Bremen (hiria)
Bremen[1] Alemaniako ipar-mendebaldeko hiria da, 545,869 biztanlekoa (izen ofiziala alemanez: Freie Hansestadt Bremen, "Bremengo Hansa hiri askea"). Weser ibaiaren ondoan kokatua, Ipar Itsasotik 65 km-ra dago eta Alemaniako kaia garrantzitsua da, estatu osoko bigarren ibai portua izanik. Bremerhaven hiriarekin batera Bremen izeneko estatua osatzen du.
| Bremen Bremen | |||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| unibertsitate-hiria | |||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||||||||||||
| Estatu burujabe |  Alemania | ||||||||||||||||||||
| Alemaniako estatua |  Bremen | ||||||||||||||||||||
| Alkatea | Andreas Bovenschulte | ||||||||||||||||||||
| Izen ofiziala | Bremen | ||||||||||||||||||||
| Jatorrizko izena | Bremen | ||||||||||||||||||||
| Posta kodea | 28195, 28197, 28199, 28201, 28203, 28205, 28207, 28209, 28211, 28213, 28215, 28217, 28219, 28237, 28239, 28259, 28277, 28279, 28307, 28309, 28325, 28327, 28329, 28355, 28357, 28359, 28717, 28719, 28755, 28757, 28759, 28777 eta 28779 | ||||||||||||||||||||
| Udalerri kodea | 04011000 | ||||||||||||||||||||
| Geografia | |||||||||||||||||||||
| Koordenatuak | 53°04′33″N 8°48′26″E / 53.0758°N 8.8072°E | ||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||||||
| Azalera | 317,88 km² | ||||||||||||||||||||
| Altuera | 11 m eta 6 m | ||||||||||||||||||||
| Mugakideak | Delmenhorst, Verden district (en)  , Osterholz (en) , Diepholz (en) , Wesermarsch barrutia eta Weyhe | ||||||||||||||||||||
| Demografia | |||||||||||||||||||||
| Biztanleria | 577.026 (2023ko abenduaren 31) 7.630 (2023)/(2022)/(2021)/(2021)/(2019, 2019)/(2019)/(2017)/(2016)/(2014)/(2013)/(2012)/(2011)/(2011)/(2010)/(2000)/(1990)/(1975)/(1818)/(1812)/(1350 (egutegi gregorianoa))/() | ||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||
| Dentsitatea | 1.815 bizt/km² | ||||||||||||||||||||
| Informazio gehigarria | |||||||||||||||||||||
| Telefono aurrizkia | 0421 | ||||||||||||||||||||
| Ordu eremua | UTC+01:00, UTC+02:00 eta Europa Erdialdeko Ordua | ||||||||||||||||||||
| Hiri senidetuak | Riga, Pune, Gdańsk, Dalian, Rostock, Haifa, Bratislava, Esmirna, Yokohama, Maracaibo, Corinto (Nikaragua), Lukavac (en) , Dudley, Windhoek, Samarkanda, Durban eta Groningen | ||||||||||||||||||||
| Matrikula | HB | ||||||||||||||||||||
| bremen.de | |||||||||||||||||||||
.svg)
Altstadt hiri zaharra Weser ibaiaren eskuinaldeko ertzean dago. Bertan aurkitu daitezke XII. mendeko Bremengo katedrala, merkatu plaza eta 2004ean UNESCOk Gizateriaren Ondare izendatu zituen Udaletxea eta Errolanen estatua.
Historia
aldatuBremengo padura eta morrenak K.a. 12.000 urtean jadanik populatuak zeudela jakina da. K.a. VII mendeko hilerriak ere aurkitu dira eta K.a. 150 urtean Klaudio Ptolomeo geografoak Phabiranum asentamendua aipatzen du gaur egun Bremen dagoen tokian. Garai hartan Chauci leinu germaniarra bizi zen bertan. III mendean saxoiek inbaditu zuten ingurua baina VIII mendearen bukaeran Karlomagno enperadore frankoak gainditu zituen.
Hansa hiria
aldatuWillehad santuak 787an sorturiko apezpikutegi baten egoitza izaki, 845ean Hanburgorekin batu zen Eskandinavia, Groenlandia eta Islandiaren kristautzeaz arduratuko zen apezpikutegia osaturik. Oto I.ak merkatu eskubideak eman zizkion eta Adalberto artzapezpikuaren agintepean goraldi ekonomiko handia ezagutu zuen 1260an Hansako partaide bihurtzerainokoa. Hala ere Itsaso Baltikoko hiriekin zituen harreman eskasak zirela eta 1285ean Hansa Liga utzi behar izan zuen eta 1358 arte ez zen bertara itzuliko. Hala ere 1427an eta 1563an ere Hansa Ligatik kanporatua izango zen.
Erreforma
aldatuHiriko burgesia eta artzapezpikuaren artean ere ezinegonak sortu ziren eta 1381ean hiriko gudalosteak Bederkesa gaztelua hartu eta artzapezpikuarekiko aske izatea lortu zuen. Hiritarrak orduan Bremengo familia nobleen menpe gelditu ziren. 1522. urtean erreforma onartu zuen baina San Pedro katedralak oraindik katoliko izaten jarraitzen zuen eta 1532an hiriko burgesiak meza katoliko bat eten eta meza luteranoa abiarazi zuen. Matxinada hau "104 gizonen altxamendua" izenaz ezagutzen da.
Aro modernoa
aldatuHogeita Hamar Urteko Gerraren ondoren, 1656an Inperioko hiri askea bihurtu zen (Westfaliako Itunari esker). 1654 eta 1666. urteetan suediarren aurkako gerran aritu zen Bremen. 1810. urtean Napoleonen gudarosteek hartu eta 1815era arte baizik ez zen aske geratu (Vienako Kongresuaren ondoren). 1866an Ipar Alemaniako Konfederazioko partaide bihurtu zen, eta geroago Alemaniako inperiokoa 1871n. Bitartean, 1827an Bremerhaven itsasportua sortu eta Bremenek bereganatu zuen. Gaur egun ere Bremen estatua osatzen dute hiri biek.
XX mendea
aldatuLehen Mundu Gerran zeudela, Bremen Sobiet (kontseilua)ren Errepublika bihurtu zen, baina hiruzpalau hilabete baino ez zuen iraun, 1918ko azarotik 1919ko otsailera, alemaniar tropek agintea berreskuratu baitzuten. Bigarren Mundu Gerran bonbardaketa latzak jasan behar izan zituen eta Neustadt, hiri berria, suntsitua izan ondoren estatubatuarren laguntzarekin eraiki zuten berriz. 1947an Alemaniako Errepublika Federaleko land txikieneko baten (404 km2. 654.170 biztanle,1987) hiriburu bihurtu zen. Britainiarren okupazio eremuan gelditzekoa bazen ere, Bremen bera amerikarrek kontrolatu zuten 1990an Alemania biak bateratu ziren arte.
Demografia
aldatuBremenek 547.535 biztanle ditu (2010eko azaroaren 30ean) eta bere populazioaren laurdena atzerritarrek osatzen dute. Inmigranteen artean gehienak turkiarrak dira, 50.000 inguru, baina badaude poloniarrak (12.000), jugoslavia ohikoak (10.000), errusiarrak (4.500) eta beste hainbat nazionalitatekoak ere.
| 1350 | 1810 | 1830 | 1850 | 1880 | 1900 | 1925 | 1969 | 1995 | 1998 | 2001 | 2005 | 2006 | 2009 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 20.000 | 35.800 | 43.700 | 55.100 | 111.900 | 161.200 | 295.000 | 607.185 | 549.357 | 550.000 | 540.950 | 545.983 | 546.900 | 547.685 |
Politika
aldatu2011ko maiatzaren 22an egin ziren Bremengo estatuko senaturako hauteskundeak. Honako hauek izan ziren emaitzak:
| Alderdia | Bozken ehunekoak | Diputatuak |
|---|---|---|
| Alemaniako Alderdi Sozialdemokrata (SPD) | % 38'6 | 36 |
| 90 Aliantza/Berdeak | % 22'5 | 21 |
| Alemaniako Batasun Demokrata Kristaua (CDU) | % 20'4 | 20 |
| Ezkerra (Die Linke) | % 5'6 | 5 |
| Hiritar suminduak (eskuin gogorra) (BIW) | % 3'7 | 1 |
| Alderdi Demokratiko Askea (FDP) | % 2'4 | 0 |
| Alemaniako Alderdi Pirata | % 1'9 | 0 |
| Gainontzeko alderdiak | % 5'0 | 0 |
Ekonomia
aldatuJarduera handiko portua du (27.867.000 tona 1985. urtean), Weser ibaiaren bi aldeak hartzen dituena. Industria oso garrantzitsua da: burdingintza, industria mekanikoa (automobilak, ontziak, doikuntza mekanika), petrolio findegia, ehun eta janari industria.
Ondasun nabarmenak
aldatu- Bremengo katedrala (Bremer Dom edo St. Petri Dom zu Bremen): XIII eta XV mendeen artean eraikitako katedral protestantea.
- Bremengo udaletxea (Bremer Rathaus): XV mendeko udaletxe gotikoa. Aurrealdea berriz pizkunde garaikoa du. Udaletxea bera eta aurrean dagoen Errolanen estatua Gizateriaren Ondare izendatu zituen UNESCOk 2004ean. Plazan bertan badago beste estatua famatu bat ere, Grimm anaien "Bremengo musikariak" irudikatzen dituena.
Kirolak
aldatuHiriko futbol talde nagusia SV Werder Bremen da, Alemaniako futbol talde handienetako bat gainera, izan ere lau Bundesliga eta sei Kopa irabazi baititu. Europako Errekopa ere irabazi zuen 1992an.
Bremendar ospetsuak
aldatu- Heinrich Wilhelm Matthäus Olbers (1758-1840), fisikari eta astronomoa
- Ludwig Quidde (1858-1941), politikaria, 1927an Bakearen Nobel Sariaren irabazlea
- Hans Scharoun (1893-1972), arkitektoa
- Harald Genzmer (1909-2007), musika garaikide konpositorea
- Angelique Kerber (1988- ), tenislaria
Hiri senidetuak
aldatuBremen ondorengo hiriekin senidetuta dago:
Erreferentziak
aldatu- Artikulu honen edukiaren zati bat Lur hiztegi entziklopedikotik edo Lur entziklopedia tematikotik txertatu zen 2011/12/30 egunean. Egile-eskubideen jabeak, Eusko Jaurlaritzak, hiztegi horiek CC-BY 3.0 lizentziarekin argitaratu ditu, Open Data Euskadi webgunean.
- ↑ Euskaltzaindia. (2008-05-30). 154. araua: Europako eskualde historiko-politiko nagusiak. .
- ↑ (Polonieraz) Gdańsk Official Website: 'Miasta partnerskie'. Urząd Miejski w Gdańsku (Noiz kontsultatua: 2009-07-11).
- ↑ Twin cities of Riga. Riga City Council (Noiz kontsultatua: 2009-07-27).
- ↑ Bratislava City - Twin Towns. Bratislava-City.sk (Noiz kontsultatua: 2008-10-26).
- ↑ Sister Cities Home Page. . eThekwini Online: The Official Site of the City of Durban
Kanpo estekak
aldatu
