Kroata lingvo
| Kroata | ||
| hrvatski | ||
| ||
| vario de plurcentra lingvo • norma lingvovario • moderna lingvo | ||
|---|---|---|
| orient-hercegovina dialekto | ||
| Parolata en | Kroatio kaj parto de Bosnio kaj Hercegovino, Okcidenta Eŭropo | |
| Parolantoj | 7 000 000 (6,2 milionoj en 1 995) | |
| Skribo | serbkroata latina alfabeto, glagolico | |
| Lingvistika klasifiko | ||
| Oficiala statuso | ||
| Oficiala lingvo en | Kroatio, Bosnio kaj Hercegovino | |
| Reguligita de | Institute of Croatian Language | |
| Lingvaj kodoj | ||
| Lingvaj kodoj | ||
| ISO 639-1 | hr | |
| ISO 639-2 | ||
| Bibliografia | scr, hr | |
| Terminologia | hrv | |
| ISO 639-3 | hrv | |
| SIL | HRV | |
| Glottolog | croa1245 | |
| Angla nomo | Croatian | |
| Franca nomo | croate | |
| Vikipedio | ||
La kroata lingvo (kroate: hrvatski, kodo laŭ ISO 639: hr) estas normigita versio de la serbokroata lingvo. Ĝi estas oficiala lingvo en Kroatio kaj en Bosnio kaj Hercegovino. Ĝi estas ekskluzive skribita en la latina alfabeto. La kroata lingvo estas reciproke komprenebla kun serba, la montenegra kaj bosna, ĉar ĉiuj kvar evoluis el la novŝtokava dialekto.
Post disfalo de Jugoslavio en la diversajn naciajn ŝtatojn la diversaj variantoj iĝis rekonataj kiel apartaj lingvoj. Multaj akademiuloj (precipe antaŭ la disrompo de Jugoslavio) konsideris kaj daŭre konsideras ambaŭ kiel du variaĵojn de komuna serbokroata lingvo, politike dividita laŭ etnaj apartenoj.
Aboco kaj elparolo
[redakti | redakti fonton]La lingvo skribatas per la latina alfabeto kun kelkaj kromsignoj.
La kroata aboco havas 30 literojn + 2 (i+e=ije,r+r=ŕ):
a, b, c, č, ć, d, dž, đ, e, f, g, h, i, j, k, l, lj, m, n, nj, o, p, r, s, š, t, u, v, z, ž.
La literoj q, w, x, y aperas nur en fremdlingvaj nomoj. La digramoj dž, lj kaj nj aperas kiel unuopaj literoj en la aboco (nur ĉe kelkaj vortoj oni devas ilin trakti du literoj). La kromsignoj estas alĝustigeblaj tiel (atenton, la Đ ne intermikseblas kun la islanda Ð):
| Č: | Č | č: | č |
| Ć: | Ć | ć: | ć |
| Đ: | Đ | đ: | đ |
| Š: | Š | š: | š |
| Ž: | Ž | ž: | ž |
La plimulto de la literoj estas elparolataj kiel en la Esperanto. Esceptoj:
- č = ĉ
- ć = ĉ aŭ tj.
- dž = ĝ
- đ = mola dj; simila al hungara gy
- h = malantaŭa "aĥ"-Ĥ,
- lj, nj = molaj konsonantoj.
- š = ŝ
- ž = ĵ
d, b, kaj g estas ĉiam voĉaj, t, p kaj k malpli aspiraciaj ol ĉe la germana. La sonantoj e kaj o estas (kompare al la germana) ĉiam malfermaj.
Disvastiĝo kaj dialektoj
[redakti | redakti fonton]La kroatan lingvon parolas ĉirkaŭ 4,8 milionoj da homoj en Kroatio kaj en partoj de Bosnio kaj Hercegovino, precipe en Hercegovino, centra Bosnio kaj bosna Posavina, kiel gepatran lingvon. Ĝi estas oficiala lingvo en Kroatio kaj (kun la bosna kaj la serba lingvo) en Bosnio kaj Hercegovino.
Krom tio ĝi estas minoritata lingvo en Hungario kaj en aŭstra Burgenlando. La burgenlandkroata lingvo havas propran skriban normon, kiu baziĝas sur la ĉakava dialekto. Aparte la Slavomolisano, konata ankaŭ kiel Moliseslava aŭ Moliskroata, estas variaĵo de Ŝtokavia Serbokroata lingvo parolata de italaj kroatoj en la provinco Kampobaso, en la regiono Molise de suda Italio, nome en la vilaĝoj Montemitro (Mundimitar), Acquaviva Collecroce (Živavoda Kruč) kaj San Felice del Molise (Štifilić).
La dialektoj de la kroata lingvo dividiĝas je tri grandaj grupoj, kiuj estas nomitaj laŭ la demanda vorteto kio (ča, kaj, što): ĉakava dialketo (ĉe marbordo, Istrio, Dalmatio, plimulto de la insuloj, Burgenlando), kajkava dialekto (norde de Kupa kaj supra fluo de Save) kaj ŝtokava dialekto (suda Dalmatio, Bosnio kaj Hercegovino kaj Slavonio).
Gramatiko
[redakti | redakti fonton]La kroata havas 7 kazojn: nominativo, genitivo, dativo, akuzativo, vokativo, instrumentalo kaj lokativo.
Diferencoj al serba kaj bosna
[redakti | redakti fonton]Fonetika diferenco
[redakti | redakti fonton]Ĉiu tri varioj uzas la samajn fonemojn. Kelkaj vortoj diferencas fakte en la fonetika formo. La ortografio sekvas la fonologajn bazvortojn, la diferenco reaperas en la skriba formo. La plej okulfrapa diferenco estas la ijekaviŝ kaj ekaviŝ (la diversaj redonoj de la praslava vokalo jato):
ijekaviŝ (kroata, bosna kaj parte serba) vs. ekaviŝ (serba en Serbio):
| ijekaviŝ (i-iga formo) | ekaviŝ (e-iga formo) | ||
|---|---|---|---|
| jato en longaj silaboj | rijeka | reka | (rivero) |
| jato en mallongaj silaboj | mjesto | mesto | (loko) |
| jato antaŭ o | htio | hteo | ([li volis]) |
aliaj diferencoj:
| Kroata | Serba | ||
|---|---|---|---|
| h post u | suh | suv | (seka) |
| Vortoj kun deveno opć- | općina | opština | (komunumo) |
Gramatiko
[redakti | redakti fonton]En la kroata oni uzas pli ofte post helpverboj infinitivon, dum ke la serba kaj bosna uzas da (ke). Sed ambaŭ variantoj estas permesitaj. Ekzemple:
- Kroata: Moram raditi (Mi devas labori)
- Serba: Moram da radim ("Mi devas, ke mi laboru")
Vortostoko
[redakti | redakti fonton]Diferencoj en la bazvortoj al la serba:
- Kroata: tjedan, serba: nedjelja/sedmica (semajno)
- Kroata: tisuća, serba: hiljada [el la greka] (mil)
- Kroata: zrak, serba: vazduh (aero),...
Kelkaj nocioj diferencas ĉe genro:
- Kroata: minuta (f), serba: minut (m) (minuto)
- Kroata: sekunda (f), serba: sekund (m) (sekundo)
- Kroata: teritorij (m), serba: teritorija (f) (teritorio)
- Kroata: misterij (m), serba: misterija (f) (mistero)
Krom la malmulta diferenco en la bazvortoj ekzistas pli granda diferenco kompreneble ĉe adaptigo de la fremdaj vortoj:
- En la kroata lingvo ekzistas relative malmultaj fremdvortoj, anstataŭ tio oni preferis novkreon de vortoj. Tio estis en la 1990-aj jaroj politike apogita: zrakoplov – avion (flugmaŝino), odrezak – šnicla (tranĉo),... En la ĉiutaga lingvo ekzistas pli da fremdvortoj ol en la skribita lingvo (germanismoj norde, itala influo ĉeborde)
- La grekdevenaj vortoj estis transprenitaj ĉe la kroata el la mezepoka latina lingvo, la serba transprenis tiujn direkte el la (bizanca) greka: ocean – okean, barbar – varvar, kemija – hemija, Betlehem – Vitlejem...
- En la hodiaŭa kroata la fremdvortoj kun latina radiko ĉiam ricevas la sufikson -irati, en la serba -ovati kaj -isati: identificirati – identifikovati, informirati – informisati...
Patro nia/Oče naš
[redakti | redakti fonton]| Esperanto | Kroata: |
|---|---|
|
|
Eksteraj ligiloj
[redakti | redakti fonton]- La estiĝo de la kroata literatura lingvo
- Institut Kroata lingvo Arkivigite je 2006-07-06 per la retarkivo Wayback Machine
- Akademia Kroata lingvo
- Kroata lingvo tehnologia Arkivigite je 2010-09-19 per la retarkivo Wayback Machine
- Kroata lingvo korpus Arkivigite je 2016-06-06 per la retarkivo Wayback Machine
| ||||||||||||
