José de Espronceda

José Ignacio Javier Oriol Encarnación de Espronceda y Delgado (Pajares de la Vega, Almendralejo ondoan (Badajoz), 1808ko martxoaren 25a - Madril, 1842ko maiatzaren 23a) idazle erromantiko emankorra izan zen, XIX. mendeko literatura espainiarraren garrantzitsuenetarikoa.

José de Espronceda
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Almendralejo, 1808ko martxoaren 25a
Herrialdea	Espainia
Heriotza	Madril, 1842ko maiatzaren 23a (34 urte)
Hobiratze lekua	San Justoren hilerria
Hezkuntza
Hizkuntzak	gaztelania
Jarduerak
Jarduerak	politikaria, poeta eta idazlea
Mugimendua	erromantizismoa
Genero artistikoa	lyricism (en)

Biografia

José de Espronceda Pajares de la Vegan jaio zen 1808an, Almendralejotik gertu (Badajoz). Nafar jatorriko familia batekoa zen, zeinak Tafallako Martinez Esprontzedatarren etxean zuen jatorria.

Madrilgo San Mateo ikastetxean ikasi zuen eta Alberto Lista izan zuen irakasle. 15 urte zituen Los Numantinos (1823-1825) elkartea sortu zuenean lagun zituen Ventura de la Vega eta Patricio de la Escosurarekin batera. Hirurteko Liberalaren bukaeran, Rafael del Riegoren heriotzaren mendeku egin nahi izan omen zuten.

1823an, Mirto akademia sortu zuen Albero Listaren beste ikasle batzuekin batera eta itxia zegoen Listaren Libre de San Mateo ikastetxearen irakasgaiekin jarraitzea zuten helburu.

Salaketa batzuk medio, 1825ean, Guadalajarako monasterio batera deserriratu zuten 5 urtez. Gero, Alemania, Belgika, Herbehereak, Frantzia eta Ingalaterra bisitatu zituen eta, bere lagun askok bezala, 1830eko iraultza liberaletan hartu zuen parte.

Teresa Mancharekin maitemindu zen, erbesteratuta zegoen Epifanio Mancha koronel liberalaren alabarekin, baina, aitak agindu bezala, Teresa Guillermo del Amo negozio-gizonarekin ezkondu zitzaion. Hala ere, 1833an Parisen elkartu ziren berriro eta Espainiara itzuli ziren, Fernando VII.a hil zenean amnistia etorri baitzitzaien liberalei. 1838an, Teresak alde egin zion eta berehala hil zen.

Handik aurrera, Espronceda politikan eta kazetaritzan murgildu zen. Milizia Nazionalean sartu zen eta Madrileko Ehiztarien Konpainian lehen teniente izatera iritsi zen. 1841ean, Den Haagko delegazio espainiarraren idazkari egin zuten eta laster Almeriako diputatu progresista. 1842an, Gorte Orokorretarako aukeratu zuten progresisten ordezkari.

Urte berean, 34 urte zituenean, garrotilloak (difteria) hil zuen eta ez zuen Bernarda de Beruetekin ezkontzeko modurik izan.

Lanak

Monasterioan egon zen bitartean eta maisu izan zuen Alberto Lista poetaren laguntzaz, El Pelayo idazten hasi zen, baina ez zuen bukatu.

Geroago etorri ziren Sancho Saldaña nobela historikoa edo El castellano de Cuéllar.

1840an, arrakasta handia lortuko zuen olerki bilduma bat idatzi zuen eta plazera, askatasuna, maitasuna, etsipena, heriotza, jaioterria, tristezia, zalantza eta protesta soziala izan ziren gai. El estudiante de Salamanca lana XIX. mendeko poemarik hoberena dela esaten da bere gaian.

Bukatu gabe geratu zitzaion El Diablo Mundo (1841), gizartea eta bere gaiztakerian murgiltzen den gizaki garbi bat erakutsiz; hortxe dago Canto a Teresa, Teresa Manchari dedikatu zizkion amodiozko hitzak.

Poema motzak ugari izan ziren eta Canciones izena eman zien. Ezaguna dugu Canción del pirata, A Jarifa en una orgía, El verdugo, El mendigo, El reo de muerte edo Canción del cosaco. Pertsonaia marjinatuak eta gizartetik at daudenak agertzen zaizkigu eta gizarte gaia garbi-garbi agertzen da lirika espainiarrean. Desesperación poema iluna eta larria ere agertuko da, Esproncedaren adibide garbia.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: José de Espronceda

• Bere lanak online
• José de Esproncedaren testuak Wikisourcen
• José de Esproncedaren lana digitalizatuta Miguel de Cervantes liburutegian

• Datuak: Q209077
• Multimedia: José de Espronceda / Q209077