Turbina corymbosa: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
aldono laŭ la germana artikolo de:Turbina corymbosa |
Sj1mor (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
||
| (12 mezaj versioj de 4 uzantoj ne montriĝas) | |||
| Linio 1: | Linio 1: | ||
{{redaktas|Tlustulimu}} |
|||
{{Taksonomio |
{{Taksonomio |
||
|nomo = Turbina corymbosa |
|nomo = Turbina corymbosa |
||
| Linio 18: | Linio 17: | ||
}} |
}} |
||
'''''Turbina corymbosa''''' L. estas [[vegetalo|vegetala]] [[specio]] el la [[Familio (biologio)|familio]] de [[konvolvulacoj]]. |
'''''Turbina corymbosa''''' L. ([[Sinonimo (taksonomio)|sin.]] ''Rivea corymbosa'' (L.) Hallier f.) estas [[vegetalo|vegetala]] [[specio]] el la [[Familio (biologio)|familio]] de [[konvolvulacoj]]. |
||
''[[Periglandula turbinae]]'' kiu vivas sur |
''[[Periglandula turbinae]]'' kiu vivas sur ĝia supraĵo produktas [[ergino]]n kaj aliajn [[ergotoalkaloido]]jn. |
||
== Priskribo == |
== Priskribo == |
||
''Turbina corymbosa'' estas [[grimpplanto]] kies longaj, plejparte nudaj [[tigo]]j estas lignigitaj ĉe la bazo, sed herbaj ĉe la pintoj. La planto estas senhara aŭ kalva. La alternaj, paperaj, plejparte kalvaj aŭ nur malofte fajne haraj, simplaj kaj tigaj, tutrandaj [[folio]]j estas korformaj, ovformaj, longas 4 ĝis 10 cm kaj estas pintaj aŭ pintaj al la antaŭo. |
''Turbina corymbosa'' estas [[grimpplanto]] kies longaj, plejparte nudaj [[tigo]]j estas lignigitaj ĉe la bazo, sed herbaj ĉe la pintoj. La planto estas senhara aŭ kalva. La alternaj, paperaj, plejparte kalvaj aŭ nur malofte fajne haraj, simplaj kaj tigaj, tutrandaj [[folio]]j estas korformaj, ovformaj, longas 4 ĝis 10 cm kaj estas pintaj aŭ pintaj al la antaŭo. |
||
La kvinoblaj tigaj [[floro]]j kun duobla florkoverto estas en aksaj aŭ finaj tirsoj aŭ panikloj. La neegalaj [[sepalo]]j estas ĉirkaŭ 8 ĝis 12 mm longaj kaj glataj, la eksteraj du estas pli mallongaj. La blanka, 2,5 ĝis 3 cm longa kaj sonorilforma, kunkreskinta krono havas malhelbrunan ĝis purpuran areon en la interna, suba parto de la korona tubo. La mallongaj [[stameno]]j en la gorĝo estas harplenaj en la bazo. La duĉambra kaj kalva ovario, kun mallonga |
La kvinoblaj tigaj [[floro]]j kun duobla florkoverto estas en aksaj aŭ finaj tirsoj aŭ panikloj. La neegalaj [[sepalo]]j estas ĉirkaŭ 8 ĝis 12 mm longaj kaj glataj, la eksteraj du estas pli mallongaj. La blanka, 2,5 ĝis 3 cm longa kaj sonorilforma, kunkreskinta krono havas malhelbrunan ĝis purpuran areon en la interna, suba parto de la korona tubo. La mallongaj [[stameno]]j en la gorĝo estas harplenaj en la bazo. La duĉambra kaj kalva ovario, kun mallonga stiluso kun duparta stigmo, estas supra. La tempo de florado etendiĝas en la origina distribuareo de februaro ĝis marto. |
||
La malgranda, senmalferma kaj kalva, pinta, ledeca-ligneca frukto, kun konstanta kaliko kaj restaĵoj de la |
La malgranda, senmalferma kaj kalva, pinta, ledeca-ligneca frukto, kun konstanta kaliko kaj restaĵoj de la stiluso, estas mallarĝe ovforma, 1 ĝis 1,5 cm longa kaj enhavas unu, malofte du, fajne harplenajn semojn. |
||
== Distribuo == |
== Distribuo == |
||
La distribuareo de ''Turbina corymbosa'' inkluzivas [[Meksiko]]n ĝis [[Panamo]], [[Karibio]]n, sudan [[Florido]]n kaj partojn de [[Sudameriko]]. La specio estis malkovrita en naturo en [[Filipinoj]]. |
La distribuareo de ''Turbina corymbosa'' inkluzivas [[Meksiko]]n ĝis [[Panamo]], [[Karibio]]n, sudan [[Florido]]n kaj partojn de [[Sudameriko]]. La specio estis malkovrita en naturo en [[Filipinoj]]. |
||
== Historio == |
== Historio == |
||
''Turbina corymbosa'' jam estis konata kiel rita sed ankaŭ kuraca planto ĉe la aztekoj, kie ĝi ricevis la nomon ''Coatl xoxouqui'' ( |
''Turbina corymbosa'' jam estis konata kiel rita sed ankaŭ kuraca planto ĉe la [[aztekoj]], kie ĝi ricevis la nomon ''Coatl xoxouqui'' (verda serpento). La semoj nomiĝis ''ololiuqui'' (ronda greno). Tial devenas la germana nomo "{{lang|de|Ololiuquiranke}}". Unu el la plej fruaj dokumentaĵoj pri ĝia uzo estis skribita en 1629 de Hernando Ruiz de Alarcón (1581–1639)<ref>Abel Alves: ''The Animals of Spain.'' Brill, 2011, ISBN 978-90-04-19389-5, S. 128.</ref>, hispana misiisto, sub la titolo "Traktato pri la paganaj superstiĉoj, kiuj hodiaŭ vivas inter la indianaj indiĝenoj de Nova Hispanio.". Komence de la 20a jarcento oni longe supozis, ke la uzo de ''ololiuqui'' formortis. Tamen nun estas klare, ke ekzistas ankoraŭ centramerikaj popoloj kiel la [[zapotekoj]], [[miŝtekoj]], mazatekoj aŭ mikseoj, kiuj uzas ''ololiuki'' por ritaj celoj. La fama etnobotanikisto Richard Evans Schultes (1925-2001)<ref name="erowid.org">{{citaĵo el la reto |url=http://www.erowid.org/plants/ololiuqui/ololiuqui.shtml |titolo=Turbina corymbosa |eldoninto=Erowid Ololiuqui |alirdato=2008-05-12 }}</ref> povis determini la identecon de la planto en la 1940-aj jaroj. En 1941 aperis la monografio "A Contribution to Our Knowledge of ''Rivea corymbosa'': The Narcotic Ololiuqui of the Aztecs", kiu donas tre bonan superrigardon pri ĉiuj botanikaj, etnologiaj kaj ankaŭ historiaj aspektoj de la ololiuqui-vinberujo.<ref>Richard Evans Schultes: ''A Contribution to our Knowledge of Rivea corymbosa: The Narcotic Ololiuqui of the Aztecs.'' Cambridge MA, Botanical Museum of Harvard University, 1941.</ref> La aktivaj ingrediencoj kelkajn jarojn poste estis identigitaj de [[Albert Hofmann]] (1906-2008), la malkovrinto de [[LSD]] (lisergatacida dietilamido). Li trovis interalie [[Ergino|lisergan acidamidon]] (LSA), kiu kiel [[Ergoto|ergot]]alkaloido estas proksime rilata al LSD. <ref name="erowid.org" /><ref name="Rätsch">Christian Rätsch: ''Enzyklopädie der psychoaktiven Pflanzen. Botanik, Ethnopharmakologie und Anwendungen.'' 3. Auflage, AT Verlag, Aarau 1998, ISBN 3-85502-570-3.</ref> |
||
== Uzo == |
== Uzo == |
||
La semoj estas plejparte uzataj |
La semoj estas plejparte uzataj kiel aplikaĵo, pli malofte la folioj aŭ radikoj. Ĝia mielo ankaŭ estas psikoaktiva kaj estis ĉefe uzita de la [[majaoj]] por fari ritan trinkaĵon (''balché''). La forpelo de malicaj spiritoj, nekromancio kaj aŭgurado estas ekzemploj de la ritaj uzoj de la ''ololiuqui''-rebo. Eĉ hodiaŭ oni diras, ke la mikseoj tenas sorĉistinojn for de domoj.<ref name="Rätsch" /> |
||
Medicine, ''Turbina corymbosa'' povas esti uzata por trakti vundojn, kontuzojn kaj tumorojn. |
Medicine, ''Turbina corymbosa'' povas esti uzata por trakti vundojn, kontuzojn kaj tumorojn. Diureziga efiko ankaŭ estas priskribita.<ref name="Rätsch" /> |
||
== Aktivaj ingrediencoj == |
|||
Laŭ Albert Hofmann, la ĉefaj aktivaj ingrediencoj de la planto estas [[ergino]] (LSA), [[Lisergicacida hidroksietilamido|Lisergatacida hidroksietilamido]]<sup>[[:d:Q1501665]]</sup> (LSH), kaj [[ergometrino]]<ref>''Stanislav Grof interviews Dr. Albert Hofmann'', Esalen Institute, Big Sur, California, 1984, [http://www.maps.org/news-letters/v11n2/11222gro.html online] ĉe Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies – MAPS.</ref>, kiuj ankaŭ enestas en la planto mem kaj estas produktitaj per epibiotaj fungoj transdonataj per la semoj.<ref>Sabine Hellwig: ''Ergolinalkaloidvorkommen bei Convolvulaceen: Biochemische und ökologische Interaktion einer Pflanze-Pilz-Symbiose.'' Dissertation, Bonn 2007.</ref> |
|||
== Dozo == |
|||
Tradicie, 15 ĝis 22 raspitaj semoj estas metataj en duonan tason da akvo. Tamen ĉi tiu dozo ne efikis en testoj kun okcidentaj homoj, do la dozo estas signife pli alta. Tamen, de 300 semoj aŭ pli, plejparte nur malbonaj kromefikoj kiel vomado kaj lakso estas raportitaj. Krome, ĉiam oni devas zorgi ke '' Turbina corymbosa '' estas klasifikita kiel tre venena.<ref name="erowid.org" /><ref name="Rätsch" /> |
|||
== Efiko == |
|||
La efiko komenciĝas tre rapide kaj kaŭzas malfortajn halucinojn, kiuj alternas kun kapturno. Sekvas laceco, eŭforio kaj fine dormemo. Ĉi tiu hipnota stato ne kompareblas kun LSD-toksiĝo, la efiko povas esti priskribita pli kiel "[...] speco de tranco aŭ krepuska dormo kun revaj bildoj" (Rätsch 1998).<ref name="Rätsch" /> |
|||
== Referencoj == |
== Referencoj == |
||
{{ |
{{Referencoj}} |
||
== Literaturo == |
== Literaturo == |
||
* Daniel F. Austin: ''Turbina corymbosa'', En: Robert E. Woodson, Jr., Robert W. Schery (Hrsg.): ''Flora of Panama''. En: ''Annals of the Missouri Botanical Garden''. Volumo 62, 1975, p. 218, [https://www.biodiversitylibrary.org/item/89027#page/223/mode/1up enrete] ĉe biodiversitylibrary.org. |
* Daniel F. Austin: ''Turbina corymbosa'', En: Robert E. Woodson, Jr., Robert W. Schery (Hrsg.): ''Flora of Panama''. En: ''Annals of the Missouri Botanical Garden''. Volumo 62, 1975, p. 218, [https://www.biodiversitylibrary.org/item/89027#page/223/mode/1up enrete] ĉe biodiversitylibrary.org. |
||
* Henri Alain Liogier: ''Descriptive Flora of Puerto Rico and Adjacent Islands.'' Vol. IV, Editorial UDP, 1995, ISBN 0-8477-2337-2, p. 292. |
* Henri Alain Liogier: ''Descriptive Flora of Puerto Rico and Adjacent Islands.'' Vol. IV, Editorial UDP, 1995, ISBN 0-8477-2337-2, p. 292. |
||
== Noto == |
|||
* {{tradukita|de|Turbina corymbosa|revizio=203452862}} |
|||
{{Projektoj}} |
|||
[[Kategorio:Konvolvulacoj]] |
[[Kategorio:Konvolvulacoj]] |
||
Nuna versio ekde 17:33, 13 okt. 2024
 | ||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Turbina corymbosa
| ||||||||||||
| Biologia klasado | ||||||||||||
| ||||||||||||
| Turbina corymbosa (L.) Raf., 1838 | ||||||||||||
Aliaj Vikimediaj projektoj
| ||||||||||||
Turbina corymbosa L. (sin. Rivea corymbosa (L.) Hallier f.) estas vegetala specio el la familio de konvolvulacoj. Periglandula turbinae kiu vivas sur ĝia supraĵo produktas erginon kaj aliajn ergotoalkaloidojn.
Priskribo
[redakti | redakti fonton]Turbina corymbosa estas grimpplanto kies longaj, plejparte nudaj tigoj estas lignigitaj ĉe la bazo, sed herbaj ĉe la pintoj. La planto estas senhara aŭ kalva. La alternaj, paperaj, plejparte kalvaj aŭ nur malofte fajne haraj, simplaj kaj tigaj, tutrandaj folioj estas korformaj, ovformaj, longas 4 ĝis 10 cm kaj estas pintaj aŭ pintaj al la antaŭo.
La kvinoblaj tigaj floroj kun duobla florkoverto estas en aksaj aŭ finaj tirsoj aŭ panikloj. La neegalaj sepaloj estas ĉirkaŭ 8 ĝis 12 mm longaj kaj glataj, la eksteraj du estas pli mallongaj. La blanka, 2,5 ĝis 3 cm longa kaj sonorilforma, kunkreskinta krono havas malhelbrunan ĝis purpuran areon en la interna, suba parto de la korona tubo. La mallongaj stamenoj en la gorĝo estas harplenaj en la bazo. La duĉambra kaj kalva ovario, kun mallonga stiluso kun duparta stigmo, estas supra. La tempo de florado etendiĝas en la origina distribuareo de februaro ĝis marto.
La malgranda, senmalferma kaj kalva, pinta, ledeca-ligneca frukto, kun konstanta kaliko kaj restaĵoj de la stiluso, estas mallarĝe ovforma, 1 ĝis 1,5 cm longa kaj enhavas unu, malofte du, fajne harplenajn semojn.
Distribuo
[redakti | redakti fonton]La distribuareo de Turbina corymbosa inkluzivas Meksikon ĝis Panamo, Karibion, sudan Floridon kaj partojn de Sudameriko. La specio estis malkovrita en naturo en Filipinoj.
Historio
[redakti | redakti fonton]Turbina corymbosa jam estis konata kiel rita sed ankaŭ kuraca planto ĉe la aztekoj, kie ĝi ricevis la nomon Coatl xoxouqui (verda serpento). La semoj nomiĝis ololiuqui (ronda greno). Tial devenas la germana nomo "Ololiuquiranke". Unu el la plej fruaj dokumentaĵoj pri ĝia uzo estis skribita en 1629 de Hernando Ruiz de Alarcón (1581–1639)[1], hispana misiisto, sub la titolo "Traktato pri la paganaj superstiĉoj, kiuj hodiaŭ vivas inter la indianaj indiĝenoj de Nova Hispanio.". Komence de la 20a jarcento oni longe supozis, ke la uzo de ololiuqui formortis. Tamen nun estas klare, ke ekzistas ankoraŭ centramerikaj popoloj kiel la zapotekoj, miŝtekoj, mazatekoj aŭ mikseoj, kiuj uzas ololiuki por ritaj celoj. La fama etnobotanikisto Richard Evans Schultes (1925-2001)[2] povis determini la identecon de la planto en la 1940-aj jaroj. En 1941 aperis la monografio "A Contribution to Our Knowledge of Rivea corymbosa: The Narcotic Ololiuqui of the Aztecs", kiu donas tre bonan superrigardon pri ĉiuj botanikaj, etnologiaj kaj ankaŭ historiaj aspektoj de la ololiuqui-vinberujo.[3] La aktivaj ingrediencoj kelkajn jarojn poste estis identigitaj de Albert Hofmann (1906-2008), la malkovrinto de LSD (lisergatacida dietilamido). Li trovis interalie lisergan acidamidon (LSA), kiu kiel ergotalkaloido estas proksime rilata al LSD. [2][4]
Uzo
[redakti | redakti fonton]La semoj estas plejparte uzataj kiel aplikaĵo, pli malofte la folioj aŭ radikoj. Ĝia mielo ankaŭ estas psikoaktiva kaj estis ĉefe uzita de la majaoj por fari ritan trinkaĵon (balché). La forpelo de malicaj spiritoj, nekromancio kaj aŭgurado estas ekzemploj de la ritaj uzoj de la ololiuqui-rebo. Eĉ hodiaŭ oni diras, ke la mikseoj tenas sorĉistinojn for de domoj.[4]
Medicine, Turbina corymbosa povas esti uzata por trakti vundojn, kontuzojn kaj tumorojn. Diureziga efiko ankaŭ estas priskribita.[4]
Aktivaj ingrediencoj
[redakti | redakti fonton]Laŭ Albert Hofmann, la ĉefaj aktivaj ingrediencoj de la planto estas ergino (LSA), Lisergatacida hidroksietilamidod:Q1501665 (LSH), kaj ergometrino[5], kiuj ankaŭ enestas en la planto mem kaj estas produktitaj per epibiotaj fungoj transdonataj per la semoj.[6]
Dozo
[redakti | redakti fonton]Tradicie, 15 ĝis 22 raspitaj semoj estas metataj en duonan tason da akvo. Tamen ĉi tiu dozo ne efikis en testoj kun okcidentaj homoj, do la dozo estas signife pli alta. Tamen, de 300 semoj aŭ pli, plejparte nur malbonaj kromefikoj kiel vomado kaj lakso estas raportitaj. Krome, ĉiam oni devas zorgi ke Turbina corymbosa estas klasifikita kiel tre venena.[2][4]
Efiko
[redakti | redakti fonton]La efiko komenciĝas tre rapide kaj kaŭzas malfortajn halucinojn, kiuj alternas kun kapturno. Sekvas laceco, eŭforio kaj fine dormemo. Ĉi tiu hipnota stato ne kompareblas kun LSD-toksiĝo, la efiko povas esti priskribita pli kiel "[...] speco de tranco aŭ krepuska dormo kun revaj bildoj" (Rätsch 1998).[4]
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Abel Alves: The Animals of Spain. Brill, 2011, ISBN 978-90-04-19389-5, S. 128.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Turbina corymbosa. Erowid Ololiuqui. Alirita 2008-05-12.
- ↑ Richard Evans Schultes: A Contribution to our Knowledge of Rivea corymbosa: The Narcotic Ololiuqui of the Aztecs. Cambridge MA, Botanical Museum of Harvard University, 1941.
- ↑ 4,0 4,1 4,2 4,3 4,4 Christian Rätsch: Enzyklopädie der psychoaktiven Pflanzen. Botanik, Ethnopharmakologie und Anwendungen. 3. Auflage, AT Verlag, Aarau 1998, ISBN 3-85502-570-3.
- ↑ Stanislav Grof interviews Dr. Albert Hofmann, Esalen Institute, Big Sur, California, 1984, online ĉe Multidisciplinary Association for Psychedelic Studies – MAPS.
- ↑ Sabine Hellwig: Ergolinalkaloidvorkommen bei Convolvulaceen: Biochemische und ökologische Interaktion einer Pflanze-Pilz-Symbiose. Dissertation, Bonn 2007.
Literaturo
[redakti | redakti fonton]- Daniel F. Austin: Turbina corymbosa, En: Robert E. Woodson, Jr., Robert W. Schery (Hrsg.): Flora of Panama. En: Annals of the Missouri Botanical Garden. Volumo 62, 1975, p. 218, enrete ĉe biodiversitylibrary.org.
- Henri Alain Liogier: Descriptive Flora of Puerto Rico and Adjacent Islands. Vol. IV, Editorial UDP, 1995, ISBN 0-8477-2337-2, p. 292.
Noto
[redakti | redakti fonton]- En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Turbina corymbosa en la germana Vikipedio.