Lisboa-en iturria ikusi

{{hiri infotaula
| izena = Lisboa
| kodea =
| kodea2 = Portugal
| bandera = Pt-lsb1.png
| armarria = LSB.png
| kokapena = LocalLisboa.svg
| irudia = Lisbon set of images.jpg
| irudiaren testua = Lisboa hiriko hainbat irudi. Goikaldeko irudian [[Apirilak 25 zubia]];San Jurgiren gaztelua, [[Baixa de Lisboa]]ren ikuspegia, Lisboako ohiko tranbia bat, ''Mega Arvore de Natal'' edo Eguberrietako Zuhaitz Erraldoia, eta [[São Bento jauregia]]; [[Belém dorrea]], [[São Rafael eta São Gabriel dorreak]], [[Praça do Comércio]] enparantzako [[Garaipenaren Arkua]]; [[Estádio da Luz]] futbol zelaia, eta [[Lisboako katedrala]]; [[Gare do Oriente]] geltokia, [[Apirilak 25 zubia]] [[Tajo]] ibaia zeharkatuz, Eduardo VII.aren parkea, eta Pombaleko markesaren errotonda; Lisboa hiriaren ikuspegia [[San Jurgi gaztelua|San Jurgiren gaztelutik]], eta azkenik [[Lisboako aireportua]].
| izen alternatiboa balioa = Ofiziala
| izen alternatiboa = Lisboa
| postakodea = 1000 - 1900 Lisboa
| altuera = 0-199
| azalera = 100.05
| azalera metropolia = 2957
| urtea = 2013<ref name="ine">[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_unid_territorial&menuBOUI=13707095&contexto=ut&selTab=tab3 Lisboa: População residente] Ine.pt</ref>
| dentsitatea = 5 066,4  
| metropolia = 2821876 
| sorrera = K.a. 1200 ''Alis Ubbo'' herri [[fenizia]]rra<br />''Olissipona'' [[Antzinako Erroma|erromatar]] hiria
| webgunea = http://www.cm-lisboa.pt www.cm-lisboa.pt
| herritar = lisboarra<ref name="Euskaltzaindia"/>
| oharrak =
}}
'''Lisboa'''<ref name="Euskaltzaindia">{{erreferentzia|url=https://www.euskaltzaindia.eus/dok/arauak/Araua_0038.pdf|egilea=[[Euskaltzaindia]]|izenburua=38. araua: Munduko estatu-izenak, herritarren izenak, hizkuntza ofizialak eta hiriburuak}}</ref> [[Portugal]]go eta [[Lisboa (barrutia)|Lisboako barrutiko]] hiriburua da. Herrialdeko hego-mendebaldean dago, [[Ozeano Atlantikoa]]ren ertzeko [[Tajo|Tajo ibaiaren]] bokalean (''Mar da Palha''), eta Europako mendebaldeko lur-muturrean. 100,05&nbsp;km²ko eremua du eta [[2021]]an 545.796 biztanle zituen<ref>{{Erreferentzia|abizena=INE - Estatistika Institutu Nazionala|izenburua=Biztanleria eta Etxebizitza Errolda - 2021eko Errolda|url=https://tabulador.ine.pt/indicador/?id=0011609&lang=EN|aldizkaria=tabulador.ine.pt|sartze-data=2023-01-15}}</ref>. Beti ere, [[Lisboa Handia]] deitutako metropoli eremuan 2,8 milioi pertsona bizi dira.

Lisboa aldea da Portugalgo merkataritza, industria eta kultur gune nagusia. Bertako portutik bideratzen da Portugalgo itsas merkataritza gehiena ([[ardo]]a, [[artelazki|kortxoa]], [[erretxina]], arrain kontserbak, [[Afrika]]ra eta [[Hego Amerika]]ra gehiena; 12,5 milioi tona 1986an) eta bertan jasotzen da herrialdeak inportatzen dituen lehen gai asko. Industria Tejo ibaiaren hegoaldean dago batez ere ([[Barreiro]], [[Alhandra]], [[Cavo Ruivo]], [[Seixal]]): kimika eta petrokimika industria, mekanika, ontziolak, ehungintza eta janari industria.

Portugalgo kultur hiri nagusia da: unibertsitatea, liburutegiak, museoak. [[Baixa de Lisboa|Cidade Baixa]] («Beheko Hiria») aldea ia osorik eraiki zuten [[1755eko Lisboako lurrikara|1755eko lurrikararen]] ondoren; [[Bairro Alto]] («Goiko Auzoa») aldean kontserbatu dira arabiarren garaiko eta Erdi Aroko harresi-atal batzuk (Alfama, Mouraia). Monumentu aipagarri asko ditu hiriak: [[XII. mendea|XII. mendeko]] katedrala (''Sé Patriarcal''), [[Belém dorrea|Belémgo dorrea]] (XVI. mendea), Carmo eliza (XIV. mendea, Karmeloko eliza, 1755eko lurrikararen ondoren bere horretan utzia), São Jorge gaztelua, São Roque eliza eta [[Jeronimotarren monasterioa]] ([[Belem (Lisboa)|Belém]], XVI. mendea). Lisboako hirialde ugari daude mendien mazeletan eraikiak eta hiriaren gaineko ikuspegi eder askoak eskaintzen dituzten ''miradouro'' edo talaia ugari daude inguruetan.

== Geografia ==
=== Klima ===
<div style="width:75%">
{{Klima
|location = Lisboa
|metric first = yes
|single line = yes
|Jan record high C = 22.6
|Feb record high C = 24.8
|Mar record high C = 29.4
|Apr record high C = 32.2
|May record high C = 34.8
|Jun record high C = 41.5
|Jul record high C = 40.6
|Aug record high C = 41.8
|Sep record high C = 37.3
|Oct record high C = 32.6
|Nov record high C = 25.3
|Dec record high C = 23.2
|year record high C = 41.8
|Jan high C = 14.8
|Feb high C = 16.2
|Mar high C = 18.8
|Apr high C = 19.8
|May high C = 22.1
|Jun high C = 25.7
|Jul high C = 27.9
|Aug high C = 28.3
|Sep high C = 26.5
|Oct high C = 22.5
|Nov high C = 18.2
|Dec high C = 15.3
|year high C = 21.5
|Jan mean C = 11.6
|Feb mean C = 12.7
|Mar mean C = 14.9
|Apr mean C = 15.9
|May mean C = 18.0
|Jun mean C = 21.2
|Jul mean C = 23.1
|Aug mean C = 23.5
|Sep mean C = 22.1
|Oct mean C = 18.8
|Nov mean C = 15.0
|Dec mean C = 12.4
|year mean C = 17.5
|Jan low C = 8.3
|Feb low C = 9.1
|Mar low C = 11.0
|Apr low C = 11.9
|May low C = 13.9
|Jun low C = 16.6
|Jul low C = 18.2
|Aug low C = 18.6
|Sep low C = 17.6
|Oct low C = 15.1
|Nov low C = 11.8
|Dec low C = 9.4
|year low C = 13.5
|Jan record low C = 1.0
|Feb record low C = 1.2
|Mar record low C = 0.2
|Apr record low C = 5.5
|May record low C = 6.8
|Jun record low C = 10.4
|Jul record low C = 14.1
|Aug record low C = 14.7
|Sep record low C = 12.1
|Oct record low C = 9.2
|Nov record low C = 4.3
|Dec record low C = 2.1
|year record low C = 0.2
|Jan rain mm = 99.9
|Feb rain mm = 84.9
|Mar rain mm = 53.2
|Apr rain mm = 68.1
|May rain mm = 53.6
|Jun rain mm = 15.9
|Jul rain mm = 4.2
|Aug rain mm = 6.2
|Sep rain mm = 32.9
|Oct rain mm = 100.8
|Nov rain mm = 127.6
|Dec rain mm = 126.7
|year rain mm = 774
|Jan rain days = 15.0
|Feb rain days = 15.0
|Mar rain days = 13.0
|Apr rain days = 12.0
|May rain days = 8.0
|Jun rain days = 5.0
|Jul rain days = 2.0
|Aug rain days = 2.0
|Sep rain days = 6.0
|Oct rain days = 11.0
|Nov rain days = 14.0
|Dec rain days = 14.0
|year rain days = 117.0
|unit rain days = 0.1&nbsp;mm
|Jan sun = 142.6
|Feb sun = 156.6
|Mar sun = 207.7
|Apr sun = 234.0
|May sun = 291.4
|Jun sun = 303.0
|Jul sun = 353.4
|Aug sun = 344.1
|Sep sun = 261.0
|Oct sun = 213.9
|Nov sun = 156.0
|Dec sun = 142.6
|year sun = 2806.3
|source 1 =<ref>https://web.archive.org/web/20121126102559/http://www.meteo.pt/pt/oclima/normais.clima/1981-2010/012 Instituto de Meteorologia</ref>
|date=2012ko abuztua
}}
</div>

=== Auzoak ===
[[Fitxategi:Lisboa - Bairros e Freguesias.svg|thumb|300px|Lisboako ''fregesi''en mapa.]]
Hiria 53 ''freguesia''tan banatuta dago eta horiek guztiak, lau auzo nagusitan. Auzo historikoen artean, ezagunenak hauexek dira:

* [[Alcântara (Lisboa)|Alcântara]]: Garai batean Lisboako suburbioa zena, gaur egun erdigunetik gertu dago. XIX. mendean eremu industriala zen baina XX. mende bukaeran gazte giroa nagusitu zen, bertako pub eta diskoteka ugariak lekuko. Eraikuntza ezagunena akueduktua da.
* [[Alfama]]: Lisboako auzo historikoa da, San Jurgi gazteluaren azpian zabaltzen dena. Izen arabiarrak erakusten du X. mendearen aurretik auzoak Lisboko zati handiena hartzen zuela.
* [[Bairro Alto]]: Gazteluaren pareko muinoan altxatzen den auzo erresidentziala da. Lisboako gau-giroa bertan dago gaur. Auzoa [[fado]]ari oso lotuta dago.
* [[Baixa de Lisboa|Baixa Pombalina]]: 1755eko lurrikarak Lisboako behealde guztia suntsitu zuen eta [[Sebastião José de Carvalho e Melo|Pombalgo markesak]], Portugalgo lehen ministroa zenak, [[Ilustrazio]]<nowiki/>aren garaiko ereduen arabera berreraiki zuen. Hiriko auzo dotoreena da.
* [[Belem (Lisboa)|Belem]]: Lisboaren mendebaldean kokaturik dagoen auzoa da. Bertatik ateratzen ziren itsasgizon portugaldarren espedizioak. [[Belém dorrea]] eta [[Jeronimotarren monasterioa]] daude bertan.
* [[Benfica (Lisboa)|Benfica]]: [[Monsantoko basoa]]ren inguruan kokaturiko auzoa da, hiriaren iparraldean. [[SL Benfica]] futbol taldeak egin du auzoa ezagun.
* [[Castelo (Lisboa)|Castelo]]: [[San Jurgi gaztelua]]ren inguruan kokaturiko auzoa da.
* [[Chiado]]: Merkataritza gunea da, Bairro alto eta Baixa Pombalinaren artean kokatzen dena. Hainbat museo eta antzokik auzo kulturala bihurtu dute.
* [[Madre Deus]]: inguruko auzoa da.
* [[Mouraria (Lisboa)|Mouraria]]: Kristauek Lisboa konkistatu zutenean mairuei erreserbatu zieten eremua da. 1930 eta 1970 artean etxe guztiak bota eta berriak eraiki ziren.
* [[Parque das Nações]]: [[1998ko Erakusketa Unibertsala]] izan zen eremuan sortu zen auzo berria, hiriaren ipar-ekialdean, Tejo ibaiaren ertzean.

== Historia ==
=== Sorrera ===
[[Fenizia]]rrek sortu zuten Lisboa hiria [[K. a. 1200ko hamarkada|K. a. 1200]]. urte aldera. '''Olisipo''' hiriaren izen zaharrak '''Alis ubbo''' («Portutxo zoragarria») esapide feniziarra bide du jatorri. [[Odisea]]ko [[Ulises]]en aztarnak ikusi nahi izan dituzte beste batzuek izen horretan. [[K. a. 205]]ean erromatarrak jarri ziren Lisboan eta bertan egon ziren [[409]]. arte ('''Felicitas Julia''' izena eman zion Julio Zesarrek). [[Alano]]ak, [[suebo]]ak eta [[bisigodo]]ak ibili ziren ondoren eta [[VIII. mendea]]n musulmanen eskuetara igaro zen ([[714]]): haiek ''Al-Ushbuna'' izena eman zioten. Hauek, etxe eta mezkita ugari egin zituzten eta harrezia berregin zuten.  Hau, [[Alfama]] auzunean ikuz daiteke. Mendeetan defentsa lan garrantzitsuak egin ahal izan zituen gerora [[San Jurgi gaztelua]]<nowiki/>k, portugesez ''Castelo dos Mouros'' izenaz ere ezaguna.

=== Portugalgo hiriburua ===
[[Normandiar]]ren ([[844]]) eta [[Alfontso VI.a Gaztelakoa|Alfontso VI. Gaztelako eta Leongo]] erregearen ([[1093]]) erasoari aurre egin behar izan zion hurrengo mendeetan. [[Alfontso I.a Portugalgoa|Alfontso I.a Portugalgo]] lehen erregeak [[1147]]an konkistatu ondoren herrialde hartako hiri bihurtu zuen betiko. [[1256]]an Portugalgo hiriburu bihurtu zen eta erregeen egoitza hiria izan zen aurrerantzean, [[Coimbra]]ren ordez. XIII mendean hiria [[San Jurgi gaztelua]]ren muinotik atera eta behealdean hedatzen hasi zenean [[Rossio]] plaza bihurtu zen herri xehearen erdigunea.

[[1384]]an Lisboak bere bigarren setioa jasan zuen, 4 hilabete eta 27 egun iraun zuena eta erasotzaile moduan [[Gaztelako koroa|Gaztelako Koroak]] eragindakoa, [[Fernando I.a Portugalgoa|Fernando I.a]] Portugalgo erregea zelarik.

=== Urrezko Aroa ===
XV-[[XVI. mendea|XVI. mendeetan]] ezagutu zuen Lisboak bere gorena, Europako kolonia-portu nagusia baitzen. [[Manuel I.a Portugalgoa|Manuel I.aren]] erreinaldian (1495-1521) guztiz edertu zen hiria ([[Belém dorrea|Belemgo Dorrea]] eta [[Jeronimotarren monasterioa]]). Erregeak berak ere gaztelua utzi eta Tajo ibaiaren ertzean eraiki zuen jauregi berrian bizitzea erabaki zuen. [[1497]]ko [[uztailaren 8]]an [[Vasco da Gama]]ren espedizioa hiriko portutik itsasoz atera zen, [[Mozambike]] eta [[India]]ra iritsi zena.

1506. urtean, 3000 judu hil egin zituzten hirian.

[[Joanes III.a Portugalgoa|Joanes III.a ''Elizkoia''ren]] agintaldian (1521-1557) [[Kontrarreforma]] nagusitu zen Lisboan (Inkisizioa eta jesuitak tarteko). Espainiar gudarostearen okupazioarekin batean (1580-1640) hasi zen Lisboako hiri distiratsu haren gainbehera. [[Ingalaterra]]ko gudarosteak hartu zuen parte gatazka horretan (1654), eta [[1668]]an Lisboan izenpetu zuen Espainiako erregeak Portugalen burujabetasuna berresten zuen ituna. Britainiarren eragina nabaria izan zen handik aurrera Lisboan eta Portugal osoan.

=== 1755eko lurrikara handia ===
1755eko Domusantu egunez, [[1755eko Lisboako lurrikara|lurrikara]] izugarri batek jo zuen Lisboa bete-betean; 40 minutuko tartean bi aldiz jo zuen dardarak, eliza guztiak eraitsi eta [[Tajo]] ibaiko urak hartu zuen hiri guztia. Hogeita hamar mila lagunetik gora hil eta bederatzi mila etxe inguru galdu ziren. [[Sebastião José de Carvalho e Melo|Pombalgo markesa]] lehen ministroak hiriaren behealdearen berreraikitzea planifikatu zuen. Errege jauregi suntsituaren tokian, [[Praça do Comércio]] enparantza ezarri zuen eta handik kale luze paraleloak luzatu zituen [[Rossio]] eta [[Praça da Figueira|Figueira]] plazetaraino. [[Baixa de Lisboa|Baixa Pombalina]] auzoa sortu zen horrela.

=== XIX. mendea ===
XIX. mendearen hasieran, [[britania|britainiarrek]] eta [[frantzia]]rrek hartu nahi izan zuten Lisboa eta gorabehera handien artean igaro ziren urteak ([[1807]]an frantsesek okupatu zuten eta ondoko urtean sartu ziren ingelesak berriro). Hiria handituz joan zen nolanahi ere, eta 1885erako 1785eko biztanle kopurua bikoiztu egin zen. [[1880]]an zabaldu zen ''Avenida da Libertade'', Lisboa berriko bide-ardatz nagusia. 1901ean hasi zen argindarra Lisboako bazter guztietara zabaltzen eta garai honetan berean atondu zen ura hornitzeko hoditeria berria Alvielatik.

=== XX. mendea ===
1908an [[Karlos I.a Portugalgoa|Karlos I.a]] eta haren seme Luis Felipe hil zituzten eta 1910an izendatu zuten Portugalgo Errepublika. XX. mendean asko hazi zen Lisboa hiria. 1911n sortu zen Lisboako unibertsitate modernoa.

[[Bigarren Mundu Gerra]]ren garaian berrehun mila iheslari jaso zituen, baina luzaroan egon zen, Portugal guztia bezala, [[António de Oliveira Salazar|António Salazar]] diktadorearen oinpean (1932-1968). 1966an zabaldu zen Salazar zubia, gaur egun [[Apirilak 25 zubia]] izena duena. Izan ere, 1974ko apirilaren 25ean [[Krabelinen Iraultza]] izan zenean amaitu baitzen diktadura. 1988an sute handi batek [[Chiado]] auzoa erre zuen.

=== Azken hamarkadak: Nazioarteko jarduerak ===
[[1994]]an Europako kultura hiriburua izan zen. [[1998]]ko maiatzetik urria arte [[Erakusketa Unibertsala]] (Expo 98) bertan antolatu zuten. [[2004]]ko [[UEFA Euro 2004|Europako Futbol Txapelketan]] egoitza nagusietakoa izan zen. [[2007]]ko [[abenduaren 13]]an [[Lisboako Ituna]] bertan sinatu zuen [[Europar Batasuna]]k.

== Demografia ==
{| {{taulapolita|center}}
! colspan="10" | Biztanleriaren bilakaera (1801 – 2011)<ref>[http://www.ine.pt/xportal/xmain?xpid=INE&xpgid=ine_main "Instituto Nacional de Estatística"]</ref>
|- bgcolor="#C0C0C0"
| align="center" | [[1801]] 
| align="center" | [[1849]] 
| align="center" | [[1900]] 
| align="center" | [[1930]]
| align="center" | [[1960]]
| align="center" | [[1981]]
| align="center" | [[1991]]
| align="center" | [[2001]]
| align="center" | [[2011]]
| align="center" | [[2021]]
|-
| align="center" | 203.999
| align="center" | 174.668
| align="center" | 350.919
| align="center" | 591.939
| align="center" | 801.155
| align="center" | 807.937
| align="center" | 663.394
| align="center" | 564.657
| align="center" | 547.631
| align="center" | 545.796
|}

== Ekonomia ==
[[Lisboa (eskualdea)|Lisboako eskualdea]] Portugalgo eremu aberatsena da. Herrialdeko Barne Produktu Gordinaren % 45 ekoizten du, Europar Batasuneko BPG pre capita-ren bataz bestekotik gora dago, gainera.

Hirugarren sektorean oinarriturik dago, nahiz eta Tajo ibaiaren hegoaldeko ertzean industria nagusi den. Bertan petrolio birfindegiak, ehungintza lantegiak, ontziolak eta arrantza dira aipagarrienak. Lisboako Burtsa [[Euronext]] taldearen barnean dago.

== Hedabideak ==
* [[Diario de Noticias (Portugal)|Diario de Noticias]] (egunkari orokorra)
* [[Record (egunkaria)|Record]] (kirol egunkaria)

== Azpiegiturak ==
=== Garraioa ===
1942an [[Lisboako aireportua]] inauguratu zen eta 1959an [[Lisboako metroa]]. Dena den, Lisboako garraiobide tradizionala tranbiak izan dira, gaur egun oso turistiko bihurtu direnak. Hainbat tren geltoki ere baditu hiriak, batzuk benetan ederrak, hala nola Santa Apolónia, [[Rossioko tren geltokia|Rossio]], [[Gare do Oriente tren geltokia|Gare do Oriente]], Entrecampos eta Cais do Sodré.

Tajo gurutzatzen duten zubiak ere hiriaren ikur bihurtu dira, [[Apirilak 25 zubia|Apirilak 25]] eta [[Vasco da Gama zubia|Vasco da Gama]]. Ferriak ere erabiltzen dira ibai zabala gurutzatzeko.

=== Hezkuntza ===
Portugalgo unibertsitate handiena [[Lisboako Unibertsitatea]] da. 1973an Lisboako Unibertsitate Berria sortu zen ikasketen esparrua zabaltzeko.

Unibertsitate pribatuak ere badaude, hala nola Unibertsitate Katoliko Portugaldarra, Lusíada Unibertsitatea, Unibertsitate Lusofonoa eta Lisboako Unibertsitate Autonomoa.

== Kultura ==
=== Arkitektura ===
Garai guztietako arkitektura motak aurki daitezke Lisboan, hala nola, erromanikoa, gotikoa, manueldarra, barrokoa, modernoa eta postmodernoa. Bulevard luze eta zabalak ere baditu, denen artean aipagarriena ''Avenida da Liberdade'' (Askatasunaren etorbidea) da.

Museoak ere ugariak dira, denen artean ezagunena [[Calouste Gulbenkian museoa]] da, arte garaikide eta tradizionala bere baitan dituena. Aipatzeko beste museo batzuk ''Museu Nacional de Arte Antiga'' eta ''Azulejoaren Museo Nazionala'' dira.

Antzoki ederrak daude Lisboan, aipagarrienak [[Dona Maria II Antzoki Nazionala|Doña Maria II Antzoki Nazionala]] (Rossion dagoena) eta ''Teatro Nacional de São Carlos'' (Opera etxea) dira.

[[UNESCO]]k [[Gizateriaren ondare|Gizateriaren Ondare]] izendatu dituen bi eraikin daude Lisboan, biak ere [[Belem (Lisboa)|Belem auzoan]]; [[Belém dorrea]] eta [[Jeronimotarren monasterioa]].

=== Jaialdiak ===
[[Europako kultura-hiriburu]]a izan zen 1994an eta urte hartan kultur ekitaldi ugari izan ziren. 1998an [[1998ko Erakusketa Unibertsala|Erakusketa Unibertsala]] antolatu zen bertan. Horretaz gain, badaude urtero izaten diren beste ekitaldi batzuk ere:
* ''Rock in Rio Lisboa'': Rock in Rio arrakastatsuaren jarraipena da. 2004tik aurrera ospatzen da Bela Vista parkean.
* ''Lisboako Gay eta Lesbianen Zinema jaialdia'': 1997an hasi zen ospatzen eta Portugalgo zinema alternatibo jaialdi nagusia bihurtu da.
* ''Lisboako liburu feria'': Eduardo VII parkean izaten da urtero.

=== Kirola ===
[[SL Benfica]] eta [[Sporting Clube de Portugal]] hiriko futbol talde nagusiak dira. Biek lortu dituzte Europako txapelketak baina arrakastatsuena Benfica da, bi aldiz Europako Kopa irabazia baita. [[CF Os Belenenses]] taldeak, Belem auzokoa denak, talde apalagoa den arren, Portugalgo liga bat eta hiru kopa eskuratu ditu.

2004an [[UEFA Euro 2004|Europako Txapelketa]] antolatu zen Portugalen. Finala Lisboan jokatu zen eta Portugalek 1-0 galdu zuen [[Greziako futbol selekzio nazionala|Greziaren]] aurka.

Beste kirol batzuk ere praktikatzen dira baina maila askoz apalagoan. Aipatzekoak dira urtero jokatzen diren Lisboako maratoi erdia (martxoan) eta Portugalgo maratoi erdia (irailean).

== Ondasun nagusiak ==
<div style="-moz-column-count: 2; column-count: 2;">
* [[San Jurgi gaztelua]]
* [[Lisboako katedrala]]
* [[Belém dorrea]] ([[Gizateriaren ondare|Gizateriaren Ondarea]])
* [[Jeronimotarren monasterioa]] ([[Gizateriaren ondare|Gizateriaren Ondarea]])
* [[Aurkikuntzen monumentua]]
* [[Praça do Comércio]]
* [[Rossio]]
* [[Santa Justa igogailua]]
* [[Monsantoko basoa]]
* [[Apirilak 25 zubia]]
* [[Vasco da Gama zubia]]
* [[São Bento jauregia]] (Portugalgo parlamentua)
* [[Calouste Gulbenkian museoa]]
* [[Dona Maria II Antzoki Nazionala|Donha Maria II Antzoki Nazionala]]
* [[Eduardo VII.a parkea]]
* [[Parque das Nações]]
* [[Gare do Oriente tren geltokia]]
* [[Estádio da Luz]]
</div>

== Iruditegia ==
<gallery mode="packed" heights="150">
Irudi:LisbonCastle.jpg|[[San Jurgi gaztelua]].
Irudi:Lisboa May 2013-1.jpg|[[Lisboako katedrala]].
Irudi:Torre Belém April 2009-4a.jpg|[[Belém dorrea]].
Irudi:Jerónimos April 2009-4.jpg|[[Jeronimotarren monasterioa]].
Irudi:Monumento a los Descubrimientos, Lisboa, Portugal, 2012-05-12, DD 08.JPG|[[Aurkikuntzen monumentua]].
Irudi:Estatua de Don José I, Plaza del Comercio, Lisboa, Portugal, 2012-05-12, DD 05.JPG|[[Praça do Comércio]].
Irudi:Lisbon Praça do Comércio BW 2018-10-03 13-33-44 s.jpg|Garaipenaren arkua.
Irudi:Praça de D. Pedro IV.jpg|[[Rossio]].
Irudi:EstacaoRossioLisboa.JPG|[[Rossioko tren geltokia]].
Irudi:Lisboa-Elevador de Santa Justa.jpg|[[Santa Justa igogailua]].
Irudi:Largo Camoes in Chiado district.jpg|Praça Luís de Camões.
Irudi:25th April Bridge and boat.JPG|[[Apirilak 25 zubia]].
Irudi:Ponte Vasco da Gama.jpg|[[Vasco da Gama zubia]].
Irudi:Monsanto 6.JPG|[[Monsantoko basoa]].
Irudi:Lisboa (9520513779) (2).jpg|[[São Bento jauregia]].
Irudi:Fundacao Calouste Gulbenkian Lisboa.JPG|[[Calouste Gulbenkian museoa]].
Irudi:TeatroNacionalDMariaII.JPG|[[Dona Maria II Antzoki Nazionala|Doña Maria II Antzoki Nazionala]].
Irudi:Portogallo2007 (1675385103).jpg|[[São Vicente de Fora monasterioa]].
Irudi:Panteão Nacional Mosteiro de Sao Vicente de Fora zoom.JPG|[[Santa Engrácia eliza]].
Irudi:Monsanto 6.JPG|[[Monsantoko basoa]].
Irudi:Lisboa April 2014-1.jpg|[[Eduardo VII.a parkea]].
Irudi:Lisboa - Expo98 - Vista Geral.jpg|[[Parque das Nações|Parque das Naçoes]].
Irudi:Cafe Brasileira in Lisbon.jpg|A Brasileira kafetegi ezaguna.
Irudi:Tram 28, Lisbon, 20051011.jpg|Lisboako tranbiak.
Irudi:Bairro Alto street.jpg|[[Bairro Alto]]ko kale tipikoa.
Irudi:LisbonChiado1-CCBYSA.jpg|Rua Garrett, [[Chiado]]ko kale nagusia.
Irudi:Luz-Stadion während des EM-Finales.jpg|[[Estádio da Luz]].
</gallery>

== Lisboar ospetsuak ==
<div style="-moz-column-count: 3; column-count: 3;">
* [[Antonio Paduakoa]] ([[1195]]-[[1231]]), teologoa.
* [[Joan XXI.a]] ([[1215]]-[[1277]]), Aita Santua.
* [[Fernão Lopes]] ([[1385]]-[[1460]]), historialaria.
* [[Joanes II.a Portugalgoa]] ([[1455]]-[[1495]]), erregea.
* [[Joanes III.a Portugalgoa]] ([[1502]]-[[1557]]), erregea.
* [[Elisabet Portugalgoa]] ([[1503]]-[[1539]]), [[Germaniako Erromatar Inperio Santua|Germaniako Erromatar Inperio Santuko]] eta [[Espainia]]ko enperatriz ezkontidea.
* [[Henrike I.a Portugalgoa]] ([[1512]]-[[1580]]), erregea.
* [[Luís de Camões]] ([[1524]]-[[1580]]), olerkaria.
* [[Sebastian I.a Portugalgoa]] ([[1554]]-[[1578]]), erregea.
* [[Petri II.a Portugalgoa]] ([[1648]]-[[1706]]), erregea.
* [[Alfontso VI.a Portugalgoa]] ([[1656]]-[[1683]]), erregea.
* [[Sebastião José de Carvalho e Melo|Pombaleko markesa]] ([[1699]]-[[1782]]), politikaria.
* [[Joanes IV.a Portugalgoa]] ([[1689]]-[[1750]]), erregea.[[Josef I.a Portugalgoa]] ([[1714]]-[[1777]]), erregea.
* [[Petri III.a Portugalgoa]] ([[1717]]-[[1786]]), erregea.
* [[Maria I.a Portugalgoa]] ([[1734]]-[[1816]]), erregina.
* [[Joanes VI.a Portugalgoa]] ([[1767]]-[[1826]]), erregea.
* [[Karl Nesselrode]] ([[1780]]-[[1862]]), [[errusia]]r politikaria.
* [[João Oliveira e Daun (Saldanhako dukea)]] ([[1790]]-[[1876]]), politikaria.
* [[Maria Teresa Bragantzakoa]] ([[1793]]-[[1874]]), infanta.
* [[Petri I.a Brasilgoa]] eta IV. Portugalgoa ([[1798]]-[[1834]]), erregea.
* [[Camilo Castelo Branco]] ([[1825]]-[[1890]]), idazlea.
* [[Petri V.a Portugalgoa]] ([[1837]]-[[1861]]), erregea.
* [[Luis I.a Portugalgoa]] ([[1838]]-[[1889]]), erregea.
* [[Joaquim Pedro de Oliveira Martins]] ([[1845]]-[[1894]]), politikaria eta historialaria.
* [[Karlos I.a Portugalgoa]] ([[1863]]-[[1908]]), erregea.
* [[Manuel Gomes da Costa]] ([[1863]]-[[1929]]), Portugalgo presidentea.
* [[Fernando Pessoa]] ([[1888]]-[[1935]]), idazlea.
* [[Manuel II.a Portugalgoa]] ([[1889]]-[[1932]]), erregea.
* [[Maria Helena Vieira da Silva]] ([[1908]]-[[1992]]), margolaria.
* [[Amália Rodrigues]] ([[1920]]-[[1999]]), abeslaria.
* [[Vasco Gonçalves]] ([[1922]]-[[2005]]), politikaria.
* [[Mário Cesariny de Vasconcelos]] ([[1923]]-[[2006]]), idazlea eta margolaria.
* [[Mário Soares]] ([[1924]]-[[2017]]), politikaria.
* [[David Mourão-Ferreira]] ([[1927]]-[[1996]]), idazlea.
* [[Tareka]] ([[1927]]-[[2018]]), aktore eta idazlea.
* [[Francisco Pinto Balsemão]] ([[1937]]- ), kazetaria eta politikaria.
* [[Jorge Sampaio]] ([[1939]]- ), politikaria.
* [[Antonio Lobo Antunes]] ([[1942]]- ), idazlea.
* [[Leonor Xavier]] ([[1943]]-[[2021]]), kazetari eta idazlea.
* [[Maria João Pires]] ([[1944]]- ), piano jotzailea.
* [[Eduarda Dionísio]] ([[1946]]- ), idazlea.
* [[António Guterres]] ([[1949]]- ), politikaria.
* [[Benedita Barata da Rocha]] ([[1949]]-[[2021]]), immunologoa.
* [[José Manuel Durão Barroso]] ([[1956]]- ), politikaria.
* [[Joaquim de Almeida]] ([[1957]]- ), aktorea.
* [[Maria de Medeiros]] ([[1972]]- ), aktorea.
* [[Luís Figo]] ([[1972]]- ), futbolaria.
</div>

== Herri eta hiri senidetuak ==
Lisboa ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:
{| class="wikitable"
|
* {{banderaikur|AEB}} [[Albany]] ([[New York (estatua)|New York]]) ([[Australia|Ameriketako Estatu Batuak]])
* {{banderaikur|Grezia}} [[Atenas]] ([[Grezia]])
* {{banderaikur|Brasil}} [[Belo Horizonte]] ([[Brasil]])
* {{banderaikur|Palestina}} [[Betleem]] ([[Palestina]])
* {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Bissau]] ([[Ginea Bissau]])
* {{banderaikur|Alemania}} [[Bonn]] ([[Alemania]])
* {{banderaikur|Hungaria}} [[Budapest]] ([[Hungaria]])
* {{banderaikur|Ginea Bissau}} [[Cacheu]] (Ginea Bissau)
|
* {{banderaikur|Maroko}} [[Casablanca]] ([[Maroko]])
* {{banderaikur|Ekialdeko Timor}} [[Dili]] ([[Ekialdeko Timor]])
* {{banderaikur|AEB}} [[Fairfield (Kalifornia)|Fairfield]] ([[Kalifornia]]) (Ameriketako Estatu Batuak)
* {{banderaikur|Portugal}} [[Guimarães]] ([[Portugal]])
* {{banderaikur|Errusia}} [[Izhevsk]] ([[Errusia]])
* {{banderaikur|Erresuma Batua}} [[Kendal]] ([[Ingalaterra]]) ([[Erresuma Batua]])
* {{banderaikur|Angola}} [[Luanda]] ([[Angola]])
* {{banderaikur|Macau}} [[Macao]] ([[Macao]])
|
* {{banderaikur|Malaysia}} [[Malaka Hiria]] ([[Malaysia]])
* {{banderaikur|Mozambike}} [[Maputo]] ([[Mozambike]])
* {{banderaikur|AEB}} [[Miami]] ([[Florida]]) (Ameriketako Estatu Batuak)
* {{banderaikur|Kanada}} [[Montreal]] ([[Kanada]])
* {{banderaikur|India}} [[Mumbai]] ([[India]])
* {{banderaikur|Zipre}} [[Nikosia]] ([[Zipre]])
* {{banderaikur|Kolonbia}} [[Pereira]] ([[Kolonbia]])
* {{banderaikur|Polonia}} [[Plock]] ([[Polonia]])
|
* {{banderaikur|Italia}} [[Pontelandolfo]] ([[Italia]])
* {{banderaikur|Cabo Verde}} [[Praia]] ([[Cabo Verde]])
* {{banderaikur|Txekia}} [[Praga]] ([[Txekia]])
* {{banderaikur|Maroko}} [[Rabat]] (Maroko)
* {{banderaikur|Hegoafrika}} [[Randburg]] ([[Hegoafrika]])
* {{banderaikur|Bulgaria}} [[Ruse]] ([[Bulgaria]])
* {{banderaikur|Brasil}} [[Salvador da Bahia]] (Brasil)
* {{banderaikur|AEB}} [[San Frantzisko (Kalifornia)|San Frantzisko]] (Kalifornia) (Ameriketako Estatu Batuak)
|
* {{banderaikur|Kuba}} [[Santiago de Cuba]] ([[Kuba]])
* {{banderaikur|Brasil}} [[São Paulo]] (Brasil)
* {{banderaikur|Sao Tome eta Principe}} [[Sao Tome]] ([[Sao Tome eta Principe]])
* {{banderaikur|AEB}} [[Suisun City (Kalifornia)|Suisun City]] (Kalifornia) (Ameriketako Estatu Batuak)
* {{banderaikur|Tunisia}} [[Tunis]] ([[Tunisia]])
* {{banderaikur|Italia}} [[Venezia]] (Italia)
* {{banderaikur|AEB}} [[Waterbury (Connecticut)|Waterbury]] ([[Connecticut]]) (Ameriketako Estatu Batuak)
* {{banderaikur|Kroazia}} [[Zagreb]] ([[Kroazia]])

|}
Lisboa [[Iberoamerikako Hiriburu Hirien Batasuna]]ren ([[gaztelania]]z: ''Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas - UCCI'') ([[portuges]]ez: ''União de Cidades Capitais Ibero-americanas'') partaide da, 1982ko urriaren 12tik, jarraian agertzen diren hiriekin senidetarsun erlazioak hasiz: <ref>{{erreferentzia|url=http://ciudadesiberoamericanas.org/quienes-somos/ciudades-miembro/|izenburua=Unión de Ciudades Capitales Iberoamericanas|sartze-data=2018-07-26|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=es|formatua=}}</ref>
{| class="wikitable"
|
* {{banderaikur|Andorra}} [[Andorra la Vella]] ([[Andorra]])
* {{banderaikur|Paraguai}} [[Asuncion]] ([[Paraguai]])
* {{banderaikur|Kolonbia}} [[Bogota]] ([[Kolonbia]])
* {{banderaikur|Brasil}} [[Brasilia]] ([[Brasil]])
* {{banderaikur|Argentina}} [[Buenos Aires]] ([[Argentina]])
* {{banderaikur|Venezuela}} [[Caracas]] ([[Venezuela]])
|
* {{banderaikur|Filipinak}} [[Davao|Davao Hiria]] ([[Filipinak]])
* {{banderaikur|Guatemala}} [[Guatemalako Hiria|Guatemala Hiria]] ([[Guatemala]])
* {{banderaikur|Kuba}} [[Habana]] ([[Kuba]])
* {{banderaikur|Bolivia}} [[La Paz]] ([[Bolivia]])
* {{banderaikur|Peru}} [[Lima]] ([[Peru]])
* {{banderaikur|Espainia}} [[Madril]] ([[Espainia]])<ref>{{erreferentzia|url=https://web.archive.org/web/20120616185024/http://www.madrid.es/portales/munimadrid/es/Inicio/Ayuntamiento/Madrid-Global/Ciudades-Hermanadas/Mapa-Mundi-de-las-ciudades-hermanadas?vgnextfmt=especial1&vgnextoid=4e84399a03003110VgnVCM2000000c205a0aRCRD&vgnextchannel=4e98823d3a37a010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD&idContenido=208ac435a6b5b010VgnVCM100000d90ca8c0RCRD|izenburua=Portal web del Ayuntamiento de Madrid|sartze-data=2018-08-07|egunkaria=|aldizkaria=|abizena=|izena=|egile-lotura=|hizkuntza=es|formatua=}}</ref>
|
* {{banderaikur|Nikaragua}} [[Managua]] ([[Nikaragua]])
* {{banderaikur|Filipinak}} [[Manila]] ([[Filipinak]])
* {{banderaikur|Mexiko}} [[Mexiko Hiria]] ([[Mexiko]])
* {{banderaikur|Uruguai}} [[Montevideo]] ([[Uruguai]])
* {{banderaikur|Panama}} [[Panama Hiria]] ([[Panama]])
* {{banderaikur|Ekuador}} [[Quito]] ([[Ekuador]])
|
* {{banderaikur|Brasil}} [[Rio de Janeiro]] (Brasil)
* {{banderaikur|Costa Rica}} [[San Jose (Costa Rica)|San Jose]] ([[Costa Rica]])
* {{banderaikur|Puerto Rico}} [[San Juan de Puerto Rico]] ([[Puerto Rico]])
* {{banderaikur|El Salvador}} [[San Salvador]] ([[El Salvador]])
* {{banderaikur|Txile}} [[Santiago (Txile)|Santiago]] ([[Txile]])
* {{banderaikur|Dominikar Errepublika}} [[Santo Domingo]] ([[Dominikar Errepublika|Dominicar Errepublika]])
|
* {{banderaikur|Bolivia}} [[Sucre]] (Bolivia)
* {{banderaikur|Honduras}} [[Tegucigalpa]] ([[Honduras]])
|}

== Ikus, gainera ==

* [[Lisboa (eskualdea)]]
* [[Portugal]]

== Erreferentziak ==
{{ lur | data=2011/12/26}}
{{erreferentzia_zerrenda}}

== Kanpo estekak ==
* {{pt}} [http://www.cm-lisboa.pt/ Webgune ofiziala]
* {{en}} [https://visitar.lisboa.pt/en/ Lisboa]
{{autoritate kontrola}}

{{Europako Kultura Hiriburuak}}

[[Kategoria:Lisboa]]