Galitzia

Ez nahastu Espainiako autonomia erkidegoarekin, horretarako ikus Galizia

Galitzia
Ez da estatua
Armarria
Hiriburua	Lviv
Hiri nagusiak	Halych, Ternopil, Ivano-Frankivsk, Rzeszów
Dirua	Hrivnia, złotya,
Herritarra	Galitziarra
Hizkuntza(k)	Ukrainera, poloniera,

Galitzia (ukraineraz: Галичина, Halychyna; polonieraz: Galicja; txekieraz: Halič; alemanez: Galizien; hungarieraz: Galícia/Kaliz/Gácsország/Halics; errumanieraz: Galiția/Halici; errusieraz: Галиция/Галичина, Galitsiya/Galichina; eslovakieraz: Halič; yiddishez: גאַליציע, Galytsye) Erdialdeko Europako eskualde historikoa da, gaur egun Poloniakoak eta Ukrainakoak diren lurraldeak hartzen dituena. 80.000 kilometro koadro inguruko eremua du. Hegoaldetik Karpato mendiek mugatzen dute eta iparralderantz Vistula ibaiaren goiko harana hartzen du. San ibaiak hegoaldetik iparraldera zeharkatu eta bi zatitan banatzen du: mendebaldea, poloniera hiztuna, eta ekialdea, ukrainera hiztuna.

Historia

Herrialde eslaviar hau hainbat gizatalderen igarobide eta pausalekua izan da historian zehar. Bestalde, toki estrategikoa izanik, banaketa politiko ugari izan ditu, Polonia, Errusia eta Austriaren artean batez ere. IX. mendetik aurrera Kieveko Rusari loturik egon zen. Printzerri burujabe bihurtu zen 1087an, eta indar handiko lurralde aberatsa izan zen ekialdeko Galitzia. 1199an, Galitziako aitonen semeek aginpidea eskuratu eta Galitziako lurraldea eta Volinia batu zituzten. 1349an, Kasimiro III.a Handia Poloniako erregeak bereganatu zuen Galitziako mendebaldea, eta Poloniaren esku egon zen XVIII. mendea arte. Ekialdea, berriz, Lituaniako Dukerri Handiaren barnean gelditu zen.

1772an, Poloniako lurraldeak bereizi zirenean, Austriak eskuratu zuen ekialdeko Galitzia, Poloniaren ekialdeko beste lurralde batzuekin batera. 1795ean, Krakovia, Sandomierz eta beste zenbait lurralde hartu zituen Austriak, eta Galitziako probintzia osatu zuen, hiriburua Lviven zuena. 1809an, Napoleon Wagramgo guduan nagusitu eta gero, Varsoviako Dukerri Handia eta Errusia jabetu ziren Galitziaz, 1815ean Vienako Batzarrak Austriari itzuli zion arte. Poloniaren esku izandako Austriaren lurraldeak Galitzia eta Lodomeriako Erresuma izena hartu zuen ordutik aurrera. 1867an, esklabotasuna legez kanpo utzi zuen Austriak, eta administrazio autonomia handia eman zion Galitziako Erresumari. XIX. mendearen bukaeran, ekialdeko Galitziako biztanleek (ukrainarrek) poloniarren aginpidea murriztu nahi izan zuten eta ukrainarren higikunde abertzalea sortu zen.

XIX. mendetik aurrera, galitziar askok migratu behar izan zuen; jomuga nagusiak Argentina, Brasil, Kanada eta Ameriketako Estatu Batuak izan ziren. XX. mende hasieran, Galitzian bizi ziren 800.000 juduetatik, 200.000 edo 300.000 joan ziren, gerra eta pogrometatik ihesi. Lehen Mundu Gerran, 1914an, Errusiak Galitzia inbaditu eta Karpatoetako mendateak hartu zituen. 1915ean, Alemania eta Austriako armadak lurraldea berreskuratu zuen. 1918an, Austria-Hungariako Inperioa desegin zenean, Polonia eta Ukrainaren arteko gatazka sortu zen, ekialdeko Galitzia eskuratzeko. Saint-Germaingo Itunak (1919) Poloniari eman zion Galitzia osoa. 1920an, Polonia-Sobietar Batasuna Gerraren baitan, Galitziako Sobietar Errepublika Sozialista sortu zen, lau hilabete baino iraun ez zuena.

1939an, Alemaniako armadak Polonia inbaditu, eta Galitzia Sobietar Batasunarekin banatu zuen. 1941an, Alemania eta Sobietar Batasunaren arteko gerra hasi eta laster, Alemaniak Galitzia osoa okupatu zuenean, judu populazio handia bizi zen bertan. Berehala SSek populazio juduaren suntsipenari ekin zioten. Horretarako, Lviven ondoan, Janowskako kontzentrazio-esparrua eraiki zuten. Beste asko Belzec sarraski-esparruan hil zituzten. Bigarren Mundu Gerraren ondorengo Potsdamgo Batzarrak (1945) ekialdeko Galitzia Ukrainako Errepublikari eman zion, eta mendebaldekoa Poloniaren eskuetan geratu zen. Sobietar Batasuna desegin aurreko urteetan, ekialdeko Galitzia nazionalismo ukrainarraren gune garrantzisuena izan zen. Ukrainak 1991n lortu zuen independentzia.

Hiri nagusiak

• Ukrainan:
  • Halych. Galitziako antzinako hiriburua, eskualdeari izena eman ziona. Ivano-Frankivskeko oblasta.
  • Lviv. Galitzia eta Lodomeriako Erresumaren hiriburua. Lviveko oblasta.
  • Terebovlya. Ternopilgo oblasta.
  • Berezhany. Ternopilgo oblasta.
  • Ternopil. Ternopilgo oblasta.
  • Ivano-Frankivsk. Ivano-Frankivskeko oblasta.
  • Drohobych. Lviveko oblasta.
  • Boryslav. Lviveko oblasta.
  • Stryi. Lviveko oblasta.

• Polonian:
  • Chełm. Lublin voivodia .
  • Jarosław. Voivodia Azpikarpatikoa.
  • Przemyśl. Voivodia Azpikarpatikoa.
  • Rzeszów. Voivodia Azpikarpatikoa.
  • Krakovia. Jatorriz ez zen Galitziakoa baino 1846tik 1918ra arte Austriak Galitziari batu zion. Polonia txikia voivodia.
  • Tarnów. Polonia txikia voivodia.

Galitziar ezagunak

• Jaroslav Popovitx (1980-). Txirrindularia, Drohobychen sortua.
• Joseph Roth (1894-1939). Idazlea, Brodyn sortua.

Kanpo estekak

• (Ingelesez):Halychyna! Galicia! Gacsorszag! Galizien! Galicja! Galizia!
• (Gaztelaniaz):Galitziari buruzko erreportaia Naiz aldizkari digitalea.

• Datuak: Q180086
• Multimedia: Galicia (Central Europe) / Q180086