Konrad Adenauer

Konrad Hermann Joseph Adenauer (Kolonia, Alemania, 1876ko urtarrilaren 5a - Bad Honnef, Alemania, 1967ko apirilaren 19a) alemaniar politikari eta legegizona izan zen. Mendebaldeko Alemaniaren lehen kantzilerra eta «Europar Batasunaren aita fundatzaileetako» bat, Robert Schuman, Jean Monnet eta Alcide De Gasperirekin batera, Europako Erkidegoen sorreran izan zuen paper garrantzitsuagatik horrela deitua. Gainera, Kontseilu Parlamentarioko lehendakaria izan zen, Alemaniako Errepublika Federalerako Oinarrizko Legea idatzi zuen gremioa.

Konrad Adenauer
Irudi gehiago
Bundestageko kidea 1965eko urriaren 19a - 1967ko apirilaren 19a - Helga Wex → Barrutia: Bonn (en) Hautetsia: 1965 West German federal election (en) Bundestageko kidea 1961eko urriaren 17a - 1965eko urriaren 17a Barrutia: Bonn (en) Hautetsia: 1961 West German federal election (en) Bundestageko kidea 1957ko urriaren 15a - 1961eko urriaren 15a Barrutia: Bonn (en) Hautetsia: 1957 West German federal election (en) Bundestageko kidea 1953ko urriaren 6a - 1957ko urriaren 6a Barrutia: Bonn (en) Hautetsia: 1953 West German federal election (en) Alemaniako Kanpo Harremanetarako ministroa 1951ko martxoaren 15a - 1956ko ekainaren 6a ← Lutz Graf Schwerin von Krosigk - Heinrich von Brentano → 1. Leader of the Christian Democratic Union (en) 1950eko urriaren 21a - 1966ko martxoaren 23a 1. Alemaniako Kantziler Federala 1949ko irailaren 15a - 1963ko urriaren 15a ← baliorik ez - Ludwig Erhard → Bundestageko kidea 1949ko irailaren 7a - 1953ko irailaren 7a Barrutia: Bonn (en) Hautetsia: 1949 West German federal election (en) 1. Chairman of the CDU/CSU Bundestag fraction (en) 1949ko irailaren 1a - 1949ko irailaren 15a member of the Landtag of North Rhine-Westphalia (en) 1946ko urriaren 2a - 1950eko ekainaren 17a Hautetsia: 1st legislative term of the Landtag of North Rhine-Westphalia (en) Koloniako alkatea 1945eko maiatzaren 4a - 1945eko urriaren 6a ← Willi Suth (mul) - Willi Suth (mul) → Prusiako Loren Ganberako kidea 1918ko otsailaren 12a - 1918ko azaroaren 15a Koloniako alkatea 1917ko urriaren 21a - 1933ko martxoaren 13a ← Max Wallraf (mul) - Günther Riesen (en) →
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Conrad Hermann Joseph Adenauer
Jaiotza	Kolonia, 1876ko urtarrilaren 5a
Herrialdea	Prusiako Erresuma Alemania
Lehen hizkuntza	alemana
Heriotza	Rhöndorf (en) , 1967ko apirilaren 19a (91 urte)
Hobiratze lekua	Waldfriedhof (en)
Familia
Ezkontidea(k)	Emma Adenauer  (1904ko urtarrilaren 26a -  1916ko urriaren 6a) Auguste Adenauer  (1919ko irailaren 26a -  1948ko martxoaren 3a)
Seme-alabak	ikusi Konrad Adenauer (en) Max Adenauer Maria Adenauer Ferdinand Adenauer (en) Paul Adenauer (en) Charlotte Adenauer (en) Libet Werhahn (en) Georg Adenauer (en)
Haurrideak	ikusi August Adenauer Johannes Franz Richard Adenauer (en) Emilie Helene Marie Louise Adenauer (en) Maria Johanna Elisabeth Adenauer (en)
Hezkuntza
Heziketa	Friburgoko Unibertsitatea Municheko Unibertsitatea Bonngo Unibertsitatea
Hizkuntzak	alemana
Jarduerak
Jarduerak	abokatua, epailea, aditu judiziala, politikaria, Erresistentziaren kidea, autobiografialaria, Alemaniako kantzilerra eta arte bildumagilea
Parte-hartzailea 1949 West German presidential election (en) Parlamentarischer Rat (en)
Lantokia(k)	Düsseldorf eta Bonn
Jasotako sariak	ikusi Karlomagno Saria  (1957ko maiatzaren 27a) Grand Cross special issue of the Order of Merit of the Federal Republic of Germany, special issue  (1954ko urtarrilaren 31) Ehrenzeichen für Verdienste um die Republik Österreich  (1927ko martxoaren 7a) Bavarian Order of Merit  (1958ko maiatzaren 3a) Grand Cross of the Order of the Southern Cross  (1953ko uztailaren 6a) Knight Grand Cross in the Order of the Netherlands Lion  (1960ko abenduaren 23a) Ohorezko Legioko gurutze handia  (1962ko uztailaren 2a) Orden wider den tierischen Ernst  (1959) Grand Cordon of the Order of Leopold  (1956ko irailaren 22a) Knight Grand Cross of the Order of St Michael and St George  (1956ko abenduaren 31) Knight Grand Cross of the Order of the Falcon  (1955eko urtarrilaren 29a) Grand Cross of the Order of the Oak Crown  (1957ko uztailaren 1a) Grand Cross of the Order of the Aztec Eagle  (1955eko irailaren 22a) Grand Cross of the Order of the Sun of Peru‎  (1953ko uztailaren 18a) Grand Cross of the Order of the Liberator General San Martin  (1962ko martxoaren 21a) Grand Cross of the Military Order of the Tower and Sword  (1963ko urriaren 15a) Knight Grand Cross of the Order of Merit of the Italian Republic  (1953ko abenduaren 31) honorary citizen of Berlin Elisabet Katolikoaren Ordenaren Gurutze Handia  (1967ko otsailaren 15a) Escudo Silesiano Order of the Red Eagle 4th Class  (1918ko abuztuaren 30a) Order of the Golden Spur  (1955eko abenduaren 28a) Hilobi Santuaren Ordenaren Gurutze Handia Zalduna  (1964ko apirilaren 12a) Order of the Rising Sun, 1st class  (1960ko martxoaren 22a) Order of the Rising Sun with Paulownia Flowers, 1st class  (1963ko abenduaren 2a) Grand Cross of the Order of the Condor of the Andes  (1955eko apirilaren 28a) Historian Prize of the city of Münster  (1988) Honorary doctor of the Technical University of Berlin Iron Cross on white ribbon  (1918ko urtarrilaren 27a) Order of the Supreme Sun  (1963ko urria) Grand Cross of the Order of May  (1953ko abuztuaren 14a) Order of Merit  (1954ko martxoaren 30a) Grand Cross of the Order of Boyacá  (1953ko irailaren 30a) National Order of Merit  (1955eko urtarrilaren 10a) Order of José Matías Delgado  (1955eko azaroaren 5a) Order of the Holy Trinity  (1954ko azaroaren 24a) Order of the Crown  (1955eko abuztuaren 9a) National Order of Madagascar  (1962ko abuztuaren 27a) Juan Pablo Duarte Order of Merit  (1954ko azaroaren 21a) Grand Cross of the National Order of the Lion  (1961eko azaroa) Meritu Zibileko Ordenaren Gurutze Handia  (1928ko azaroaren 27a) Order of the White Elephant  (1960ko uztailaren 26a) Order of the Crown of Thailand  (1955eko abuztuaren 11) Grand Cross of the Order of George I  (1954ko martxoaren 16a) Order of the Star of Africa  (1960ko apirilaren 7a) Order of Valour  (1964ko irailaren 23a) Grand Cross of the National Order of Honor and Merit  (1955eko abenduaren 20a) Orden de la Independencia Cultural Rubén Darío  (1959ko apirilaren 3a) honorary doctor of Waseda University honorary doctorate of the Weizmann Institute of Science honorary doctorate from Columbia University honorary doctor of Harvard University honorary doctor of the University of Freiburg honorary citizen of Bad Honnef doctor honoris causa of Keiō University honorary citizen of Cologne  (1951) Honorary doctor of the University of Ottawa honorary citizen of Bonn Grand Cross of the Military Order of Christ  (1956ko urtarrilaren 24a) Grand Cross of Honor for Services to the Republic of Austria  (1956ko urriaren 18a) honorary doctor of the University of Maryland Merit Cross for War Aid  (1917ko martxoaren 17a) Decoration for Services to the Red Cross  (1922ko ekainaren 17a) German Red Cross Decoration  (1932ko maiatzaren 6a)
Kidetza	Brisgovia Freiburg (en) Katholischer Studentenverein Arminia Bonn (en) Rotary International (en) Ordena Teutonikoa Knight Grand Cross of Magistral Grace of the Order of Saint John (en) Deutscher Werkbund (en) Katholischer Studentenverein Askania-Burgundia Berlin (en) Académie des sciences morales et politiques Heimat- und Geschichtsverein Herrschaft Löwenburg (en) German Colonial Society (en)
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Erromatar Eliza Katolikoa
Alderdi politikoa	Centre Party (en) Alemaniako Batasun Demokrata Kristaua

1949ko irailaren 15ean, «Bundeskanzler» (kantziler federala) hautatu zuen «Bundestagek» (Parlamentu Federala), eta kargua 1963ko urriaren 15era arte bete zuen.

Adenauerrek bere herrialdea gidatu zuen Bigarren Mundu Gerraren hondamenditik hasi eta Frantzia, Erresuma Batua eta Estatu Batuekin harreman sendoak sortu zituen nazio produktibo eta oparo bihurtu zen arte. Botere-garaian, Mendebaldeko Alemaniak demokrazia, egonkortasuna, nazioarteko errespetua eta oparotasun ekonomikoa lortu zituen (Alemaniako mirari ekonomikoa). Christlich Demokratische Union Deutschlands (Alemaniako Batasun Kristau-Demokrata) alderdiko lehen liderra izan zen, eta bere herrialdeko indar politiko garrantzitsuenetako bat bihurtu zen.

Katoliko^{[erreferentzia behar]} elizkoia, Adenauer Weimar Errepublikako Deutsche Zentrumspartei (Zentroko Alderdia) alderdiko buruetako bat izan zen, Koloniako alkate (1917-1933) eta Prusiako Estatu Kontseiluko lehendakari (1928-1933) zela. Alemaniaren kantzilerra izan zen 87 urte bete arte, bere esanetan, inoiz gogor lan egiteari utzi ez ziolako eta bere sen politiko harrigarriari. Ahalegin handia egin zuen merkatuko ekonomia sozialean eta antikomunismoan oinarritutako demokrazia liberala lortzeko. Politikari azkarra, Adenauer oso konprometitu zen Mendebaldera bideratutako kanpo-politikarekin eta, agertoki globalean, Alemaniaren leku nagusi bat berrezartzera. Mendebaldeko Alemaniaren ekonomia berreskuratzeko lan egin zuen, suntsipen belikotik Europan posizio hegemoniko bat lortzeraino. Era berean, 1955ean, Alemaniako «Bundeswehr» (indar armatuak) berrezarri, eta Frantziarekin zenbait itun sinatu zituen Mendebaldeko Europako ekonomia bateratzeko. Adenauerrek bere aurkariari, Ekialdeko Alemaniari, aurka egin zion eta NATOko kide eta Estatu Batuetako aliatu sendo egin zuen Alemania.

Nortasuna

1917an jasandako istripu batek Adenauerri eman zion Paul Johnsonek deitzen duena: «indio baten kaoba-estatua batek denda batean duen gelditasuna». Adenauerrek aparteko kazetariekin izandako elkarrizketa askok agerian uzten dute zuen ezagutza politiko bikaina. Adibidez, xehetasunez aurreikusi zuen nola garapen ekonomikoa izango zen erregimen komunistaren erorketa hasaraziko zuena Ekialdeko Europan^{[erreferentzia behar]}.

Ibilbide politikoa

Brisgoviako Friburgo Unibertsitatean zuzenbide-ikasketak egin ondoren, Deutsche Zentrumspartei (Zentroko Alderdia) alderdian sartu zen, eta jarduera politiko bizia izan zuen; horren ondorioz, Koloniako alkate izan zen, etenik gabe, 1917tik Adolf Hitler boterera igo zen arte, 1933an. 1920ko hamarkadaren hasieran, Alemaniaren barruan, baina Prusiatik bereizita, Renanian estatu baten sorrerarekin nolabaiteko zerikusia izan zuen^{[erreferentzia behar]}. 1920tik 1933ra kide, eta 1928tik 1933ra, Prusiako Estatu Kontseiluko lehendakari izan zen.​

Weimarreko Errepublika

1906an, Deutsche Zentrumspartei (Zentroko Alderdia, Zentrum ere deitua) alderdiarekin bat egin zuen, eta, 1908an, Koloniako kontzejurako hautatu zuten.​ 1909an, Koloniako alkateorde bihurtu zen, 1914an 635.000 biztanle zituen metropoli industriala. Hainbeste belaunaldi erakarri zituen muturreko mugimendu politikoak saihestuz, Adenauerrek konpromisoa hartu zuen begirunearekin, ordenarekin, moralarekin eta balio kristauekin, eta desordena, eraginkortasunik eza, irrazionaltasuna eta moraltasun politikoa errotik kentzen jardun zuen. 1917tik 1933ra, Koloniako lehen alkate izan zen, eta, 1920tik 1933ra, Prusiako «Staatsrat»-eko (Estatu Kontseilua) kide eta presidente bihurtu zen.

Adenauerrek agindu zuen Kolonian Lehen Mundu Gerraren zati batean, eta armadarekin lankidetza estuan lan egin zuen hiriak, mendebaldeko atzealdeko hornidura- eta garraio-oinarri gisa, zuen zeregina maximizatzeko. Arreta berezia jarri zuen elikagaien hornidura zibilean; horrek aukera eman zien egoiliarrei 1918-1919an Alemaniako hiri gehienetan izan zen eskasia larria saihesteko.​ Izan ere, Adenauer soja-saltxitxen asmatzaile gisa fama du, urritasun-garai horretan haragi-saltxitxak ordeztu zutenak. Antzinako erregimenaren kolapsoaren eta iraultza- eta desordena-mehatxu orokorraren aurrean 1918aren amaieran, Adenauerrek kontrola mantendu zuen Kolonian, sozialdemokratekin zuen lan-harreman ona erabiliz. 1919ko otsailaren 1ean, hitzaldi batean, Prusiaren desegitea eskatu zuen Adenauerrek, eta, Prusiako Reich-en, Renania «land»(estatu) autonomo berri bihurtzea. Adenauerren arabera, hori zen Frantziak Renania eskuratzea saihesteko modu bakarra.​ Bai Reicheko Gobernua, bai Prusiakoa Prusia desegiteko Adenauerren planen aurka zeuden erabat .​ Versaillesko Itunaren baldintzak, 1919ko ekainean, Alemaniari aurkeztu zitzaizkionean, Adenauerrek berriro iradoki zion Berlini Renaniako estatu autonomo baterako plana, eta, berriz ere, Reicheko Gobernuak atzera bota zituen bere planak.

Gerraosteko okupazio britainiarrean, alkate izan zen. Lan-harreman ona izan zuen britainiar agintari militarrekin, eta Langile eta Soldaduen Kontseilua neutralizatzeko erabili zituen, hiriko ezkertiarren ordezko botere-oinarri alternatibo bihurtua baitzen.​ 1921etik 1933ra, Weimarko Errepublikaren garaian, «Preußischer Staatsrat»-eko (Prusiako Estatu Kontseilu) lehendakaria izan zen, legegintzaldian Prusiako probintzien ordezkaritza zena. 1906az geroztik, alderdian, eztabaida handia zegoen alderdiak dorretik alde egin behar ote zuen (hau da, protestanteekin bat egin hainbat konfesioren arteko alderdi bihurtzeko) edo «dorrean jarraitu» (hau da, alderdi katolikoa izaten jarraitu). Adenauer izan zen dorretik alde egitearen defendatzaile nagusietako bat, eta horrek talka gogorra eragin zuen beraren eta Michael von Faulhaber kardinalaren artean, 1922ko «Katholikentag»-ean (Kongresu Katolikoa), non kardinalak, jendaurrean, kargu hartu baitzion Adenauerri alderdia dorretik atera nahiagatik.

1923ko urriaren erdialdera, Gustav Stresemann kantzilerrak jakinarazi zuen Berlinek Renaniari egindako finantza-ordainketa guztiak bertan behera utziko zituela, eta «Rentenmark» berriak (orain alferrekoa zen «Mark» ordezkatu zuenak) ez zuela Renanian zirkulatuko.​ Renaniako ekonomia salbatzeko, 1923ko urriaren amaieran, Adenauerrek elkarrizketak ireki zituen Paul Tirard Frantziako Goi Mandatariarekin, Frantziarekin elkartze ekonomiko moduko bat ezartzeko, Frantzia-Alemaniaren arteko adiskidetzea lortzeko xedearekin. Adenauerrek diseinu handia deitu zion.​ Aldi berean, Adenauer «Rentenmark»ek Renanian zirkulatu ahal izateko itxaropenari atxiki zitzaion. Adenauerren planak, ordea, ezerezean geratu ziren Stresemannek, Adenauerren diseinu handiari irmo aurka egin zionean (muturreko-traiziotzat jotzen baitzuen) eta berak bakarrik negoziatu zuenean krisiaren amaiera.

1926an, Zentrumek iradoki zuen Adenauer kantziler bihurtzea, interesatzen zitzaion eskaintza, baina, azkenean, baztertu egin zuen, zeren Alemaniako Alderdi Popularrak azpimarratu zuenean koalizio bat Adenauerren gidaritzapean osatzeko baldintzetako bat Gustav Stresemann Kanpo Harremanetarako ministro gisa jarraitzea zela. Adenauerrek ez zuen onartu baldintza onartu, Stresemann prusiarregia" zela uste baitzuen; horrek 1926an kantziler bihurtzeko aukeraren amaiera ekarri zuen.​ Baina Adenauer Mendebaldearen aldeko irmoa bazen (Mendebaldeko Europako demokraziekin elkartutako Alemaniaren aldekoa), bere bazkide Gustav Stresemann

«

...Ekialdeko gizona zen, eta, «Primat der Aussenpolitik»-eri buruz, garai hartan Alemanian nagusi zen sinesmenari, leial zitzaion. Alderdi Popularreko buru zen Ernst Scholtzen laguntzarekin eta Pilsudski mariskalak diktadura militar ankerra Polonian inposatzea lortzearekin, Stresemannek okertu zuen Adenauerrek sozialisten koalizioa sortzeko egindako ahalegina. Beraz, Adenauerren aukera, historiaren ibilbidea errotik alda zezakeena, alferrik galdu zen, eta, onuraduna, Hitler izan zen, «Ekialdeko gizonen» artean garrantzitsuena...

»

Nazismoa

Nazismoak ekintza publiko orotatik baztertuta eta hainbat aldiz kartzelatuta, parte hartu zuen erregimen hitleriarra eraitsi asmoz 1944ko uztailaren 20an porrot egin zuen estatu-kolpearen prestakuntzan. Gerraren azken hilabeteetan kartzelatu zuten, eta, azkenean, askatu, eta Koloniako alkatetzan berrezarri zuten estatubatuarrek.

Bigarren Mundu Gerraren amaieran, 1945ean, Adenauerrek hirurogeita bederatzi urte zituen; konfederala zen, eta Erromatar Inperio Santuaren Alemania polizentrista ordezkatzen zuen, bi gerren artean nagusitu ziren erregimen totalitarioetarako aukera posible bat:

«

...Ez zen Renaniako separatista bat, federalista bat baizik, baina ez zuen konfiantzarik txikiena ere «alemaniar jenio»engan. Azpimarratzen zuen alemaniarrak belgikar megalomanoak direla. Okerrenak prusiarrak dira: Prusiarra aitona nor zuen ahaztu duen eslaviar bat da...». Esaten zuen: «Koloniatik Berlinerako gaueko trenak Elba zeharkatzen zuenean, nik ezin nuen gehiago lorik egin». Weimarko erregimenean, Koloniako alkatea Alemaniako komunitate katolikoko buru ofiziosoa zen, eta hori nahikoa zen Adenauerrentzat. Ez zuen alemaniar arrazaren sentimendu arrastorik, ez eta Bismarck Estatuarekiko errespeturik ere. Zer eman zieten katoliko alemanei? «Kulturkampf»-en (borroka kulturala) sufrimenduak...

»

Britainiar okupazioa

Aliatuen politika izan zen nazismoak kendutako karguak berrezartzea. Hala, estatubatuarrek Kolonia udalerriaren buru jarri zuten, baina hura okupazio britainiarraren eremuan geratu zenean, kendu, eta bota egin zuten 1945eko urrian, ustez gaitasun ezagatik, Alemaniako sozialdemokratei (Kurt Schumacherren zuzendaritzapean) laguntzeko politikarekin bat etorriz eta gobernu laborista britainiarrak bultzatuta.

«

...Zalantzarik gabe, Britainia Handiak, garaian, gobernu laborista zuenak, ahal zuen guztietan sozialdemokratei laguntzen zien. Britainiar administratzaileek Alemania herrialde bateratu eta nahiko sozialistatzat hartzen zuten, eta industria ez zela Krupp motako familien mende egongo, nazionalizatua baizik. Britainia Handiko gobernu militarreko hezkuntza- eta politika-sailek joera sozialista zuten ofizial taldea osatzen zuten, eta arduratu ziren sozialdemokratek irratia, albiste-agentzia eta «Die Welt» motako organo erdi-ofizialak administra zitzaten. Sozialdemokratei emandako laguntza izan zen Britainia Handiko kanpo-politikak Europarekiko harremanean egindako akats larri askoren artean lehena...

»

Agintari militar ingelesak zeregin politikoetan aritzeko debeku irmoa izan arren, Adenauerrek ahalegin guztiak egin zituen sortu berria zen CDUk —zentrumaren ildo berean sortua, baina doktrina-eskemetan mugimendu handia eginez eskakizun berriei erantzuteko— heldutasuna har zedin, protestanteak eta katolikoak alderdi bakar batera erakartzeko itxaropenarekin. 1946an, Adenauer CDUren buru hautatu zuten eremu britainiarrean, baita CDUren adar bavariarrean ere, Kristauen Batasun Sozialean (CSU)^{[erreferentzia behar]}. 1948ko irailaren 1az geroztik, Bonnen bildutako Parlamentu-kontseiluaren buru zen, Mendebaldeko Alemania osorako etorkizuneko konstituzioaren ildo nagusiak zehazteko, 1948ko Londresko akordioetan erabakitakoaren arabera. 1949ko akordioak erregistratuko luke Adenauerren asmo gorenetako baten lorpena: herriaren subiranotasunaren aitorpena —nahiz eta ez osoa eta aliatuek babesturiko erregimenean izan— eta hauteskunde orokorretan bere alderdiak izandako garaipena.

Bibliografia

• Ahonen, Pertti. (March 1998). «Domestic Constraints on West German Ostpolitik: The Role of the Expellee Organizations in the Adenauer Era» Central European History 31 (1): 31–63.  doi:10.1017/S0008938900016034..
• Cudlipp, E. Adenauer (1985)
• Epstein, Klaus. (October 1967). «Adenauer and Rhenish Separatism» The Review of Politics 29 (4): 536–545.  doi:10.1017/s0034670500040614..
• Frei, Norbert. (2002). Adenauer's Germany and the Nazi Past: The Politics of Amnesty and Integration. New York: Columbia University Press ISBN 0-231-11882-1..
• Gaddis, John Lewis. (1998). We Now Know: Rethinking Cold War History. New York: Oxford University Press ISBN 978-0-19-878070-0..
• Goda, Norman J. W.. (2007). Tales from Spandau: Nazi Criminals and the Cold War. Cambridge: Cambridge University Press ISBN 978-0-521-86720-7..
• Granieri, Ronald J.. (2004). The Ambivalent Alliance: Konrad Adenauer, the CDU/CSU, and the West, 1949–1966. New York: Berghahn Books ISBN 978-1-57181-492-0..
• Heidenheimer, Arnold J. Adenauer and the CDU: the Rise of the Leader and the Integration of the Party (1960)
• Herf, Jeffrey. (1997). Divided Memory: The Nazi Past in the Two Germanys. Cambridge: Harvard University Press ISBN 0-674-21303-3..
• Hiscocks, Richard. The Adenauer Era (1966)
• Large, David Clay. (1996). Germans to the Front: West German Rearmament in the Adenauer Era. Chapel Hill: University of North Carolina Press ISBN 0-8078-4539-6..
• Mitchell, Maria. (2012). The Origins of Christian Democracy: Politics and Confession in Modern Germany. Ann Arbor: University of Michigan Press ISBN 978-0-472-11841-0..
• Rovan, Joseph. Konrad Adenauer (1987) 182 pages excerpt and text search
• Schwarz, Hans-Peter. (1995). Konrad Adenauer: A German Politician and Statesman in a Period of War, Revolution and Reconstruction. Vol. 1: From the German Empire to the Federal Republic, 1876–1952.. Oxford: Berghahn Books ISBN 1-57181-870-7..
  • Schwarz, Hans-Peter. (1997). Konrad Adenauer: A German Politician and Statesman in a Period of War, Revolution and Reconstruction. Vol. 2: The Statesman: 1952–1967. Providence: Berghahn Books ISBN 1-57181-960-6..
• Williams, Charles. (2001). Konrad Adenauer: The Father of the New Germany. Wiley ISBN 978-0471407379..
• "Konrad Adenauer" in Encyclopædia Britannica (Macropedia) © 1989
• Tammann, Gustav A. and Engelbert Hommel. (1999). Die Orden und Ehrenzeichen Konrad Adenauers = The orders and decorations awarded to Konrad Adenauer. Bad Honnef, ISBN 3-9806090-1-4.

Kanpo estekak

• Datuak: Q2492
• Multimedia: Konrad Adenauer / Q2492