Edukira joan

Lauko Aliantzaren Gerra: berrikuspenen arteko aldeak

Wikipedia, Entziklopedia askea
Nabigazio historia interaktiboa
← Aurreko ezberdintasuna
Ezabatutako edukia Gehitutako edukia
IkusizkoaWikitestua
tNo edit summary
 
(6 erabiltzailek tartean egindako 41 berrikusketa ez dira erakusten)
1. lerroa: 1. lerroa:
{{Gerra
Lauko Aliantzaren Gerra (1717–1720) Filipe V.a Borboi Espainiakoaren (Gaztelakoaren), bere emazte Elisabet Farnesio eta haien ministro buru Giulio Alberoniren anbizioen emaitza izan zen, Vienako Habsburgoei galdutako Italiako lurraldeak berreskuratu nahi baitzituzten, baita beharbada Frantziako tronua ere bere egin ere. Ondorioz, Filipe V.ak eta Espainiak Britainia Handiaren, Frantziaren, Austria eta Herbeheretako Errepublikaren aliantza baten kontra borrokatu ziren (geroago Savoiak ere bat egin zuen haiekin), baita porrota aurkitu ere. Borrokak 1717an hasi baziren ere, gerra ez zuten deklaratu 1718ko abendu arte. 1720ko Hagako Itunak gerraren azkena ekarri zuen.
| izena = Lauko Aliantzaren Gerra
| irudia = [[Fitxategi:The Battle of Cape Passaro.jpg|300px]]
| oina = ''[[Passaro lurmuturreko gudua]], 1718ko abuztuaren 11'' [[Richard Paton]] (1767)
| data = {{data|1717|8|22}}-{{data|1720|2|17}}
| lekua = [[Europa]], [[Ipar Amerika]]
| emaitza = Aliatuen garaipena
| gudulari1 = {{bandera|Espainia|1701}}<br>[[Jakobiten matxinada|Jakobitak]]
| gudulari2 = {{bandera|Britainia Handiko Erresuma}}<br>{{bandera|Frantziako Erresuma}}<br>{{bandera|Germaniako Erromatar Inperio Santua}}<br> {{bandera|Zazpi Herbehere Batuen Errepublika}}<br> {{bandera|Savoiako dukerria}}
| komandante1 = {{banderaikur|Espainia|1701}} [[Jean François de Bette|Ledeko markesa]]<br>{{banderaikur|Espainia|1701}} [[José Carrillo de Albornoz|Montemarreko dukea]]<br>{{banderaikur|Espainia|1701}} [[James Butler|Ormondeko dukea]]<br>{{banderaikur|Espainia|1701}} [[Antonio Gastañeta]]
| komandante2 = {{banderaikur|Frantziako Erresuma}} [[James Fitz-James (Berwickeko I. dukea)|Berwickeko dukea]]<br>{{banderaikur|Germaniako Erromatar Inperio Santua}} [[Claude Florimond de Mercy|Mercyko kondea]]<br>{{banderaikur|Britainia Handiko Erresuma}} [[Richard Temple (Cobhamgo 1. bizkondea)|Lord Cobham]]<br> {{banderaikur|Britainia Handiko Erresuma}} [[George Byng (Torringtongo 1. bizkondea)|George Byng]]<br>{{banderaikur|Savoiako dukerria}} [[Viktor Amadeo II.a Savoiakoa|Savoiako dukea]]
| indarra1 =
| indarra2 =
| galera1 =
| galera2 =
}}
'''Lauko Aliantzaren Gerra''' (1717–1720) [[Filipe V.a Espainiakoa|Filipe V.a Borboi Espainiakoa]]<nowiki/>ren (Gaztelakoaren), bere emazte [[Elisabet Farnesio]] eta haien ministro buru [[Giulio Alberoni]]<nowiki/>ren anbizioen emaitza izan zen, Vienako [[Habsburgo]]en onuran Gaztelako (Espainiako) familia adarrak galdutako Italiako lurraldeak berreskuratu nahi izan baitzituzten, baita beharbada Frantziako tronua eskuratu ere.

Filipe V.a eta Espainiako Koroa Britainia Handi, Frantzia, Austria eta [[Zazpi Herbehere Batuen Errepublika|Herbehereetako Errepublika]]<nowiki/>ren aliantza baten kontra borrokatu ziren (geroago [[Savoiako dukerria|Savoia]]<nowiki/>k ere bat egin zuen haiekin), baita gerra galdu ere. Borrokak 1717an hasi baziren ere, gerra ez zuten deklaratu 1718ko abendu arte. [[Hagako Ituna (1720)|1720ko otsaileko Hagako Itunak]] gerraren azkena ekarri zuen.

Ondorioz, berretsi egin zen [[Espainiako historia|Espainiako (Gaztelako) Koroak]] Europan zituen domeinu gehienen galera, eta Filipe V.ak Siziliari eta Sardiniari uko egin zien.

== Lauko Aliantzaren Gerra Euskal Herrian ==
Lauko Aliantzaren Gerrak eragin zuzena izan zuen [[Euskal Herria]]n. Berwickeko dukearen armadako gerlariak Lapurdin eta Nafarroa Beherean izan ziren finkatuta. Herritarrei gehiegikeriak eragin zizkieten, eta protestak ozen adierazi zituzten.<ref>{{erreferentzia|hizkuntza=en|izenburua=The Basques of Lapurdi, Zuberoa, and Lower Navarre; Their History and Their Traditions|urtea=2011|abizena=Veyrin|izena=Philippe|orrialdeak=|orrialdea=211|argitaletxea=Center for Basque Studies; University of Nevada|ISBN=978-1-877802-99-7|url=https://docplayer.net/83078872-Center-for-basque-studies-basque-classics-series-no-6.html}}</ref> 1719ko apirilean [[James Fitz-James (Berwickeko I. dukea)|Berwickeko duke]] frantsesak [[Lapurdi]]<nowiki/>tik Bidasoa gurutzatu zuen 20.000ko armada baten buru, eta Gipuzkoa, Bizkaia eta Araba okupatu zituen, [[Blas de Loyola]]<nowiki/>ren espainiar armadak [[1718ko matxinada|matxinadaren kontra]] [[1718ko matxinada|otsailean Bizkaia okupatu ondoren]].

Frantsesek Pasaiako ontziolak suntsitu zituzten.<ref>{{Erreferentzia|izenburua=Ontziolak eta armadoreak - Gipuzkoa|url=http://www.gipuzkoamuseobirtuala.net/teselas06f6.html?id_teselas=188&id_lingua=1|aldizkaria=www.gipuzkoamuseobirtuala.net|sartze-data=2021-01-11}}</ref> Donostiari ere eraso egin zioten, eta horrek hiribilduaren erdialdean hainbat kalte eta galera eragin zituen herritarren eta eraikinen artean. Gipuzkoarrak prest agertu ziren Frantziako erregearen pean jartzeko baldin eta foruak errespetatzen baziren, dukeak onartu ez zuena. 1719ko abendu hasieran, izandako porrotak eraginda, espainiar errege-erreginek Alberoni ministro burua kargugabetu egin zuten, eta [[Frantziako historia|Frantziako Koroarekiko]] hurbilketa hasi.

[[Nafarroa Garaia]]n ere eragina izan zuen. [[Altsasu]] eta [[Olazti]] batzen zituen zubietako bat botatzea eskatu zuten ingeniariek, Frantziako tropek hortik Gaztelarako inbasioa egin ez zezaten<ref>{{Erreferentzia|izena=Rafael|abizena=Carasatorre|izenburua=Textos Históricos Navarros: Alsasua, Olazagutia: 1748: el cerrado de Isasia, y el puente de Zuiberri|data=2013-10-14|url=http://documentanavarra.blogspot.com/2013/10/alsasua-olazagutia-1748-el-cerrado-de.html|aldizkaria=Textos Históricos Navarros|sartze-data=2021-05-16}}</ref>.

== Erreferentziak ==
{{erreferentzia zerrenda}}

== Bibliografia ==
{{Erreferentzia|izena=Henry|abizena=Kamen|urtea=|izenburua=Philip V of Spain: The King who Reigned Twice|argitaletxea=Yale University Press|orrialdea=|orrialdeak=|ISBN=|hizkuntza=en|urtea=2001|url=https://books.google.es/books?id=htkqJr0SThsC&pg=PP4&lpg=PP4&dq=Philip+V+of+Spain:+The+King+who+Reigned+Twice+kamen&source=bl&ots=CJHegeffQI&sig=e8iDJOdEpJm2jKQ6Lbpt49r-8fw&hl=en&sa=X&ei=H_xYVO_mN9HUauuLgIgB&redir_esc=y#v=onepage&q=Basque&f=false|isbn=0300087187|sartze-data=2018-10-06}}

== Ikus, gainera ==
* [[Utrechteko bakea]]
* [[Konpantzia]]
* [[1727ko Hitzarmena]]
* [[Luis XV.a Borboikoa|Luis XV.a Borboi Frantziakoa]]
* [[Filipe II.a Orleanskoa]]

== Kanpo estekak ==
{{autoritate kontrola}}

[[Kategoria:Espainiak parte hartutako gerrak]]
[[Kategoria:Espainiak parte hartutako gerrak]]
[[Kategoria:Gatazka globalak]]
[[Kategoria:Gatazka globalak]]
[[Kategoria:Frantziak parte hartutako gerrak]]
[[Kategoria:Frantziak parte hartutako gerrak]]
[[Kategoria:Herbehereek parte hartutako gerrak]]
[[Kategoria:1710eko hamarkadako gatazkak]]
[[Kategoria:Erresuma Batuak parte hartutako gerrak]]
[[Kategoria:Georgiar Aroa]]

Hauxe da oraingo bertsioa, 10:46, 27 azaroa 2022 data duena

Lauko Aliantzaren Gerra
Passaro lurmuturreko gudua, 1718ko abuztuaren 11 Richard Paton (1767)
Data1717ko abuztuaren 22a-1720ko otsailaren 17a
LekuaEuropa, Ipar Amerika
EmaitzaAliatuen garaipena
Gudulariak
 Espainia
Jakobitak		  Britainia Handiko Erresuma
 Frantziako Erresuma
 Germaniako Erromatar Inperio Santua
 Zazpi Herbehere Batuen Errepublika
 Savoiako dukerria
Buruzagiak
Espainia Ledeko markesa
Espainia Montemarreko dukea
Espainia Ormondeko dukea
Espainia Antonio Gastañeta		 Frantziako Erresuma Berwickeko dukea
Germaniako Erromatar Inperio Santua Mercyko kondea
Britainia Handiko Erresuma Lord Cobham
Britainia Handiko Erresuma George Byng
Savoiako dukerria Savoiako dukea

Lauko Aliantzaren Gerra (1717–1720) Filipe V.a Borboi Espainiakoaren (Gaztelakoaren), bere emazte Elisabet Farnesio eta haien ministro buru Giulio Alberoniren anbizioen emaitza izan zen, Vienako Habsburgoen onuran Gaztelako (Espainiako) familia adarrak galdutako Italiako lurraldeak berreskuratu nahi izan baitzituzten, baita beharbada Frantziako tronua eskuratu ere.

Filipe V.a eta Espainiako Koroa Britainia Handi, Frantzia, Austria eta Herbehereetako Errepublikaren aliantza baten kontra borrokatu ziren (geroago Savoiak ere bat egin zuen haiekin), baita gerra galdu ere. Borrokak 1717an hasi baziren ere, gerra ez zuten deklaratu 1718ko abendu arte. 1720ko otsaileko Hagako Itunak gerraren azkena ekarri zuen.

Ondorioz, berretsi egin zen Espainiako (Gaztelako) Koroak Europan zituen domeinu gehienen galera, eta Filipe V.ak Siziliari eta Sardiniari uko egin zien.

Lauko Aliantzaren Gerra Euskal Herrian

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Lauko Aliantzaren Gerrak eragin zuzena izan zuen Euskal Herrian. Berwickeko dukearen armadako gerlariak Lapurdin eta Nafarroa Beherean izan ziren finkatuta. Herritarrei gehiegikeriak eragin zizkieten, eta protestak ozen adierazi zituzten.[1] 1719ko apirilean Berwickeko duke frantsesak Lapurditik Bidasoa gurutzatu zuen 20.000ko armada baten buru, eta Gipuzkoa, Bizkaia eta Araba okupatu zituen, Blas de Loyolaren espainiar armadak matxinadaren kontra otsailean Bizkaia okupatu ondoren.

Frantsesek Pasaiako ontziolak suntsitu zituzten.[2] Donostiari ere eraso egin zioten, eta horrek hiribilduaren erdialdean hainbat kalte eta galera eragin zituen herritarren eta eraikinen artean. Gipuzkoarrak prest agertu ziren Frantziako erregearen pean jartzeko baldin eta foruak errespetatzen baziren, dukeak onartu ez zuena. 1719ko abendu hasieran, izandako porrotak eraginda, espainiar errege-erreginek Alberoni ministro burua kargugabetu egin zuten, eta Frantziako Koroarekiko hurbilketa hasi.

Nafarroa Garaian ere eragina izan zuen. Altsasu eta Olazti batzen zituen zubietako bat botatzea eskatu zuten ingeniariek, Frantziako tropek hortik Gaztelarako inbasioa egin ez zezaten[3].

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ (Ingelesez) Veyrin, Philippe. (2011). The Basques of Lapurdi, Zuberoa, and Lower Navarre; Their History and Their Traditions. Center for Basque Studies; University of Nevada, 211 or. ISBN 978-1-877802-99-7..
  2. ↑ «Ontziolak eta armadoreak - Gipuzkoa» www.gipuzkoamuseobirtuala.net (Noiz kontsultatua: 2021-01-11).
  3. ↑ Carasatorre, Rafael. (2013-10-14). «Textos Históricos Navarros: Alsasua, Olazagutia: 1748: el cerrado de Isasia, y el puente de Zuiberri» Textos Históricos Navarros (Noiz kontsultatua: 2021-05-16).

Bibliografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

(Ingelesez) Kamen, Henry. (2001). Philip V of Spain: The King who Reigned Twice. Yale University Press ISBN 0300087187. (Noiz kontsultatua: 2018-10-06).

Ikus, gainera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Lauko_Aliantzaren_Gerra&oldid=9099884"(e)tik eskuratuta