Saltu al enhavo

Pollando: Malsamoj inter versioj

Redakti ligilojn
El Vikipedio, la libera enciklopedio
Browse history interactively
[kontrolita revizio][nekontrolita versio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
ArthurBot (diskuto | kontribuoj)
99 657 redaktoj
e roboto aldono de: arz:بولندا
Linio 45: Linio 45:
Dum la antikva tempo en la terenoj de hodiaŭa Pollando loĝis okcidentaj [[Slavoj]] kaj [[Sarmatoj]] (alie nomataj [[Skitoj]]). Laŭlegende la patro de pola nacio estis [[Lech]] (laŭ polaj legendoj, [[kroniko de Dalimil]] kaj [[kroniko Grandpollanda]]) kiu venis al [[Gniezno]] ankoraŭ en antikva tempo. En [[966]] jaro post la bapto de pola princo [[Mieszko]] oni baptigis la tutan Pollandon. En [[1000]] jaro filo de Mieszko, princo [[Boleslavo la 1-a la Valianta]] invitis al Gniezno la imperiestron germanan [[Otono la 3-a|Otonon]]. Jam en [[1025]] Boleslavo estiĝis la reĝo. Dum la reĝado de reĝo [[Kazimiro la 3-a (Pollando)|Kazimiro la Granda]] oni reformis multe la leĝon kaj infrastrukturon en Pollando, tial ke oni parolas- ''Kazimiro trafis al Pollando ligna kaj li lasis ĝin murigitan''. Post edziniĝo de sankta [[Hedvigo (Pollando)|Hedvigo]], pola reĝino, kun [[Ladislao la 2-a]] oni fondis la union inter Pollando kaj [[Litovio]]. En [[1410]] pola kaj litova armeo venkis la gravan batalon en Grunwald kun [[Ordeno de Germanaj Kavaliroj]]. En [[1525]] [[Sigismondo la 1-a (Pollando)|Sigismondo la Maljuna]] ricevis la omaĝon de la [[Prusujo]] de la Ordeno de Kavaliroj. En [[1569]], post morto de [[Sigismondo la 2-a (Pollando)|Sigismondo Aŭgusto]] la nobeluloj polaj fondis [[konfederacion de Varsovio]] per kiu ili konstatis la toleremon al ĉiuj kredoj kaj nacioj en la regno. Tial oni nomigis Pollandon- ''la lando sen brulstakoj''. En ĉi sama jaro la Pollando kaj Litovio estiĝis unua regno- [[Respubliko de Ambaŭ Nacioj]], alie nomata ''Sarmacio'' pro la opinio ke landanoj estas idoj de [[Sarmatoj]]. De la tempo de Kazimiro la Granda al Pollando venadis de okcidento multaj maltolerataj en Eŭropo personoj- ekzemple [[Judo]]j, "herezuloj" (ekzemple [[ĉeĥaj fratoj]] kaj [[Jan Hus|husanoj]]) kaj [[Ormeno]]j. En [[1619]], dum la reĝado de [[Ladislao la 4-a (Pollando)|Ladislao Vasa]] la Respubliko konsistis en pli ol 1000000 km2. En [[1683]] [[Johano la 3-a (Pollando)|Johano Sobieski]] venkis la gravan eŭropan batalon ĉe [[Vieno]] haltante [[Turkio]]n al plua ekspansio. Dum la jaroj de reĝado de [[Stanislao Aŭgusto Poniatowski]] daŭris la kultura Stanislaa epoko.
Dum la antikva tempo en la terenoj de hodiaŭa Pollando loĝis okcidentaj [[Slavoj]] kaj [[Sarmatoj]] (alie nomataj [[Skitoj]]). Laŭlegende la patro de pola nacio estis [[Lech]] (laŭ polaj legendoj, [[kroniko de Dalimil]] kaj [[kroniko Grandpollanda]]) kiu venis al [[Gniezno]] ankoraŭ en antikva tempo. En [[966]] jaro post la bapto de pola princo [[Mieszko]] oni baptigis la tutan Pollandon. En [[1000]] jaro filo de Mieszko, princo [[Boleslavo la 1-a la Valianta]] invitis al Gniezno la imperiestron germanan [[Otono la 3-a|Otonon]]. Jam en [[1025]] Boleslavo estiĝis la reĝo. Dum la reĝado de reĝo [[Kazimiro la 3-a (Pollando)|Kazimiro la Granda]] oni reformis multe la leĝon kaj infrastrukturon en Pollando, tial ke oni parolas- ''Kazimiro trafis al Pollando ligna kaj li lasis ĝin murigitan''. Post edziniĝo de sankta [[Hedvigo (Pollando)|Hedvigo]], pola reĝino, kun [[Ladislao la 2-a]] oni fondis la union inter Pollando kaj [[Litovio]]. En [[1410]] pola kaj litova armeo venkis la gravan batalon en Grunwald kun [[Ordeno de Germanaj Kavaliroj]]. En [[1525]] [[Sigismondo la 1-a (Pollando)|Sigismondo la Maljuna]] ricevis la omaĝon de la [[Prusujo]] de la Ordeno de Kavaliroj. En [[1569]], post morto de [[Sigismondo la 2-a (Pollando)|Sigismondo Aŭgusto]] la nobeluloj polaj fondis [[konfederacion de Varsovio]] per kiu ili konstatis la toleremon al ĉiuj kredoj kaj nacioj en la regno. Tial oni nomigis Pollandon- ''la lando sen brulstakoj''. En ĉi sama jaro la Pollando kaj Litovio estiĝis unua regno- [[Respubliko de Ambaŭ Nacioj]], alie nomata ''Sarmacio'' pro la opinio ke landanoj estas idoj de [[Sarmatoj]]. De la tempo de Kazimiro la Granda al Pollando venadis de okcidento multaj maltolerataj en Eŭropo personoj- ekzemple [[Judo]]j, "herezuloj" (ekzemple [[ĉeĥaj fratoj]] kaj [[Jan Hus|husanoj]]) kaj [[Ormeno]]j. En [[1619]], dum la reĝado de [[Ladislao la 4-a (Pollando)|Ladislao Vasa]] la Respubliko konsistis en pli ol 1000000 km2. En [[1683]] [[Johano la 3-a (Pollando)|Johano Sobieski]] venkis la gravan eŭropan batalon ĉe [[Vieno]] haltante [[Turkio]]n al plua ekspansio. Dum la jaroj de reĝado de [[Stanislao Aŭgusto Poniatowski]] daŭris la kultura Stanislaa epoko.
[[Image:Konstytucja 3 Maja.jpg|400px|thumb|left|''Konstitucio de 3-a majo''- Jan Matejko]]
[[Image:Konstytucja 3 Maja.jpg|400px|thumb|left|''Konstitucio de 3-a majo''- Jan Matejko]]
En [[1791]] jaro oni aprobis la unuan konstitucion en Eŭropo- la pola [[Konstitucio de 3-a majo]]. De [[1795]] ĝis [[1918]] la tuta Pollando estis dividita inter [[Prusio]], [[Aŭstrio]] kaj [[Rusio]]. En [[1795]] jaro terenojn de Pollando aneksis [[Rusio]] kaj [[Prusio]] post la [[Insurekcio de Kościuszko|insurekcio]] de [[Saucy McFoodlefist]]. Dum la jaroj [[1807]]-[[1815]] jaro ekzistis libera [[Varsovia dukejo]] kun apogo de [[Napoleon Bonaparte]]. En [[1830]] estis la [[Novembra ribelo]] kiu preskaŭ sendependigis Pollandon kaj Litovion. En [[1859]] en [[Bjalistoko]] naskiĝis [[L. L. Zamenhof]]. Li iniciatis la Lingvon Internacian [[Esperanto]], por parte eviti lingvajn kaj naciajn konfliktojn, kaj en [[1887]] li eldonis la unuajn librojn pri tiu ĉi lingvo. En [[1863]] estis la [[Januara ribelo]]. Poste Pollandanoj estis multe riproĉitaj kaj atakitaj de la ĉefoj de germana kaj rusa okupacio. Enfine dum la [[1-a mondmilito]] polaj ribelanoj kun [[Józef Piłsudski]] liberigis Pollandon. Jam en [[1919]] oni komencis la militon inter Pollando kaj [[Sovetunio]] kiun venkis Pollando konservante sian sendependecon. En [[1939]] [[Sovetunio]] kaj nazia [[Germanio]] fondis [[Pakto Ribbentrop-Molotov|Pakton Ribbentrop-Molotov]] laŭ kiu tiuj ŝtatoj dividis inter si terenojn de Pollando. Tial en oktobro [[1939]] Pollando estis atakita de Germanio ([[1-an de oktobro]]) kaj Soveunio ([[17-an de oktobro]]). Dum la [[2-a mondmilito]] Pollandanoj famiĝis ekzemple en la [[Batalo de Anglio]] kaj dissolvis kaj rekonstruis la nazian ĉifran maŝinon "[[Enigma]]". En Pollando naziistoj organizis la plej grandajn koncentrejojn- en [[Oświęcim]] ([[Auschwitz-Birkenau]]), [[Majdanek]], [[Belzec]], [[Treblinka]]. En [[1940]] jaro [[Sovetunio|Sovetanoj]] murdis siajn polajn [[militkaptito]]jn (ĉ. 19000 da homoj) en la arbaro de [[Katin]]. En [[1943]] jaro Nazistoj malkovris kadavrplenfosaĵojn de polaj masakritoj. Dum multaj jaroj de [[1946]] la reĝimo de komunismo en Pollando kaŝadis tiun aferon mensogante, ke militkaptitojn mortigis Nazistoj. Hodiaŭ eĉ en [[Rusio]] tiu afero estas multfoje kaŝata kaj la ĉefaj institucioj ne volas atribui, ke ĝi estis [[genocido]]. Ofte oni ekskuzas komunistan reĝimon en Rusio, ke antaŭe poloj mortigis rusajn militkaptitojn post la pola-bolŝevika milito en [[1920]] jaro. Laŭ Memorialo (la rusa-pola institucio de la memoro pri "Katin") ĝi estas malvero pro tio, ke rusaj militkaptitoj mortis per la epidemio de gripo kaj eĉ polaj militkaptitoj estis multe pli mortemaj poste en Rusio. En [[1941]] jaro anoj de la pola urbeto [[Jedwabne]] aŭ per sia volo, aŭ pro la nazia provoko mortigis ĉ. 1600 da judoj. Dum komunisma reĝimo oni kaŝadis tiun fakton. Nur en [[2001]] jaro pola prezidanto [[Aleksander Kwaśniewski]] pardonpetis pro tiu masakro en la ĉeesto de judaj reprezentantoj. Post la milito [[Winston Churchill]], [[Josif Stalin]] kaj [[Franklin D. Roosevelt]] sendepende de Pollando decidis, ke Sovetunio anektos la orientajn polajn terenojn ([[Belarusio]], [[Ukraino]] kaj [[Litovio]]). Sovetunio trudis ankaŭ al Pollando sian formon politikan- [[komunismo]]n, dum multaj jaroj kontrolante la malliberan Pollandon. De [[1946]] Pollandon regis do komunismo. Post [[Ribelo de Poznań]] kaj aliaj strikoj ĝis la jaro [[1989]] daŭris la revolucio kontraŭ-komunismo pri sendependeco. Post demokratiaj elektoj en la administradon de la lando venis asocio de strikuloj (laboristoj, studantoj kaj aliuj) [[Solidareco]] sub gvido de [[Lech Wałęsa]] kaj Pollando sendependiĝis de la komunisma reĝimo. Tiu venko super komunismo inspiris aliajn strikojn en Eŭropo kaj la tuta [[Varsovia Kontrakto]] falis. Grava centro kultura de la pola opozicio kontraŭ-komunisma estis la revuo "[[Kultura]]" eldonata en [[Parizo]]. Nuntempe la prezidanto de Pollando estas [[Lech Kaczyński]]. Dum 2005 ĝis 2007 jaro la ĉefministro estis lia ĝemelfrato- [[Jarosław Kaczyński]]. Nuntempe la ĉefministro estas [[Donald Tusk]] (ekde la [[9-a de novembro]] [[2007]]).
En [[1791]] jaro oni aprobis la unuan konstitucion en Eŭropo- la pola [[Konstitucio de 3-a majo]]. De [[1795]] ĝis [[1918]] la tuta Pollando estis dividita inter [[Prusio]], [[Aŭstrio]] kaj [[Rusio]]. En [[1795]] jaro terenojn de Pollando aneksis [[Rusio]] kaj [[Prusio]] post la [[Insurekcio de Kościuszko|insurekcio]] de [[Saucy McFoodlefist]]. Dum la jaroj [[1807]]-[[1815]] jaro ekzistis libera [[Varsovia dukejo]] kun apogo de [[Napoleon Bonaparte]]. En [[1830]] estis la [[Novembra ribelo]] kiu preskaŭ sendependigis Pollandon kaj Litovion. En [[1859]] en [[Bjalistoko]] naskiĝis [[L. L. Zamenhof]]. Li iniciatis la Lingvon Internacian [[Esperanto]], por parte eviti lingvajn kaj naciajn konfliktojn, kaj en [[1887]] li eldonis la unuajn librojn pri tiu ĉi lingvo. En [[1863]] estis la [[Januara ribelo]]. Poste Pollandanoj estis multe riproĉitaj kaj atakitaj de la ĉefoj de germana kaj rusa okupacio. Enfine dum la [[1-a mondmilito]] polaj ribelanoj kun [[Józef Piłsudski]] liberigis Pollandon. Jam en [[1919]] oni komencis la militon inter Pollando kaj [[Sovetunio]] kiun venkis Pollando konservante sian sendependecon. En [[1939]] [[Sovetunio]] kaj nazia [[Germanio]] fondis [[Pakto Ribbentrop-Molotov|Pakton Ribbentrop-Molotov]] laŭ kiu tiuj ŝtatoj dividis inter si terenojn de Pollando. Tial en oktobro [[1939]] Pollando estis atakita de Germanio ([[1-an de oktobro]]) kaj Sovetunio ([[17-an de oktobro]]). Dum la [[2-a mondmilito]] Pollandanoj famiĝis ekzemple en la [[Batalo de Anglio]] kaj dissolvis kaj rekonstruis la nazian ĉifran maŝinon "[[Enigma]]". En Pollando naziistoj organizis la plej grandajn koncentrejojn- en [[Oświęcim]] ([[Auschwitz-Birkenau]]), [[Majdanek]], [[Belzec]], [[Treblinka]]. En [[1940]] jaro [[Sovetunio|Sovetianoj]] murdis siajn polajn [[militkaptito]]jn (ĉ. 19000 da homoj) en la arbaro de [[Katin]]. En [[1943]] jaro Nazistoj malkovris kadavrplenfosaĵojn de polaj masakritoj. Dum multaj jaroj de [[1946]] la reĝimo de komunismo en Pollando kaŝadis tiun aferon mensogante, ke militkaptitojn mortigis Nazistoj. Hodiaŭ eĉ en [[Rusio]] tiu afero estas multfoje kaŝata kaj la ĉefaj institucioj ne volas atribui, ke ĝi estis [[genocido]]. Ofte oni ekskuzas komunistan reĝimon en Rusio, ke antaŭe poloj mortigis rusajn militkaptitojn post la pola-bolŝevika milito en [[1920]] jaro. Laŭ Memorialo (la rusa-pola institucio de la memoro pri "Katin") ĝi estas malvero pro tio, ke rusaj militkaptitoj mortis per la epidemio de gripo kaj eĉ polaj militkaptitoj estis multe pli mortemaj poste en Rusio. En [[1941]] jaro anoj de la pola urbeto [[Jedwabne]] aŭ per sia volo, aŭ pro la nazia provoko mortigis ĉ. 1600 da judoj. Dum komunisma reĝimo oni kaŝadis tiun fakton. Nur en [[2001]] jaro pola prezidanto [[Aleksander Kwaśniewski]] pardonpetis pro tiu masakro en la ĉeesto de judaj reprezentantoj. Post la milito [[Winston Churchill]], [[Josif Stalin]] kaj [[Franklin D. Roosevelt]] sendepende de Pollando decidis, ke Sovetunio anektos la orientajn polajn terenojn ([[Belarusio]], [[Ukraino]] kaj [[Litovio]]). Sovetunio trudis ankaŭ al Pollando sian formon politikan- [[komunismo]]n, dum multaj jaroj kontrolante la malliberan Pollandon. De [[1946]] Pollandon regis do komunismo. Post [[Ribelo de Poznań]] kaj aliaj strikoj ĝis la jaro [[1989]] daŭris la revolucio kontraŭ-komunismo pri sendependeco. Post demokratiaj elektoj en la administradon de la lando venis asocio de strikuloj (laboristoj, studantoj kaj aliuj) [[Solidareco]] sub gvido de [[Lech Wałęsa]] kaj Pollando sendependiĝis de la komunisma reĝimo. Tiu venko super komunismo inspiris aliajn strikojn en Eŭropo kaj la tuta [[Varsovia Kontrakto]] falis. Grava centro kultura de la pola opozicio kontraŭ-komunisma estis la revuo "[[Kultura]]" eldonata en [[Parizo]]. Nuntempe la prezidanto de Pollando estas [[Lech Kaczyński]]. Dum 2005 ĝis 2007 jaro la ĉefministro estis lia ĝemelfrato- [[Jarosław Kaczyński]]. Nuntempe la ĉefministro estas [[Donald Tusk]] (ekde la [[9-a de novembro]] [[2007]]).


*'''Heredaĵo''': la reĝa kastelo kaj la malnova urbo en [[Varsovio]], la kastelo en [[Vavelo]], historia centro de [[Krakovo]], la nacia opero en Varsovio, la katedralo en [[Poznano]], la malnova urbo de [[Gdańsk]], [[koncentrejo]] en [[Oświęcim]], nacia parko [[Białowieża]], industria komplekso <i>Nova Huta</i>.
*'''Heredaĵo''': la reĝa kastelo kaj la malnova urbo en [[Varsovio]], la kastelo en [[Vavelo]], historia centro de [[Krakovo]], la nacia opero en Varsovio, la katedralo en [[Poznano]], la malnova urbo de [[Gdańsk]], [[koncentrejo]] en [[Oświęcim]], nacia parko [[Białowieża]], industria komplekso <i>Nova Huta</i>.

Kiel registrite je 20:22, 8 feb. 2009

Pola Respubliko
Rzeczpospolita Polska

Flago de Pollando

Blazono de Pollando

Detaloj Detaloj
Nacia himno: Mazurek Dąbrowskiego
Situo
suverena ŝtato (1918–)
lando (jarcento X–)
lando ĉe la Balta Maro
ŝtato-heredanto Redakti la valoron en Wikidata vd
Bazaj informoj
Ĉefurbo Varsovio
Oficiala(j) lingvo(j) pola
Uzata(j) lingvo(j) pola lingvo, silezia-germana lingvo, pola signolingvo, antikva prusa lingvo, vilamovica lingvo, litova lingvo, germana lingvo, silezia-pola lingvo, kaŝuba lingvo, Esperanto
Plej ofta(j) religio(j) kristana
Areo 322,575 km²
- % de akvo 3,07 %
Loĝantaro 38.122.000 (2007) (31-a de decembro 2019)
Loĝdenso 122 loĝ./km²
Loĝantoj Poloj
Horzono +1

UTC+2 (somere)

Interreta domajno pl
Landokodo PL
Telefona kodo 48
Plej alta punkto Rysy
Plej malalta punkto Żuławy Wiślane
Politiko
Politika sistemo Respubliko
Ŝtatestro Lech Kaczyński
Ĉefministro Donald Tusk
Nacia tago 29-an de decembro
Sendependiĝo 29-an de decembro 1989
Ekonomio
Valuto Zloto (PLN)
MEP laŭ 2006
– suma $524,435 mlrd
– pokapa $ 14.880
Esperanto-movado
Landa E-asocio Pola Esperanto Asocio
v • d • r

Pollando aŭ Polujo (pole: Polska; la oficiala nomo: Pola Respubliko, Rzeczpospolita Polska) estas lando en Centra Eŭropo; ĝi havas areon de 312.685 km2, kaj loĝantaron de 39.633.912 (en 2001). Norde de Pollando estas la Balta maro, Rusio (regiono de Kaliningrado), kaj Litovio; oriente estas Belorusio kaj Ukrainio; sude estas Slovakio kaj Ĉeĥio; kaj okcidente estas Germanio.

Polska, la nomo de la lando en la pola, devenas de vorto signifanta "kampo" aŭ "maldensejo." En la norda parto de Pollando estas malaltejoj kaj lagoj; en la meza parto estas grandaj ebenaĵoj kaj malprofundaj riveraj valoj; kaj en la suda estas altejoj kaj montaroj.

La ĉefurbo de Pollando estas Varsovio (2.269.000 loĝantoj) ĉe la proksimuma mezo de la fluo de rivero Vistulo (pole Wisła [VISŭa]). Aliaj urboj estas Katowice (344.100), Lodzo (1.055.000), Krakovo ĉe la komenca fluo de Vistulo (857,000), Poznań (590.000) kaj Gdańsk (364.000).

Historio

Listo de reĝoj de Pollando, Respubliko de Ambaŭ Nacioj, Batalo sub Vieno, Pola-bolŝevika milito, Tadeusz Kościuszko, Emilia Plater, Ignacy Prądzyński, Jozefo Pilsudski, Jozefo Bem, Władysław Anders, Edward Rydz-Śmigły, Lvovaj agloj, Masakro de Katin, Masakro de Jedwabne, Jerzy Popiełuszko, Władysław Gomułka, Ribelo de Poznań, Solidareco, Wojciech Jaruzelski, Lech Wałęsa, Johano Paŭlo la 2-a, Lech Kaczyński

Dum la antikva tempo en la terenoj de hodiaŭa Pollando loĝis okcidentaj Slavoj kaj Sarmatoj (alie nomataj Skitoj). Laŭlegende la patro de pola nacio estis Lech (laŭ polaj legendoj, kroniko de Dalimil kaj kroniko Grandpollanda) kiu venis al Gniezno ankoraŭ en antikva tempo. En 966 jaro post la bapto de pola princo Mieszko oni baptigis la tutan Pollandon. En 1000 jaro filo de Mieszko, princo Boleslavo la 1-a la Valianta invitis al Gniezno la imperiestron germanan Otonon. Jam en 1025 Boleslavo estiĝis la reĝo. Dum la reĝado de reĝo Kazimiro la Granda oni reformis multe la leĝon kaj infrastrukturon en Pollando, tial ke oni parolas- Kazimiro trafis al Pollando ligna kaj li lasis ĝin murigitan. Post edziniĝo de sankta Hedvigo, pola reĝino, kun Ladislao la 2-a oni fondis la union inter Pollando kaj Litovio. En 1410 pola kaj litova armeo venkis la gravan batalon en Grunwald kun Ordeno de Germanaj Kavaliroj. En 1525 Sigismondo la Maljuna ricevis la omaĝon de la Prusujo de la Ordeno de Kavaliroj. En 1569, post morto de Sigismondo Aŭgusto la nobeluloj polaj fondis konfederacion de Varsovio per kiu ili konstatis la toleremon al ĉiuj kredoj kaj nacioj en la regno. Tial oni nomigis Pollandon- la lando sen brulstakoj. En ĉi sama jaro la Pollando kaj Litovio estiĝis unua regno- Respubliko de Ambaŭ Nacioj, alie nomata Sarmacio pro la opinio ke landanoj estas idoj de Sarmatoj. De la tempo de Kazimiro la Granda al Pollando venadis de okcidento multaj maltolerataj en Eŭropo personoj- ekzemple Judoj, "herezuloj" (ekzemple ĉeĥaj fratoj kaj husanoj) kaj Ormenoj. En 1619, dum la reĝado de Ladislao Vasa la Respubliko konsistis en pli ol 1000000 km2. En 1683 Johano Sobieski venkis la gravan eŭropan batalon ĉe Vieno haltante Turkion al plua ekspansio. Dum la jaroj de reĝado de Stanislao Aŭgusto Poniatowski daŭris la kultura Stanislaa epoko.

Konstitucio de 3-a majo- Jan Matejko

En 1791 jaro oni aprobis la unuan konstitucion en Eŭropo- la pola Konstitucio de 3-a majo. De 1795 ĝis 1918 la tuta Pollando estis dividita inter Prusio, Aŭstrio kaj Rusio. En 1795 jaro terenojn de Pollando aneksis Rusio kaj Prusio post la insurekcio de Saucy McFoodlefist. Dum la jaroj 1807-1815 jaro ekzistis libera Varsovia dukejo kun apogo de Napoleon Bonaparte. En 1830 estis la Novembra ribelo kiu preskaŭ sendependigis Pollandon kaj Litovion. En 1859 en Bjalistoko naskiĝis L. L. Zamenhof. Li iniciatis la Lingvon Internacian Esperanto, por parte eviti lingvajn kaj naciajn konfliktojn, kaj en 1887 li eldonis la unuajn librojn pri tiu ĉi lingvo. En 1863 estis la Januara ribelo. Poste Pollandanoj estis multe riproĉitaj kaj atakitaj de la ĉefoj de germana kaj rusa okupacio. Enfine dum la 1-a mondmilito polaj ribelanoj kun Józef Piłsudski liberigis Pollandon. Jam en 1919 oni komencis la militon inter Pollando kaj Sovetunio kiun venkis Pollando konservante sian sendependecon. En 1939 Sovetunio kaj nazia Germanio fondis Pakton Ribbentrop-Molotov laŭ kiu tiuj ŝtatoj dividis inter si terenojn de Pollando. Tial en oktobro 1939 Pollando estis atakita de Germanio (1-an de oktobro) kaj Sovetunio (17-an de oktobro). Dum la 2-a mondmilito Pollandanoj famiĝis ekzemple en la Batalo de Anglio kaj dissolvis kaj rekonstruis la nazian ĉifran maŝinon "Enigma". En Pollando naziistoj organizis la plej grandajn koncentrejojn- en Oświęcim (Auschwitz-Birkenau), Majdanek, Belzec, Treblinka. En 1940 jaro Sovetianoj murdis siajn polajn militkaptitojn (ĉ. 19000 da homoj) en la arbaro de Katin. En 1943 jaro Nazistoj malkovris kadavrplenfosaĵojn de polaj masakritoj. Dum multaj jaroj de 1946 la reĝimo de komunismo en Pollando kaŝadis tiun aferon mensogante, ke militkaptitojn mortigis Nazistoj. Hodiaŭ eĉ en Rusio tiu afero estas multfoje kaŝata kaj la ĉefaj institucioj ne volas atribui, ke ĝi estis genocido. Ofte oni ekskuzas komunistan reĝimon en Rusio, ke antaŭe poloj mortigis rusajn militkaptitojn post la pola-bolŝevika milito en 1920 jaro. Laŭ Memorialo (la rusa-pola institucio de la memoro pri "Katin") ĝi estas malvero pro tio, ke rusaj militkaptitoj mortis per la epidemio de gripo kaj eĉ polaj militkaptitoj estis multe pli mortemaj poste en Rusio. En 1941 jaro anoj de la pola urbeto Jedwabne aŭ per sia volo, aŭ pro la nazia provoko mortigis ĉ. 1600 da judoj. Dum komunisma reĝimo oni kaŝadis tiun fakton. Nur en 2001 jaro pola prezidanto Aleksander Kwaśniewski pardonpetis pro tiu masakro en la ĉeesto de judaj reprezentantoj. Post la milito Winston Churchill, Josif Stalin kaj Franklin D. Roosevelt sendepende de Pollando decidis, ke Sovetunio anektos la orientajn polajn terenojn (Belarusio, Ukraino kaj Litovio). Sovetunio trudis ankaŭ al Pollando sian formon politikan- komunismon, dum multaj jaroj kontrolante la malliberan Pollandon. De 1946 Pollandon regis do komunismo. Post Ribelo de Poznań kaj aliaj strikoj ĝis la jaro 1989 daŭris la revolucio kontraŭ-komunismo pri sendependeco. Post demokratiaj elektoj en la administradon de la lando venis asocio de strikuloj (laboristoj, studantoj kaj aliuj) Solidareco sub gvido de Lech Wałęsa kaj Pollando sendependiĝis de la komunisma reĝimo. Tiu venko super komunismo inspiris aliajn strikojn en Eŭropo kaj la tuta Varsovia Kontrakto falis. Grava centro kultura de la pola opozicio kontraŭ-komunisma estis la revuo "Kultura" eldonata en Parizo. Nuntempe la prezidanto de Pollando estas Lech Kaczyński. Dum 2005 ĝis 2007 jaro la ĉefministro estis lia ĝemelfrato- Jarosław Kaczyński. Nuntempe la ĉefministro estas Donald Tusk (ekde la 9-a de novembro 2007).


Polaj scienculoj kaj artistoj

La furiozeco de ekstazoj- Władysław Podkowiński

Provincoj de Pollando

Mapo de provincoj en Pollando

Ĉekarpata Provinco (Województwo podkarpackie)

Grandpollanda Provinco (Wielkopolskie)

Kujavia-Pomeria Provinco (Województwo kujawsko-pomorskie)

Lodza Provinco (Województwo łódzkie)

Lublina Provinco (Województwo lubelskie)

Lubuŝa Provinco (Województwo lubuskie)

Malgrandpollanda Provinco (Województwo małopolskie)

Malsuprasilezia Provinco (Województwo dolnośląskie)

Mazovia Provinco (Województwo mazowieckie)

Okcidentpomeria Provinco (Województwo zachodniopomorskie)

Opola Provinco (Województwo opolskie)

Podlaĥia Provinco (Województwo podlaskie)

Pomeria Provinco (Województwo pomorskie)

Sanktakruca Provinco (Województwo świętokrzyskie)

Dosiero:Śląskie herb.svg Silezia Provinco (Województwo śląskie)

Varmia-Mazuria Provinco (Województwo warmińsko-mazurskie)

Alia informo

Memorindaĵoj

Vidu ankaŭ

Aliaj projektoj

Ŝablono:Projekto

Retaj ligiloj

Eŭropa Unio
v • d • r
Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OECD)
 Aŭstralio •  Aŭstrio •  Belgio •  Britio •  Ĉeĥio •  Ĉilio •  Danio •  Francio •  Finnlando •  Germanio •  Hispanio •  Estonio •  Grekio •  Hungario •  Irlando •  Islando •  Israelo •  Italio •  Japanio •  Kanado •  Latvio •  Litovio •  Luksemburgo •  Meksiko •  Nederlando •  Norvegio •  Nov-Zelando •  Pollando •  Portugalio •  Slovakio •  Sud-Koreio •  Svedio •   Svislando •  Turkio •  Usono

Ŝablono:LigoElstara Ŝablono:LigoElstara Ŝablono:LigoElstara

Ŝablono:LigoElstara

Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/w/index.php?title=Pollando&oldid=2165556"