolicyjournal.com/wp-content/uploads/2014/02/Hammond-Rejection-Palestinian-Self-Determination.pdf|access-date=1a de Februaro 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170203161044/http://www.foreignpolicyjournal.com/wp-content/uploads/2014/02/Hammond-Rejection-Palestinian-Self-Determination.pdf|archive-date=3a de Februaro 2017}}</ref> Ĉefministro Netanjahu defendis la sekurecfortojn de Israelo kiu protektas senkulpulojn el teroristoj<ref>{{cite news|title=Top US senator clashes with Netanyahu over Israeli rights record |url=http://www.politico.eu/article/patrick-leahy-clashes-with-netanyahu-over-israeli-rights-record-human-rights-violations/ |work=Politico|access-date=12a de Februaro 2017|date=31a de Marto 2016}}</ref> kaj montris malaprezon por tio kion li priskribas kiel manko de zorgo pri la perforto de la homaj rajtoj farer de "kriminalaj murdistoj".<ref>{{cite news|title=Allegations of Israeli Human Rights Violations Closely Scrutinized, Says U.S. State Department |language=en|url=http://www.haaretz.com/israel-news/1.718320 |newspaper=Haaretz|access-date=12a de Februaro 2017 |date=6a de Majo 2017}}</ref>

La [[internacia komunumo]] atente rigardas la israelajn setlejojn en la okupaciitaj teritorioj eksterleĝaj laŭ la [[internacia juro]].<ref>{{Cite journal |title=Israel: The security barrier—between international law, constitutional law, and domestic judicial review |last=Barak-Erez |first=Daphne |journal=International Journal of Constitutional Law |date=1a de Julio 2006 |volume=4 |issue=3 |page=548| doi=10.1093/icon/mol021 |doi-access=free |quote=The real controversy hovering over all the litigation on the security barrier concerns the fate of the Israeli settlements in the occupied territories. Since 1967, Israel has allowed and even encouraged its citizens to live in the new settlements established in the territories, motivated by religious and national sentiments attached to the history of the Jewish nation in the land of Israel. This policy has also been justified in terms of security interests, taking into consideration the dangerous geographic circumstances of Israel before 1967 (where Israeli areas on the Mediterranean coast were potentially threatened by Jordanian control of the West Bank ridge). The international community, for its part, has viewed this policy as patently illegal, based on the provisions of the Fourth Geneva Convention that prohibit moving populations to or from territories under occupation. | issn=1474-2640 }}</ref> La Rezolucio 2334a de la [[Konsilio pri Sekureco de Unuiĝintaj Nacioj]] (aprobita en 2016) asertas, ke la setliga agado fare de Israelo estas "evidenta perforto" kontraŭ la [[internacia juro]] kaj petas, ke Israelo haltigu tian agadon kaj plenumu siajn devojn kiel [[Okupado|okupacianta povo]] laŭ la [[Kvara Ĝeneva Konvencio]].<ref name=toi>{{cite news|title=Choosing not to veto, Obama lets anti-settlement resolution pass at UN Security Council |url=http://www.timesofisrael.com/choosing-not-to-veto-obama-lets-anti-settlement-resolution-pass-at-un-security-council/|access-date=23a de Decembro 2016|work=The Times of Israel}}</ref> Speciala raportisto de [[Unuiĝintaj Nacioj]] konkludis, ke la setliga programo estas [[militkrimo]] laŭ la [[Statuto de Romo]],<ref>{{cite web |last=Nebehay |first=Stephanie |title=Israeli settlements amount to war crime – U.N. rights expert |website=Reuters |date=9a de Julio 2021 |url=https://www.reuters.com/world/middle-east/israeli-settlements-amount-war-crime-un-rights-expert-2021-07-09/ |access-date=6a de Aprilo 2023}}</ref> kaj [[Amnesty International]] asertis, ke la setliga programo estas eksterleĝa entrudado de civiluloj en okupaciita teritorio kaj "rabado", kiu estas malpermesita de la Hagaj Konvencioj de 1899 kaj 1907 kaj de la [[Konvencioj de Ĝenevo]] kaj estas militkrimo laŭ la Roma Statuto.<ref>{{cite web |title=Chapter 3: Israeli Settlements and International Law |website=Amnesty International |date=30a de Januaro 2019 |url=https://www.amnesty.org/en/latest/campaigns/2019/01/chapter-3-israeli-settlements-and-international-law/ |access-date=6a de Aprilo 2023}}</ref>

====Apartismo====
La traktado al Palestinanoj fare de Israelo ene de la okupaciitaj teritorioj kondukis al ampleksaj akuzoj, ke Israelo estas kulpa pri la krimo [[apartismo]], kaj pri [[krimoj kontraŭ la homeco]] laŭ la Roma Statuto kaj la Internacia Konvencio por Elimino kaj Puno de la Krimo Apartismo, aprobita de la [[Ĝenerala Asembleo de Unuiĝintaj Nacioj]] (1973-1976).<ref>{{cite journal |last=Shakir |first=Omar |date=27a de Aprilo 2021 |title=A Threshold Crossed |url=https://www.hrw.org/report/2021/04/27/threshold-crossed/israeli-authorities-and-crimes-apartheid-and-persecution |journal=Human Rights Watch |access-date=6a de Aprilo 2023}}</ref><ref name=ATC>{{cite web |date=27a de Aprilo 2021 |title=Israel committing crimes of apartheid and persecution – HRW |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-56898864 |access-date=6a de Aprilo 2023 |website=BBC News}}</ref> Studo de fakuloj kaj akademiaj specialistoj pri Mezoriento fare de ''The Washington Post'' en [[2021]] trovis pliigon el 59% ĝis 65% de tiuj fakuloj kiuj priskribis Israelon kiel "unu-ŝtata realaĵo klina al apartismo".<ref>{{cite news |date=16a de Februaro 2021 |title=Here's how experts on the Middle East see the region's key issues, our new survey finds |newspaper=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/politics/2021/02/16/heres-how-experts-middle-east-see-regions-key-issues-our-new-survey-finds/|archive-url=https://archive.today/20210218195818/https://www.washingtonpost.com/politics/2021/02/16/heres-how-experts-middle-east-see-regions-key-issues-our-new-survey-finds/|archive-date=18a de Februaro 2021}}</ref><ref>{{cite news |date=17a de Septembeo 2021 |title=Academic experts believe that Middle East politics are actually getting worse |newspaper=The Washington Post |url=https://www.washingtonpost.com/politics/2021/09/17/academic-experts-believe-that-middle-east-politics-are-actually-getting-worse/|archive-url=https://archive.today/20210917111222/https://www.washingtonpost.com/politics/2021/09/17/academic-experts-believe-that-middle-east-politics-are-actually-getting-worse/|archive-date=17a de Septembro 2021}}</ref> La plendo ke la politiko de Israelo rilata al la [[Arabaj israelanoj|Palestinanoj en Israelo]] egalas al [[apartismo]] estis asertita de israela organizaĵo por homaj rajtoj nome [[B'Tselem]] kaj de internaciaj organizaĵoj por homaj rajtoj kiel [[Amnesty International]] kaj [[Human Rights Watch]].<ref name=ATC/><ref name=Arno>{{Cite news|last=Rosenfeld|first=Arno|date=27a de Aprilo 2021|title=Israel is committing 'crime of apartheid,' Human Rights Watch says|url=https://forward.com/news/468473/israel-apartheid-human-rights-watch/|access-date=15a de Februaro 2022|work=The Forward |language=en-US}}</ref> Ankaŭ la israela organizaĵo por homaj rajtoj nome Jeŝ Din akuzis Israelon je apartismo.<ref name=Arno/> La postulo de Amnesty estis kritikita aŭ nuancigita de politikistoj kaj reprezentantoj el Israelo kaj ĝiaj aliancanoj kiel Usono,<ref>{{Cite news |title=U.S. State Department Rejects Amnesty's Apartheid Claim Against Israel |language=en |work=Haaretz |url=https://www.haaretz.com/us-news/u-s-state-department-rejects-amnesty-s-apartheid-claims-against-israel-1.10583830 |access-date=16a de Februaro 2022}}</ref> Unuiĝinta Reĝlando,<ref>{{Cite news |last=Elgot |first=Jessica |date=2022-04-28 |title=Keir Starmer hosts Israeli Labor party in charm offensive ahead of local elections |language=en-GB |work=The Guardian |url=https://www.theguardian.com/politics/2022/apr/28/keir-starmer-hosts-israeli-labor-party-in-charm-offensive-ahead-of-local-elections |access-date=2023-10-25 |issn=0261-3077}}</ref> la [[Eŭropa Komisiono]],<ref>{{Cite web |date=2023-01-20 |title=Parliamentary question E-000932/2022(ASW) {{!}} Answer given by High Representative/Vice-President Borrell i Fontelles on behalf of the European Commission |url=https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-9-2022-000932-ASW_EN.html |access-date=2023-10-25 |website=[[Eŭropa Parlamento]] |language=en}}</ref> Aŭstralio,<ref>{{Cite web |last=Andrew Tillett |date=2022-02-02 |title=PM, Labor defend Israel over apartheid claim |url=https://www.afr.com/politics/federal/pm-labor-defend-israel-over-apartheid-claim-20220202-p59t33 |access-date=2023-10-25 |website= Australian Financial Review |language=en}}</ref> Nederlando<ref>{{Cite news |title=Netherlands rejects Amnesty report accusing Israel of apartheid |work=The Jerusalem Post |url=https://www.jpost.com/israel-news/article-705664 |access-date=2a de Majo 2022}}</ref> kaj Germanio,<ref>{{Cite news |date=2a de Februaro 2022 |title=Germany rejects use of word 'apartheid' in connection with Israel |language=en |publisher=Reuters |url=https://www.reuters.com/world/europe/germany-rejects-use-word-apartheid-connection-with-israel-2022-02-02/ |access-date=16a de Februaro 2022}}</ref> dum tiaj akuzoj estis bone ricevitaj de Palestinanoj,<ref>{{Cite news |date=1a de Februaro 2022 |title=Israeli policies against Palestinians amount to apartheid – Amnesty |language=en-GB |publisher=BBC News |url=https://www.bbc.com/news/world-middle-east-60197918 |access-date=15a de Februaro 2022}}</ref> reprezentantoj de aliaj ŝtatoj, kaj organizaĵoj kiuj defendas aŭ apogas ilin, kiel la [[Araba Ligo]].<ref>{{Cite news |url=https://arab.news/mggnn |title=Arab League, OIC welcome Amnesty's report on Israel's 'apartheid' against Palestinians|date=3a de Februaro 2022 |website=Arab News}}</ref> En 2022, Michael Lynk, kanada profesoro pri juro, nomumita raportisto pri palestinanoj kaj Israelo fare de la [[Konsilio pri Homaj Rajtoj ĉe Unuiĝintaj Nacioj]] diris, ke la situacio kongruas kun la jura difino de apartismo, kaj konkluis: "Israelo trudis al Palestino apartisman realon en post-apartisma mondo".<ref>{{Cite web |last=Kingsley |first=Patrick |date=23a de Marto 2022 |title=U.N. Investigator Accuses Israel of Apartheid, Citing Permanence of Occupation |url=https://www.nytimes.com/2022/03/23/world/middleeast/israel-apatheid-un.html |website=[[The New York Times]]}}</ref><ref>{{cite news |last1=Berman |first1=Lazar |title=UN Human Rights Council report accuses Israel of apartheid |url=https://www.timesofisrael.com/un-human-rights-council-report-accuses-israel-of-apartheid/ |access-date=2a de Junio 2024 |work=The Times of Israel |date=23a de Marto 2022}}</ref> Postaj reportoj el lia sukcedanto, nome itala Francesca Albanese kaj el la proparolanto de la Permanenta Misio de Unuiĝintaj Nacioj por Faktoj en la Israel-Palestina konflikto nome Navi Pillay ripetis tiujn asertojn.<ref>{{Cite web |url=https://www.newarab.com/news/un-report-urges-plan-end-israeli-colonialism-apartheid|title=UN report urges plan to 'end Israeli colonialism, apartheid'|website=The New Arab|date=19a de Oktobro 2022 }}</ref><ref>{{Cite web |url=https://www.timesofisrael.com/un-commission-says-it-will-investigate-apartheid-charges-against-israel/|title=UN commission says it will investigate 'apartheid' charges against Israel|first=Luke|last=Tress|website=The Times of Israel |date=28a de Oktobro 2022}}</ref>

En Februaro 2024, la [[Internacia Kortumo]] okazigis publikajn akuzojn pri la juraj konsekvencoj pro la politikoj kaj praktikoj de Israelo en la okupaciitaj Palestinaj teritorio inklude Orientan Jerusalemon. Dum la akuzoj, 24 ŝtatoj kaj tri internaciaj organizaĵoj diris, ke Israelaj praktikoj egalas al rompo de la malpermeso de apartismo kaj/aŭ egalas al mapermesitaj agoj de rasa [[diskriminacio]].<ref>{{Cite web|url=https://www.justsecurity.org/93403/the-implications-of-an-icj-finding-that-israel-is-committing-the-crime-against-humanity-of-apartheid-2/|title=The Implications of An ICJ Finding that Israel is Committing the Crime Against Humanity of Apartheid|first=Victor|last=Kattan|date=20a de Marto 2024|website=Just Security}}</ref>

== Demografio ==
[[Dosiero:Aliyah 1948-2015.png|upright=1.35|eta|Enmigrado en Israelon en la jaroj 1948–2015. La du pintoj koincidas kun 1949 kaj 1990.]][[Dosiero:Israelpop.svg|eta|Populacipiramido de Israelo.]]
[[Dosiero:Inglehart_Values_Map.svg|eta|Politikkultura mapo de la mondo laŭ la enketo pri monda valoroj de Inglehart-Welzel, bazita sur datumoj de la ''World Values Survey'' en 2004. Notu la pozicion de Israelo kiel tuton ĉe egaleco en "Racia-laikaj valoroj" kaj ankaŭ preskaŭ ĉe egaleco en "Mem-esprimaj valoroj".]]

La historio de Israelo dum la 20-a jarcento suferis multajn gravajn kaj ne ĉiam pacajn ŝanĝojn en la demografio. Dekomence loĝata ĉefe de [[araboj]], duarange de [[judoj]], sed ankaŭ de aliaj popoloj, nome okcidenteŭropanoj, grekoj, turkoj, armenoj (Vidu artikolon [[Armenoj en Israelo]]) ktp., la posta elmigrado de judoj kaj kreado de la ŝtato Israelo ŝanĝis la situacion, malprofite al araboj kun postaj envenoj de judaj enmigrantoj de tre diversaj devenoj: centreŭropanoj, rusoj, el arabaj landoj, partikulare el [[Jemeno]], el [[Etiopio]], el [[Argentino]], el [[Usono]] ktp.

En 2020, la loĝantaro de Israelo estis ĉirkaŭkalkulita je 9,277,200, el kiuj 74.2% estis registritaj de la civila registaro kiel [[Israelaj judoj|judoj]].<ref name="population_stat2019">[https://www.cbs.gov.il/he/mediarelease/DocLib/2019/134/11_19_134b.pdf Israel's Independence Day 2019] 6a de Majo 2019, Israel Central Bureau of Statistics, alirita la 7an de majo 2019.</ref> [[Arabaj israelanoj|Araboj]] estas 20.9% de la loĝantaro, dum ne-arabaj kristanoj kaj personoj kiuj ne havas religion listita en la civila registrejo formas ĝis 4.8%.<ref name="population_stat2019" /> Komence de la 21-a jarcento grandaj nombroj de migrantaj laboristoj el [[Rumanio]], [[Tajlando]], [[Ĉinio]], Afriko kaj Sudameriko setliĝis en Israelo. La preciza nombro estas nekonata, ĉar multaj el ili estas loĝantaj en la lando eksterleĝe,<ref>{{cite news |url=http://www.irinnews.org/Report/85270/ISRAEL-Crackdown-on-illegal-migrants-and-visa-violators |title=ISRAEL: Crackdown on illegal migrants and visa violators |newspaper=IRIN |date=14a de Julio 2009}}</ref> sed la ĉirkaŭkalkuloj iras el 166 000<ref name="population_stat2019" /> ĝis 203,000.<ref name="Adriana Kemp">Adriana Kemp, "Labour migration and racialisation: labour market mechanisms and labour migration control policies in Israel", ''Social Identities'' 10:2, 267–292, 2004</ref> Ĉirkaŭ Junio 2012, proksimume 60 000 afrikaj migrantoj estis enirantaj en Israelon.<ref>{{cite news |url=https://www.reuters.com/article/2012/06/11/us-israel-africans-idUSBRE85A0VI20120611 |title=Israel rounds up African migrants for deportation |newspaper=Reuters |date=[[11-a de junio]] [[2012]]|titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-11 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20150924164444/http://www.reuters.com/article/2012/06/11/us-israel-africans-idUSBRE85A0VI20120611 |arkivdato=2015-09-24 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.reuters.com/article/2012/06/11/us-israel-africans-idUSBRE85A0VI20120611 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2021-08-13 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20150924164444/http://www.reuters.com/article/2012/06/11/us-israel-africans-idUSBRE85A0VI20120611 |arkivdato=2015-09-24 }}</ref> Ĉirkaŭ 92% de israelanoj loĝas en urbaj areoj.<ref>{{cite web |url=http://mfa.gov.il/MFA/AboutIsrael/Land/Pages/THE%20LAND-%20Urban%20Life.aspx |publisher=Israel Ministry of Foreign Affairs |title=The Land: Urban Life |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130607003443/http://www.mfa.gov.il/mfa/aboutisrael/land/pages/the%20land-%20urban%20life.aspx |archivedate=7a de Junio 2013 }}</ref> Informoj publikigitaj de la [[Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo|OEKE]] en 2016 ĉirkaŭkalkulis la averaĝan [[vivodaŭro]]n de israelanoj je 82.5 jaroj, kio faras ĝin la 6-a plej alta lando en la mondo pri vivodaŭro.<ref name="OECD_life_expec">[https://data.oecd.org/healthstat/life-expectancy-at-birth.htm "Health status - Life expectancy at birth - OECD Data".] theOECD. Alirita la 16an de novembro 2020.</ref>

La ŝtato Israelo estis planita kaj kreita kiel hejmlando por [[judoj]] kaj tial ĝi estas ofte referencata kiel "juda ŝtato". La israela [[Leĝo de Reveno]] garantis al ĉiuj judoj kaj al tiuj de juda praularo la rajton al la israela ŝtataneco.<ref>{{cite web |url=https://www.knesset.gov.il/laws/special/eng/return.htm |publisher=Knesset |title=The Law of Return |accessdate=14a de Aŭgusto 2007 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20051127033448/http://www.irac.org/article_e.asp?artid=199 |archivedate=27a de Novembro 2005 |df= }}</ref> Pligrandigo de la juda israela loĝantaro ekde 1948 estas multe pli granda, se komparita kun aliaj landoj kiuj same ricevis amasan enmigradon.<ref>{{cite book |last= DellaPergola |first= Sergio |authorlink= |contribution= Still Moving: Recent Jewish Migration in Comparative Perspective |editor=Daniel J. Elazar |editor2=Morton Weinfeld|title= The Global Context of Migration to Israel |origyear= 2000 |edition= |series= |year= 2000|publisher=Transaction Publishers |location= New Brunswick, NJ |isbn= 978-1-56000-428-8 |pages= 13–60 }}</ref> Juda elmigrado el Israelo (nomita ''ĝerida'' en hebrea), ĉefe al Usono kaj Kanado, estas priskribita de demografoj kiel malgranda,<ref>Herman, Pini, The Myth of the Israeli Expatriate, Moment Magazine, volume 8, issue 8, pp. 62–63, 1a de Septembro 1983.</ref> sed estas ofte citita de la israelaj registaraj ministerioj kiel grava minaco por la estonteco de Israelo.<ref>{{cite journal |last1=Gould |first1=Eric D. |last2=Moav |first2=Omer |year=2007 |title=Israel's Brain Drain |journal=Israel Economic Review |volume=5 |issue=1 |pages=1–22 |ssrn=2180400 }}</ref><ref>{{cite news |last=Rettig Gur |first=Haviv |title=Officials to US to bring Israelis home |newspaper=The Jerusalem Post |date=6a de Aprilo 2008 |url=http://www.jpost.com/Israel/Article.aspx?id=97254 |accessdate=20a de Marto 2012}}</ref>

Tri kvaronoj de la loĝantaro de Israelo estas de judoj de [[Etnaj dividoj de la judismo|diversaj judaj devenoj]]. Proksimume 75% de la israelaj judoj estas [[Sabra|naskiĝintaj en Israelo]],<ref name="population_stat2019" /> 16% estas enmigrantoj el Eŭropo kaj Ameriko, kaj nur 7% estas enmigrantoj el Azio kaj Afriko (inklude el la [[Araba mondo]]).<ref>{{cite web |url=http://www.cbs.gov.il/reader/shnaton/templ_shnaton_e.html?num_tab=st02_09&CYear=2017 |title=Jews, by Continent of Origin, Continent of Birth & Period of Immigration |date=6a de Septembro 2017 |publisher=Israel Central Bureau of Statistics |access-date=19a de Septembro 2017}}</ref> Judoj el Eŭropo kaj el la iama [[Sovetunio]] kaj ties posteuloj naskiĝintaj en Israelo, kiel la [[Aŝkenazoj]], konstituas proksimume 50% de la judaj israelanoj. Judoj el arabaj kaj aliaj islamaj landoj kaj ties posteuloj, kiel [[Mizraĥoj|Mizraĥaj]] kaj [[Sefardoj|Sefardaj]] Judoj,<ref>{{cite journal |url=http://muse.jhu.edu/journals/jss/summary/v015/15.1.goldberg.html |title=From Sephardi to Mizrahi and Back Again: Changing Meanings of "Sephardi" in Its Social Environments|journal=Jewish Social Studies|volume=15|issue=1|pages=165–188|year=2008|last1=Goldberg|first1=Harvey E.}}</ref> formas plej el la cetero de la juda loĝantaro.<ref>{{cite news |url=https://www.theguardian.com/commentisfree/2009/apr/03/israel-arab-jewish-mizrahi |title=The myth of the Mizrahim |work=The Guardian |date=3a de Aprilo 2009 |location=London}}</ref><ref>{{cite encyclopedia |url=https://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/jewref.html |title=Jewish Refugees from Arab Countries |last=Shields |first=Jacqueline |encyclopedia=Jewish Virtual Library |accessdate=26a de Aprilo 2012}}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.jewcy.com/post/missing_mizrahim |title= Missing Mizrahim|date= 31a de Aŭgusto 2009}}</ref> Proporcio de judaj intergeedzecoj estis ĉirkaŭ 35% kaj ĵusaj studoj sugestas, ke la procento de israelanoj devenaj el kaj Sefardoj kaj Aŝkenazoj pliiĝas je ĉirkaŭ 0.5 procento ĉiujare, kaj ĉirkaŭ 25% de la lernejaj infanoj nuntempe originiĝas el ambaŭ komunumoj.<ref>{{cite web |url=http://sociology.huji.ac.il/docs/Okun-paper-2006-01.pdf |title=Socioeconomic Status and Demographic Behavior of Adult Multiethnics: Jews in Israel |last1=Okun |first1=Barbara S. |last2=Khait-Marelly |first2=Orna |year=2006 |publisher=Hebrew University of Jerusalem |accessdate=26a de Majo 2013 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20131029210049/http://sociology.huji.ac.il/docs/Okun-paper-2006-01.pdf |archivedate=[[29-a de oktobro]] [[2013]]|titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-11 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20131029210049/http://sociology.huji.ac.il/docs/Okun-paper-2006-01.pdf |arkivdato=2013-10-29 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://sociology.huji.ac.il/docs/Okun-paper-2006-01.pdf |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-11 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20131029210049/http://sociology.huji.ac.il/docs/Okun-paper-2006-01.pdf |arkivdato=2013-10-29 }}</ref> Ĉirkaŭ 4% el israelanoj (300 000), etne difinitaj kiel "aliaj", estas rusaj posteuloj el Sovetunio pro enmigrado de 1990-aj jaroj de juda deveno aŭ familio ne estas judoj laŭ la rabena juro, sed estas elekteblaj por israela ŝtataneco laŭ la Leĝo de Reveno.<ref name="DellaPergola, Sergio 2011">{{cite web | url=http://jppi.org.il/uploads/Jewish_Demographic_Policies.pdf | title=Jewish Demographic Policies | publisher=The Jewish People Policy Institute |year=2011 | author=DellaPergola, Sergio}}</ref><ref name="Israel people">{{cite encyclopedia | url=http://www.encyclopedia.com/topic/Israel_(people).aspx | title=Israel (people) | encyclopedia=Encyclopedia.com |year=2007}}</ref><ref>{{cite news|author=Yoram Ettinger|title=Defying demographic projections|url=http://www.israelhayom.com/site/newsletter_opinion.php?id=3913|accessdate=29a de Oktobro 2013|newspaper=[[Israel Hayom]]|date=5a de Aprilo 2013}}</ref>

La totala nombro de [[Israela kolonio|israelaj setlejoj]] trans la Verda Linio de 1949 estas ĉirkaŭ 600 000 (≈10% de la juda israela loĝantaro).<ref>Gorenberg, Gershom, 26a de Junio 2017, Settlements: The Real Story [http://prospect.org/article/settlements-real-story] The American Prospect, alirita la 25an de Aŭgusto 2017</ref> En 2016, ĉirkaŭ 399 300 israelanoj loĝis en setlejoj de [[Cisjordanio]],<ref name="districts_pop">[https://www.cbs.gov.il/he/pages/default.aspx "Loĝlokoj kaj populacio, laŭ Populacigrupo, Distrikto, Sub-Distrikto kaj Natura Regiono". Israela Centra Buroo de Statistiko. 6a de Septembro 2017. Alirita la 16an de Novembro 2020. ]</ref> inklude tiujn de antaŭ la establado de la Ŝtato Israelo kaj kiuj estis re-establitaj post la [[Sestaga Milito]], en urboj kiel [[Hebron]] kaj setlejoj kiel Guŝ Etzion. Aldone al la setlejoj de la Cisjordanio, estis pli ol 200 000 judoj kiuj loĝas en [[Orienta Jerusalemo]],<ref name="jerusalem_pop">[https://web.archive.org/web/20170924044837/http://www.jerusaleminstitute.org.il/.upload/yearbook/2017/shnaton_C1017.pdf "Population of Jerusalem, by Age, Religion and Geographical Spreading, 2015" (PDF).] Jerusalem Institute for Israel Studies. Arkivita el la originalo (PDF) en 24a de Septembro 2017. Alirita la 16an de Novembro 2020.</ref> kaj 22 000 en la [[Golanaj Altaĵoj]].<ref name="districts_pop"/><ref>{{Cite web|url=https://www.dailysabah.com/op-ed/2019/05/07/the-golan-heights-factor-and-the-future-of-destabilized-syria|title=The Golan Heights factor and the future of destabilized Syria|last=Beat|first=Maria|date=7a de Majo 2019|website=Daily Sabah|access-date=9a de Majo 2019}}</ref> Proksimume 7 800 israelanoj loĝis en setlejoj de la Gaza Strio, konata kiel [[Guŝ Katif]], ĝis ili estis evakuataj de la registaro kiel parto de la israela plano de 2005 por foriro el la Gaza Strio.<ref>{{cite web |url=http://www.fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/settlements-in-the-gaza-strip-1 |title=Settlements in the Gaza Strip |accessdate=12a de Decembro 2007 |website=Settlement Information |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130826025402/http://www.fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/settlements-in-the-gaza-strip-1 |archivedate=26a de Aŭgusto 2013 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-11 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20130826025402/http://www.fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/settlements-in-the-gaza-strip-1 |arkivdato=2013-08-26 }} {{Webarchiv|url=https://web.archive.org/web/20130826025402/http://www.fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/settlements-in-the-gaza-strip-1 |date=2013-08-26 }} {{Citaĵo el la reto |url=http://www.fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/settlements-in-the-gaza-strip-1 |titolo=Arkivita kopio |alirdato=2020-11-11 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20130826025402/http://www.fmep.org/settlement_info/settlement-info-and-tables/stats-data/settlements-in-the-gaza-strip-1 |arkivdato=2013-08-26 }}</ref>

== Sociaj aferoj ==
La sociaj protestoj komencitaj dum la somero 2011 depostulante [[Socia justeco|socian justecon]] (loĝado, monpovo…) disvolviĝis ĝis la manifestacio de la [[3-a de septembro]], kiu kunigis 400 000 anojn; tiuj-ĉi multnombriĝis interalie en la urbo [[Tel-Avivo]] <ref>{{fr}} [http://www.20minutes.fr/monde/780628-israel-manifestations-sociales-record-maintenant ISRAEL - Un vaste programme de réformes devrait voir le jour d'ici deux semaines...]</ref>. Ĝenerale estas granda kultura kaj politika diferenco inter la plej [[Ortodoksa Judismo|ortodoksaj sektoroj de judoj]] kaj la plej toleremaj kaj eĉ laikaj aŭ preskaŭ ne religiaj; tio pli kaj pli koincidas kun la diferencoj kiuj estas en aliaj landoj inter [[dekstro]] kaj [[maldekstro]].

== Ekonomio ==
[[Dosiero:View of Diamond Exchange Center from Azrieli Center.jpg|maldekstra|eta|250px|La diamantkomerca kvartalo de la urbo [[Ramat Gan]].]]
Israelo estas konsiderita kiel la plej progresinta lando en [[Sudokcidenta Azio]] en ekonomia kaj industria evoluo. La lando estis plej alte en la regiono en la Indekso de Facileco de Komerco de la Monda Banko, kiel en la Indekso de tutmonda konkurencivo de la [[Monda Ekonomia Forumo]]. Ĝi havas la duan plej grandan nombron da [[ekfirmao]]j en la mondo (post Usono) kaj la plej grandan nombron da kompanioj listigitaj sur la [[borso]] [[NASDAQ]] ekster [[Nordameriko]]. En 2007, Israelo vicigis [[Listo de landoj laŭ MEP por kapo|44-a plej alta en la MEP]] kaj la 22-a plej alta malneta enlanda produkto ''pokape'' (en aĉetpova egaleco) je 232,7 miliardoj USD kaj 33,299 USD, respektive. En 2014 ĝi jam estis la 39-a ekonomio laŭ volumo de MEP. En 2007, Israelo estis invitita aliĝi al la [[Organizo por ekonomia kunlaboro kaj evoluo|Organizo por Ekonomia Kunlaboro kaj Evoluo]].

[[Dosiero:Israel_Product_Exports_(2019).svg|eta|Proporcia reprezento de eksportataj produktoj de Israelo, 2019]]
Malgraŭ ĝia malfacila historio, Israelo sukcesis krei stabilan kaj fortan ekonomion ene de kelkaj jardekoj, sub kondiĉoj de sekureca necerteco dum administrado de pluraj militoj kiuj postulis ĝeneralan rezervan [[Mobilizo|mobilizadon]], dum ĝia populacio kreskis rapide. La ekonomio de Israelo elstaras pro sia forto kompare kun siaj najbaroj: la MEP de Israelo staris je 481 miliardoj da dolaroj en 2022, [[Listo de landoj laŭ MEP (ĝenerale)|28-a loko en la mondo]].<ref>[https://databank.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD/1ff4a498/Popular-Indicators World Development Indicators | DataBank], databank.worldbank.org</ref> La MEP pokape estis 51,430 dolaroj jare (en 2021), kaj Israelo estas poziciigita 19-a en la [[indico de homa disvolviĝo]]. En 2006 Israelo estis la 15-a en la mondo en la indekso de [[tutmondiĝo]] de la usona ĵurnalo [[Foreign Policy]].

Israelo havas malmultajn mineralojn kiuj estas grava fonto kaj bazo por israela industrio. Tamen Israelo produktas [[bromo]]n, [[kalio]]n, [[sulfuro]]n, [[fosfato]]n kaj [[tergaso]]n el sia grundo, kiu estis malkovrita en grandaj kvantoj en 2009 ĉe la marbordo de Ĥajfo kaj Hadera, igante Israelon provizanto de tergaso. Tiuj mineraloj disponigas infrastrukturon por la agado de multaj fabrikoj, kiuj formas la spinon de industrio en Israelo, tamen Israelo daŭre estas tre dependa de eksterlandoj por provizi ĝin per metaloj kaj energiresursoj - kiel ekzemple [[petrolo]] kaj [[karbo]]. Pro la malmultaj mineraloj kaj ĝia malgranda areo, la ekonomio de Israelo emfazas la homan faktoron: scio-intensaj industrioj kiel ekzemple [[Alta teknologio|altteknologio]], [[medicina teknologio]] kaj [[armea teknologio]] kiuj respondecas pri signifa parto de industriaj eksportaĵoj. Notindas ke Israelo estas la plej granda komerca centro en la mondo por poluritaj diamantoj, kaj ĉi tiu industrio respondecas pri ĉirkaŭ 28% de la totalaj israelaj eksportaĵoj. La due plej granda industrio estas la eksportado kaj produktado de kemiaĵoj kaj kemiaj produktoj, kiu inkludas [[Rafinejo|naftodistilaĵojn]] kaj [[farmaciaĵo]]jn (24% de israelaj eksportaĵoj).

Escepto de la ekonomia pejzaĝo estas la milita industrio (IAS, IAI, Rafael, Elbit Systems, ktp.), kiu prosperas malgraŭ sia dependeco de importitaj krudaĵoj. Israelo investis en ĉi tiu industrio pro siaj internaj bezonoj, kaj pro la kvalito kaj altnivela teknologio de siaj militaj produktoj, kaj sekve multaj landoj aĉetas ĝiajn produktojn de Israelo. Vendo alportas profitojn kaj fremdajn valutojn al la lando, kaj influas la daŭrigon de [[:en:Research and development|esploro kaj disvolviĝo]]. Rezulte Israelo estas unu el la plej grandaj armileksportantoj en la mondo kaj estas en oka loko kun 3% de la monda armila merkato (2019).

Krome, la ekonomio de Israelo povis kreski danke al financaj fontoj, kiuj venis de ekstere. La tuta usona helpo ekde la fondiĝo de la lando jam sumiĝas al pli ol cent miliardoj da dolaroj. Diasporaj judoj ankaŭ kontribuis enormajn sumojn al la ŝtato kaj ĝiaj institucioj, dank'al kiuj lernejoj, organizoj kaj institucioj estis establitaj kiuj kontribuis al la akcelita ekonomia evoluo de la ŝtato. Aldone al tio, Israelo vendis [[obligacio]]jn al judoj en la Diasporo tra la Bundes-organizo kaj tiel plue evoluigis sian ekonomion. Tamen, Israelo kutime elspezis pli da mono ol ĝi havis - tial ĝi pruntis grandegajn monsumojn. En la lastaj jardekoj, kiam la Ŝtato de Israelo ekonomie plifortiĝis, ĝi iom post iom repagas sian [[Ekstera ŝuldo|eksteran ŝuldon]]. Ĉirkaŭ kvinono de la [[ŝtata buĝeto]] en 2018 estas dediĉita al repago de ŝuldoj kaj [[interezo]]j.

La ekonomio de Israelo estas karakterizita per relative granda publika elspezo de proksimume 54%. Ĉi tio estas ĉefe pro la grandaj sekurecaj kaj bonfaraj buĝetoj. En la pasinteco, la lando estis pli socialisma – tio estas, la publika elspezo estis pli granda kaj la ekonomio estis pli centralizita. En la lastaj jardekoj, la israela ekonomio estis karakterizita per liberaligo, tio estas, redukto de impostoj - kaj imposto sur kompanioj kaj imposto sur individuoj, la ekonomio iĝis malpli centralizita - pli kaj pli da registaraj entreprenoj estis privatigitaj, kaj ankaŭ publikaj elspezoj estis reduktitaj, kiel sekureco kaj bonfarto.

En 2002, Israelo atingis severan ekonomian krizon post la [[Intifado|dua intifado]], la efiko de la eksplodo de la tutmonda krizo de [[:en:Dot-com bubble|punktokomveziko]] en 2000, kaj pro la tutmonda recesio kiu eksplodis pro la [[atencoj de la 11-a de septembro 2001]].

Ekde 2007 okazis laŭpaŝa pliiĝo en loĝprezoj kaj ĝenerala prezaltiĝo en Israelo. La kresko de prezoj estis pro diversaj kialoj, inkluzive de malaltaj interezoprocentoj kaj manko de loĝejoj, ĉefe en la centro de la lando, ĉirkaŭ [[Tel-Avivo]].

Dum 2010, malgraŭ la tutmonda ekonomia krizo, Israelo transiris de la statuso de evoluanta ekonomio al [[evoluinta lando]]. En 2011, Israelo estis akceptita kiel membro de la Organizo por Ekonomia Kunlaboro kaj Evoluo ([[OECD]]). En la jaroj 2009-2012, kelkaj signifaj naturgasrezervoj estis malkovritaj en la teritoriaj akvoj de Israelo. La gasrezervoj fortigis la [[Geopolitiko|geopolitikan]] pozicion de Israelo. La gaso estas liverita al [[Jordanio]] kaj [[Egiptio]] per jordania gasdukto.

Israelo [[Eksporto|eksportas]] poluritajn [[diamanto]]jn (31,7 % el la enspezo), elektronikaĵojn kaj teknikaĵojn (ĉefe [[Softvaro]]), maŝinindustriajn produktaĵojn, fruktojn, legomojn, naftoproduktojn kaj [[kemiaĵo]]jn. La ĉefaj [[Importo|importantaj]] landoj estas [[Usono]] (45 %), [[Eŭropa Unio]], [[Honkongo]], ktp. Israelo importas polurotajn diamantojn, manĝaĵojn, karburaĵojn kaj aliajn, ĉefe el Usono, [[Belgio]] kaj [[Germanio]].

=== Valuto ===
[[Dosiero:Money IL WV.JPG|eta|dekstre|Moneroj kaj monbiletoj de [[Nova israela siklo|nova siklo]], la israela valuto.|228x228px]]
[[Dosiero:Stamp of Israel - Coins Doar Ivri 1948 - 15mil wrong tab.jpg|120px|eta|maldekstre|"Hebrea poŝto", nome [[poŝtmarko]] de la unua kaj provizora serio de poŝtmarkoj de la Ŝtato Israelo, publikigita horojn post la deklaro de sendependeco.]]
Ekde 1985, la valuto de Israelo estas la [[Nova israela siklo|nova siklo]] (שקל חדש; NIS; simbolo: ₪). Ĝia deveno datiĝas de la epoko de [[Mezopotamio]], kie ĝi estis uzita mezurunuo, kaj nur en la 1980-aj aroj la siklo anstataŭis la pundon kiel valuto de Israelo.

Unu nova siklo dividiĝas en 100 "agorot" (en singularo "agorá"). Estas monbiletoj de 20, 50, 100 kaj 200 novaj sikloj. Ĉe moneroj, estas de 1 nova siklo, 2, 5 kaj 10 novaj sikloj, kaj de 10 kaj 50 "agorot". La [[Banko de Israelo]] estas la institucio kiu zorgas pri la eldonado de valutoj. En ĝia retejo oni povas konsulti katalogon de moneroj kaj monbiletoj el 1948 ĝis nun.<ref>[https://www.boi.org.il/ oficiala retejo]</ref>

Rajtas eniri en Israelon portante senliman kontantan kvanton de mono en eksterlandaj valutoj, veturĉekoj, kreditdokumentoj ktp. Kvankam plimulton de pagoj oni povas fari en [[eŭro]]j aŭ [[dolaro]]j, la ŝanĝon oni donos ĉiam en [[Nova israela siklo|novaj sikloj]]. Por fari valutŝanĝojn oni devas fari tion ĉe bankoj, monŝanĝejoj, poŝtoficejoj kaj kelkaj hoteloj.

=== Turismo ===
[[Turismo]] estas fundamenta enspezofonto de Israelo. En diversaj lokoj estas eblaj aliroj por la publiko al gravaj arkeologiejoj de la civilizacioj kaj de la [[Romia Imperio]] kaj de la [[Bizanca Imperio]].

Ĉar Israelo estas en [[Sankta Tero]], ĝi havigas grandan varion de religiaj, historiaj kaj arkeologiaj lokoj. Krome, ĝi disponas de modernaj turismejoj en strandoj kaj aliaj regionoj por realigi [[ekoturismo]]n. Menciendas la kreskiĝanta gravon de la turismo nomita "de suno kaj strando", ĉefe en la zono de la [[Morta maro]] kaj la [[Mediteraneo]] proksime al la urbo [[Telavivo]]. En tiu zono estas ankaŭ nombraj banlokoj kaj ''[[Spa (kuracloko)|spaoj]]''.

Ĉiujare alvenas miloj da kristanaj, judaj kaj islamaj pilgrimantoj al siaj sanktaj lokoj. El Israelo viziteblas ekzemple la Preĝejo de la Kristnasko en [[Bet-Leĥem]] (fakte en [[Cisjordanio]]), kiu estas konstruita supozeble sur la loko kie laŭ la [[Evangelio]]j naskiĝis Jesuo, kaj la [[Manuskriptoj de la Morta Maro]] en la Muzeo de la Templo de la Libro de Jerusalemo. En [[Nazareto]] viziteblas la Baziliko de la [[Anunciacio]], konstruita sur la loko kie laŭ la religiaj skribaĵoj la [[Ĉefanĝelo Gabrielo]] aperis antaŭ la [[Dipatrino]] por anonci ŝian gravedecon kaj la alvenon de Jesuo. En Jerusalemo, la [[Kupolo de la Roko]] kaj la [[Moskeo Al-Aksa]] sur la [[Templa Monto]], estas la tria loko plej grava por islamanoj (malantaŭ [[Mekko]] kaj [[Medino]]), sed kontrolita de Israelo, kaj okupas la lokon el kiu denove laŭ religiaj skribaĵoj oni supozas, ke [[Mohamedo]] ascendis al la ĉielo. La [[Baziliko de la Sankta Tombo]] estas sur loko, kiun plimulto de loĝantoj adoras kiel [[Golgoto]]n aŭ [[Kalvario]]n, kie laŭ la [[Nova testamento]] estis krucumita [[Jesuo Kristo]] kaj de kie li ascendis al la ĉielo. La judoj venas preĝi al la [[Muro de lamentadoj]], lasta restaĵo de la dua [[Templo de Jerusalemo]].

== Kulturo ==
[[Dosiero:Shabbat_table_setting.jpg|eta|maldekstre|Aranĝo por [[Ŝabato]].]]
La kulturo de Israelo estas nedisigebla de la historio de judismo kaj de la [[juda popolo]]. La [[kultura diverseco]] de Israelo derivas de la diverseco de ĝia loĝantaro: judoj de ĉie alportis siajn kulturajn kaj religiajn tradiciojn kun si, kreante fandujon de kutimoj kaj kredoj de la juda kulturo.<ref>[https://web.archive.org/web/20071010072008/http://www.iyfnet.org/document.cfm/92/97/243 «Immigration and Social and Cultural Diversity Among the Jewish Population».] ''International Youth Foundation''. Arkivita el la originalo la 10an de oktobro 2007. Konsultita la 6an de septembro 2007. </ref> Israelo estas la sola lando de la mondo, kie la vivo ĝiras ĉirkaŭ la [[hebrea kalendaro]]. La [[Statuto|statutaj]] kaj la lernejaj ferioj estas determinitaj de la [[judaj festoj]], kaj la oficiala tago de ripozo estas la [[Ŝabato]].<ref>[https://www.gov.il/en/departments/ministry_of_foreign_affairs/govil-landing-page «Jewish Festivals and Days of Remembrance in Israel».] Israela Ministerio de Eksterlandaj Aferoj. Konsultita la 16an de septembro 2007. </ref> La grava araba minoritato de Israelo ankaŭ lasis sian stampon en la israela kulturo en sferoj kiel la [[arkitekturo]],<ref> Ran, Ami (25a de aŭgusto 1998). [http://www.israel-mfa.gov.il/MFA/MFA+Publications/Photo+exhibits/Encounters-+The+Vernacular+Paradox+of+Israeli+Arch-+Intro.htm «Encounters: The Vernacular Paradox of Israeli Architecture».] Israela Ministerio de Eksterlandaj Aferoj. Konsultita la 6an de septembro 2007. </ref> [[muziko]]<ref> Brinn, David (23a de oktobro 2005). [https://web.archive.org/web/20080620043118/http://www.israel21c.org/bin/en.jsp?enDispWho=Articles%5El1126&enPage=BlankPage&enDisplay=view&enDispWhat=object&enVersion=0&enZone=Culture Israeli, Palestinian and Jordanian DJs create bridge for peace.] Israel21c. Arkivita el originalo la 20an de junio 2008. Konsultita la 16an de septembro 2007. </ref> kaj [[kuirarto]].<ref> Dolev, Yael. [https://web.archive.org/web/20080123113731/http://www.med.umich.edu/umim/clinical/pyramid/global.htm «Some Thoughts About Israeli Cuisine».] University of Michigan Integrative Medicine. The University of Michigan. Arkivita el la originalo la 23an de januaro 2008. Konsultita la 6an de septembro 2007. </ref>

La [[israela kuirarto]] (en la hebrea המטבח הישראלי ha-mitbach-ha yisra'eli) konsistas el lokaj [[plado]]j de la indiĝenaj homoj de Israelo kaj pladoj alportitaj al Israelo de la judoj de la diasporo. Ekde antaŭ la kreo de la ŝtato Israelo en 1948, kaj precipe ekde la fino de la 1970-aj jaroj, israela juda fuziiga kuirarto evoluis.

===Literaturo===
[[Dosiero:Amós Oz no Fronteiras do Pensamento São Paulo 2017 (35627967185) (cropped).jpg|eta|dekstra|200ra|{{centre|Amos Oz en 2017}}]]
La israela [[literaturo]] estas ĉefe la poezio kaj la prozo verkita en [[hebrea]], kiel parto de la renaskigo de la hebrea kiel lingvo ekparolata nur ekde la mezo de la 19-a jarcento, kaj disvastigita ĉefe laŭlonge de la 20-a jarcento, kvankam malgranda areo de la literaturo estas publikigita ankaŭ en aliaj lingvoj, kiel la araba kaj la angla. Laŭleĝe, oni devas deponi du ekzemplerojn de ĉiuj presaĵoj publikigitaj en Israelo kaj en la [[Nacia Biblioteko de Israelo]] kaj en la [[Hebrea Universitato de Jerusalemo]]. En 2001, la leĝo estis amendita por inklusi registraĵojn de sono kaj filmo same kiel ankaŭ el aliaj nepresitaj komunikiloj.<ref>[https://archive.ph/20120529153016/http://jnul.huji.ac.il/eng/lgd.html «Depositing Books to The Jewish National & University Library».] ''Jewish National and University Library''. Arkivita el la originalo la 29an de majo 2012. Konsultita la 21an de aŭgusto 2007. </ref> En 2006, ĉirkaŭ 85 porcento de la 8 000 libroj translokigitaj al la biblioteko estis en hebrea.<ref>[https://www.nli.org.il/en/at-your-service/who-we-are][[Nacia Biblioteko de Israelo]]<span> en angla</span> </ref> La Semajno de la Hebrea Libro (en hebrea: שבוע הספר‎) estas okazigita en junio pere de la tipaj librofoiroj, publikaj legeventoj kaj apero de israelaj verkistoj tra la tuta lando. Dum la semajno, oni atribuas la ĉefan literaturan premion de Israelo, nome Premio Sapir. En 1966 [[Samuel Josef Agnon]] kunhavis la [[Nobel-premio pri literaturo|Nobel-premion pri literaturo]] kun la jud-germana verkistino [[Nelly Sachs]].<ref>[https://www.nobelprize.org/prizes/literature/1966/summary/ «The Nobel Prize in Literature 1966».] Nobel Foundation. Konsultita la 12an de aŭgusto 2007. </ref> Verkistoj kiel [[Amos Oz]], [[David Grossman]], [[Abraham B. Jehoŝua]], [[Aharon Appelfeld]], [[Meir Shalev]] kaj la poetino [[Margalit Matitiahu]] (kiu verkas kaj en hebrea kaj en [[Judhispana lingvo|ladino]]), estis konsiderataj ĉefaj reprezentantoj de la nuntempa israela literaturo.<ref> Erlij, Evelyn (2a de majo 2010). [http://diario.elmercurio.cl/detalle/index.asp?id={b74c5782-18fa-4a9b-a226-5c58d1276d27} «Amos Oz: Mi libro puede construir puentes».] Revista de Libros. El Mercurio. Konsultita la 27an de decembro 2010. </ref><ref> Benarroch, Moshé. «La literatura israelí en el siglo veinte». anajnu.cl. Konsultita la 27an de decembro 2010. </ref>

=== Arto ===
Kvankam la partopreno de Israelo en la tutmonda arta etoso estis relative minora, Israelo havas unikajn artajn tradiciojn, kiel ekzemple la juda mistikisma arto, inspirita en la [[Kabalo]] kaj la [[Zohar]]. Alia arta movado kiu havas gravan efikon estis la Skolo de Parizo, Ĉiuokaze la israela arto estis forte influita de juddevenaj artomajstroj, kiel [[Ĥaim Sutin|Sutin]], Michel Kikoïne, [[Isaac Frenkel Frenel|Frenkel]], [[Marc Chagall|Chagall]] kaj aliaj.<ref>[https://www.mkm.org.il/eng/Exhibitions/353/After_the_School_of_Paris%3A_Israeli_Art_in_the_1930s_and_1940s After the School of Paris: Israeli Art in the 1930s and 1940s]</ref><ref>[https://mushecht.haifa.ac.il/?option=com_content&view=article&id=57%3A2015-01-27-09-53-19&catid=208&Itemid=169 «The School of Paris in Safed, 1950s and 1960s».]</ref> 

La israela arto montris kaj ricevis enhavajn influojn el la [[Holokaŭsto]], la militoj kaj la bibliaj historioj. [[Akademio de Arto kaj Dezajno de Bezalel|Bezalel]] estis la unua arta altlernejo en Israelo. En la 1920-aj jaroj [[Isaac Frenkel Frenel|Isaac Frenkel]] estis pioniro en la enkonduko de la [[moderna arto]], forte influita de la Skolo de Parizo. <ref>[https://www.tidhar.tourolib.org/tidhar/view/4/1883 «1883 | Encyclopedia of the Founders and Builders of Israel».] www.tidhar.tourolib.org. Konsultita la 19an de oktobro 2023. </ref><ref>[https://ecoledeparis.org/fr/alexandre-frenel/ «Alexandre Frenel, Ecole de Paris».] Alirita la 29an de Junio 2024.</ref><ref>[https://issuu.com/benurigallery/docs/chaim_soutine___from_russia_to_paris «Chaim Soutine – From Russia to Paris by Ben Uri Research Unit - Issuu».] issuu.com (en angla). 25a de majo 2023. Konsultita la 19an de oktobro 2023. </ref>

Aktuale, la israela arto estis kreskiĝinta ĝis enhavi ampleksan varion, inklude la [[Optika arto|optika arto]], la cifereca arto, la arto kreita per [[Artefarita intelekto|artefarita intelekto]] kaj eĉ la [[skulptarto]] el [[salo]].

=== Muziko kaj danco ===
[[Dosiero:Israel Philharmonic Orchestra.jpg|eta|maldekstre|Israela Filharmonia Orkestro dirigentita de Zubin Mehta.]]
La israela muziko enhavas grandan varion de influoj devenaj de la [[Diasporo]], ekzemple jemena muziko, hasidiaj melodioj, araba muziko, greka muziko, [[ĵazo]] kaj [[Pop-rokmuziko]], [[klezmero]], kaj ĉiuj estas partoj de la muzika etoso, kaj samtempe ĉiuj aligas elementojn de la moderna kulturo.<ref>{{harvnb|Broughton|Ellingham|Trillo|1999|p=365–9}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20071105191800/http://worldmusic.nationalgeographic.com/worldmusic/view/page.basic/country/content.country/israel_36 «Israel».] World Music. National Geographic Society. Arkivita el la originalo la 5an de novembro 2007. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007. </ref>

La naciaj popularaj kantoj konataj en hebrea kiel שירי ארץ ישראל (''Ŝirei Eretz Israel'' aŭ ''"Kantoj de la Tero de Israelo"''), rakontas la historiojn de la pioniroj en la konstruado de la juda patrio, nome ''[[Eretz Israel]]''.<ref>[https://web.archive.org/web/20070810044927/http://worldmusic.nationalgeographic.com/worldmusic/view/page.basic/genre/content.genre/israeli_folk_735 «Israeli Folk».] World Music. National Geographic Society. Arkivita el la originalo la 10an de aŭgusto 2007. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007. </ref> 

[[Dosiero:Batsheva Dance Company by David Shankbone.jpg|eta|dekstre|Dancokompanio Batŝeva en [[Telavivo]].]]
Inter israelanoj famaj tutmonde<ref>[https://web.archive.org/web/20071130183030/http://encarta.msn.com/encyclopedia_761575008_4/Israel.html «Israel (country)».] Encarta. Microsoft. 2007. Arkivita el la originalo la 30an de novembro 2007. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007. </ref> menciendas la Filarmonia Orkestro de Israelo, kiu funkcias aktive dum poli ol sep jardekoj kaj lastatempe faras pli ol ducent koncertojn ĉiujare.<ref> Davis, Barry (5a de februaro 2007) «Israel Philharmonic Orchestra celebrates 70th anniversary». Ministerio de Eksterlandaj Aferoj (el Israel21c). Konsultita la 13an de aŭgusto 2007. </ref> 

Israelo estis hejmo ankaŭ de multaj famaj muzikistoj, el kiuj kelkaj iĝis internaciaj steluloj. [[Noa (kantistino)|Noa]], Uzi Hitman, Itzhak Perlman, [[Ofra Haza]] kaj Pinchas Zukerman estas kelkaj de la muzikistoj [[Sabra|naskiĝintaj en Israelo]] laŭditaj internacie; elstaras ankaŭ la kompanio de perkutad-teatro kaj danco [[Mayumana]] kaj la kantistino [[Dana International]]. 

{{Ĉefartikolo|Israelo en la Eŭrovido-Kantokonkurso}}
[[Dosiero:ESC 2008 - Israel - Boaz Mauda, 1st semifinal.jpg|eta|dekstra|220px||[[Boaz Mauda]] en [[Beogrado]] (2008).]]
Krome, Israelo partoprenis en la [[Eŭrovizia Kantokonkurso]] preskaŭ ĉiujare ekde 1973, kaj venkis en la konkurenco kvur fojojn (1978, 1979, 1998 kaj 2018) kaj dufoje la sidejo de la konkurenco estis [[Jerusalemo]]<ref>[https://web.archive.org/web/20070622035651/http://www.eurovision.tv/content/view/537/1 «Israel».] Eurovision Song Contest. Eurovision Broadcasting Union. Arkivita el la originalo la 22an de junio 2007. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007. </ref> La partopreno de Israelo en la konkurenco rezultis en kelkaj polemikaj momentoj kaj en la pasinteco kaj lastatempe. La unua apero de la lando okazis en 1973, malpli ol unu jaron post la [[Masakro de Munkena Olimpiko]], rezulte en pliiĝintaj sekurecfortoj en la evento en [[Luksemburgo]].{{sfn|O'Connor|2010|pp=52–55}}<ref name="Luxembourg 73" >[https://eurovision.tv/event/luxembourg-1973 "Eurovision Song Contest: Luxembourg 1973".] Eurovision Song Contest. Alirita la 4an de Julio 2020. </ref>{{sfn|West|2020|pp=83–86}} La unua venko de Israelo en 1978 montriĝis polemika por la [[Araba mondo|arabaj ŝtatoj]] kiuj elsendis la konkurencon kaj tranĉis ĝin al [[reklamado]] kiam Israelo ludis pro manko de agnosko de Israelo fare de multaj landoj, kaj kiam evidentiĝis, ke Israelo povis venki, multaj el tiuj elsendantaj landoj tranĉis la elsendadon antaŭ la fino de la voĉdonado.<ref name="Paris 78">{{Cite web |title=Eurovision Song Contest: Paris 1978 |url=https://eurovision.tv/event/paris-1978 |access-date=7a de Julio 2020 |publisher=Eurovision Song Contest}}</ref>{{sfn|O'Connor|2010|pp=72–75}}<ref name="Roxburgh 2">{{Cite book |last=Roxburgh |first=Gordon |title=Songs for Europe: The United Kingdom at the Eurovision Song Contest |date=2014 |publisher=Telos Publishing |isbn=978-1-84583-093-9 |volume=Two: The 1970s |location=Prestatyn}}</ref> 

Arabaj ŝtatoj, kiuj estis elekteblaj por konkurenci, malakceptis partopreni pro la ĉeesto de Israelo, kaj [[Maroko]] estis la nura araba ŝtato kiu eniris en Eŭrovidon nur unufoje en 1980, fakte kiam Israelo forestis.{{sfn|O'Connor|2010|pp=80–83}}<ref name="The Hague 80">{{Cite web |title=Eurovision Song Contest: The Hague 1980 |url=https://eurovision.tv/event/the-hague-1980 |access-date=7a de Julio 2020 |publisher=Eurovision Song Contest}}</ref> La partoprenon de Israelo kritikis kiuj opoziciis la registarajn politikojn, kio rezultis en alvokoj fare de politikaj grupoj por [[bojkoto]] al la evento de 2019 en [[Telavivo]], kiel protestoj pro la politikoj kontraŭ [[Palestinanoj]] en [[Cisjordanio]] kaj [[Gazaa Sektoro|Gazao]] kaj kontraŭ la [[GLAT|GLAT-komunumo]].<ref>{{Cite web |last=Farrell |first=Stephen |date=10a de Majo 2019 |title=Israel counters Eurovision boycott campaign with Google ads |url=https://www.reuters.com/article/us-music-eurovision-israel-preparations/israel-counters-eurovision-boycott-campaign-with-google-ads-idUSKCN1SG11L |access-date=7a de Julio 2020 |website=[[Reuters]]}}</ref><ref>{{Cite web |last1=Maikey |first1=Haneen |last2=Aked |first2=Hilary |date=4a de Marto 2019 |title=L'Eurovision comme occasion de pinkwashing pour Israël – la communauté LGBT+ devrait le boycotter |trans-title=Eurovision as a pinkwashing opportunity for Israel – the LGBT+ community should boycott it |url=http://agencemediapalestine.fr/blog/2019/03/04/15797/ |access-date=7a de Julio 2020 |website=agencemediapalestine.fr/ |publisher=Agence Médias Palestine |language=fr}}</ref> Aliaj kampanjis kontraŭ bojkoto, asertante, ke ajna kultura boikoto malhelpis pacon en la regionon.<ref>{{Cite web |last=Sherwin |first=Adam |date=30 April 2019 |title=Eurovision 2019: Stephen Fry & Sharon Osbourne lead celebrities rejecting boycott of Israel Song Contest |url=https://inews.co.uk/news/stephen-fry-sharon-osbourne-lead-celebrities-rejecting-boycott-of-israel-eurovision-song-contest-285507 |access-date=7a de Julio 2020 |website= gazeto i}}</ref><ref>{{Cite web |last=Snapes |first=Laura |date=30a de Aprilo 2019 |title=Celebrities denounce proposed boycott of Eurovision in Israel |url=https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2019/apr/30/celebrities-denounce-proposed-boycott-of-eurovision-in-israel-stephen-fry |access-date=12a de Marto 2021 |website=[[The Guardian]]}}</ref> 

La partopreno de Israelo en la konkurenco estis denove polemika post la eksplodo de la [[Israel-hamasa milito de 2023|Israel–Hamasa milito]] en Oktobro 2023, kiam okazis novaj alvokoj por la forigo de Israelo por la konkurenco de 2024; la kanto de Israelo nome "Hurricane" de [[Eden Golan]] estis akceptita de EBU,<ref>{{cite news |last1=Savage |first1=Mark |title=Israel chooses Eurovision 2024 entrant amid calls for a boycott |url=https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-68238270 |access-date=11a de Aprilo 2024 |work=[[BBC]] News |date=8a de Februaro 2024}}</ref><ref>{{cite web |title=FAQ: Israel at the Eurovision Song Contest 2024 - Eurovision Song Contest |url=https://eurovision.tv/mediacentre/frequently-asked-questions-israel-24 |publisher=Eurovision Song Contest |access-date=11a de Aprilo 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240409150921/https://eurovision.tv/mediacentre/frequently-asked-questions-israel-24 |archive-date=9a de Aprilo 2024 |url-status=live}}</ref><ref>{{cite web |title=EBU Statement on abuse and harassment of ESC 2024 Artists |url=https://eurovision.tv/mediacentre/release/ebu-statement-esc-2024-artists |publisher=Eurovision Song Contest |access-date=11a de Aprilo 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240409150742/https://eurovision.tv/mediacentre/release/ebu-statement-esc-2024-artists |archive-date=9a de Aprilo 2024 |date=9a de Aprilo 2024 |url-status=live}}</ref> nur kiam oni postulis revortumadon por eviti politikajn aludojn, kiuj estis referencoj al la [[Atako de Hamaso kontraŭ Israelo]] de la 7a de Oktobro fare de [[Hamas]]-kondukitaj palestinaj aktivuloj.<ref>{{cite news |last1=Savage |first1=Mark |title=Israel reveals Eurovision song after weeks of wrangling |url=https://www.bbc.co.uk/news/entertainment-arts-68533031 |access-date=11a de Aprilo 2024 |work=[[BBC]] News |date=11a de Marto 2024}}</ref><ref>{{cite web |title=Israel: KAN Confirms Changes to Previously Rejected Eurovision Songs |url=https://eurovoix.com/2024/03/03/changes-to-previously-rejected-eurovision-songs/ |publisher=Eurovoix |access-date=11a de Aprilo 2024 |date=3a de Marto 2024}}</ref><ref>{{Cite news |last=Bryant |first=Miranda |date=2024-04-07 |title='We are not the arena to solve a Middle East conflict': Sweden braced for a politically charged Eurovision |url=https://www.theguardian.com/tv-and-radio/2024/apr/07/eurovision-sweden-middle-east-conflict-israel |access-date=2024-04-12 |work=The Observer |language=en-GB |issn=0029-7712}}</ref>

=== Teatro kaj kino ===
[[Dosiero:Habima Theatre building-Tel Aviv.jpg|eta|maldekstre|220ra|Teatro Habima de [[Telavivo]].]]
En Israelo ekzistas aparta nacia teatro, nome [[Habima]], en Telavivo kie oni ludas teatraĵojn de juda temaro. Tie oni ludas ankaŭ klasikaĵojn en hebrea lingvo, ĉu dramoj, komedioj aŭ muzikaloj. Krome estas la [[Teatro Kameri]] nome kvarsalona komplekso, kreita en 1970. En [[Hajfo]] estas municipa teatro, en kiu oni ludas teatraĵojn kaj israelajn kaj eksterlandajn ĉu klasikajn ĉu modernajn.<ref> [http://embassies.gov.il/mexico-city/AboutIsrael/Culture/Pages/CULTURA-Teatro.aspx «Teatro en Israel».] 24/6. Konsultita la 24/6/2024. </ref> Sekvante la tradicion de la [[teatro]] en [[jida]] en [[Orienta Eŭropo]], Israelo bontenas viglan teatran etoson. Fondita en 1918, la Teatro [[Habima]] de [[Telavivo]] estas la plej antikva kompanio de klasika teatro same kiel de nacia teatro.<ref>(en hebrea) [https://www.habima.co.il/ «התיאטרון הלאומי הבימה».] Habima Nacia Teatro. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007. </ref> Aliaj teatroj estas Ohel kaj Geŝer.<ref>[https://www.jewishvirtuallibrary.org/theatre-in-israel "Theatre in Israel".] jewishvirtuallibrary.org. Alirita la 19an de Oktobro 2023. </ref><ref>[https://web.archive.org/web/20150318093329/http://myjewishlearning.com/culture/2/Theatre_and_Dance/Theatre/Israel.shtml "Israeli Theatre".] ''My Jewish Learning''. Arkivita el la originalo la 18an de Marto 2015. Alirita la 19an de Oktobro 2023. </ref>

Dek israelaj [[filmo]]j estis nomumitaj por la [[Akademia premio por la plej bona fremdlingva filmo]]. Palestinaj israelaj kinistoj faris [[filmo]]jn kiuj temas pri la arab-israela konflikto kaj la statuso de palestinanoj ene de Israelo, kiel ''Jenin, Jenin'' de Mohammad Bakri de 2002 kaj [[Kala Ha-Surit, Ha|La siria fianĉino]] de Eran Riklis.

=== Arkitekturo ===
[[File:מוזיאון הבאוהאוס1.jpg|thumb|Fondaĵo Bauhaus, [[Telavivo]].]]
Pro la enmigrado de judaj arkitektoj, arkitekturo en Israelo montris eĉ dekomence diferencajn stilojn. Jam komence de la 20-a jarcento judaj arkitektoj klopodis por kombini okcidentan kaj orientan arkitekturojn produktante konstruaĵojn kiuj montris multajn fuziitajn stilojn.<ref>{{Cite web |title=Eclectic–Modern \ Tel Aviv Museum of Art |url=https://www.tamuseum.org.il/en/exhibition/eclecticmodern/ |access-date=2023-10-22 |website=tamuseum.org.il |language=en}}</ref> La [[Eklektika arkitekturo|eklektika]] stilo lasis vojon al la modernisma stilo [[Bauhaus]] pro la influo de germanjudaj arkitektoj (inter kiuj [[Erich Mendelsohn]]) kiuj fuĝis el [[Nazia Germanio|Nazia persekutado]].<ref>{{Cite web |title="Erich Mendelsohn: Berlin – Jerusalem" Photography by Carsten Krohn {{!}} Bauhaus Center Tel Aviv |url=https://bauhaus-center.com/gallery-art-exhibition/erich-mendelsohn-berlin-jerusalem-photography-by-carsten-krohn/ |access-date=2023-10-27 |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |title=Erich Mendelsohn |url=https://wis-wander.weizmann.ac.il/about/erich-mendelsohn |access-date=2023-10-27 |website=Weizmann Wonder Wander |language=en}}</ref> La Blanka Urbo de Telavivo estas [[Monda heredaĵo de Unesko]].<ref>{{Cite web |last=Centre |first=UNESCO World Heritage |title=White City of Tel-Aviv – the Modern Movement |url=https://whc.unesco.org/en/list/1096/ |access-date=2023-10-22 |website=UNESCO World Heritage Centre |language=en}}</ref> Post la sendependigo, oni komisiis multajn registarajn projektojn, grandparte konstruitaj laŭ "brutalisma" stilo kun forta emfazo al la uzado de [[cemento]] kaj kongruigo kun la israeldezerta klimato.<ref>{{Cite web |last=Constantinoiu |first=Marina |date=2021-04-21 |title=In Tel Aviv, amazing Brutalist architecture hides in plain sight |url=https://www.israel21c.org/in-tel-aviv-amazing-brutalist-architecture-hides-in-plain-sight/ |access-date=2023-10-22 |website=ISRAEL21c |language=en-US}}</ref><ref>{{Cite web |date=2019-01-12 |title=Beyond Bauhaus – The allure of Israeli Brutalism |url=https://www.jpost.com/israel-news/brutally-beautiful-576859 |access-date=2023-10-22 |website=The Jerusalem Post {{!}} JPost.com |language=en-US}}</ref>

Kelkaj novaj ideoj kiel la [[Ĝardena urbo|ĝardenaj urboj]] plibonigis la vivnivelon de israelaj urboj; la Plano Geddes por Telavivo famiĝis internacie pro sia revolucia dezajno kaj adaptiĝo al la loka klimato.<ref>{{Cite web |title=Sir Patrick Geddes Plan for Tel-Aviv |url=https://magazine.esra.org.il/posts/entry/sir-patrick-geddes.html |access-date=2023-10-22 |website=ESRAmagazine |language=en-gb}}</ref> La dezajno de [[kibuco]]j montris ideologioj, kiel ekzemple pere de la planado de la cirkla kibuco Nahalal fare de Richard Kauffmann.<ref>{{Cite journal |last1=Amir |first1=Eyal |last2=Churchman |first2=Arza |last3=Wachman |first3=Avraham |date=Oktobro 2005 |journal=Housing Theory and Society |volume=22 |issue=3 |pages=147–165 |doi=10.1080/14036090510040313 |url=https://www.researchgate.net/publication/248979674 |title=The Kibbutz Dwelling: Ideology and Design|s2cid=145220156 }}</ref>

=== Amaskomunikiloj ===
En la Indico de Gazetarlibereco de 2024 fare de [[Raportistoj sen limoj|Senlimaj Ĵurnalistoj]], Israelo estis metita la 101a el 180 landoj, dua en la mondoregiono de Mezoriento kaj Nordafriko malantaŭ nur [[Kataro]].<ref>{{cite web |date=2024 |title=2024 World Press Freedom Index |url=https://rsf.org/en/index?year=2024 |access-date=30a de Majo 2024 |publisher=Reporters Without Borders}}</ref><ref name=RSFNAME>{{cite web |date=2024 |title=Middle East - North Africa Journalism throttled by political pressure |url=https://rsf.org/en/classement/2024/middle-east-north-africa |access-date=30a de Majo 2024 |publisher=Reporters Without Borders}}</ref> Senlimaj Ĵurnalistoj notis, ke la [[Israelaj Defendaj Fortoj|Israelaj Armitaj Fortoj]] estis mortigintaj pli ol 100 ĵurnalistojn en Gazao kaj ke ekde la starto de la [[Israel-hamasa milito de 2023|Israel–Gazaa milito]], Israelo estis "klopodante subpremadi la informadon venantan de la sieĝita enklavo dum la misinformado enfiltriĝa en ĝia propra amaskomunikila ekosistemo."<ref name=RSFNAME /> La 5an de Majo 2024, Israelo fermis la lokajn oficejojn de [[Al Jazeera]]; poste en tiu sama monato, Israelo por mallonge kaptis ekipaĵaron apartenantan al [[Associated Press]], rezulte en interveno fare de la usona registaro.<ref>{{Cite news |last=Beaumont |first=Peter |date=2024-05-30 |title=Israeli journalist describes threats over reporting on spy chief and ICC |url=https://www.theguardian.com/world/article/2024/may/30/journalist-threatened-over-reporting-on-spy-chief-and-icc-israeli-newspaper-says |access-date=2024-05-30 |work=The Guardian |language=en-GB |issn=0261-3077}}</ref>

=== Muzeoj ===
[[Telavivo]], [[Hajfo]], [[Herzlija]] kaj [[Jerusalemo]] posedas la plej gravajn artajn kaj historiajn [[muzeo]]jn, kaj ankaŭ multaj urbetoj, vilaĝoj kaj eĉ [[kibuco]]j disponas de muzeetoj.

[[Dosiero:Billy Rose Art Garden (14755133799).jpg|thumb|maldekstre|[[Sanktejo de la Libro]], stokejo de la [[Manuskriptoj de la Morta Maro]] en Jerusalemo.]]
La [[Nacia Muzeo de Israelo]] en [[Jerusalemo]] estas unu de la plej gravaj kulturaj institucioj de Israelo,<ref name="imj">[https://web.archive.org/web/20070206172904/http://www.imj.org.il/eng/about/index.html «About the Museum».] The Israel Museum, Jerusalemo. Arkivita el la originalo la 6an de februaro 2007. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007. </ref> kiu estas la hejmo de la [[Manuskriptoj de la Morta Maro]]<ref>[https://web.archive.org/web/20070228232740/http://www.imj.org.il/eng/shrine/index.html «Shrine of the Book».] The Israel Museum, Jerusalemo. Arkivita el la originalo la 28an de februaro 2007. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007. </ref> kun ampleksa kolekto de populara kaj religia juda arto kaj eŭropa arto.<ref name="imj" /> La Nacia Muzeo pri la [[Holokaŭsto]], [[Jad Vaŝem]], estas la plej granda stokejo de la mondo por arkivoj rilataj kun la informaro pri la Holokaŭsto.<ref>[https://web.archive.org/web/20070217113512/http://www1.yadvashem.org/about_yad/index_about_yad.html «About Yad Vashem: The Yad Vashem Library».] Yad Vashem. Arkivita el la originalo la 17an de februaro 2007. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007. </ref> La ''Beth Hatefutsoth'' ([[Diaspora Muzeo]]), en la kampuso de la [[Universitato de Tel-Avivo]], estas muzeo por interagado dediĉita al la historio de la judaj komunumoj de la tuta mondo.<ref>[https://www.anumuseum.org.il/plan-your-visit/ «Museum Information».] Beth Hatefutsoth. Konsultita la 13an de aŭgusto 2007. </ref> Krom la ĉefaj muzeoj en la grandaj urboj, estas bonkvalitaj ''lokoj por arto'' en multaj urbetoj kaj eĉ kibucoj. Ekzemple ''Miŝkan Le'Omanut'' en la kibuco Ein Harod Meuhad estas la plej granda artomuzeo en la nordo de la lando.<ref>[https://web.archive.org/web/20081227232936/http://www.ilmuseums.com/museum_eng.asp?id=183 «Mishkan LeOmanut, Ein Harod».] Arkivita el la originalo la 27an de decembro 2008. Konsultita la 20an de decembro 2008. </ref>

Israelo havas la plej altan nombron de muzeoj porpersona.<ref>{{cite web |url=http://travel.cnn.com/best-israel-museums-361281/ |title=10 of Israel's best museums |last=Ahituv |first=Netta |date=29a de Januaro 2013 |publisher=CNN |access-date=9a de Januaro 2017}}</ref> Kelkaj israelaj muzeoj estas dediĉitaj al la islama kulturo, kiel la [[Muzeo Rockefeller]] kaj la Muzeo L. A. Mayer por Islama Arto, ambaŭ en Jerusalemo. La Rockefeller specializiĝas en arkeologiaj restaĵoj de la historio de Mezoriento. Ĝi estas ankaŭ la hejmo de la unua fosilia kranio de [[homedo]] troviĝinta en Okcidenta Azio, nome Galilea Homo el Mugharet el-Zuttiyeh.<ref>{{cite book|url={{Google books|4Z0YrPfeHa8C|page=|keywords=|text=|plainurl=yes}}|title=Through the Ages in Palestinian Archaeology: An Introductory Handbook |page=50|first=Walter E.|last=Rast|year=1992|isbn=978-1-56338-055-6|publisher=Continuum International Publishing Group}} "Galilee man" (lowercase "m") in this source is a typo&nbsp;– ref. Solo Man, Peking Man kaj tiel plu.</ref>

=== Israela kuirarto ===
{{Ĉefartikolo|Israela kuirarto}}
[[Dosiero:Food in Israel.jpg|eta|250px|Plado el falafelo, humuso kaj salato israela.]]
La [[israela kuirarto]] (en la hebrea המטבח הישראלי ha-mitbach-ha yisra'eli) konsistas el lokaj pladoj de la indiĝenaj homoj de Israelo kaj pladoj alportitaj al Israelo de la [[judoj]] de la [[diasporo]]. Ekde antaŭ la kreo de la ŝtato Israelo en 1948, kaj precipe ekde la fino de la [[1970-aj jaroj]], israela juda fuziiga kuirarto evoluis.<ref> Yael Raviv, [https://books.google.es/books?id=KjuYCgAAQBAJ&pg=PT119&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false Falafel Nation,] University of Nebraska Press, 2015 </ref>

Israela kuirarto adoptis kaj daŭre adoptas elementojn de diversaj stiloj de juda kuirarto kaj [[Mezorienta kuirarto]], precipe la [[Juda kuirarto|juda]], [[Mizraĥoj|misraĥa]], [[Sefardoj|sefarda]] kaj [[Aŝkenazoj|aŝkenaza]] stiloj. Ĝi enkorpigas multajn manĝaĵojn tradicie manĝitaj en [[Levantena kuirarto|levantena]], [[Araba kuirarto|araba]], [[Mezorienta kuirarto|mezorienta]] kaj [[mediteranea kuirarto]]j. Tiukadre manĝaĵoj kiel [[Kikerbulo|falafelo]], [[Kikerkaĉo|humuso]], [[ŝakŝuko]], [[Kuskuso (manĝaĵo)|kuskuso]], [[sabiĥo]] kaj [[zaataro]] estas vaste popularaj en Israelo hodiaŭ. Krome ankaŭ ''[[Schnitzel]]'', [[pico]], [[hamburgero]]j, [[terpomfingroj]], [[rizo]] kaj [[salato]]j estas facile troveblaj en Israelo.

Ĉirkaŭ duono de la israel-juda populacio konfirmas obei [[koŝero]]n hejme.<ref>Uzi Rebhun, Lilakh Lev Ari, [https://books.google.com/books?id=CG-WQZDJdo8C&pg=PA113 ''American Israelis: Migration, Transnationalism, and Diasporic Identity,''] Brill, 2010 pp. 112–113.</ref><ref name="bernstein 227, 233–234">{{harvnb|Bernstein|2010|pp=[https://books.google.com/books?id=FYXlAgAAQBAJ&pg=PA227 227], [https://books.google.com/books?id=FYXlAgAAQBAJ&pg=PA233 233–234]}}</ref> Koŝeraj [[restoracio]]j estis ĉirkaŭ kvarono de la totalo en 2015.<ref name=raviv>Yael Raviv, [https://books.google.com/books?id=KjuYCgAAQBAJ&pg=PT119 ''Falafel Nation,''] University of Nebraska Press, 2015</ref> Kun nekoŝeraj fiŝoj, kunikloj kaj strutoj, [[porko]] — ofte nomita "blanka viando" en Israelo<ref name=bernstein-231>{{harvnb|Bernstein|2010|pp=[https://books.google.com/books?id=FYXlAgAAQBAJ&pg=PA232 231–233]}}</ref>— estas produktita kaj konsumita, kvankam ĝi estas malpermesita kaj de Judismo kaj de Islamo.<ref>{{cite news |author=Jeffrey Yoskowitz |url=http://www.slate.com/articles/life/faithbased/2012/08/israel_s_pork_problem_and_what_it_means_for_the_country_s_christian_arabs_.single.html|work= gazetoj Slate |title=Israel's Pork Problem|date=8a de Aŭgusto 2012 |access-date=28a de Decembro 2015}}</ref>

===Sportoj===
[[File:ירוק עולה.jpg|thumb|maldekstre|Sekvantoj de Maccabi Haifa F.C. en la Stadiono Sammy Ofer en la urbo Hajfo.]]
La plej populara spektitaj sportoj en Israelo estas [[futbalo]] kaj [[korbopilko]].{{sfn|Torstrick|2004|p=141}} La Israela Unua Ligo estas la ĉefa futbala ligo de la lando, kaj la Israela Korbopilka Unua Ligo estas la ĉefa korbopilka ligo de la lando.<ref>{{cite web |url=http://www.basket.co.il/Data.asp?id=1&lang=en |publisher=Winner Basketball Super League |title=Basketball Super League Profile |access-date=13a de Aŭgusto 2007 }}</ref> Maccabi Haifa, Maccabi Tel Aviv, Hapoel Tel Aviv kaj Beitar Jerusalem estas la plej grandaj [[futbalklubo]]j en la lando. Maccabi Tel Aviv, Maccabi Haifa kaj Hapoel Tel Aviv konkurencis en la [[Ligo de Ĉampionoj de UEFA|Ĉampioneco de UEFA]] kaj Hapoel Tel Aviv atingis la kvaronfinalon de la [[UEFA-pokalo]]. Israelo gastis kaj venkis la [[Azia Pokalo|Azian Pokalon]] de [[1964]]; en 1970 la Israela nacia futbala teamo partoprenis en la [[Futbala Mondpokalo 1970]], nome la nura fojo en kiu ĝi povis partopreni en la [[Futbala Mondpokalo]]. 

La [[Aziaj Ludoj]] de [[1974]], okazintaj en Teherano, estis la lastaj Aziaj Ludoj en kiuj Israelo partoprenis, kaj tie fakte multaj arabaj kaj islamaj landoj malakceptis konkurenci kun Israelo. Tial Israelo estis ekskludita el la Aziaj Ludoj de [[1978]] kaj ekde tiam ĝi jam ne konkurencis en aziaj sporteventoj.<ref>{{cite web |url=http://www.jta.org/1976/07/26/archive/israel-barred-from-asian-games |title=Israel Barred from Asian Games |publisher=Jewish Telegraphic Agency |date=26a de Julio 1976 |access-date=11a de Aprilo 2014}}</ref> En 1994, [[UEFA]] akceptis Israelon, kaj ekde tiam la israelaj futbalteamoj konkurencas en Eŭropo. Maccabi Tel Aviv venkis en la FIBA Eŭropa Ĉampioneco en korbopilko ses fojojn.<ref>{{cite web|url=http://www.euroleague.net/final-four/milan-2014/maccabi-electra-tel-aviv |title=Maccabi Electra Tel Aviv – Welcome to EUROLEAGUE BASKETBALL |access-date=30a de Oktobro 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20140625083458/http://www.euroleague.net/final-four/milan-2014/maccabi-electra-tel-aviv |archive-date=25a de Junio 2014 }}</ref>

Israelo atingis [[Israelo en la Olimpikoj|naŭn Olimpikajn medalojn]] ekde sia unua atingo en la [[Somera Olimpiko 1992]], inllude oran medalon en [[tabulvelado]] en la [[Somera Olimpiko 2004]].<ref>{{cite web |url=http://www.olympic.org/israel |publisher=International Olympic Committee |title=Israel |access-date=20a de Marto 2012}}</ref> Israelo atingis ĉirkaŭ 100 ormedalojn en la [[Paralimpiko]] kaj estis rangigita la 20a en la ĝenerala medalaro. La Paralimpiko de [[1968]] estis gastigita de Israelo.<ref>{{cite web |url=http://www.paralympic.org/paralympic-games/tel-aviv-1968 |title=Tel Aviv 1968 |publisher=International Paralympic Committee |access-date=20a de Marto 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20120320024849/http://www.paralympic.org/paralympic-games/tel-aviv-1968 |archive-date=20a de Marto 2012 }}</ref> La Makabiaj Ludoj, nome Olimpik-stila evento por [[judoj|judaj]] kaj israelaj atletoj, estis inaŭguritaj en la 1930-aj jaroj, kaj okazis ĉiun kvaran jaron ekde tiam. [[Kravmagao]], nome batalarto disvolviĝinta ĉe judaj defendantoj dum la luktado kontraŭ [[faŝismo]] en Eŭropo, estas uzata de la israelaj sekurecfortoj kaj policanoj.<ref> Ellis, Judy (4a de Majo 1998). [https://time.com/archive/6732713/choke-gouge-smash/ "Choke! Gouge! Smash!".] gazeto [[Time]]. Alirita la 1an de Januaro 2017. </ref>

[[Ŝako]] estas grava sporto en Israelo. Estas multaj israelaj grandmajstroj kaj israelaj ŝakludantoj atingis nombrajn junajn mondajn ĉampionecojn.<ref>{{cite news | url=http://www.haaretz.com/print-edition/news/pawn-stars-shine-in-new-national-sport-1.317002 | title=Pawn stars shine in new 'national sport' | newspaper=Haaretz | access-date=21a de Majo 2012| date=4a de Oktobro 2010 }}</ref>

== Religio ==
[[Dosiero:Judaica.jpg|eta|dekstra|250px|Judaĵoj (horloĝdirekten desupre): [[Ŝabato|ŝabataj]] [[kandelingo]]j, vazo por lavado de la manoj, [[Humaŝ]] kaj [[Tanaĥo]], montrilo, [[ŝofaro]], kaj [[etrogo|etrogujo]].]]
Laŭ multaj judoj, la [[Eternulo]] promesis la Palestinan regionon al la judoj antaŭ pli ol 3 000 jaroj, eĉ antaŭ la erao de [[reĝo Davido]], kiam [[Izraelo]] estis grava kaj potenca ŝtato. Post 2 000 jaroj de [[diasporo]] kaj [[persekuto]], la kreo de moderna, prospera, fekunda lando, kaj la revivigo de la morta, antikva [[hebrea lingvo]] ŝajnas esti vera miraklo. Sed laŭ la palestinanoj, la invado de ilia lando fare de la judoj, kaj la rego de la judoj tie estas grava maljustaĵo. Laŭ unu kompreno la regadsistemo estas [[Etnokratio|etnokratia]].

La konflikto en Israelo estas ankaŭ religia. Multaj lokoj, precipe en Jerusalemo kaj [[Bet-Leĥem]], estas sanktaj al la judoj, al la [[islamo|islamanoj]], kaj ankaŭ al la [[kristanoj]].

== Vidindaĵoj ==
* [[Jerusalemo]] ([[Muro de lamentadoj]], [[Kupolo de la Roko]], [[Baziliko de la Sankta Tombo]], ''[[Via Dolorosa]]'', Kruca monaĥejo),
* [[Morta Maro]] ([[Masada]] kastelo), 
* kristanaj lokoj ([[Bet-Leĥem]], [[Nazareto]], ''[[Kapernaum]]'').

== Notoj ==
<references group="noto"/>

== Referencoj ==
{{Referencoj|2}}

== Bibliografio ==
* Gérard Araud, ''Israël: Le piège de l'Histoire'', eld. Tallandier, 2024 [https://www.laprocure.com/product/1514523/araud-gerard-israel-le-piege-de-l-histoire en La Procure], marto 2024.
* Barton, John; Bowden, Julie (2004). ''The Original Story: God, Israel and the World''. Wm. B. Eerdmans Publishing Company. ISBN 978-0-8028-2900-9.
* Culla, Joan B. ''La tierra más disputada: El sionismo, Israel y el conflicto de Palestina''. Madrid, Alianza, 2005.
* Georg Fohrer: ''Geschichte Israels. Von den Anfängen bis zur Gegenwart''. 6. Auflage. Quelle & Meyer, UTB für Wissenschaft, Wiesbaden 1995, ISBN 3-8252-0708-0.
* Martine Gozlan, ''Israël. 70 ans. : 7 clés pour comprendre'', Paris/37-Monts, Archipel, coll. «Essais, documents», 2a de majo 2018, 160 p. (ISBN 978-2-8098-2440-7 kaj 2-8098-2440-1)
* [[Theodor Herzl|Herzl, Theodor]] (1946). ''The Jewish State''. American Zionist Emergency Council. ISBN 978-0-486-25849-2.
* Morris, Benny (2008). [https://books.google.es/books?id=J5jtAAAAMAAJ&redir_esc=y 1948: A History of the First Arab–Israeli War.] Yale University Press. ISBN 978-0-300-14524-3.
* Sanguinetti, Julio María, ''La trinchera de occidente. A 70 años del Estado de Israel''. Montevideo, Taurus, 2018.
* Claudio Vercelli, ''Breve storia dello stato di Israele, 1948-2008'', Carocci, 2008, ISBN 9788843044849.
* Dieter Vieweger: ''Streit um das Heilige Land''. Gütersloher Verlag, 7. Auflage, Gütersloh 2019, ISBN 978-3-579-06757-5.

{{Projektoj
|commonscat=Israel
|wikiquote=Kategorio:Israelo
|wikinewscat=Israelo
|ReVo=Israelo
}}

== Vidu ankaŭ ==
* [[Masakro en la muzika festivalo de Re'im]]
* [[Israel-hamasa milito de 2023]]
* [[Standing Together (movado)]]
* [[Portalo:Judismo]]
* [[Historio de la Esperanto-movado en Israelo (Wandel)]]
* ''[[Israel Loves Iran]]''
* [[Juda Virtuala Biblioteko]]
* [[Listo de urboj de Israelo]]
* [[Mezoriento]]
* [[Palestino]]
* [[Enlanda Milito dum la Mandato Palestino]]

== Eksteraj ligiloj ==
* {{ueavikio|{{paĝonomo}}|{{paĝonomo}}}} {{eo}}
* (en) ''[[:en:Languages_of_Israel|Languages of Israel]]'' (Lingvoj de Israelo)

== Noto ==
* {{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Israel |revizio=988383786}}

{{Israelaj regionoj}}
{{Ŝtatoj en Azio}}
{{OECD}}

{{Leginda|jaro=2021 |monato=2 |tago=18}}
{{ADLM|2024|10}}

{{Havenda artikolo|Israelo}}
{{Bibliotekoj}}

[[Kategorio:Israelo| ]]
[[Kategorio:Palestino]]
[[Kategorio:Administraj unuoj fonditaj en 1948]]