Zlín

The Baťa’s Skyscraper from 1938

• Koordinatoj: 49° 14′ N 17° 40′ O (mapo)

Zlín (Zlino) estas regiona kaj distrikta urbo kun 83 500 loĝantoj, situanta en orienta Moravio, ĝi estas administra kaj kultura centro de la regiono kaj de Regiono Zlín. En la administra reguligo de la urbo okazis ekde la jaro 1938 tre grandaj ŝanĝoj. En la jaro 1949 la urbo estis alinomigita je Gottwaldov (Gotvaldovo) laŭ komunisma prezidento Klement Gottwald (Klemento Gotvaldo). Ekde la 1-a de januaro de 1990 la urbo akceptis la devenan nomon Zlín. Krom la sidejo de la distrikto en la jaroj 1949 – 1960 ĝi estis administra centro de Regiono Zlino kaj ekde la 1-a de januaro de 2001 ĝi estas denove regiona urbo.

La unua mencio pri Zlín aperas en la jaro 1322, kiam tiamaj posedantoj de la zlína sinjorujo vendis la urbeton kun apartenaĵo al reĝino Eliška Rejčka. En la jaro 1358 aĉetis la sinjorujon Albert kaj Zdeněk el Šternberk. Tiu konstruis ĉi tie burgeton, kiu estas en la jaro 1366 nomata jam burgo. La burgo estis ĉefa defend- kaj apogpunkto de la urbeto. Fosaĵoj, kiuj estis okaze de danĝero plenigataj per akvo, ŝirmis ĝin ĉiuflanke. En la jaro 1397 Zlín estis avancigita de Zdeněk el Šternberk je urbo. En la jaro 1571 la burgo estis alikonstruita en renesancan kastelon kun arkadoj en kortego. Komence de la 17-a jarcento Zlino estis forbruligita de Bočkaj-anoj kaj ankaŭ la kastelo estis verŝajne difektita dum tio. Dum invadoj de hungaraj soldataroj la tuta sinjorujo estis prirabita, inkluzive de la kastelo. Nur en la jaro 1777 grafo František Antonín Khewenhüller igis sur la loko de la dezertigita kastelo konstrui kastelon novan, kiu ligis al la devena renesanca aspekto de la konstruaĵo. Devena kastelĝardeno estis en la unua duono de la 19-a jarcento ŝanĝita en nature pejzaĝan kastelparkon. En la jaro 1929 Zlino aĉetis la kastelon kaj hodiaŭ estas lokigita en ĝi Regiona muzeo.

Ĝis la dua duono de la 19-a jarcento Zlino estis pli malgranda agrikultura urbo kun sidejo de grandbieno. Ŝanĝo okazis komence de la 20-a jarcento. En la jaro 1894 Tomáš Baťa fondis en Zlino ŝuistan fabrikon, kiu tre rapide evoluis kaj tre baldaŭ ĝi elŝovis konkurencon ne nur el la loka regiono, sed ĝi akiris signifan postenon en tiama Aŭstrio-Hungario. Krom la devena fabrikado de piedvestoj la firmao entreprenis ankaŭ en vico da pluaj fakoj. Al konzerno Baťa apartenis brikfarejo, elektrejo, segiluzino, gisejo, muelejo, fabriko por gumvaro, produktado de pneŭmatikoj, paperfabriko kaj kartonejo, produktado de ludiloj, gasejo kaj pluaj.

Komune kun evoluo de industrio disvastiĝis ankaŭ Zlino. Funkcionalisman arkitekturon de Zlino karakterizas du ĉefaj signoj: portferbetona skeleto je laŭnorma modelo 6,15 x 6,15 m kaj plenigaĵoj el raspa brikmasonaĵo, eventuale el vitro. Per tiu ĉi maniero estas konstruitaj ne nur ĉiuj produktkonstruaĵoj kaj administraj konstruaĵoj de la uzinoj de Baťa, sed eĉ loĝdomoj, lernejoj, malsanulejo kaj pluaj publikaj konstruaĵoj. En la jaro 1935 firmao Baťa proklamis internacian konkurson por arkitektona solvo de loĝdomoj por okupitoj de la firmao. La venkproponoj estis realigitaj kiel provdometoj. Hodiaŭ ili estas signifa pruvoj de konstruktivisma arkitekturo. La konstruado daŭrigis en la sama stilo ankoraŭ en postmilitaj jaroj. En la jaroj 1945 – 1950 la urbo akiris pluan arkitektonan unikaĵon – Kolektivan domon.

En Zlino agadas Filharmonio de Bohuslav Martinů, ĉe kiu laboras Kamera orkestro, Moraviaj instrumentalistoj, Arĉa kvarteto, Tamburarharmonio, Komuna kantĥoro Dvořák kaj Infana kantĥoro. La urbo estas konata pro filmaj laboratorioj produktantaj filmojn por infanoj kaj pro ĉiujara festivalo de porinfanaj filmoj. En la urbo funkcias Regiona Biblioteko František Bartoš.

Zlino estas ankaŭ signifa centro de lernejafero. En la urbo estas vico da mezlernejoj kaj ekde la jaro 1960 ĉi tie havas sian reprezentejon eĉ altlernejoj. Unue ĉi tie estis establita filio de SVŠT Bratislava, el kiu poste en la jaro 1969 estiĝis Teknologia fakultato de VUT Brno. En la jaro 1995 estiĝis ankoraŭ Fakultato de gvidado kaj ekonomio. En la urbo estas eblecoj de sportado, estas ĉi tie observatorio, muzeoj, en proksima Lešná estas zoologia ĝardeno.