Korrokoi bizkarbeltz
Korrokoi bizkarbeltza edo lazuna (Mugil cephalus) Mugilidae familiako ur gaziko arraina da, ipar-ekialdeko Ozeano Atlantikoan, Itsaso Beltzan eta Mediterraneo itsasoan bizi dena[1][2]. Mediterraneo osoan haren arrautzak jaten dituzte, bottarga izeneko platerean.
| Korrokoi bizkarbeltz | |
|---|---|
,_Parque_natural_de_la_Arr%C3%A1bida,_Portugal,_2021-09-10,_DD_48.jpg) | |
| Iraute egoera | |
 Arrisku txikia (IUCN 3.1) | |
| Sailkapen zientifikoa | |
| Erreinua | Animalia |
| Filuma | Chordata |
| Klasea | Actinopteri |
| Ordena | Mugiliformes |
| Familia | Mugilidae |
| Generoa | Mugil |
| Espeziea | Mugil cephalus Linnaeus, 1758 |
Euskal izendegia
aldatuErraz ikusten den arraina izanik hizkuntza guztietan izen ugari hartzen ditu. Euskara ere baditu batzuk:[3]
| Izena | Erabilera-eremua (udalerria) |
|---|---|
| buruzabala | |
| korrokoi bizkarbeltza | |
| lazuna |
Deskribapena
aldatuLuzeraz 30-75 cm hartzen dituen arraina da, ohikoena 50 cm-tako luzera izatea da. Gehienez metro bat har dezake[4] eta 8 kilogramo pisatu. 16 urte bizi daiteke.
Gorputza zilindro itxurakoa du[5]. Bizkarraldeak oliba kolorea du, alboetara zilar kolorekoa da eta sabelaldea zurixka du. 6-7 marra finek zeharkatzen dute gorputza luzetara baina ez du albo-lerrorik erakusten[6]. Bizkarraldean bi hegats ditu, lehenengoa lau arantzaz osaturik dago, bigarrenak arantza bat eta zortzi erradio bigun ditu. Buztanak hiru arantza eta 9 erradio ditu[5].
Burua handia zabala eta gogorra da. Mutur borobiltsua du eta aho txikia. Ezpain finak ditu eta ez dauka hortzik. Mintz koipetsu garden batek estaltzen ditu begiak[6].
Banaketa
aldatuLurreko ozeano guztietan aurkitzen da korrokoia, izan ur tropikaletan edo epeletan. Kostaldeko arraina da eta eurihalinoa, hau da, itsasoko espeziea bada ere estuarioetan erraz sartzen da. 120 metro arteko sakoneran aurkitzen da baina normalean 10 metro arteko sakoneran bizi da[4].
Euskal Herriko kostaldean ohikoa da itsas portuetan aurkitzea, Ondarroako arrantza-portuan, Debako Marinan, Gernikako estuarioan eta Santurtziko eta Pasaiako industria-portuetan esate baterako[7]. Bestela hondarrezko edo lokatzezko hondoak atsegin ditu, bai eta Posidonia zelaiak ere[5].
Biologia
aldatu
Elikadura
aldatuEgunez jarduten du, normalean taldean ibiltzen da. Zooplanktonaz, izaki bentonikoetaz eta detrituetaz (aurkitzen duen materia organikoaz) elikatzen da. Ur gezatan algak ere jaten ditu[5].
Ugalketa
aldatuUztaila eta urria artean izaten da ugalketa. Eme bakoitzak 5-7 milioi arrautza jartzen ditu. Arrautza hauek bitelo ugari dute eta ernaldu ondoren 48 ordutara jaiotzen dira larbak. Larbek 2'4mm neurtzen dute eta zooplanktona osatuko dute. 16-20mm luzera dutenean kostaldeko uretara migratzen dute. 7-8 urte betetzen dituztenean sexu heldutasuna lortzen dute[5].
Arrantza eta akuikultura
aldatuMundu guztian asko arrantzatzen da eta akuikultura bidez ere ekoizten da korrokoia. Horretarako abuztua eta abendua artean korrokoi larbak harrapatzen dira gero pizifaktoriatan ekoizteko[8]. 2012. urtean 130.000 tona korrokoi arrantzatu zen eta 142.000 tona korrokoi ekoiztu zen akuikultura faktoriatan.
Gastronomia
aldatu
Portuetan eta ur zikinetan aurkitzen denez Euskal Herrian fama txarra izan du korrokoiak[9], Espainiako Gerra Zibilaren ostean ordea jaten zen, jende xehearen jakia zen[10].
Mundu mailan korrokoiaren haragia preziatua da eta hainbat plater tradizional egiteko erabiltzen da; Grezian, Italian, Frantzian, Turkian eta Egipton bottarga egiten da, Taiwanen wuyutsu, Korean eoran, Japonian karasumi... Egipton fesikh plateraren osagai nagusia da, korrokoia lehorturik, gaziturik eta hartziturik jaten dena[11].
Kutsadura
aldatuEHUko Biologia Zelularra Ingurumen Toxikologian taldeak 2007-2008 urteen artean egindako ikerketa batek erakutsi zuen uretara iristen diren kutsatzaileek, plastifikatzaileak, pestizidak, pilula antisorgailuak, perfumeak eta detergenteak... korrokoietan disrupzio endokrinoak eragiten dituztela. Kutsatzaile hauek estrogeno hormona gisa jokatzen dute eta korrokoi arrak emetu egiten dituzte. Arrain arrek obozitoak (heldu gabeko obuluak) garatzea eragiten dute besteak beste[12].
Erreferentziak
aldatu- ↑ Freyhof, J. & Kottelat, M. 2008 Mugil cephalus IUCNren Zerrenda Gorria
- ↑ Tony Ayling & Geoffrey Cox, Collins Guide to the Sea Fishes of New Zealand, (William Collins Publishers Ltd, Auckland, New Zealand 1982) ISBN 978-0-00-216987-5
- ↑ «Sinonimoen Hiztegia Online» UZEI (Noiz kontsultatua: 2024-01-05).
- ↑ a b «Mugil cephalus, Flathead grey mullet : fisheries, aquaculture, gamefish, bait» fishbase.mnhn.fr (Noiz kontsultatua: 2024-01-05).
- ↑ a b c d e (Gaztelaniaz) Valderrey, Juan Luis Menéndez. «Mugil cephalus Linnaeus, 1758» Naturaleza y turismo (Noiz kontsultatua: 2024-01-05).
- ↑ a b «Shorefishes - The Fishes - Species» biogeodb.stri.si.edu (Noiz kontsultatua: 2024-01-05).
- ↑ (Gaztelaniaz) dv. (2015-10-31). «Ur-araztegietatik ateratako urek ibaietako bizidunei eragiten diete» El Diario Vasco (Noiz kontsultatua: 2024-01-05).
- ↑ «FAO Fisheries & Aquaculture» www.fao.org (Noiz kontsultatua: 2024-01-05).
- ↑ «Lazuna zeinek jan nahi? - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2024-01-05).
- ↑ «Ekonomia gerraostean - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2024-01-05).
- ↑ «Feseekh and Melouha فسيخ و ملوحة | The Baheyeldin Dynasty» baheyeldin.com (Noiz kontsultatua: 2023-11-06).
- ↑ Kaiera, Zientzia. (2014-03-31). «Emetutako arrain ar gehiago euskal kostan» Zientzia Kaiera (Noiz kontsultatua: 2024-01-05).
Kanpo estekak
aldatu
Datuak: Q234014
Multimedia: Mugil cephalus / Q234014
Espezieak: Mugil cephalus
